„Trudny i trway bdzie , poeto, twj urzd”- sowa Leopolda Staffa potraktuj jako punkt wyjcia do rozwaa o roli poezji i poety w Polsce w rnych epokach.
Odbiorcami poezji bywaj ludzie w rnym wieku , i modzi , i starsi , ktrzy szukaj w niej wyrazu wasnych uczu i dowiadcze. Wszystkich cz pytania o wasn tosamo: o to kim jestem , dokd zmierzam i dokd chciabym doj, by siebie by siebie okreli i sprawdzi w dziaaniu. Poeci wanie poprzez swoje utwory mwi o swoich smutkach i radociach , blach i niepokojach, pragnieniach i rozczarowaniach. Literatura staa si wic nie tylko zwierciadem duszy czowieka ale i wiadectwem poszukiwania jasnych norm moralnych i odpowiedzi na drczce pytania o los czowieka i sposb jego egzystencji na ziemi.
Najpeniejszym wyrazem osobowoci ludzkiej jest, zdaniem romantykw , artysta stanowicy „wzr i szczyt” postawy duchowej. Poeta-artysta przyjmuje na siebie rol duchowego przewodnika narodu. Wyrazem tego przewodnictwa bya romantyczna koncepcja poety-wieszcza. A.Mickiewicz narzuci caej epoce wzr poety-przodka. Wiersz mia sprawowa wadz nad narodem poprzez poezj , ale za nakaz moralny uwaano przede wszystkim czynny udzia w walce.
Wzorem poety romantycznego sta si wdz i poeta spartaski - Tynteusz.Tynteizm w literaturze romantycznej oznacza najwyszy idea czowieczestwa: poczenie „twrczoci” i „czynu” oraz gosi tosamo myli i dziaania. Ow rol poezji ukaza stary wajdelota Halban - jedna z postaci poematu A.Mickiewicza „Konrad Wallenrod”. W utworze tym zostaje poruszony problem pamici zbiorowej i indywidualnej. Halban mwi, e poezja jest wszechwadna- to poezja heroicznego obowizku, od ktrej uzaleniony jest Konrad , buntujcy si przeciwko poezji nakazw i powinnoci. W utworach Mickiewicza wzniosa i dostojna poezja zostaje przeznaczona do kierowania wiadomoci narodu. Konrad z III czci „Dziadw”, samotny ,odrzucony od ludzi , decyduje si na walk z Bogiem. Jego sia tkwi w wiadomoci bycia wielkim poet i dysponowania ponadprzecitn moc ducha.
Sprawa pojmowania roli poezji narodowej staa si tematem polemiki Sowackiego z Mickiewiczem i co za tym idzie znaczeniem poety w yciu narodu. W twrczoci Sowackiego zawarte s wizerunki poety-kaznodziei, rewolucyjnego przywdcy. Winkleniedyzm-haso naczelne bohaterw Sowackiego rni si od hasa Mickiewiczowskiego „Polska Chrystusem narodw” wezwaniem do czynnej walki. Na szczycie gry Mont Blanc w Kordianie dokonuje si przemiana; z nieszczliwego kochanka , samotnego marzyciela , poszukujcego celu w yciu przemienia si w gorliwego patriot , ktry rozumuje kategoriami narodowego obowizku .Bohater pragnie wypeni swoj misj , porywajc do walki cay nard - siga po przywdztwo , gdy widzi w sobie ducha wiodcego innych. Swj pogld na temat poezji i poety wyrazi rwnie Zygmunt Krasiski. We wstpie do „Nie Boskiej komedii” pisa , i poezja to pikno i prawda , a poeta to czowiek wyrniajcy si spord innych ludzi , rozumiejcy przeszo i przyszo , docierajcy do prawdy. Uwaa , e poezja tworzona jest przez czowieka , ktry nie jest doskonay - rozrnia dwa typy poetw: „bogosawiony”, ktry nie oddziela si od poezji „przepaci sowa” i „nieszczliwy” , ktrego twrczo to jedynie puste poetyzowanie. Rozwaania na temat poety i poezji rozwija Krasiski take w I i II czci dramatu na przykadzie ma i ony. M to poeta , yjcy w wiecie wasnych marze i wyobrae. Poezja jak uprawia zarwno M , ona jak i Orcio prowadzi do katastrofy. W chwili samobjczej mierci, bohater przeklina poezj, w ktrej dostrzega rdo nieszcz swoich najbliszych i przyczyn wasnej klski. Przegrywa , gdy pikna, wzorowa poezja , dla ktrej gotw by wszystko porzuci okazaa si omyk.W romantycznym uprawianiu poezji dostrzeg wic Krasiski rdo nieszcz , ktre stanowio zagroenie nie tylko dla poety , ale i dla spoeczestwa.
Modopolskim fascynacjom w gwnej mierze winne byy lektury przede wszystkim Nietzschego , Schopenhauera , Maetenlincka. Twrcy pozytywistyczni z kolei , jako gwne formy literackie przyjli publicystyk i powie , nie przywizywali wagi do poezji. Tak wic nastpna generacja siga ponownie po liryk. Moda Polska to czas poszukiwania nowych programw artystycznych , koncepcji yciowych. Jest to take epoka , ktrej artysta - jednostka nieprzecitna , szuka wasnej drogi yciowej , niezalenej od adnych powszechnie przyjtych zasad. Stanisaw Przybyszewski sta si wyrazicielem „sztuki dla sztuki”- sztuki nie ograniczonej adnymi narzuconymi prawami , wolnej , sztuki ktra nie moe suy adnym ideaom spoecznym.
W poezji Kazimierza Przerwy - Tetmajera dominuje pesymizm i zwtpienie. W utworach takich jak „Nie wierz w nic” czy „Koniec XX wieku” poeta daje dowd na panujce otpienie , upadek wiary w jakiekolwiek wartoci. W tych rozpaczliwych czasach ucieczk od ndznego ycia moe by jedynie sztuka. Poeta ma wielk si tworzenia , jednak moe take niszczy i od niego tylko zaley czy jego twrczo doda nam siy odbudowujcej , czy zniszczy nas do koca.
Polemik z krytykami na temat poezji jest wczesny wiersz Juliana Tuwima „Do krytykw”. Ten poeta , ktry pisa w okresie dwudziestolecia midzywojennego twierdzi w wierszu , i poezja wcale nie musi wyraa gbokich, filozoficznych ani narodowych treci.Celem poezji powinno sta si opiewanie pikna , a wyrazicielem poezji powinien by czowiek prosty , zwyky. Inny pogld na rol poezji i poety ma Wadysaw Broniewski,wyraajcy swe sdy w wierszu „Poezja”. W utworze tym poeta obstaje przy poezji rewolucyjnej , ktr to uwaa za najbardziej potrzebn we wspczesnym wiecie. Z utworu wynika , e nie jest on zwolennikiem zwiewnej poezji romantycznej , ktra jak twierdzi moe istnie jeli na wiecie zapanuje ad i porzdek , rado ludzka i pikno.
Twrcy liryki wspczesnej tacy jak Zbigniew Herbert, Czesaw Miosz czy Wiesawa Szymborska take nawizuj w swej twrczoci do roli i zada jakie spenia poezja i jej twrca. Poezja Herberta przywraca sztuce poetyckiej jej utracone po wojnie znaczenie , jej donioso , niesie gbokie przesania moralne. W wierszu „Przesanie pana Cogito” poeta chce powiedzie , e literatura nie ocalia narodw , wielkie sowa okazay si bezsilne. U Herberta lepiej „umrze z honorem” ni „y na kolanach”. Aby poezja speniaa naleycie swe posannictwo , musi odnale utracone najwaniejsze wartoci , ktre s gwarancj na bezpieczne trwanie wiata.
Wiersz Wiesawy Szymborskiej „Wieczr autorski” zawiera gorzk refleksj o fascynacjach wspczesnego czowieka , ktry kiedy by zdolny chon poezj , a dzi ograniczy si od chwilowych dozna. W utworze „Rado pisania” Szymborska stara si odpowiedzie na pytanie dotyczce sensu twrczoci artystycznej.
Na przestrzeni wiekw poezja odgrywaa wic rne role , lecz niezalenie od roli jak speniaa zawsze wytyczaa drog , ktra pozwalaa brn przez rzeczywisto. Poeci dobrze zrozumieli swoje posannictwo i w kadej epoce literackiej , jedni lepiej drudzy gorzej , wypeniali swoje zadanie.