Nauka i kultura na Litwie od połowy XVI do połowy XVII wieku
Kultura litewska od czasów Witolda zaczyna czerpać ze źródeł cywilizacji łacińskiej. Rosła przede wszystkim warstwa inteligencji litewskiej, kwitła też mało znana kultura ludowa wyrażająca się w dajnach opiewających przeszłość i byt narodu.
Litwini tłumnie ciągnęli na studia do Krakowa, najczęściej z Wilna, ale też i z innych miast. Na Żmudzi początkowo do studiów przygotowywała tylko jedna szkoła przykatedralna w Miednikach założona w 1469 roku. Ale już w XVI wiek powstają szybko kolejne.
Ciągnęli też Litwini na studia za granicę (Lipsk, Bolonia); wynosili z nich tytuły bakałarzy a rzadziej magistrów.
Studiująca młodzież po powrocie do kraju przyczyniała się do podnoszenia poziomu kultury umysłowej rodaków. Część tych uczonych osiągała wysokie godności w kościele (kanonicy i biskupi).
Dwór Aleksandra Jagiellończyka może być uważany za prawdziwy ośrodek życia umysłowego Litwy, skupiający nie tylko litewską inteligencję, ale i co wybitniejszych polskich uczonych humanistów. Był to bowiem czas w którym prąd odrodzenia dotarł z Polski na Litwę
Powstała w początkach XVI wieku księga dziejów Litwy, dająca oraz jej historii. Był to Latopis Wielkiego Księstwa Litewskiego i Żmudzkiego.
Z grona litewskich studentów jeden z nich został autorem pierwszej książki litewskiej: Proste słowa katechizmu, wydanej w Królewsku w 1547 roku. Ogłosił ją bezimiennie, jak się później okazało Marcin Vaitkunas. Książka ta była niejako dziełem całego kręgu inteligencji litewskiej, sprzyjającej reformacji. W ten sposób reformacja głosząca zasadę pierwszeństwa języka litewskiego w kościele przyczyniła się do szerzenia kultury litewskiej.
Dla rozwój nauki i kultury przyczyniło się założenie Akademii Litewskiej. Zabiegi biskupa wileńskiego Waleriana Protasewicza i jezuitów doprowadziły w 1569 roku do założenia kolegium w Wilnie. Oficjalnie zostało otwarte dopiero w 1570 roku i posiadało trzy wydziały: nauk wyzwolonych, filozoficzny i teologiczny. Dyplomem Stefana Batorego z 1 IV 1579 został zatwierdzony, bullą papieża Grzegorza XIII z 29 XI 1579 podniesiony do rzędu akademii.
Pierwszym rektorem został słynny kaznodzieja jezuicki Piotr Skarga. Akademia posiadała własną bibliotekę pochodzącą z daru Zygmunta Augusta i własną drukarnię.
Profesorami początkowo byli wyłącznie cudzoziemcy, ale szybko wykształcono pierwszych profesorów Litewskich. W XVIII wieku na uczelni tej opracowano zasady gramatyki i ortografii jęz. litewskiego i rozpoczęto wydawanie pierwszych książek po litewsku. W 1753 r. otwarto obserwatorium astronomiczne i utworzono przy nim wydział fizyki i astronomii.
Do najbardziej znanych uczonych związanych z jezuickim okresem uczelni należą m.in. Maciej Kazimierz Sarbiewski, SI - poeta piszący po łacinie i polsku, Wojciech Wijuk Kojałowicz - który jest autorem pierwszej, pełnej historii Litwy, Marcin Śmiglecki - autor popularnego w całej Europie podręcznika logiki. Akademia Wileńska stała się ważnym ośrodkiem kontrreformacji w Wielkim Księstwie Litewskim.