Pomoce dydaktyczne, gry i zabawy stosowane na katechezie
prowadzonej z uczniami z głębszą niepełnosprawnością intelektualną
1. Dlaczego wykorzystujemy pomoce?:
by ułatwiać przyswajanie treści poprzez budowanie skojarzeń intermodalnych (oddziaływanie różnymi kanałami percepcji);
by uatrakcyjnić zajęcia i rozbudzić motywację uczniów do aktywnego uczestniczenia w nich;
by rozwijać zaburzone funkcje nie tylko w trakcie typowych zajęć rewalidacyjnych, ale także podczas spotkań katechetycznych.
2. Jakimi cechami powinny odznaczać się dobre pomoce:
bezpieczeństwo - uczeń nie może zrobić sobie nimi krzywdy;
estetyka - by rozbudzały ciekawość poznawczą;
trwałość - by można było wielokrotnie z nich korzystać i zawsze pozostawały w takim samym stanie;
czytelność - by zawierały rozpoznawalne elementy o prostych kształtach, wyraźnych konturach, żywych barwach..., by elementy nie nakładały się na siebie;
wielofunkcyjność - by można je było użyć do różnych zabaw.
3. O czym należy pamiętać dobierając pomoce:
o poziomie psychofizycznym uczniów;
o wieku uczniów;
o typie zajęć katechetycznych (wprowadzające nowe treści, utrwalające, sprawdzające poziom określonych umiejętności i wiadomości);
o tym, by spełniały wymogi pedagogiki specjalnej (patrz p.2);
o tym, by stosować je zgodnie z zasadami pedagogiki specjalnej:
najpierw stosować konkrety, a dopiero potem obrazki;
rozpoczynać od łatwiejszych, prostszych...itd.
4. Jaki cel mogą pełnić gry i zabawy dydaktyczne na katechezie specjalnej?:
pomagają utrwalać umiejętności i praktyczne wiadomości;
są sposobem uwielbiania Boga poprzez podejmowaną dla niego aktywność;
rozwijają zaburzone funkcje psychofizyczne (percepcję, koordynację wzrokowo-ruchową...), przy czym tu treść układanki pełni rolę drugoplanową, element religijny jest tłem.
5. Rodzaje gier i zabaw:
do przeprowadzenia przy stolikach;
ruchowe.
6. Rodzaje pomocy wykorzystywanych do gier i zabaw:
konturowe rysunki tematyczne;
puzzle;
domina obrazkowe;
loteryjki;
gry planszowe;
historyjki obrazkowe;
dobieranki wielozmysłowe.
7. Inne pomoce:
konkretne przedmioty kojarzące się z katechezą w dowolnym pojemniku;
pojedyncze obrazki;
plansze tematyczne;
teczki tematyczne;
składane scenki.....itp.
Krótki opis wybranych pomocy
A. Rysowanki:
rysunek może być niepełny i zadaniem ucznia będzie:
dorysowanie (doklejenie) tego elementu w miejscu wskazanym przez n-la;
wybranie spośród 2 lub kilku różnych brakującego elementu i wklejenie go we właściwym miejscu;
rysunek może być konturowy i zadaniem ucznia będzie wypełnienie konturu:
farbą do malowania palcami lub plakatówką (nie akwarelą),
kredką świecową (nie używamy kredek ołówkowych);
plasteliną;
kawałkami folii samoprzylepnej;
kawałkami różnego tworzywa.....
B. Puzzle:
mogą przedstawiać pocięty obrazek konkretnego przedmiotu (osoby);
mogą przedstawiać prostą scenkę związaną z tematyką religijną;
mogą przedstawiać hierarchię pewnych wartości (np. piramida priorytetów).
C. Domina:
mogą zawierać dowolne elementy związane tematycznie z katechezą - zadaniem ucznia będzie nazwać, co widzi na obrazku i poszukać taki sam (niekoniecznie musi dokładnie przyłożyć, bo ważna znajomość treści a nie koordynacja wzrokowo-ruchowa), przy czym obrazki najpierw powinny być identyczne, a później mogą przedstawiać inny rodzaj tego samego elementu :
oba elementy są kolorowe;
oba elementy są czarno-białe;
elementy po jednej stronie są kolorowe, a po drugiej czarno-białe - należy dobrać zawsze do pary;
mogą być tematyczne, a wiec zawierać tylko elementy związane z określoną tematyką (np. obrazki modlitewnika, atrybuty poszczególnych świat, elementy kościoła...) - zadanie ucznia będzie podobne.
D. Loteryjki:
plansza podzielona np. na 10 pól, na 5 z nich są obrazki - zadaniem ucznia jest dobrać obrazek do pary:
dobrać wskazany przez n-la jeden spośród pięciu i położyć go we właściwym miejscu;
poszukać wśród kilku rozłożonych na stole tego, który pasuje do określonego na planszy;
plansza podzielona jw., obrazki przedstawiają elementy logicznie z nimi związane, np. hasłem „Dobre uczynki”, „Przedmioty liturgiczne i codziennego użytku” itp.- zadanie ucznia j w.:
na planszy znajduje się tylko część elementu - zadaniem ucznia jest dobranie obrazka przedstawiającego element w całości.
E. Gry planszowe:
pola na planszy mają 5 takich samych kolorów, jak oczka kostki (oprócz czarnego); jeśli uczeń wyrzuci kostką pole czarne, musi wykonać dodatkowe zadanie, np.;
pokazać określony przedmiot związany z katechezą;
zaśpiewać krótką piosenkę religijną;
pokazać, jak należy złożyć ręce do modlitwy;
złożyć krzyż z dwóch elementów.....;
wybrane pola na planszy są czarne , a kostka zamiast kolorów ma oczka - jeśli pionek, posuwający się zgodnie z liczbą wyrzuconych na kostce oczek, stanie na czarnym polu, uczeń musi wykonać zadanie jw.;
F. Historyjki obrazkowe:
mogą ilustrować te wydarzenia z Ewangelii, które chcemy przybliżyć uczniom, np :
narodzenie Jezusa;
przypowieść o miłosiernym samarytaninie;
wybrane fragment Drogi Krzyżowej...;
mogą ukazywać kolejne zachowania, jakie powinno się prezentować w związku z określoną sytuacją, np.;
mama prosi, by nie ruszać paczki, którą chowa na szafie ---- dziecko ściąga paczkę rozbijając przy tym stojący obok wazonik --- mamie jest smutno --- dziecko przeprasza i skleja wazonik;
dzieci grają w piłkę --- widza chłopca na wózku, który przygląda się ich zabawie --- zapraszają go do wspólnej zabawy...
mogą odzwierciedlać kolejne etapy wydarzeń, np.:
z życia człowieka - od urodzenia do śmierci;
następujące po sobie części mszy św....
G. Dobieranki wielozmysłowe
na obrazkach przedstawione są elementy modlitewnika-składanki, a na kasecie nagrane charakterystyczne modlitwy (piosenki) - zadaniem ucznia jest wyszukanie obrazka do słyszanej modlitwy (piosenki);
na obrazkach przedstawione są określone przedmioty związane z katechezą, a w worku (pudełku z otworem...) te przedmioty - zadaniem ucznia jest rozpoznanie dotykiem tych przedmiotów i wskazanie ich na obrazku;
na obrazkach ukazane są związane z tematyką przedmioty o charakterystycznych zapachach, a w pojemnikach są waciki nasączone tymi zapachami - zadaniem ucznia jest wskazanie właściwego obrazka.
H. Tablice tematyczne
mogą dotyczyć elementarnych „pseudopojęć” (u uczniów z głębszą niepełnosprawnością intelektualną trudno mówić o myśleniu pojęciowym w pełnym tego słowa znaczeniu):
jednostkowych (ołtarz, ksiądz...)
wydarzeń religijnych (msza św., bierzmowanie, procesja...)
konstruowane na zasadzie tzw. „pajęczej sieci” o ruchomych elementach;
rozpoczynamy od niewielkiej liczby obrazków, na kolejnych etapach edukacji uzupełniamy o coraz bardziej szczegółowe w zależności od możliwości percepcyjnych uczniów.
I. Teczki tematyczne
mogą dotyczyć elementarnych „pseudopojęć”:
jednostkowych (jw.);
zbiorowych (sakramenty, modlitwa);
wydarzeń religijnych (jw.)
tworzone na podobnej zasadzie, tyle, że zamiast na planszy, w teczce znajdują się koperty z obrazkami (jedna w drugiej);
kilka teczek może być zamieszczonych w segregatorze
J. Składane scenki
są to elementy (wykonane z tektury, sklejki lub innego nadającego się do tego celu materiału), z których ułożyć można obrazek;
scenka może być:
obrazkiem konkretnego miejsca (kościół, miejsce opisane w opowiadaniu tematycznym...);
ilustracją konkretnego wydarzenia (z życia codziennego, opisanego w Ewangelii...)
Przykładowe gry i zabawy wykorzystywane na katechezie
1. „Pokazujemy Panu Jezusowi, że Go kochamy pomagając mamie”
Zastosowanie::
dla uczniów na I etapie edukacji przy opracowaniu elementu modlitwy „KOCHAM”;
przeznaczenie dla 4-6 uczestników
Cele główne:
kształtowanie przekonania, że dobrymi uczynkami podejmowanymi dla innych chwalimy Boga;
budzenie wiary we własne możliwości sprawcze;
rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej;
ćwiczenie umiejętności czekania na swoją kolej przy wykonywaniu zadań zespołowych
Potrzebne rekwizyty:
tyle, ilu uczniów - tac w różnych kolorach;
kartoniki z wzorcem koloru w kolorach tac;
plastykowe miseczki, kubki, łyżki;
dzbanek z sokiem, miska z chrupkami kukurydzianymi;
krzyż na tablicy, obrazki „serce” w podpisanej kopercie dla każdego ucznia.
Przebieg zabawy:
1. Uczniowie siadają na krzesłach pod ścianą. N-l proponuje zaśpiewanie piosenki np.„Gdy Pan Jezus żył na ziemi...” i zaprasza do zabawy pokazującej, że uczniowie potrafi już pomagać mamie, a tym samym pokazywać Panu Jezusowi, że Go kochają
2. Uczniowie wybierają kopertę ze swoim znaczkiem (podpisem), wyciągają z niej obrazek i każdy głośno mówi (wskazuje gestem), co to za obrazek.
3. Uczniowie wybierają sobie kolejno kartoniki w dowolnym kolorze, przy czym muszą nazwać ten kolor.
4. Uczniowie kolejno wybierają tacę, kubek i miseczkę w kolorze kartonika.
5. Uczniowie kolejno przekładają chrupki z miski do swoich miseczek i przenoszą (z pom. n-la przewożą na kolanach) na tacy swoją miseczkę w wyznaczone miejsce (np. na stół). W trakcie przesypywania n-l wspólnie z pozostałymi dziećmi śpiewa piosenkę „Popatrz Panie Jezu”.
6. Podobnie - wszyscy kolejno nalewają trochę soku do swoich kubków i przenoszą te kubki na tacy na stół.
7. Wszyscy kolejno podchodzą do tablicy z krzyżem i zawieszają przy nim swój obrazek „serce”, po czym wspólnie śpiewają piosenkę np. „Kocham, kiedy śpiewam”
8. Uczniowie siadają przy stole, jedzą chrupki i piją sok.
2. „Cieszymy się z Panem Jezusem w ciągu całego roku”
Zastosowanie:
dla uczniów na II lub III etapie edukacji;
przeznaczenie dla 4-6 uczestników
Cele główne:
utrwalenie praktycznych wiadomości dotyczących różnych wydarzeń roku liturgicznego;
doskonalenie percepcji wzrokowej;
ćwiczenie umiejętności czekania na swoją kolej przy wykonywaniu zadań zespołowych
Potrzebne rekwizyty:
duża kostka mająca na ściankach następujące obrazki: choinka, pisanka, monstrancja, znicz, różaniec, puste pole w dowolnym kolorze;
tyle kompletów obrazków tematycznych (zdjęć), ilu uczestników (żłóbek, Grób Pański, procesja Bożego Ciała, nabożeństwo przed figurą Matki Bożej, przystrojone groby na cmentarzu), przy czym każdy komplet schowany w kopercie oznaczonej imieniem nazwiskiem lub znaczkiem ucznia;
duże, częściowo przysłonięte obrazy tematyczne (j w.) do zawieszenia na tablicy;
rekwizyty - bombka, koszyk wielkanocny, różaniec, znicz, trybularz lub monstrancja (ew. ich atrapa).
Przebieg zabawy:
1. Uczniowie siadają wokół stołu. N-l przywołuje ich kolejno piosenką (np. zmodyfikowaną na użytek gry piosenką „ Pan Jezus chce dziś spotkać cię”) i prosi, by spośród rozłożonych kopert z obrazkami wybrali przeznaczoną dla nich.
2. Uczniowie kolejno rzucają kostką - patrząc na wyrzucony obrazek (rzucają tak długo, aż wyrzucą obrazek, który wcześniej się nie pojawił) muszą powiedzieć, o jakie święto chodzi. Uczeń, który wyrzuci puste pole, będzie - wraz z n-lem - sprawdzał poprawność wykonania zadań przez kolegów.
3. Uczniowie muszą wybrać spośród obrazków umieszczonych w swojej kopercie ten, który jest tematyczni związany ze świętem, „przyporządkowanym” mu poprzez rzut kostką.
4. Uczniowie muszą podejść do tablicy i wskazać, który z przysłoniętych obrazków jest taki sam jak wyjęty z koperty.
5. Uczniowie kolejno muszą wyszukać wśród rozłożonych przed nimi przedmiotów ten, który związany jest z „ich” świętem.
6. Uczniowie kolejno mogą zaśpiewać piosenkę charakterystyczną dla „ich” święta.
3