Zasada swobody świadczenia usług a rynek usług finansowych 2004.05.01 00:00
Niniejsza informacja ma charakter ogólny, nie stanowi wykładni przepisów prawa
Plan dokumentu
1. Wstęp
2. Swoboda świadczenia usług a bankowość
Zasada jednolitej licencji
Jednolite zasady nadzoru bankowego
Gwarancje lokat
3. Swoboda świadczenia usług a ubezpieczenia
Jednolita licencja
Zagraniczni pośrednicy
Nadzór ubezpieczeniowy
Ubezpieczenia komunikacyjne
4. Swoboda świadczenia usług a rynek papierów wartościowych i usług inwestycyjnych
Jednolita licencja dla domów maklerskich
Rozszerzanie zakresu działalności maklerskiej
Fundusz gwarancyjny
Nadzór nad giełdą
Fundusze inwestycyjne.
1. Wstęp
Gospodarki krajów członkowskich Unii Europejskiej można określić jako gospodarki usługowe, a to ze względu na dynamiczny rozwój sektora usług, ich duży udział w tworzeniu: dochodu narodowego tych państw oraz miejsc pracy.
Na całym obszarze Unii Europejskiej funkcjonuje jednolity rynek usług. Pojęcie usług dotyczy wszystkich świadczeń, o ile nie są uregulowane odrębnymi postanowieniami dotyczącymi swobodnego przepływu towarów, kapitału i osób. Zaliczają się do nich m.in. świadczenia wykonywane w ramach działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej, finansowej oraz wolnych zawodów. Decydujące znaczenie dla gospodarki krajów UE pod względem wypracowanej wartości mają usługi dla biznesu i w zakresie obrotu nieruchomościami.
Niniejsza informacja dotyczy swobody przepływu usług finansowych, tj. usług bankowych, ubezpieczeniowych i rynku papierów wartościowych. W Unii Europejskiej przedsiębiorstwa świadczące tego rodzaju usługi, zgodnie z zasadą single passport, tj. jednolitego paszportu oraz zasadą nadzoru kraju macierzystego, mogą na podstawie jednego zezwolenia wykonywać działalność na terenie całej Unii.
2. Swoboda świadczenia usług a bankowość
W prawie europejskim zasadniczym aktem dotyczącym sektora bankowego jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2000/12/EC z dnia 20 marca 2000 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe. Jest to tzw. skonsolidowana trzecia dyrektywa bankowa. Natomiast w Polsce aktem prawnym o zasadniczym znaczeniu dla tej dziedziny jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. - Prawo bankowe (Dz.U. nr 140 poz. 936 z późn. zm.).
Różnice w prawie polskim w stosunku do regulacji unijnych dotyczą funduszy własnych banków spółdzielczych. Zgodnie z przepisami wspólnotowymi kapitał własny banku spółdzielczego powinien wynosić minimum 1 mln euro. Tymczasem polskie banki spółdzielcze działające na mocy ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych i zasadach ich zrzeszania się (z 28 grudnia 2000r.), w przeważającej większości, posiadają kapitał własny znacznie niższej wielkości. W wyniku negocjacji Komisja Europejska zaakceptowała polski wniosek o okres przejściowy na dostosowanie funduszy własnych banków spółdzielczych do minimalnego poziomu 1 mln euro do dnia 1 stycznia 2008r.
Wyjątek stanowią Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK) oraz Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK), które zostały zwolnione z obowiązku dostosowania swojej działalności do przepisów Dyrektywy 200/12/WE, ze względu na szczególny rodzaj prowadzonej działalności. Z tego też względu zarówno SKOK-i jak też BGK zostały z dniem akcesji do UE wpisane do cyt. trzeciej dyrektywy bankowej, jako banki wyłączone spod jej postanowień.
Zasada jednolitej licencji
Zasada jednolitej licencji w odniesieniu do usług bankowych wyraża się tym, iż instytucje kredytowe mające siedzibę na terytorium kraju członkowskiego mogą świadczyć na terytorium RP usługi w zakresie wynikającym z zezwolenia udzielonego przez instytucje nadzorcze państwa, w którym mają siedzibę. Usługi te mogą być świadczone bezpośrednio przez te instytucje (działalność transgraniczna) lub poprzez oddziały. Instytucja kredytowa, która chce rozpocząć prowadzenie działalności na terytorium innego państwa członkowskiego zobowiązana jest powiadomić o swym zamiarze właściwe władze nadzorcze macierzystego państwa członkowskiego, które przekażą tę informację odpowiednim władzom nadzorczym macierzystego państwa członkowskiego. Nie jest natomiast wymagane, aby instytucja kredytowa chcąca prowadzić działalność na terytorium innego państwa członkowskiego musiała uzyskiwać zezwolenie na prowadzenie takiej działalności od władz nadzorczych tego państwa.
Powyższe rozwiązania odnoszą się również do banków polskich, które chcą prowadzić działalność w innych państwach członkowskich.
Zasada nadzoru kraju macierzystego
Zasadą jest, że instytucje kredytowe UE podlegają organom nadzoru w krajach macierzystych, które wydały zezwolenie na prowadzenie działalności. Prowadząc działalność w innym kraju Unii, instytucja kredytowa jest zobowiązana jest do przestrzegania zarówno zasad określonych w zezwoleniu, jak też przepisów prawa obowiązującego w państwie goszczącym.
W razie naruszenia warunków określonych w zezwoleniu i przepisach krajowych państwa goszczącego, organ nadzoru bankowego danego państwa może interweniować za pośrednictwem kompetentnego organu kraju macierzystego, który wydał zezwolenie. Jednakże, w razie gdyby działania organu nadzoru państwa macierzystego nie przynosiły rezultatu lub też w nagłych przypadkach organ nadzoru bankowego państwa goszczącego może podejmować działania bezpośrednio, informując o ich charakterze organy nadzorcze państwa macierzystego.
Gwarancje lokat bankowych
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz.U. z 1995r. Nr 4, poz. 18 z późn. zm.) a także Prawo bankowe nakładają na banki obowiązek zapewnienia ochrony lokat w złotówkach i w walutach obcych.
W Unii Europejskiej wymagana wysokość kwoty gwarantowanej, która jest wypłacana klientowi instytucji kredytowej w przypadku jej upadłości, wynosi maksymalnie 20 tys. euro, niezależnie od liczby rachunków bankowych posiadanych przez klienta banku. Taki poziom ochrony depozytów bankowych obowiązuje w Polsce od 1 stycznia 2003 r. Wkłady do równowartości 1 tys. euro są gwarantowane w 100%, natomiast lokaty powyżej 1 tys. euro do równowartości 22,5 tys. euro w 90%.
3. Swoboda świadczenia usług a ubezpieczenia.
W systemie prawnym Unii Europejskiej dziedzinę ubezpieczeń reguluje szereg dyrektyw odnoszących się do każdego z obszarów działalności ubezpieczeniowej: ubezpieczeń na życie oraz ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych, a także dodatkowego nadzoru nad ubezpieczeniowymi grupami kapitałowymi i obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Przykładowo można wymienić kilka dyrektyw:
Dyrektywa 2002/83/EC w sprawie ubezpieczeń na życie,
Dyrektywa 73/239/EEC w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w dziedzinie ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie,
Dyrektywa 88/357/EEC w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie i ustanowienia przepisów ułatwiających skuteczne korzystanie ze swobody świadczenia usług oraz zmieniająca dyrektywę 73/239/EWG,
Dyrektywa 92/49/EEC w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie oraz zmieniająca dyrektywy 73/239/EWG i 88/357/EWG (trzecia dyrektywa w sprawie ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie).
Proces legislacyjny mający na celu pełne dostosowanie prawa ubezpieczeniowego do wymogów unijnych został uwieńczony wydaniem następujących aktów prawnych:
Ustaw z dnia 22 maja 2003r.:
o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz. 1151 z późn. zm.),
o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.),
o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 124, poz. 1153 z późn. zm.)
o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154 z późn. zm.).
Jednolita licencja
Z dniem akcesji RP do UE na terytorium RP, jako na części Jednolitego Rynku Wewnętrznego, obowiązuje swoboda świadczenia usług i swoboda przedsiębiorczości, a co za tym idzie tzw. "jednolita licencja" lub "jednolity paszport". Oznacza to, że zakład ubezpieczeń z państwa członkowskiego UE może wykonywać działalność ubezpieczeniową, w ramach dwóch ww. swobód, na terenie całej UE bez konieczności uzyskiwania zezwoleń w każdym z tych państw. W przypadku tym konieczne jest dochowanie procedury notyfikacji (wymiana informacji między organami nadzoru) określonej w rozdziale 7 ustawy o działalności ubezpieczeniowej.
Zagraniczni pośrednicy
Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym stanowi, że pośrednictwo ubezpieczeniowe wykonywane jest przez agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych. Zniesiony został wymóg domicylu (zamieszkiwania na terytorium RP) dla pośredników. Pośrednikiem może być osoba wpisana do rejestru pośredników ubezpieczeniowych prowadzonego przez Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych. Z dniem 1 maja br. na terytorium RP obowiązywać będzie swoboda świadczenia usług pośrednictwa ubezpieczeniowego.
Nadzór ubezpieczeniowy
Nadzór ubezpieczeniowy sprawowany jest przez Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych. Zasadą jest, że zakład ubezpieczeń z państwa członkowskiego Unii Europejskiej podlega nadzorowi państwa macierzystego (państwa siedziby). KNUiFE może zawierać porozumienia z innymi organami nadzoru (krajowymi i zagranicznymi) w celu wymiany informacji i zapewnienia właściwego nadzoru nad rynkiem kapitałowym.
Ubezpieczenie OC komunikacyjne
Zasadą jest, że zawarcie umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych następuje w państwie rejestracji pojazdu.
Ponadto rozszerzony zostaje zakres terytorialny ochrony ubezpieczeniowej w odniesieniu do pojazdów zarejestrowanych na stałe w Polsce - spowoduje to, że wyjeżdżając za granicę do jednego z państw Porozumienia Gwarancyjnego (państwa UE oraz Chorwacja, Norwegia, Islandia i Lichtenstein) nie będzie istniała konieczność wykupywania Zielonej Karty bądź zawierania na granicy umowy ubezpieczenia granicznego. Umowa ubezpieczenia OC komunikacyjnego zawarta w kraju będzie ważna na terytorium tych państw.
Państwa Porozumienia odstępują również od kontroli spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w odniesieniu do pojazdów z polską rejestracją.
4. Swoboda świadczenia usług a rynek papierów wartościowych i usług inwestycyjnych
Wejście w życie ustawy o funduszach inwestycyjnych wdrożyło[Author ID1: at Tue Apr 5 10:24:00 2005 ] postanowienia Dyrektywy 85/611/EEC w sprawie koordynacji przepisów prawnych i organizacyjnych dotyczących instytucji wspólnego inwestowania w papiery wartościowe (UCITS) oraz Dyrektyw 2001/107/EC i 2001/108/EC istotnie ja zmienią.
Zagadnienia dotyczące rynku papierów wartościowych i usług inwestycyjnych są regulowane postanowieniami Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, a także kilkunastoma dyrektywami Rady, z których należy wymienić przede wszystkim następujące:
Dyrektywa Rady z dnia 20 grudnia 1985r. w sprawie koordynacji ustaw, rozporządzeń i przepisów administracyjnych dotyczących przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (85/611/EEC);
Dyrektywa Rady 93/22/EEC z 10.05.1993r. o usługach inwestycyjnych w zakresie papierów wartościowych;
Dyrektywa 2001/34/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 maja 2001r. w sprawie dopuszczenia papierów wartościowych do urzędowych notowań na giełdzie i informacji dotyczących tych publikacji;
Dyrektywa 98/26/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19.05.1998r. w sprawie finalności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych.
W Polsce zasadniczym aktem prawa dotyczącym rynku papierów wartościowych jest ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Ustawa ta, dzięki kolejnym nowelizacjom, została zharmonizowana z przepisami unijnych dyrektyw i jest przykładem implementacji prawa wspólnotowego do polskiego systemu prawnego.
Ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi zastąpiona będzie wkrótce pakietem trzech ustaw (projekty zostały przyjęte przez Radę Ministrów na posiedzeniu w dniu 29 marca 2005 r.):
projekt ustawy o obrocie instrumentami finansowymi,
projekt ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych,
projekt ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym,
Projekt ustawy o obrocie instrumentami finansowymi ma na celu implementację następujących dyrektyw wspólnotowych:
2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie wykorzystywania poufnych informacji i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku),
2003/124/WE Komisji z dnia 22 grudnia 2003 r. wykonująca dyrektywę 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie definicji i publicznego ujawniania informacji wewnętrznych oraz definicji manipulacji na rynku,
2003/125/WE Komisji z dnia 22 grudnia 2003 r. wykonująca dyrektywę 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie uczciwego przedstawiania zaleceń inwestycyjnych oraz ujawniania konfliktów interesów,
2004/72/WE Komisji z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie przyjętych praktyk rynkowych, definicji wykorzystywania informacji poufnych w stosunku do derywatów towarowych, listy osób mających dostęp do informacji poufnych, notyfikacji transakcji menedżerskich i transakcji podejrzanych.
Projekt ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych ma na celu implementację następujących dyrektyw wspólnotowych:
2001/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie dopuszczenia papierów wartościowych do publicznych notowań giełdowych oraz zakresu informacji dotyczących papierów wartościowych podlegających obowiązkowi publikacji,
2003/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. w sprawie prospektu publikowanego w przypadku oferowania papierów wartościowych w sposób publiczny lub dopuszczonych do obrotu i zmieniająca Dyrektywę 2001/34/WE,
2004/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie przejęć.
Natomiast projekt ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym określa organizację nadzoru nad rynkiem papierów wartościowych, rynkiem usług funduszy inwestycyjnych oraz rynkiem towarów giełdowych, wprowadzając przepisy regulujące funkcjonowanie nadzoru Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na rynku usług finansowych Unii Europejskiej.
Jednolita licencja dla domów maklerskich
Od przystąpienia do Unii Europejskiej w Polsce będzie obowiązywała zasada jednolitej licencji, polegająca na dopuszczaniu zagranicznych firm inwestycyjnych do prowadzenia działalności na terenie Polski, na podstawie zezwolenia uzyskanego od właściwej instytucji jednego z państw członkowskich UE, bez konieczności uzyskania zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Jest to zgodne z przepisami unijnej Dyrektywy 93/22/EEC o usługach inwestycyjnych w zakresie papierów wartościowych, która stwierdza, że każde państwo członkowskie ma obowiązek uzależnić dostęp do prowadzenia działalności firm inwestycyjnych od uzyskania zezwolenia przez firmy inwestycyjne w państwie członkowskim siedziby. Na polskim rynku pojawią się więc zagraniczne domy maklerskie i fundusze inwestycyjne, które będą świadczyły usługi inwestycyjne poprzez oddziały bądź nawet bezpośrednio z siedziby za granicą.
Przystąpienie do Unii Europejskiej oznacza dla polskich uczestników rynku kapitałowego uzyskanie dostępu do Rynku Wewnętrznego Unii Europejskiej. Polskie domy maklerskie mogą działać w dowolnym państwie członkowskim UE na podstawie licencji uzyskanej w Polsce. Papiery wartościowe będą mogły zostać wprowadzone do publicznego obrotu na terenie Wspólnoty na podstawie wzajemnego uznawania prospektów emisyjnych.
Rozszerzanie zakresu działalności maklerskiej
W ramach harmonizacji prawa zostały wprowadzone ułatwienia dotyczące rozszerzenia zakresu dozwolonych czynności. W przyszłości każde poszerzenie katalogu usług świadczonych przez dany dom maklerski wymagało uzyskania kolejnego zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Natomiast po znowelizowaniu Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi w grudniu 2000r. wystarczy, że dom maklerski, który chce rozszerzyć swoją ofertę, wywiąże się z obowiązku zawiadomienia Komisji w odpowiednim terminie o nowym zakresie usług.
Fundusz gwarancyjny
Każde państwo członkowskie UE jest zobowiązane do zapewnienia co najmniej jednego systemu zabezpieczeń interesów inwestora - systemu gwarantowania środków na rachunkach inwestycyjnych. Od 1 stycznia 2001r. działa w Polsce obowiązkowy system uczestnictwa podmiotów prowadzących działalność maklerską w systemie rekompensat, administrowany przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Zgodnie z wynegocjowanym w tej materii okresem przejściowym przewiduje się stopniowe dochodzenie do górnej granicy środków objętych systemem rekompensat w wysokości równowartości 22000 euro do dnia 1 stycznia 2008r.
Nadzór nad giełdą
Nadzór nad działalnością maklerską oddziałów i przedstawicielstw podmiotów zagranicznych będzie sprawowała nie tylko Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, ale przede wszystkim organy nadzoru nad rynkiem papierów wartościowych lub rynkiem finansowym w państwie członkowskim, w którym zagraniczna osoba prawna uzyskała zezwolenie. Jest to konsekwencją unijnej dyrektywy, zgodnie z którą za nadzór nad firmą inwestycyjną są odpowiedzialne właściwe organy państwa członkowskiego siedziby, niezależnie od tego, gdzie firma inwestycyjna świadczy usługi. Daleko posunięta liberalizacja będzie wymagała ścisłej współpracy pomiędzy organami nadzoru państw członkowskich.
Fundusze inwestycyjne
Dzięki znowelizowaniu ustawy o funduszach inwestycyjnych wdrożono postanowienia Dyrektywy 85/611/EEC w sprawie koordynacji przepisów prawnych i organizacyjnych dotyczących instytucji wspólnego inwestowania w papiery wartościowe (UCITS). Dzięki wprowadzonym zmianom dokonano harmonizacji regulacji polskich i unijnych w zakresie uznawania otwartych funduszy inwestycyjnych, regulujących m.in. następujące kwestie:
zbywanie tytułów uczestnictwa, emitowanych przez fundusze inwestycyjne z siedzibą w państwach będących członkami UE,
zawieranie umów o prowadzeniu rejestru aktywów funduszu z krajowym oddziałem banku zagranicznego, którego siedziba znajduje się na obszarze państwa będącego członkiem UE (depozytariusz),
obowiązek informacyjny otwartych funduszy inwestycyjnych z siedzibą na terytorium RP w przypadku zawieszania, zbywania lub odkupowania jednostek, które są zbywane lub odkupowane również na obszarze państw członkowskich UE,
współpraca z organami nadzoru państw członkowskich UE.
Przydatne linki: