TEMAT: Podstawowe pojęcia ( problem społeczny, procesy społeczne, kontrola społeczna, normy odniesienia)

problem społeczny - serie zjawisk o negatywnym charakterze, mogą występować w powiązaniu ze sobą lub nie i występują w takich ilościach, że zwracają uwagę opinii publicznej, źródłem problemu społecznego mogą być zmiany ustrojowe, kryzysy gospodarcze, negatywne wzorce związane z warunkami życiowymi, pojawienie się w życiu społecznym nowych zjawisk, które same w sobie destrukcyjne nie są np. internet

1. Kategoryzacja problemów społecznych:

• wynikające z cyklu życia jednostki np. bezrobocie, bo dotyka dorosłych, przestępczość nieletnich

• wynikające z zachowań odchylonych np. kradzieże, przemoc, uzależnienia

• wynikające z organizacji społeczności lokalnych np. Romowie - Polacy - brak integracji

• wynikające ze stosunków międzynarodowych np. terroryzm, wojny imperialistyczne i religijne

2. Dwa rodzaje oddziaływań mające na celu likwidowanie problemów społecznych

• inżynieria społeczna - działania wymierzone wskutek, mają na charakter złożony i zasadniczo nie rozwiązują problemu, powodując jedynie czasowe jego ograniczenie np. akcje propagandowe, zasiłki od państwa, schroniska dla bezdomnych, niesprzedawanie alkoholu nieletnim

• reorganizacja społeczna - działanie poprzedzone dokładną diagnozą problemu i na tej podstawie tworzy się długofalowe strategie zmierzające do ograniczenia zasięgu problemów społecznych np. działania profilaktyczne, doszkalanie zawodowe, których organizacje poprzedza dokładne rozpoznanie rynku, aktywne wychodzenie z bezdomności

proces społeczny - ciąg zmian zmierzający do osiągnięcia celu, serie zjawisk, które zachodzą w osobowości jednostki, w grupach społecznych i w całych zbiorowościach w taki sposób, że są seriami zjawisk wyłącznie społecznych, jeśli natomiast zjawiska społeczne przeplatają się ze zjawiskami natury ekonomicznej, politycznej, religijnej, moralnej to mówimy wówczas, że są to procesy zachodzące w społeczeństwie

3. Rodzaje procesów społecznych.

• intrapersonalne - zachodzą w osobowości jednostki, głównie procesy psychiczne np. samowychowanie, przystosowanie

• interpersonalne - między dwoma osobami np. przyjaźnie, związki, współpraca

• zachodzące między jednostką a grupą

• jako całość - jeśli jedna osoba jawi się pozytywnie cała grupa też

• jako jednostkę - jednostka uważa, że może zdominować grupę

• zachodzące między dwoma grupami:

• między jednostkami reprezentującymi obie grupy

• procesy przebiegające między strukturami oficjalnymi obu grup, układ władzy, rząd (np. Polska - Niemcy)

• procesy przebiegające między dwoma grupami traktowanymi jako całość, na ten typ procesów mają wpływ naleciałości etniczne, kulturowe itp. np. Niemiec - faszysta

• procesy dezorganizacji - to procesy zmieniające organizację i strukturę grup

4. Kontrola społeczna:

• wewnętrzna - sumienie, superego, internalizacja

• zewnętrzna

• o charakterze formalnym, którą sprawują instytucje np. policja, straż miejska, sądy, przepisy prawne, kodeks karny, grzywna, mandat

• o charakterze nieformalnym, którą sprawują np. rodzice, wykładowcy, sąsiedzi, ksiądz, etykiety, alienacja, obmowa, wyśmiewania, szyderstwa

Różnicą między kontrolą formalną a nieformalną są sankcje.

Normy odniesienia - stanowią zespół obowiązujących w danym społeczeństwie norm prawnych, religijnych, moralnych, które zaopatrzone zostały w określony margines tolerancji. Podlegać on może rozszerzeniu lub zawężeniu w zależności od np. charakteru czynu, okoliczności jego dokonania, cech osoby, która dane normy narusza

1. Definicje patologii:

• Milles - patologia ma wymiar jednostkowy, lub małych grup, dotyczy zachowań o niewielkim zasięgu; następuje odwołanie się do systemu wartości o ograniczonym zakresie, w którym dostrzegany jest relatywizm; objawy patologii = niedostosowanie się do warunków życia lokalnego

• Rubington - patologia została nazwana „problem społeczny” , wg tej definicji zachowania problemowe mają charakter jednostkowy, w ocenie tych jednostek odwołujemy się do systemu moralnego społeczeństwa, jednak brak obiektywnych kryteriów ustalania tego systemu, zachowanie jest efektem zaburzeń socjalizacji

• Kavolis - zachowania odnoszą się do jednostek, grup, bądź całych społeczeństw, istnieje konkretny wymiar zachowania: destrukcja, autodestrukcja; konsekwencja zachowań odnosi się do życia, zdrowia i poczucia osobistej tożsamości, system wartości jest tworzony na podstawie kultury

• autodestrukcja - zachowania patologiczne o wymiarze jednostkowym : alkoholizm, samobójstwo, samowychowanie

• destrukcja - zabójstwo, niszczenie mienia

• wymiar grupowy np. sekty, masowe samobójstwa, szwadrony śmierci, zniszczenie środowiska

• wymiar społeczny - systemy totalitarne, ludobójstwo, przemoc, terroryzm

obszar patogenny - zachowanie patologiczne i warunki patogenne np. internet, ideologie, media, zmiany społeczne, brak akceptacji przez społeczeństwo określonego systemu.

Podgórecki - zachowania patologiczne mogą mieć wymiar jednostkowy, instytucjonalny, grupowy i ogólnospołeczny

patologia społeczna - zachowania działające destrukcyjnie na społeczeństwo, a przy tym niezgodne z wartościami uznawanymi w danym kręgu kulturowym

symptomy patologii - zachowania destrukcyjne, destrukcja wartości kręgu kulturowego . Patologiczne mogą być tylko zachowania ludzkie - istota definicji zachowania

destrukcyjność - w sensie zniszczenia jednostki, ale też materii (budynki, struktura społeczna), zamiar niszczenia może być też patologiczny

system wartości - daje oczywistą kategorię zachowań patologicznych , zależy od kręgu kulturowego

dewiacja - odchylenie od normy o wymiarze pozytywnym lub negatywnym

• pozytywne - np. kujon, takie działania, które stanowią przekroczenie norm z obszaru maksymalizmu moralnego i którym towarzyszy nieegoistyczna motywacja.

Maksymalizm moralny - normy, które nie każdy może przestrzegać, uznawać, działania charytatywne np. oddawanie szpiku kostnego, adopcja ze wzg na samą chęć pomocy

• negatywne - stanowi narzucenie norm powinności, może się to wiązać z ich niedopełnieniem lub łamaniem, przekroczeniem

norma powinności ma charakter nakazowo - zakazowy np. kodeks karny, normy moralne, dekalog

2. Kryterium różnicujące.

• normatywne - dewiacją jest to, co stanowi naruszenie obowiązujących w społeczeństwie norm; normy mogą mieć charakter wzajemnie wykluczający się np. nie chodzenie do kościoła dla katolików dewiacyjne dla ateistów nie

• kryterium normy prawnej - dewiacja jest utożsamiana z przestępstwem lub wykroczeniem; nadmierne zawężanie, niektóre czyny nie są społecznie uznane za przestępstwo (zw przepisy martwe np. piractwo, łamanie praw autorskich, przekroczenie prędkości, palenie papierosów w miejscach publicznych)

• kryterium oczekiwań społecznych - daje nam czytelną interpretacje dewiacji, jak większość społeczeństwa uznaje zjawisko za szkodliwe to jest dewiacją; większość społeczeństwa musi uważać, że dane zjawisko jest szkodliwe, negatywne, destrukcyjne; wprowadzone z myślą o nieakceptowanych społecznie systemach społeczno - politycznych np. Totalitarnych kolaboracja z władzą - dobra z punktu widzenia państwa, zła z punktu widzenia społeczeństwa

• kryterium reakcji społecznej - burzy porządek np. cechy wyglądu, politycy, poglądy np. polityczne, religijne, przynależność kulturowa, rasowa, sposób zachowania

Dewiacyjne nie muszą być tylko zachowania i w przeciwieństwie do patologii dewiacja nie musi być tylko negatywna

3. Teorie dewiacji.

• Podgórecki - trójstopniowego działania norm - teoria strukturalna i integracyjna

• strukturalna - wychodzi od ustroju społeczno - politycznego, społeczno - gospodarczego

• integracyjna - elementy społeczne i osobowościowe

Korelacja trzech zmiennych:

1. zmienna niezależna - ustrój społeczno - gospodarczy

2. zmienna zależna - zachowania przestępcze

3. zmienne pośredniczące - podkultura, w której jednostka funkcjonuje, jej osobowość, czynniki sytuacyjne np. sytuacja bytowa jednostki, stopień identyfikacji z podkulturą, wpływ alkoholu

Na każdym poziomie mogą pojawiać się czynniki, które będą wypaczały funkcjonowanie jednostki

ustrój społeczno - gospodarczy

(kryzys, szybkie transformacje ustrojowe, totalitaryzm; sam może zawierać elementy dewiacyjne np. przefiltrowywanie norm przez wzorce pod kulturowe; określonej normie nadaje się jakiś charakter)

II - podkultura konformistyczna - podkultura dewiacyjna

* zachowania * zachowania * zachowania * zachowania

konformistyczne dewiacyjne konformistyczne dewiacyjne

wobec wobec

systemu systemu

zachowania dewiacyjne wobec systemu przyjętego w danej grupie

4. Osobowość

• Rodzaje jaźni:

• jaźń zobiektywizowana -

• jaźń odzwierciedlona - skutki odgrywania jakiejś konkretnej roli

• ?

• ?

• pozytywna jaźń zobiektywizowana z jaźnią odzwierciedloną powstrzymuje przed zachowaniem przestępczym, osoby dokonujące przestępstw mają zaniżoną lub zawyżoną samoocenę przez co stawiają sobie nieadekwatne cele życiowe, aspiracje wyższe niż możliwości

• podkultura dewiacji zasadniczo sprzyja internalizacji wzorów zachowań destrukcyjnych, co w ostatecznym rozrachunku sprzyja kształtowaniu się osobowości aspołecznej, dyssocjalnej

• podkultura konformistyczna kształtuje zasadniczo zachowania prospołeczne, które mogą ulec modyfikacji pod wpływem działania czynników zawierających się w zmiennej pośredniczącej np. ubóstwo, bezrobocie, nagła zmiana sytuacji danej jednostki. W efekcie czynniki te spowodują, że jednostka nie musi odrzucać istniejącego systemu normatywnego, natomiast będzie odbierała normom prawomocność. Dopiero ostateczne przekonanie o bezużyteczności istniejących norm, a takie czynniki osobowościowe mogą spowodować internalizację wzorców zachowań

5. Janowska opiera się na koncepcji dwóch zmiennych

TEORIE DEZORGANIZACJI.

1. dezorganizacja społeczna - chaos w obrębie społeczeństwa, jest na zasadzie przyczynowo - skutkowej, powiązana z patologią i dewiacją

• teorie o charakterze etiologicznym

• istnieje jakiś modelowy stan organizacji społecznej, który potem ulega rozbiciu na skutek działania różnych systemów. Brak jasno określonego czynnika zakłócającego np. opóźnienie kulturowe - nie określa jednoznacznie ideologii. W tych worach stan dezorganizacji jest przejściowy - można wrócić do ładu po wyeliminowaniu czynnika dezorganizacyjnego

• fenomenologiczne

• zakładając, że każde społeczeństwo zawiera cechy, które wywołują dezorganizacje, każde społeczeństwo jest ? własnej dezorganizacji. Nie wskazują na istnienie stanu idealnej organizacji. np. teoria Fallisa i teoria społeczeństwa dynamicznego.

a. Teoria Fallisa ( zakłócenia interpersonalnych związków funkcjonalnych)

Wskazuje na sytuacje powiązane ze stanem dezorganizacji, nie muszą wystąpić wszystkie wskaźniki, albo niektóre w różnym stopniu nasilenia.

Cechy dezorganizacji:

• dezorganizacja ról

• niepewność roli

• brak jedności i harmonii

• rozbieżność ról pełnionych przez tych samych członków

• pominięcie znaczenia sacrum

• trudności językowe, ekonomiczne

• wzajemna nieufność na tle ekonomicznym, politycznym, rasowym

• ucieczki, włóczęgostwo

• wzrost zachowań hedonistycznych

• dezintegracja roli (brak autorytetów w rodzinie, kohabitacja, konkubinaty)

• brak statusu określonej roli (ministrowie, radni)

• trudności semantyczne (język, wiek, mocno zaznacza się w społecznościach wielonarodowych)

• roszczenie praw do wolności ( Afroamerykanie)

Indywidualne konsekwencje dezorganizacji:

• stan dezorganizacji psychicznej, który znamionuje się przekształceniem grup homogenicznych w heterogeniczne

• homogeniczne - jasno określone cele, przypisany jest temu adekwatny sposób działania, klasowy podział ról, każdej roli przypisuje się status

• heterogeniczne - określone jasno role przypisane członkom, ale status tych ról nie jest znany, wyznaczone cele do realizacji, nie ma wytyczonego sposobu realizacji, usprawiedliwia działania dezorganizacyjne, izolacja jednostek, niejasność statusu, który wynika z niejasnych kryteriów przyznawania ról, brak harmonii między rozbudowanymi aspiracjami, a możliwymi osiągnięciami

b. teoria społeczeństwa dynamicznego

społeczna dezorganizacja = społeczeństwo dynamiczne, rozwijające się, przeżywa hossę gospodarczą

Źródła dezorganizacji psychicznej.

• szybkie, gwałtowne zmiany

• nieokreślone jasno stany

• improwizowanie ról

• jednostkowa dezorganizacja

• konieczność podejmowania działań bez statusu

• skłonność do rozbudowywania oczekiwań, bez dawania rzeczywistych możliwości ich spełnienia, co prowadzi np. do korupcji, nadużyć

• stosuje się bardzo niejasne kryteria obejmowania ról, najczęściej przypadkowo

• deprecjonowanie najwyższych wartości np. życie ludzkie, solidarność

Przestępcza adaptacja.

1. 
   teorie kryminologiczne - teoria Mertona i Roberta Agnew

TEORIA MERTONA

Zachowanie dewiacyjne pojawia się przede wszystkim w sytuacji dezorganizacji społecznej, ma ścisły związek ze strukturą społeczną, należy ją różnicować z pojęciem patologii społecznej.

TEORIA ANOMII I NAPIĘCIA

Dewiacja jest stanem normalnym w nienormalnej sytuacji, a patologia jest stanem nienormalnym

• struktura - wszelkie zależności między członkami danej grupy, społeczności

• 
  struktura kulturowa - te wartości, którymi powinniśmy się kierować w dochodzeniu do celu tj wartości, normy itp.

• cele autoteliczne - cel wyższy, wzniosły np. w państwach religijnych zbawienie

• cel heteroteliczny - cel mierzalny np. sukces zawodowy, bogactwo

• środki - normy, które wyrosły na bazie kulturowej (prawne, religijne itp.)

• dysonanse

1 - niemożliwe, bo żyjemy w ? , mamy możliwość posługiwania się środkami, pierwsza możliwość napięcia

2 - dysonans między celami, a środkami ich realizacji, w sposób legalny cel niemożliwy do osiągnięcia, z pucybuta do milionera, dysonans między środkami a celami może powodować ogniskowanie się społeczeństw; są to np. społeczeństwa wyznające zasady cel uświęca środki, podporządkowanie się idei jest zadaniem nadrzędnym

cele < środki - ważne są środki a nie cele, środki są istotą samą w sobie

cele> środki - ważne są cele nie środki

mechanizm obronny - konfliktuje napięcia w społeczeństwach, markuje środki napięcia między społeczeństwem a kulturą, celami a środkami

egalitarna (gwarantowana) teoria sukcesu

Każdy może osiągnąć co chce i być kim chce, zakorzeniona silnie w ustroju. Fałsz polega na tym, że nie każdy może osiągnąć, co chce ze wzg na brak środków, czy niski status społeczny. Teoria ta przerzuca odpowiedzialność na jednostkę. System kapitalistyczny nie interesuje się tym jak ktoś zdobywa majątek, ale że go ma. Mają w to wierzyć wszyscy, to napędza kapitalizm. System opiera się na działaniu i ekspresji. Wyraźnie w tej teorii wskazuje się, że odpowiedzialność za niepowodzenia spoczywa na jednostce, bo przecież system daje możliwości sukcesu wszystkim

Ważny jest stan anomii, który oznacza, że struktura społeczna cele, środki nie dograły się jeszcze, nie ma spoiwa, które mówiłyby, że mamy do czynienia z usystematyzowanym system.

Anomia wg Mertona - ?

załamanie w strukturze kulturowej, która sprawia, że struktura społeczna staje się nieistotna, struktury są niezinterioryzowane i to jest anomia

pustka normatywna - jednostka nie odczuwa norm, ale one są ( nie ma braku norm !!!)

stan anomii burzy równowagę między celami a środkami, prowadzi to do tego, że ludzie oszukują. Role społeczne są niejasno określone. W związku z tym dezorganizacja społeczna wymusza poszukiwania.

TYPY PRZYSTOSOWANIA:

• konformizm - wg Mertona - akceptacja obu elementów struktury kulturowej, konformiści nie odczuwają stanu napięcia, najłatwiej być konformistą najwyżej usytuowanym w hierarchii i naiwnym

• innowacja - cel podobny do wszystkich, ale inne środki niż wszyscy np. naukowiec, przestępca, zakamuflowany przestępca, ściąganie, działają obok prawa lub wykorzystują lukę prawną, korupcja, w niektórych sytuacjach jest typem przystosowania, dotyczy wszystkich warstw społecznych, można dostosować, zmieniać zasady, zwiększać środki, gdy cel nie jest atrakcyjny, obiektywna atrakcyjność celu

• rytualizm - odrzucenie celów przyjętych przez kulturę, przy absolutnej akceptacji środków np. biurokrata - brak ambicji, strach przed porażką, świadomość , że cele są dla niego niedostępne, zdaje sobie sprawę z tego, że egalitarna teoria sukcesu to nieprawda, wie, że to co osiągną jest adekwatne do jego miejsca w strukturze, że nie jest w stanie tego przeskoczyć, musiałby wejść w inną rolę, by osiągnąć większy sukces, obawa, że ktoś inny mógłby negować jego pozycję. Wg Mertona jest to postawa najbardziej charakterystyczna dla pierwszego pokolenia wchodzącego do warstwy średniej, więcej nie osiągnie, bo struktura społeczna, z której się wywodzi więcej mu nie da, nie ma z jej strony wsparcia.

• Wycofanie - odrzucenie celów wyznaczonych przez kulturę i środków do realizacji tych celów, odrzucenie kapitalizmu, ktoś musi ich utrzymywać, czyli reszta społeczeństwa, postawa destruktywna dla jednostki i społeczeństwa, są to osoby, które kiedyś akceptowały cele i środki, ale ze wzg na porażki odrzuciły jedno i drugie.

• Bunt - nieakceptowanie celów i środków, nieprzystosowanie się, jest to forma zorganizowana np. zawodowe, nie rzeczywista degradacja, ale poczucie niesprawiedliwości, subiektywne poczucie niedostatku, nie może być formą stałą

• resentyment - bunt z powodu niesprawiedliwego potraktowania, opiera się na zemście, nie akceptacja tego, co ta osoba zrobiła - powstaje to na bazie krytyki starej idei, negacja i odrzucenie

• renegat - odrzuca panujące wartości, chociaż mu się powodzi, podważa ideały grup i społeczeństw, chce wykreować siebie nie grupę.

Różnice między teorią Agnew i Mertona:

• Meron wyróżnia 2 stopnie napięcia u Agnew nie ma struktury jest działanie innych osób

• U Mertona cele biorą się z kultury, mają charakter ogólny dla każdego społeczeństwa, u Agnew biorą się z aspiracji jednostki

• U Agnew ludzie blokują osiągnięcie celu, stąd wybór środków dewiacyjnych

• Merton pomija kwestie odpowiedzialności, jest się albo konformistą, albo dewiantem, Agnew mówi, że jednostka uruchamia mechanizmy obronne w postaci restytucji wartości ( kradnie, bo inni to robią, poczucie niesprawiedliwości, działania przestępcze, bo legalnie się nie da). U Mertona nie ma kwestii odpowiedzialności

2 obszar napięcia: antycypacja utraty bodźców pozytywnych

• inni ludzie odgrywają znaczącą rolę, ludzie mogą motywować lub de motywować, obszar ten zależy od motywowania przez innych ludzi np. utrata dobrego imienia przez działanie innych osób, my zdajemy sobie z tego sprawę ( to jest różnica między 1 a 2 obszarem napięcia), utrata możliwości na awans, ale są jeszcze na to szanse; obawa przed plotką, wyśmianiem, etykietowaniem, nie ma działań wprost wpływających negatywnie na jednostkę

Zachowanie w 2 obszarze:

• agresja, odwet

• depresja, wycofanie

• gdybanie, oczekiwanie skutków negatywnych, na wszelki wypadek przewiduje najgorsze

• np. zdrada przez członka mafii, gangu itp.

3 obszar napięcia:

• działania innych osób mają charakter negatywny wprost, jednostka wie, że czegoś na 100% nie uniknie

• rozwiązanie dla jednostki w postaci dewiacji

• np. koś zaszkodził jednostce przez co jest w więzieniu

• konsekwencje natury psychicznej

• jednostka ma świadomość tego, że krzywdzi

• skutkiem są zachowania typu przestępczego

• przywracanie sprawiedliwości wiąże się z niwelowaniem poziomu deprywacji

• charakter dewiacji będzie uzależniony od źródła napięcia

Merton rozpatruje napięcie z punktu widzenia systemowego, Agnew jednostkowego.

TEORIA PARSONSA: woluntaryzm

Uzupełnia teorię Mertona, który pozbawił jednostkę woli przy wybieraniu celów i środków na których opiera się Parsons.

Schemat działania jednostkowego.

Ten schemat obejmuje tylko jednostkę. Parsons mówi jednak o tym, że jednostka funkcjonuje z innymi i musi brać pod uwagę rozwiązania całości układu.

Parsons łączy teorię Agnew i Mertona

Jednostki działania pełnią określone role i zajmują określone pozycje w społeczeństwie. Role te są ze sobą powiązane. Tym spoiwem są systemy interakcji, które Parsons traktuje jako wzory pełnienia ról.

Systemy interakcji są złożone z wielu podmiotów i w całości tworzą system społeczny.

Na system społeczny działają 2 elementy :

• wzory kultury - są podstawą normatywnej struktury systemu i wpływają na proces podejmowania decyzji przez jednostkę

• osobowość - obejmuje wzajemne relacje między potrzebami a zdolnościami do podjęcia decyzji

Warunkiem sprawnego funkcjonowania systemu jest integracja.

Zakresy:

I wewnętrzny - między poszczególnymi elementami (podmiotami) - oznacza ona, że system musi dysponować dostateczną liczbą osób, które działają w kierunku zgodnym z wymogami systemowymi

II między systemem działania a wzorami kulturowymi - w systemie społecznym należy uniknąć takich wzorów kulturowych, które stanowią wymogi zbyt trudne do spełnienia powodując dewiacje, społeczeństwo może generować dewiantów wprowadzając za wysoką poprzeczkę i cele nie do osiągnięcia, a to powoduje dezintegracje społeczną

III między systemem działania (sposób zachowania) a osobowością - integracja jest możliwa, gdy sprawnie działają dwa mechanizmy: socjalizacja i kontrola społeczna, socjalizacja jest rozumiana jako zespół środków, dzięki którym wzory kulturowe np. wartości zostają zinternalizowane przez podmioty (aktorów) i determinują ich postawy oraz wpływają na umiejętności odgrywania ról. To jakie cele chce osiągnąć jednostka zależy od jej możliwości, a nie tego, co narzuca społeczeństwo

Mechanizmy kontroli:

• instytucjonalizm - oczekiwania do roli są jasne i klarowne

• interpersonalne sankcje i gesty - forma nagradzania jednostki konformistycznej

• czynności rytualne - mają likwidować napięcia

• ustanowienie symptomów i systemów, które prowadzą do przemocy - oddzielenie czasu i przestrzeni, czynności normalnych od dewiacyjnych np. getta dla potencjalnych zagrożeń

• struktury pełniące mapę bezpieczeństwa - policja

---