Pozytywizm. Wacław Rapak. Pani Bovary Gustawa Flauberta czyli paradoksy arcydzieł(a) - streszczenie.
Wielka młodzieńcza miłość Flauberta, Eliza Schlesinger, stała się archetypem postaci kobiecych w twórczości pisarza - pewnych jej rysów można doszukać się i w Emmie.
Pani Bovary pisana była przez 5 lat (1851-1856) przy użyciu swoistego systemu twórczego (ciągłe przepisywanie, przeredagowywanie i uzupełnianie planów, szkiców i brulionów). Bezpośrednią inspiracją powieści była nota prasowa o samobójstwie 27-letniej kobiety oskarżanej o cudzołóstwo. Książkę wydawano najpierw w odcinkach w czasopiśmie. W 1857r. Flaubert zostaje oskarżony o obrazę moralności i uczuć religijnych, jednak udaje mu się wyjść z rozprawy bez uszczerbku. Jedynym efektem oskarżenia jest niebywałe zainteresowanie czytelników skandalizującą powieścią.
Przyczyną klęski Emmy jest gigantyczny rozziew między wewnętrzną pustką bohaterki, a zewnętrznym światem. To, czego brak Emmie, a co posiadają inne postaci u Flauberta, jak choćby Fryderyk ze Szkoły uczuć, to brak równowagi między fascynacją a trzeźwością spojrzenia, między poddaniem się uczuciu czy wrażeniu a grą, między marzeniem a jawą.
Wewnętrzne przeżycia postaci nie są ukazane tylko poprzez bezpośrednie czy pośrednie oddanie głosu tym postaciom, ale także przez sam sposób opowiadania czy opisu, które swą neutralnością budują wrażenie zagubienia i alienacji.
Bovaryzm (Jules de Gaultier) to psychologiczna cecha jednostki, która postrzega siebie jako inną niż jest w rzeczywistości, tworząc na własny użytek fikcjonalną osobowość (ego alter - ja inne). Emma zdradza Karola, ponieważ szuka odmiany od monotonnego pożycia małżeńskiego; pani Bovary szuka świeżości wrażeń i uczuć. Jednak z czasem same romanse stają się równie nudne i szare. Paradoksem i ironią losu jest to, że Emma przez cały czas miała na wyciągnięcie ręki szansę na odmianę losu, na miłość, której próżno szukała poza domem. Nie byłaby to jednak miłość romantyczna (jak z powieści, w których się rozczytywała), lecz miłość prawdziwa, rzeczywista - zmarnowaną szansę dostrzega dopiero w chwili śmierci, kiedy spostrzega w oczach męża miłość, „jakiej nigdy nie widziała w niczyich oczach”. Odczytana przez pryzmat ironii losu Pani Bovary jest opowieścią o braku zrozumienia i niemożności dotarcia do siebie i drugiego człowieka. Od pierwszego spotkania Karol widzi Emmę tylko z zewnątrz. Dla Leona i Rudolfa bohaterka jest niemal wyłącznie obiektem pożądania i sercowych podbojów - jest przedmiotem, nie podmiotem.
Słynne powiedzenie „pani Bovary to ja” jest asumptem do przypuszczenia, że Emma stanowi alter ego pisarza, a „bovaryzm” ma charakter autobiograficzny (autor też marzył o podróżowaniu, byciu w innym miejscu…).
Flaubert w znacznym stopniu ukształtował realizm, był też prekursorem naturalizmu.
Wg pisarza narrator w dziele winien być niewidoczny, musi być jak Bóg w swoim świecie, „wszędzie obecny, a nigdzie niewidoczny”. Bezstronność autora nie oznacza bezkrytyczności i biernego odwzorowywania - mowa pozornie zależna służy mu do twórczego przetworzenia materii rzeczywistej na artefakt (materię sztuczną - sztukę).
„Dynamizm” opisów u Flauberta (które nie spowalniają akcji) jest, paradoksalnie nie do końca zgodny z zasadami opisu realistycznego. U Francuza opisy miewają wymiar czasowy - popychają fabułę naprzód.
Portretowanie postaci jest bardzo oszczędne - wręcz impresjonistyczne (skupianie „oka” narratora na wybranych tylko szczegółach - fragmentaryczność opisu), ale też bardzo szczegółowe, wręcz medyczne (naturalizm). Emma jest traktowana przez narratora jako część krajobrazu społecznego (brak opisu życia wewnętrznego)
Narracja polifoniczna i dialogiczność (mowa pozornie zależna, gra punktami widzenia, zmiany perspektywy…) służą obiektywizacji ujęcia.
Inklinacje romantyczne: marzenia o posiadaniu własnego zamku, lektury zbójeckie i romanse…
Naśladowcy Flauberta w Polsce: Żeromski, Sygietyński, Reymont, Zapolska, Dąbrowski i Prus.
W bovarymie polskim pojawia się novum: obciążenie społeczno-polityczne. W lit. francuskiej nie ma tego elementu.
Dwa rodzaje naturalizmu:
burżuazyjny (Flaubert) - salonowy, estetyczny;
plebejski (Zola) - dotyka nizin społecznych.
[by szwati]