METODOLOGIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

1. Analiza dokumentów w badaniach pedagogicznych (Łobocki)

Analiza dokumentów polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w nich treści pod kątem problemu (celu) badawczego lub także hipotezy roboczej. Dokumenty te dzielimy:

a) ze względy na formę

• pisane (werbalne np. protokoły i sprawozdania z rad pedagogicznych, świadectwa szkolne, prace pisemne uczniów itp.),

• cyfrowych (statystycznych) lub obrazowo-dźwiękowych (np. rysunki, nagrania, fotografie)

• specjalną grupą są prace wytwórcze (konstrukcyjne np. rysunki).

b) ze względu na pochodzenie

• zastane( przypadkowe)

• intencjonalnie twórcze (systematyczne)

Techniki analizy dokumentów:

• technika analizy jakościowej - In. treściowa, to jakościowy opis i interpretacja zawartych w dokumentach treści (jawnych i ukrytych)

• t.a. ilościowej - ilościowy opis jawnej treści przekazów informacyjnych (policzalne dane)

• t.a. formalnej - przeanalizowanie zewnętrznej formy dokumentów (stan, wygląd zewnętrzny, sposób sporządzenia itp.)

2. Analiza jakościowa i analiza ilościowa w badaniach pedagogicznych (Łobocki)

Jakościowa analiza dokumentów (technika) zwana inaczej treściową, to jakościowy opis i interpretacja zawartych w dokumentach treści (jawnych i ukrytych). Stara się odpowiedzieć na pytania co chciał przedstawić autor danego dokumentu, jakie wyraził w nim treści, o czym one świadczą, na czym polega ich oryginalność. Nie precyzuje się tu dokładnych celów badawczych, nie formułuje hipotez roboczych, następuje to w trakcie przeprowadzanej analizy.

Ilościowa analiza jest w miarę obiektywna, pozbawiona subiektywnego wartościowania. Jest ona skrajnym przeciwieństwem analizy jakościowej. Koncentruje się na wielkościach policzalnych zawartych w dokumencie. Dokładnie precyzuje cele i hipotezy badawcze łącznie ze zmiennymi i wskaźnikami. Charakteryzuje ją jednostronność.

3. Ankieta w badaniach pedagogicznych (Łobocki)

Ankieta jest techniką sondażu diagnostycznego. O badaniach z wykorzystaniem ankiety mówi się często jako badania ankietowe, które polegają nazadawaniu respondentom pytań kwestionariuszowych z prośbą o pisemne odpowiedzi. Pytania zadawane są pisemnie, za pośrednictwem drukowanego kwestionariusza. Badania te mają na ogół charakter anonimowy, wyjątek stanowi ankieta jawna (rzadko używana). Ważna jest treść i forma zadawanych pytań oraz ich kolejność. Należy także pamiętać o właściwym doborze osób badanych oraz sposobie rozprowadzenia kwestionariuszy z uzasadnieniem ich celowości.

Odmiany badań ankietowych:

• ankieta audytoryjna (środowiskowa) - przeprowadza się ją zwykle w miejscu pracy (np. szkole, fabryce), czy w miejscu zamieszkania (np. internat, dom dziecka), jej zastosowanie wymaga bezpośredniego rozprowadzenia jej przez ankietera wśród specjalnie dobranych osób badanych, co gwarantuje łatwość objęcia badaniami odpowiedniej grupy i zapewnienie zwrotu kwestionariuszy

• ankieta pocztowa - rozsyłanie drogą pocztową kwestionariusza wraz z instrukcją do specjalnie wyselekcjonowanych osób, co nie gwarantuje jednak zwrotu wszystkich egzemplarzy i utrudnia ich stosowanie

• ankieta prasowa - kwestionariusz ankiety i instrukcję zamieszcza się na łamach jakiejś gazety czy czasopisma, korzysta się z niej, gdy badaniami chce się objąć ludzi zamieszkujących na bardziej rozległym terenie.

4. Badania biograficzne (Pilch, Bauman, Łobocki)

Badania biograficzne związane są ze szczególnymi jednostkami, których historia życia jest na tyle znacząca, że możemy dzięki niej dowiedzieć się czegoś ważnego o człowieku i o świecie w jakim żył (żyje). - Pilch, Bauman

Metoda biograficzna, którą wyróżnia Łobocki, odwołuje się zawsze do subiektywnej perspektywy badanych osób, czyniąc ich własny punkt widzenia niezbędnym punktem wyjścia do konstruowania uogólnień teoretycznych. Metoda ta polega głownie na korzystaniu z całkiem dobrowolnych, otwartych i w miarę spontanicznych wypowiedzi osób badanych. Są to w większości wypowiedzi pisemne np. w formie pamiętników, życiorysów, dzienników i listów. Nierzadko obejmuje się nimi także autobiografie, biografie, wspomnienia, notatki osobiste, sprawozdania, protokoły. Stosując tę metodę polega się na wielu różnych wypowiedziach ustnych i pisemnych. Preferuje się tu wyraźnie podejście jakościowe. - Łobocki

5. Badania etnograficzne w pedagogice (Pilch, Bauman)

Badanie etnograficzne to badanie, którego celem jest opisanie życia wybranej grupy ludzi ze wszystkimi jego kulturowymi aspektami. Badania prowadzi się znajdując się wewnątrz badanej zbiorowości, co zmusza badacza do poznania jej sposoby myślenia, języka, zwyczajów, zachowań. Badania te prowadzi się, gdy chce się dowiedzieć, jak środowisko kulturowe wypływa na jednostkę bądź grupę, w jaki sposób transmitowana jest kultura na młode pokolenie, jakie wzorce i systemy symboliczne stanowią narzędzia za pomocą których owa transmisja się dokonuje.

Badania te mogą dotyczyć jednostek oraz małych i większych grup. W przypadku badania grup ważne są relacje pomiędzy częściami składowymi owych środowisk.

Badania makroetnograficzne zajmują się poznawaniem systemów, z ich strukturą i wzajemnymi wewnętrznymi powiązaniami (np. systemów szkolnych).

Badania mikroetnograficzne, gdzie małą grupę traktuje się jako miniaturę społeczeństwa, ponieważ zachodzące tam relacje są odbiciem szerszych zjawisk społecznych.

Są to badania terenowe. W etnografii stosuje się różnorodne metody zbierania materiałów: obserwację, wywiad, analizę wytworów ludzkich i nie tylko.

Obserwacja uczestnicząca, będąca jądrem tych badań, musi być badaniem przez wspólne doświadczanie, tzn. badacz musi w najbardziej aktywny sposób wejść w środowisko, robić wszystko to, co osoby badane.

6. Badania porównawcze w pedagogice (Konarzewski)

Badania porównawcze są substytutem badań eksperymentalnych. Tak jak w eksperymencie tutaj także tworzy się grupy reprezentujące wartości zmiennej niezależnej, definiuje zmienną zależną i porównuje jej rozkłady w grupach w celu wykrycia związku miedzy zmienną niezależną i zależną. Nie wytwarza się w nich jednak warunków czy oddziaływać, lecz korzysta ze zróżnicowania, które wytworzyło życie. Badania porównawcze stosowane są, gdy eksperyment jest trudny do przeprowadzenia, bądź niemożliwy.

W badaniach porównawczych zmienną niezależną jest kryterium doboru porównywanych populacji. Każda wartość zmiennej niezależnej odnosi się do jednej realnej populacji. Każdą próbę wybieramy metodą niezależnego losowania.

Badania porównawcze występują w dwóch wariantach:

• poprzecznym - jednorazowy pomiar zmiennej zależnej w wybranych próbach.

• podłużnym - w pobranych próbach zmienną zależną mierzy się kilkakrotnie w ustalonych odstępach czasowych

7. Badania w działaniu (action research) (Pilch, Bauman)

Badanie w działaniu to studia nad społeczną sytuacją, w której znajduje się badacz, z zamiarem ulepszenia jej, czyli udoskonalenia jakości swego działania w trakcie jego trwania. Nadanie to jest systematycznym zbieraniem informacji o zjawiskach wywołujących jakieś zmiany, przy czym badacz jest inspiratorem i aktywnym uczestnikiem wydarzeń. Badacz oprócz faktu znajdowania się w badanym zjawisku, przez swoją aktywną postawę, próbuje je przekształcić. W skrócie można powiedzieć, że przechodzi się tutaj od działań praktycznych do uogólnień teoretycznych. Przedmiotem dociekań są tutaj zależności zachodzące pomiędzy zjawiskami oraz obserwacja zmian, jakie dokonują się w środowisku pod wypływem zamierzonej aktywności badacza. Pod wpływem badania zmienia się zarówna badacz jak i badany.

Kemmis stworzył schemat oddający istotę pomysłu na przebieg badania:

pojawienie się/dostrzeżenie problemu rozpoznanie go (zebranie informacji) stworzenie głównego planu działania wprowadzenie planu w życie ewaluacja (sprawdzenie skutków działania) ewentualne stworzenie planu naprawy (udoskonalenie planu wcześniejszego) integracja wiedzy zdobytej z wiedzą teoretyczną metarefleksja nad przedmiotem badań (wiedza zdobyta a wiedza istniejąca)

Cechy badania w działaniu wg S. Kemmisa i M. Wilksona:

• jest to proces społeczny - dot. relacji międzyludzkich albo działań jednostkowych, które przebiegają w określonej sytuacji społecznej

• aktywne uczestnictwo badacza w badaniu

• celem badania udoskonalenie istniejącej rzeczywistości

• krytycyzm - pozwala dostrzec własne ograniczenia, niedoskonałości

• jest refleksyjne - pomaga zastanowić się nad sobą i swoim zachowaniem

8. Cele badań pedagogicznych (Bauman, Pilch)

Cele badań wg W.L. Neumana (uwzględniające treści przeprowadzonych padać oraz ich znaczenie):

1) Eksploracyjne:

• dążenie do rozpoznawania podstawowych faktów, zbiorowości i kwestii

• tworzenie ogólnych intelektualnych obrazów badanych warunków

• formułowanie i koncentrowanie się na problemach przyszłych badań

• generowanie nowych idei, przypuszczeń i hipotez

• określanie wykonalności prowadzonych badań

• rozwijanie technik pomiaru i opisu przyszłych danych

2) Opisowe:

• wytwarzanie szczegółowych bardzo dokładnych opisów

• odnoszenie nowych danych do znanych uprzednio

• tworzenie zbioru kategorii i klasyfikacji typów

• przejrzysta kolejność stopni czy stadiów badania

• dokumentowanie procesów czy mechanizmów przyczynowych

• opisywanie podstaw kontekstu sytuacyjnego badań

3) Wyjaśniające:

• testowanie przesłanek i założeń teorii

• wypracowanie i wzbogacenie wyjaśnień teoretycznych

• poszerzanie teorii nowych kwestii i problemów

• wspieranie albo odrzucanie wyjaśnień poszczególnych przesłanek

• wiązanie kwestii i tematów z ogólnymi zasadami

• określanie, które z kilku wyjaśnień jest najlepsze

Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji.

9. Eksperyment pedagogiczny (Łobocki)

Eksperyment pedagogiczny jest zwykle metodą badania zależności między jednym lub kilkoma celowo dobranymi oddziaływaniami natury dydaktyczno-wychowawczej a ściśle określonymi skutkami, jakie powstają w wyniku wspomnianych oddziaływań.

Wymagania stawiane eksperymentom pedagogicznym:

• badane zjawisko da się wywołać

• warunki eksperymentu precyzyjnie określone i poddające się manipulacji

• możliwość ponownego przeprowadzenia badań w tych samych warunkach

• możliwość zmierzenia uzyskanych zmian

Techniki eksperymentu pedagogicznego:

1) technika grup równoległych - zakłada ona konieczność uwzględnienia podczas eksperymentu:

• dwojakiego rodzaju grup - grupy eksperymentalnej i kontrolnej

• określonych czynników eksperymentalnych (zmiennych niezależnych) uruchomionych jedynie w grupie eksperymentalnej

• badań początkowych i końcowych mających na celu kontrolę zmiennych zależnych i pośredniczących

2) technika czterech grup - w której oprócz grup eksperymentalnej i kontrolnej łącznie z badaniami wstępnymi i końcowymi uwzględnia się dodatkowe grupy eksperymentalną i kontrolną, w których to przeprowadza się jedynie badania końcowe

3) technika rotacji - każda z uwzględnionych grup spełnia na przemian funkcję grupy eksperymentalnej, a następnie kontrolnej, lub odwrotnie

4) technika jednej grupy - polega jedynie na wprowadzeniu określonej zmiennej niezależnej (lub kilki zmiennych) do jednej grupy oraz badań wstępnych i końcowych.

10. Etapy badań pedagogicznych (Łobocki)

Etapy badań pedagogicznych:

• zaistnienie sytuacji problemowej - pytanie, na które badacz chce znaleźć odpowiedź, jednak sprawia mu to trudność

• formułowanie problemów i hipotez badawczych - konieczność precyzyjnego ich sformułowania, co warunkuje poprawny przebieg badania, należy także określić zmienne zależne i niezależne

• projektowanie narzędzi badawczych - należy pamiętać o obiektywności (stopień niezależności od sytuacji), rzetelności (stopień dokładności badania danego zjawiska), trafności (stopień dokładności pomiaru)

• dobór osób badanych - zależy do rodzaju problemu, wyróżniamy losowy i celowy dobór próby

• przeprowadzenie badań - warunki poprawnego przeprowadzenia badania to brak napięcia psychicznego, stworzenie warunków do maksymalnej koncentracji, dobre samopoczucie i brak zmęczenia u badanych, pozytywna motywacja badanych, zapewnienie odpowiednich warunków, unikanie dodatkowego dopingowania badanych, dokładne rejestrowanie przebiegu

• opracowanie wyników badań - wymaga starannego uporządkowania wyników oraz analizy jakościowej i ilościowej z wynikającymi z nich wnioskami

11. Hipotezy w badaniach pedagogicznych (Węglińska, Pilch, Sztumski)

Hipoteza to przypuszczalna, przewidywana odpowiedź na pytanie zawarte w problemie badań. Może ona przy tym dotyczyć związków zachodzących w danej dziedzinie rzeczywistości, kierujących nią prawidłowości, mechanizmów funkcjonowania badanych zjawisk lub istotnych właściwości. - Skorny (Węglińska)

Poprawnie sformułowana hipoteza powinna:

• być odpowiedzią na problem badawczy

• odnosić się do relacji między badanymi zmiennymi

• dać się sprawdzić lub odrzucić za pomocą badań empirycznych

• być jasno i jednoznacznie sformułowana

• jeśli to możliwe oparta na akceptowanej powszechnie teorii (Łobocki)

Wyróżniamy hipotezy:

• proste - wyprowadzane z uogólnienia prostych obserwacji

• złożone - zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami (Pilch, Bauman)

Hipotezy dzielimy także na:

• główne - jej prawdy dowodzi się badając czy zależność, o której mówi, występuje

• szczegółowe - są ukonkretnieniem hipotezy głównej (Sztumski)

12. Kryterium masy zjawisk

Dobór takiej ilości badanych (czyli masy), która pozwala na zbadanie danego zjawiska. W sytuacji, gdy dane zjawisko ma szeroką skalę, dużą ilość osób można najprościej zbadać za pomocą ankiety.

Ankieta jest to jedna z technik metody sondażu diagnostycznego, jest to zestaw pytań dot. danego problemu badawczego w formie drukowanego formularza, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty bądź półotwarty. Zazwyczaj o charakterze anonimowym, wyjątek stanowi ankieta jawna.

Kryterium to można także stosować, gdy chce się badać całą populację.

W masie można również wydzielić warstwy no wśród ludzi zamożnych mogą być ludzie bardzo zamożni i średnio zamożni.

13. Kryterium warstwy

Warstwami nazywa się istotne grupy w ramach danej klasy społecznej,
np. wśród członków klasy robotniczej wyodrębnia się robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych. Kryterium kwalifikacji i bogactwa zostaje wówczas użyte w celu wyodrębnienia warstw wewnątrz-klasowych.

Kryterium warstwy stosuje się przy doborze próby badawczej (osób do badania). Dobiera się tutaj warstwę ludzi, która jest jednorodna pod określonym względem np. wieku, wykształcenia, płci, zamożności itp. Może to być także warstwa ludzi u których badamy dane zjawisko jak np. bezdomni (np. od roku do 3 lat, powyżej 3 lat itd.)

14. Metoda indywidualnych przypadków

Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działa terapeutycznych.

Najbardziej użyteczną techniką jest tutaj wywiad. Uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych. Pomocne mogą być także techniki projekcyjne i testy.

15. Metody a techniki badań pedagogicznych (Pilch, Bauman)

Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Natomiast technika badań to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.

Techniki badań są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Techniki są więc podrzędne w stosunku do metod.

16. Metody badań pedagogicznych (Pilch, Łobocki)

Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Łobocki wyróżnia metody:

1) Obserwacja - to celowa czynność polegająca na planowanym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zdarzeń, procesów, zjawisk, ich gromadzeniu i interpretowaniu . Poprawna obserwacja powinna być:

• celowa - nastawiona na jasno określony cel

• planowa - prowadzona w sposób zorganizowany

• dokładna - wierna, wyczerpująca, wnikliwa

• obiektywna - niezależna od osobistych i subiektywnych odczuć lub oczekiwań obserwatora

Rodzaje obserwacji przydatne w badaniach pedagogicznych wg Łobockiego:

• obserwacja zaprogramowana (skategoryzowana) - z góry przewidziane kryteria badania, jej techniki to technika obserwacji skategoryzowanej oraz technika próbek czasowych

• obserwacja swobodna (nieskategoryzowana) - przydatna w badaniach jakościowych, jej techniki to dzienników obserwacyjnych oraz obserwacji fotograficznej

2) Eksperyment pedagogiczny - metoda badania zależności między jednym lub kilkoma celowo dobranymi oddziaływaniami natury dydaktyczno-wychowawczej a ściśle określonymi skutkami, jakie powstają w wyniku wspomnianych oddziaływań.

Wymagania stawiane eksperymentom pedagogicznym:

• badane zjawisko da się wywołać

• warunki eksperymentu precyzyjnie określone i poddające się manipulacji

• możliwość ponownego przeprowadzenia badań w tych samych warunkach

• możliwość zmierzenia uzyskanych zmian

Techniki eksperymentu pedagogicznego:

a) technika grup równoległych - zakłada ona konieczność uwzględnienia podczas eksperymentu:

• dwojakiego rodzaju grup - grupy eksperymentalnej i kontrolnej

• określonych czynników eksperymentalnych (zmiennych niezależnych) uruchomionych jedynie w grupie eksperymentalnej

• badań początkowych i końcowych mających na celu kontrolę zmiennych zależnych i pośredniczących

b) technika czterech grup - w której oprócz grup eksperymentalnej i kontrolnej łącznie z badaniami wstępnymi i końcowymi uwzględnia się dodatkowe grupy eksperymentalną i kontrolną, w których to przeprowadza się jedynie badania końcowe

c) technika rotacji - każda z uwzględnionych grup spełnia na przemian funkcję grupy eksperymentalnej, a następnie kontrolnej, lub odwrotnie

d) technika jednej grupy - polega jedynie na wprowadzeniu określonej zmiennej niezależnej (lub kilki zmiennych) do jednej grupy oraz badań wstępnych i końcowych.

3) Testy osiągnięć szkolnych - obiektywny pomiar wyników nauczania (uczenia się), testy służą do diagnozy i zarazem oceny dotychczasowych osiągnięć szkolnych uczniów. Cechy testów:

• trafność - pomiar tego, co chce się zbadać

• rzetelność - dokładność, polega na zbliżonej powtarzalności wyników badań przeprowadzonych w niedużych odstępach czasowych

• normalizacja - normy umożliwiające odpowiednią interpretację otrzymanych wyników testowych

• standaryzacja - wysoki poziom rzetelności i trafności i norm oraz jednolitość postępowania badawczego

Testy o tych cechach zwane są standaryzowanymi, a ich przeciwnością są testy nieformalne.

4) Metoda socjometryczna - polega na podawaniu przez osoby badane nazwiska członków grupy, do której one przynależą, zgodnie z określonymi kryteriami wyboru. Techniki:

• technika socjometryczna J.L. Moreno - staranne i przemyślane pytania tworzące test socjometryczny, pytania mogą dot. najlepszych przyjaciół, osób najbardziej lubianych i nielubianych itp.

• technika „zgadnij kto?” - stosowana najczęściej do uchwycenia osób spełniających określone role w grupie lub odznaczających się interesującymi nas cechami, bada ona strukturę grupy (np. pytanie „to jest ktoś, kogo wszyscy bardzo lubią w klasie”)

• plebiscyt życzliwości i niechęci - polega na ocenianiu każdego z członków grupy w skali pięciostopniowej (bardzo lubię, lubię, jest mi obojętny, raczej nie lubię, nie lubię), umożliwia wgląd we wszystkie stosunki panujące w grupie

5) Metoda sondażu diagnostycznego - przydatna w badaniach jakościowych. Jej techniki to:

• ankieta - zestaw pytań dot. danego problemu badawczego w formie drukowanego formularza, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty bądź półotwarty

• wywiad - w bezpośrednim kontakcie z badanym, odpowiedzi uzyskiwane w formie ustnej, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty,

• rozmowa - swobodna wymiana myśli, bez ukierunkowywania

6) Analiza dokumentów - polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w nich treści pod kątem problemu (celu) badawczego lub także hipotezy roboczej. Dokumenty te dzielimy:

a) ze względy na formę

• pisane (werbalne np. protokoły i sprawozdania z rad pedagogicznych, świadectwa szkolne, prace pisemne uczniów itp.),

• cyfrowych (statystycznych) lub obrazowo-dźwiękowych (np. rysunki, nagrania, fotografie)

• specjalną grupą są prace wytwórcze (konstrukcyjne np. rysunki).

b) ze względu na pochodzenie

• zastane( przypadkowe)

• intencjonalnie twórcze (systematyczne)

Techniki analizy dokumentów:

• technika analizy jakościowej - In. treściowa, to jakościowy opis i interpretacja zawartych w dokumentach treści (jawnych i ukrytych)

• t.a. ilościowej - ilościowy opis jawnej treści przekazów informacyjnych (policzalne dane)

• t.a. formalnej - przeanalizowanie zewnętrznej formy dokumentów (stan, wygląd zewnętrzny, sposób sporządzenia itp.)

7) Inne - skale ocen, metoda indywidualnych przypadków (analiza jednostkowych losów ludzkich) i metoda monograficzna (przedmiotem różnego rodzaju instytucje wychowawcze).

Pilch i Bauman dzielą natomiast metody badań pedagogicznych na eksperyment pedagogiczny, monografię pedagogiczną, metodę indywidualnych przypadków i metodę sondażu diagnostycznego.

17. Metody, techniki i narzędzia w badaniach pedagogicznych (Pilch, Bauman)

Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Technika badań to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Techniki badań są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi.

Narzędzie badawcze to przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badawczej.

Metody są więc nadrzędne w stosunku do technik i narzędzi. Techniki są nadrzędne w stosunku do narzędzi. Narzędzia są więc pojęciem najwęższym.

18. Monografia pedagogiczna (Pilch, Bauman)

Monografia pedagogiczna to nadania instytucji wychowawczo-oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. Prowadzi ona do opisu instytucji wychowawczych o strukturach sformalizowanych.

Jej przedmiotem jest zawsze instytucja wychowawcza lub inna nadana dla celów wychowawczych. Dąży się w niej do sięgnięcia w głąb danej instytucji i gruntownego, wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowanie zarówno jako systemu społecznego jak i jako związanego ze sobą zbioru osób.

W metodzie tej używa się różnorodnych technik m.in. badanie dokumentacji, elementy obserwacji uczestniczącej, ankieta lub wywiad, zdarza się także wykorzystywanie elementów eksperymentu wychowawczego.

19. Moralne aspekty badań pedagogicznych (Łobocki)

Moralne aspekty badań pedagogicznych są bardzo rzadko poruszane lub w ogóle, gdyż wychodzi się z założenia, że badania służące praktyce pedagogicznej ze swej natury pokrywają się z zasadami moralnymi. Jednak cele tych badań nie są zawsze zgodne z etyką zawodową. Niejednokrotnie konflikty na tle moralnym pojawiają się gdy wystąpi chęć przeprowadzenia niczym nieskrępowanych badań, a z drugiej strony należy pamiętać o poszanowaniu godności badanych. Dlatego każdy badacz powinien pamiętać o aspektach etycznych swych badań. Nie należy wyżej cenić celu swych badań nad moralnością. Nieprzestrzeganie zasad moralnych środowiska pedagogicznego, choć także i innych środowisk naukowych, nieuchronnie doprowadziłoby do utracenia wiarygodności danej dyscypliny i znacznemu obniżeniu statusu naukowego. Ważna jest tu także tzw. konstruktywna krytyka, której nie należy się obawiać, a brać ją pod uwagę. Głównym zadaniem naukowca jest poszukiwanie prawdy, a nie składanie deklaracji i wypowiadanie pustych słów, gdyż tylko prawda jest przydatna dla społeczeństwa.

Uważa się, że normy i wartości wchodzące w skład tzw. etosu naukowego to uczciwość (nie przywłaszczanie sobie cudzej wiedzy) i rzetelność naukowa (w badaniach), uniwersalizm (obiektywizm, bezstronność), krytycyzm i sceptycyzm, skromność naukowa, bezinteresowność, dbałość o poprawność metodologiczną (posiadanie wiedzy). Można tutaj zaliczyć także tolerancję, odwagę i prawość.

Ważna jest także uczciwość badacza wobec badanych. Badacz ma za zadanie wyjaśnić badanym podstawowy cel badań, ich przebieg i sposób wykorzystania wyników, a jeśli istnieje taka potrzeba zapewnić pełną anonimowość. Nie wolno także zmuszać do badania, gdyż osoby badane muszę się mu poddać dobrowolnie.

Badacz jest zobowiązany brać także pod uwagę opinię rodziców, wychowawców i nauczycieli, jeśli takowe się pojawią.

20. Narzędzia w badaniach pedagogicznych (Pilch, Bauman)

Narzędzie badawcze to przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badawczej.

Zasady konstruowania narzędzi badawczych:

• nie można opierać się jedynie na jednej technice badań

• dla każdych badań należy zbudować odrębne narzędzia badawcze

• konstrukcja pytań winna odróżniać opisywanie od opiniowania

• należy trzymać się właściwej kolejności w przygotowywaniu badań

• dyscyplina w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zdań

• na wiarygodność uzyskiwanych informacji ma wpływ wewnętrzna struktura narzędzia, stopień standaryzacji, wielkość, pytania oraz okoliczności wypełniania

• każde narzędzie musi być trafne i rzetelne

Wyróżniamy narzędzia (m.in.):

• kwestionariusz wywiadu - składa się z kafeterii (wyczerpujący rejestr wszystkich odpowiedzi) zamkniętej bądź otwartej (pyt. zamknięte + inne…), koniunktywnej (możliwość kilku odpowiedzi) bądź dysjunktywnej (tylko jedna możliwość odpowiedzi); w narzędziu skategoryzowanym przeważają pytania zamknięte o dobranych kafeteriach

• kwestionariusz ankiety - większość pytań zamkniętych w kafeterii zamkniętej lub półotwartej, nie potrzebna osoba badacza, także może być koniunktywna lub dysjunktywna

• narzędzia socjometrii - testem socjometrycznym bada się strukturę, rodzaj i natężenie związków emocjonalnych w małej grupie nieformalnej

• narzędzia obserwacji - dzienniki obserwacji, karty obserwacji (indywidualne lub tematyczne), arkusze obserwacji

• skale

21. Obserwacja w badaniach pedagogicznych (Łobocki, Pilch)

1)Obserwacja jako metoda wg Łobockiego

Obserwacja - to celowa czynność polegająca na planowanym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zdarzeń, procesów, zjawisk, ich gromadzeniu i interpretowaniu. Poprawna obserwacja powinna być:

• celowa - nastawiona na jasno określony cel

• planowa - prowadzona w sposób zorganizowany

• dokładna - wierna, wyczerpująca, wnikliwa

• obiektywna - niezależna od osobistych i subiektywnych odczuć lub oczekiwań obserwatora

Rodzaje obserwacji przydatne w badaniach pedagogicznych wg Łobockiego:

• obserwacja zaprogramowana (skategoryzowana) - z góry przewidziane kryteria badania, jej techniki to technika obserwacji skategoryzowanej oraz technika próbek czasowych

• obserwacja swobodna (nieskategoryzowana) - przydatna w badaniach jakościowych, jej techniki to dzienniki obserwacyjne oraz obserwacje fotograficzne

2) Obserwacja jako technika wg Pilcha i Bauman

Obserwacja to czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Wyróżniamy obserwację swobodną (stosują ją np. wychowawcy klas) lub systematyczną (z zaplanowaną problematyką, czasem i sposobem gromadzenia materiału). Wyróżnia się także obserwację uczestniczącą, która może być jawna lub ukryta.

22. Populacja generalna a populacja próbna (Łobocki)

Populacja próbna to wyselekcjonowana dla celów badawczych pewna liczba osób wchodząca w skład ściśle określonej zbiorowości, zwanej populacją generalną, którą badacz jest zainteresowany. Wyselekcjonowanie populacji próbnej (dobór próby) umożliwia wyciąganie wniosków o właściwościach całej populacji. Osoby wyselekcjonowane jednak, muszą stanowić grupę reprezentatywną, która tworzy miniaturę populacji generalnej. Populacja próbna musi więc stanowić integralną część populacji generalnej.

23. Problemy badawcze (Łobocki)

Problem badawczy to pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. - Nowak

Rodzaje pytań:

• rozstrzygnięcia - zaczynają się od partykuły „czy”

• dopełnienia - z zaimkami pytajnymi „kto?”, „co?”, „ile?”, „gdzie?”, „w jakim stopniu?” itp.

Kryteria poprawności problemów badawczych:

• problem ma wyrażać relację zachodzącą między dwiema lub więcej zmiennymi

• problem ma być sformułowany jasno i jednoznacznie, koniecznie w formie pytania

• ma dotyczyć zmiennych, dających się zbadać

• problem ma być usytuowany na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych

• empiryczna sprawdzalność problemu

• można tu także zaliczyć przydatność praktyczno-użyteczną

24. Przedmiot a cele badań pedagogicznych

Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej mianem populacji. - Skorny

Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach będących przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać.

25. Rodzaje zadań testowych (Brzeziński)

Wyróżniamy:

• zadnia typu „prawda-fałsz” - wymaga jednej z dwóch możliwych odpowiedzi, dużą wadą jest możliwość dzielenia prawidłowej odpowiedzi przez zgadywanie

• zadania uzupełniania luk - badany w wykropkowane miejsce wpisuje takie wyrażenie, które jego zdaniem jest odpowiednie, musi je jednak wymyśleć, a nie wybrać z arkusza odpowiedzi

• zadania pojedynczego dopełnienia - składa się z pytania lub niekompletnego stwierdzenia oraz kilku możliwych odpowiedzi, badany musi wybrać jedną prawidłową odpowiedź

• zadanie pojedynczego przyporządkowania - zadanie składa się z 2 list haseł, badany musi połączyć jedno hasło z krótszej listy z drugim hasłem z listy dłuższej

• zadania wielokrotnego przyporządkowania - zadanie składa się z 2 list zawierających po kilka stwierdzeń/haseł, odpowiadający musi powiązać każde stwierdzenie z jednej listy z odpowiadającym mu stwierdzeniem z listy drugiej

• zadania pojedynczego wyłączenia - dwie listy haseł, wszystkie z lewej listy z wyjątkiem jednego odnoszą się do jednego stwierdzenia z listy prawej, prawidłową odpowiedzią jest wskazanie stwierdzenia stanowiącego wyjątek w lewej i prawej liście

• zadania analizy związku między dwoma członami - zadanie składa się z dwóch odrębnych członów, a jego rozwiązanie sprowadza się do podania, która z 4 możliwości odnosi się do danego stwierdzenia (możliwe zależności to: oba człony są prawdziwe/fałszywe; pierwszy człon jest prawdziwy, drugi fałszywy; pierwszy fałszywy, drugi prawdziwy)

26. Rozmowa i wywiad w badaniach pedagogicznych (Pilch, Bauman, Łobocki)

Wywiad jest rozmowa badającego z respondentem lub respondentami według ściśle opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz.

Rozmowa natomiast stanowi swobodną i spontaniczną wymianę myśli bez z góry przewidzianego jej ukierunkowania.

Wywiad i rozmowa są próbą sondowania opinii osób, z którymi się je przeprowadza.

Pilch dzieli wywiady na:

• skategoryzowany - ścisła kolejność i brzmienie stawianych pytań

• nieskategoryzowany - swobodna w formułowaniu pytań, brak ich kolejności

Lub - ze względu na sposób prowadzenia wywiadu

• jawny - badany jest poinformowany o celach badania, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być skategoryzowany

• ukryty - badany nie jest o niczym informowany, forma luźnej rozmowy

• jawny nieformalny - badany wie, że bierze udział w badaniu jednak nic poza tym

Lub - w zależności od osób biorących jednorazowo udział w wywiadzie

• wywiad indywidualny

• wywiad zbiorowy

27. Rzetelność, trafność i obiektywizm w pomiarze pedagogicznym (Łobocki)

Rzetelność pomiaru charakteryzuje się stałością wyników otrzymanych z jego pomocą, gdy zastosuje się go ponownie wobec tego samego obiektu badań. Oznacza on także dokładność, z jaką mierzy się to, co jest jego przedmiotem. Przy określaniu rzetelności pomiaru zwraca się uwagę, że jest on rzetelnym tym bardziej, im mniej naraża badacza na możliwość popełnienia błędów.

Istnieje parę sposób sprawdzania rzetelności pomiaru. Najczęściej stosowane to:

• technika powtarzania pomiaru dwukrotne badania tych samych osób, rzetelność określa się na podstawie podobieństw wyników

• technika połówkowa - tylko jedne badanie, przygotowuje się co najmniej dwa razy więcej pytań (zadań), niż wymaga tego narzędzie pomiaru, zestaw ten dzieli się losowa na dwie połowy, co tworzy dwa warianty tego samego pomiaru; rzetelność sprawdza się na podstawie współczynnika podobieństw wyników

• technika wewnętrznej zgodności - jedno badanie, do określenia rzetelności służy specjalny wzór matematyczny Kudera i Richardsona.

Trafność pomiaru to mierzenie tylko i wyłącznie tego, co ma być nim mierzenie. Rzetelność pomiaru jest warunkiem jego trafności. Rodzaje trafności:

• trafność treściowa - treść pytań (zadań), stanowiących część narzędzia, jest adekwatna z treścią właściwości, które zamierza się badać

• trafność prognostyczna - przewidywanie na podstawie zastosowanego pomiaru, ściśle określonego sposobu zachowania się badanych osób w najbliższej lub dalszej przyszłości

• trafność kongruencyjna - pozytywna korelacja pomiędzy wynikami sprawdzanego narzędzia pomiaru a wynikami innych metod lub technik badawczych, których rzetelność i trafność nie budzą wątpliwości

• trafność teoretyczna - określa stopień zgodności wyników przeprowadzonego pomiaru z założeniami ściśle określonej teorii dotyczącej badanego zjawiska.

Brak obiektywizmu w badaniach przejawia się zbytnią generalizacją ocen, zwłaszcza w wypadku lubianych lub nielubianych przez siebie osób. Taki brak obiektywizmu jest przyczyną błędów pomiarowych, które przejawiają się w ocenach badanych zjawisk czy cech oraz w każdej niemal operacji, jaką trzeba wykonać przy pomiarze. W takim wypadku badany może źle zrozumieć instrukcję poprzedzającą badania lub postawione w toku badań pytania. Badający zaś może niedokładnie zrozumieć odpowiedzi uzyskane od badanych osób lub źle je zanotować, czy spostrzec.

28. Skale pomiarowe (Łobocki)

Pomiar może być różnego rodzaju. Na ogół mówi się o 4 rodzajach pomiaru zwanych typami skal pomiarowych. Klasyfikację skal dokonał Stevens i wyróżnił on (w kolejność od najprostszej):

• skalę nominalną - in. mianowa, najprostsza, polega na podporządkowaniu zjawiskom liczb jako etykiet tożsamości (są ich oznaczeniami), służy ona do identyfikacji jednostek lub właściwości określonego zbioru oraz do klasyfikacji na poszczególne zbiory, z uwzględnieniem określonych kryteriów

• skala porządkowa - określa pozycję, jaką zajmuje każdy z badanych przedmiotów lub osób, a także zjawisk w odpowiednio uporządkowanym i uszeregowanym zbiorze, zgodnie z przyjętymi kryteriami oceny, jest to pozycja względna i niedokładna; można także ustalać na niej wartości środkowe i współczynniki korelacji rangowej; przykładem techniki socjometryczne, skale ocen, ankiety z pytaniami zamkniętymi

• skala interwałowa - in. przedziałowa, porządkuje przedmioty i osoby, ustala dystans pomiędzy nimi (czego nie ma w skali porządkowej), nie posiada ona absolutnego punktu zerowego

• Skala ilorazowa - pozwala sensownie stwierdzić, że jedna wielkość jest tyle i tyle razy większa od innej lub o pewien procent większa od drugiej, posiada bezwzględny punkt zerowy

29. Sondaż diagnostyczny w badaniach pedagogicznych (Łobocki)

Metoda sondażu diagnostycznego to metoda gromadzenia informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, zwanych respondentami. Udzielane przez respondentów odpowiedzi mogą być pisemne bądź ustne. Odpowiedzi pisemne mają formę ankiety, natomiast ustne formę wywiadu.

Ankieta - jedna z technik metody sondażu diagnostycznego, jest to zestaw pytań dot. danego problemu badawczego w formie drukowanego formularza, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty bądź półotwarty. Zazwyczaj o charakterze anonimowym, wyjątek stanowi ankieta jawna. Ważna jest treść i forma zadawanych pytań oraz ich kolejność. Należy także pamiętać o właściwym doborze osób badanych oraz sposobie rozprowadzenia kwestionariuszy z uzasadnieniem ich celowości.

Odmiany badań ankietowych:

• ankieta audytoryjna (środowiskowa) - przeprowadza się ją zwykle w miejscu pracy (np. szkole, fabryce), czy w miejscu zamieszkania (np. internat, dom dziecka), jej zastosowanie wymaga bezpośredniego rozprowadzenia jej przez ankietera wśród specjalnie dobranych osób badanych, co gwarantuje łatwość objęcia badaniami odpowiedniej grupy i zapewnienie zwrotu kwestionariuszy

• ankieta pocztowa - rozsyłanie drogą pocztową kwestionariusza wraz z instrukcją do specjalnie wyselekcjonowanych osób, co nie gwarantuje jednak zwrotu wszystkich egzemplarzy i utrudnia ich stosowanie

• ankieta prasowa - kwestionariusz ankiety i instrukcję zamieszcza się na łamach jakiejś gazety czy czasopisma, korzysta się z niej, gdy badaniami chce się objąć ludzi zamieszkujących na bardziej rozległym terenie.

Wywiad - druga z technik m.s.diag., jest ona sposobem gromadzenia informacji w bezpośrednim kontakcie z badanym. Biorą w nim udział co najmniej dwie osoby (prowadzący i respondent), odpowiedzi uzyskiwane w formie ustnej. Pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty.

Odmiany wywiadu:

• wywiad nieskategoryzowany - prowadzący ma duży zakres swobody w zadawaniu pytań, dominują pytania otwarte

• wywiad skategoryzowany - przeważają pytania zamknięte, zgodnie z przyjętą wcześniej kolejnością, bez dodatkowych pytań

• wywiad jawny - respondent poinformowany o tym, że udziela wywiadu, zna ogólny cel badawczy i wyraża zgodę na wywiad

• wywiad ukryty - respondent nic nie wie

• wywiad jawny nieformalny - respondent wie, że bierze udział w wywiadzie, ale nic poza tym

• wywiad indywidualny / wywiad zbiorowy

30. Sposoby doboru populacji próbnej (Łobocki)

Wyróżniamy 3 sposoby doboru próby:

a) dobór losowy - uważany za najlepszy, umożliwia wnioskowanie o populacji na podatnie rachunku prawdopodobieństwa, badacz nie ma wpływu na dobór osób badanych, z których każda ma taką samą szansę na zostanie wylosowanym; wyróżniamy tutaj:

• prosty dobór próby - polega na numeracji osób tworzących daną populację, a następnie losowym wybraniu (np. wylosowanie karteczek z numerami), często stosuje się tutaj także tablice liczb losowych

• systematyczny dobór próby - polega na numeracji osób tworzących daną zbiorowość, następnie dokonuj się systematycznego doboru zgodnie z ustalonym wcześniej odstępem, czy przedziałem losowania (np. co 10 osoba)

• warstwowy dobór próby - stosowany w niejednorodnej i wyraźnie zróżnicowanej populacji, polega na wyodrębnieniu w niej względnie rozłącznych i wyczerpujących podgrup, nazwanych warstwami, następnie pobiera się próbę losową z każdej warstwy oddzielnie (dobór prosty lub systematyczny)

• grupowy dobór próby - gdy dobór próby dotyczy grup, np. klas szkolnych, szkół, rodzin itp.,; ważna jest tutaj jednorodność (np. klasy I-III), zależy on od celów badawczych; polega on na wylosowaniu pewnej liczby grup, które poddaje się następnie badaniom z uwzględnieniem wszystkich osób wchodzących w ich skład

• wielostopniowy dobór próby - odmiana grupowego doboru, polega na wylosowaniu np. jednej szkoły, a później klas, które chce się poddać badaniom, jeśli nie istniej potrzeba badań wszystkich klas dokonuje się prostego lub systematycznego losowania

b) dobór celowy - in. tendencyjny, badacz wybiera osoby do badania, kierując się wiedzą o interesującej go populacji, wartość poznawcza badań w tym przypadku zależy od właściwego doboru próby; zalicza się do niego także:

• kwotowy dobór próby - często wykorzystywana w badaniach opinii np. w sondażu opinii publicznej, polega to na poddaniu badaniu danej liczby osób o jakiś cechach, jednak które będą to osoby zależy od ankietera

c)dobór na postawie ochotniczych zgłoszeń

31. Studium przypadku (Pilch, Bauman)

Studium przypadku to badanie, którego przedmiotem jest jeden, bądź kilka przypadków, które chce się ze sobą porównać. Może to być pojedyncza osoba, zjawisko, grupa lub organizacja. Celem studium przypadku jest dokładny opis badanego z możliwie różnych stron i z uwzględnieniem rozmaitych jego aspektów.

Zasady stosowania studium przypadku:

• otwartość - pomiędzy badaczem i badanym (wyjaśnianie wątpliwości) oraz wobec sytuacji (czyli elastyczność w podejściu do sposobów zbierania danych)

• komunikacja - należy często i długo przebywać w towarzystwie obiektów badanych, aby móc je lepiej poznać

• naturalność - badanie przypadku w jego naturalnym środowisku, przy zastosowaniu „naturalnych” metod

• interpretacja - interpretacja poznawanej rzeczywistości ma polegać na ukazaniu podobieństw i różnic pomiędzy zbadanym przypadkiem, a tymi, które zostały wcześniej opisane w literaturze

Wiedza uzyskana w trakcie badania przypadku pozwala nam jedynie na stwierdzenie , że „tak bywa”, a nie że „tak jest” .

Pilch dzieli studium przypadku na badania biograficzne i monograficzne, które dzieli jedynie przedmiot badań. Badania monograficzne mogą odnosić się do grup, czy instytucji, a biograficzne badają jednostkowe losy ludzkie.

32. Techniki badań pedagogicznych (Pilch, Łobocki)

Techniki badań to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Techniki badań są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi.

Łobocki wyróżnił techniki badań:

1) w metodzie eksperymentu

• technika grup równoległych - zakłada ona konieczność uwzględnienia podczas eksperymentu:

• dwojakiego rodzaju grup - grupy eksperymentalnej i kontrolnej

• określonych czynników eksperymentalnych (zmiennych niezależnych) uruchomionych jedynie w grupie eksperymentalnej

• badań początkowych i końcowych mających na celu kontrolę zmiennych zależnych i pośredniczących

• technika czterech grup - w której oprócz grup eksperymentalnej i kontrolnej łącznie z badaniami wstępnymi i końcowymi uwzględnia się dodatkowe grupy eksperymentalną i kontrolną, w których to przeprowadza się jedynie badania końcowe

• technika rotacji - każda z uwzględnionych grup spełnia na przemian funkcję grupy eksperymentalnej, a następnie kontrolnej, lub odwrotnie

• technika jednej grupy - polega jedynie na wprowadzeniu określonej zmiennej niezależnej (lub kilki zmiennych) do jednej grupy oraz badań wstępnych i końcowych.

2) w metodzie socjometrycznej

• technika socjometryczna J.L. Moreno - staranne i przemyślane pytania tworzące test socjometryczny, pytania mogą dot. najlepszych przyjaciół, osób najbardziej lubianych i nielubianych itp.

• technika „zgadnij kto?” - stosowana najczęściej do uchwycenia osób spełniających określone role w grupie lub odznaczających się interesującymi nas cechami, bada ona strukturę grupy (np. pytanie „to jest ktoś, kogo wszyscy bardzo lubią w klasie”)

• plebiscyt życzliwości i niechęci - polega na ocenianiu każdego z członków grupy w skali pięciostopniowej (bardzo lubię, lubię, jest mi obojętny, raczej nie lubię, nie lubię), umożliwia wgląd we wszystkie stosunki panujące w grupie

3) w metodzie sondażu diagnostycznego

• ankieta - zestaw pytań dot. danego problemu badawczego w formie drukowanego formularza, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty bądź półotwarty

• wywiad - w bezpośrednim kontakcie z badanym, odpowiedzi uzyskiwane w formie ustnej, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty,

• rozmowa - swobodna wymiana myśli, bez ukierunkowywania

4) w analizie dokumentów

• technika analizy jakościowej - In. treściowa, to jakościowy opis i interpretacja zawartych w dokumentach treści (jawnych i ukrytych)

• t.a. ilościowej - ilościowy opis jawnej treści przekazów informacyjnych (policzalne dane)

• t.a. formalnej - przeanalizowanie zewnętrznej formy dokumentów (stan, wygląd zewnętrzny, sposób sporządzenia itp.)

33. Techniki eksperymentu pedagogicznego (Łobocki)

Eksperyment pedagogiczny - metoda badania zależności między jednym lub kilkoma celowo dobranymi oddziaływaniami natury dydaktyczno-wychowawczej a ściśle określonymi skutkami, jakie powstają w wyniku wspomnianych oddziaływań.

Techniki eksperymentu pedagogicznego:

a) technika grup równoległych - zakłada ona konieczność uwzględnienia podczas eksperymentu:

• dwojakiego rodzaju grup - grupy eksperymentalnej i kontrolnej

• określonych czynników eksperymentalnych (zmiennych niezależnych) uruchomionych jedynie w grupie eksperymentalnej

• badań początkowych i końcowych mających na celu kontrolę zmiennych zależnych i pośredniczących

b) technika czterech grup - w której oprócz grup eksperymentalnej i kontrolnej łącznie z badaniami wstępnymi i końcowymi uwzględnia się dodatkowe grupy eksperymentalną i kontrolną, w których to przeprowadza się jedynie badania końcowe

c) technika rotacji - każda z uwzględnionych grup spełnia na przemian funkcję grupy eksperymentalnej, a następnie kontrolnej, lub odwrotnie

d) technika jednej grupy - polega jedynie na wprowadzeniu określonej zmiennej niezależnej (lub kilki zmiennych) do jednej grupy oraz badań wstępnych i końcowych.

34. Techniki projekcyjne (Pilch, Bauman)

Technika ta polega na wprowadzeniu między badającego a badanego czynnika celowo dobranego, co do którego można żywić nadzieję, że wywoła w badanym określone reakcje i postawy emocjonalne. Charakter tych reakcji, ich siła, natężenie i trwanie są przedmiotem zainteresowania badacza.

Najczęściej stosuje je psychologia kliniczna i eksperymentalna. Jej techniki dzielą się na:

• techniki werbalne - polegają na kojarzeniu słów, kończeniu zdań lub odpowiedziach na specjalne pytania

• techniki obrazkowe - polegają na opisywaniu treści przedstawionych im obrazków, konsekwencji lub przyczyn przedstawionych scen

35. Techniki socjometryczne w badaniach pedagogicznych (Łobocki)

Metoda socjometryczna - polega na podawaniu przez osoby badane nazwiska członków grupy, do której one przynależą, zgodnie z określonymi kryteriami wyboru.

Techniki socjometryczne:

• technika socjometryczna J.L. Moreno - staranne i przemyślane pytania tworzące test socjometryczny, pytania mogą dot. najlepszych przyjaciół, osób najbardziej lubianych i nielubianych itp.

• technika „zgadnij kto?” - stosowana najczęściej do uchwycenia osób spełniających określone role w grupie lub odznaczających się interesującymi nas cechami, bada ona strukturę grupy (np. pytanie „to jest ktoś, kogo wszyscy bardzo lubią w klasie”)

• plebiscyt życzliwości i niechęci - polega na ocenianiu każdego z członków grupy w skali pięciostopniowej (bardzo lubię, lubię, jest mi obojętny, raczej nie lubię, nie lubię), umożliwia wgląd we wszystkie stosunki panujące w grupie

• technika uszeregowania rangowego - każda z badanych osób wymienia np. nazwiska wszystkich członków określonej grupy kolejno wg określonego kryterium oceny, poczynając od osób, które najbardziej odpowiadają temu kryterium, a kończących na tych, którzy najmniej mu odpowiadają; podobna do techniki Moreno

36. Teoretyczne aspekty badań pedagogicznych

Teoria wg metodologów to ogólna wiedza dająca się uzasadnić i sprawdzić, przy pomocy której istnieje możliwość odkrywania i interpretowania zjawisk interesujących badacza.

Teorie pedagogiczne to układy logicznie i rzeczowo powiązanych twierdzeń, stanowiących próbę wyjaśnienia faktów, zjawisk czy procesów związanych z wychowaniem, nauczaniem, kształceniem.

Teorie pedagogiczne mają swoje cechy. Najczęściej zalicza się do nich logiczną poprawność, sensowność wypowiedzi, twórczy charakter, spójność problematyki, prostotę i prawdziwość. Szczególną wagę przykłada się także do dokładności, spójności, ogólności i owocności. Atteslander zalicza tutaj także empiryczną sprawdzalność jako podstawową cechę.

Teorie pedagogiczne mają swoje rodzaje. Ze względy na zasadę logicznych stosunków wynikania (niższy szczebel wynika z wyższego) wyróżniamy teorie eksplikacyjne i dedukcyjne. Inny podział to:

• teorie generalizujące - posługują się zasadą uzyskiwania w miarę dokładnego opisu i wyjaśniania interesującego badacza zjawiska, można do nich zaliczyć koncepcje wyjaśniające mechanizmy zachowania się człowieka

• teorie prakseologiczne - dot. wyjaśniania różnych strategii oddziaływania, np. koncepcja problemowego uczenia się, wielostronnego uczenia się, nauczania wychowującego, aktywizacji i uspołecznienia uczniów

Czołowymi przedstawicielami ogólnej metodologii nauki są Popper i Kuhn. Wg Poppera nauka nie jest w stanie udowodnić prawdziwości jakiejkolwiek teorii, a może jedynie wskazać jej zgodność z faktami. Kuhn zaś twierdzi, że przedmiotem rozważań teoretycznych i badań mogą i powinny być również problemy, nie dające się zbadać wedle uznawanych w danym etapie rozwoju naukowego modeli podejścia naukowego. Popper zaleca więc zobiektywizowanie i jednoznaczne kryteria oceny, a Kuhn opowiada się za subiektywnymi kryteriami oceny.

Uważa się, że na ogół wszelkie badania naukowe wymagają odwołania się do teorii. Bez teorii także badania pedagogiczne zatracą swój głębszy sens poznawczy. Teoria dopomaga szczególnie w formułowaniu celów badawczych, pozwala na lepsze zrozumienie problemów i usytuowanie ich na tle dotychczasowej wiedzy. Jest także wielce przydatna w formułowaniu hipotez oraz doborze metod badan i osób badanych, a także umożliwia pogłębioną interpretację wyników. Jednak teoria bez wsparcia w wynikach badań wydaje się mało przekonywująca.

Funkcje teorii pedagogicznych:

• generalizująca - polega na odpowiednim usystematyzowaniu i połączeniu wchodzących w skład teorii twierdzeń w pewną spójną i logiczną całość, wyraża się niekiedy w postaci tzw. modeli - są to szczególne typy teorii, spełniające rolę układu odniesienia w stosunku do jakiegoś fragmentu badanej rzeczywistości

• komunikatywna - teorie dostarczają ważnych informacji o interesującym przedmiocie w języku intersubiektywnie sensownym (jednakowo zrozumiałym), tym celu używane pojęcia powinny być jednoznaczne, jasne i wyraźne

• praktyczna - zakłada społeczną użyteczność głoszonych twierdzeń

• predyktywna - pozwala na przewidywanie różnego rodzaju zachowań lub postaw jako określonych dezyderatów (wyznaczników?) postępowania pedagogicznego

• heurystyczna - polega na umożliwianiu poddawania wnikliwej analizie sformułowanych wcześniej problemów i hipotez, a także formułowania nowych

Teorie pedagogiczne nie znajdujące wsparcia w praktyce są na ogół bezwartościowe, gdyż odzwierciedlają jedynie abstrakcyjną wizję wychowana, nauczania lub kształcenia, ponadto mogą one sprawiać trudności w rozumieniu. Dlatego przeważnie pragnie się zapewnić styczność teorii z faktami, które stanowią część składową praktyki.

Fakty, które mogą mieć istotne znaczenie w teorii pedagogicznej to:

• fakty dostępne uczonemu w jego bezpośrednim doświadczeniu zmysłowym

• fakty składające się na rozpoznawane i opisywane doświadczenie

• fakty, w których istnieniu szczególny udział ma uczony

Tak więc tworzenie teorii nie jest możliwe bez odwoływania się do faktów.

W powstawaniu teorii pedagogicznych mają udział:

• indukcja - wnioskowanie, w którym wychodząc od obserwacji jednostkowych faktów dochodzi się do stwierdzeń ogólnych o tych faktach, prowadzi ona od faktów znanych (szczegółowych) do dotychczas nieznanych (ogólnych), jest zazwyczaj pierwszy krokiem w tworzeniu teorii generalizujących i prakseologicznych

• dedukcja - to proces przechodzenia od twierdzeń ogólnych do faktów jednostkowych, stwierdza się w niej lub odkrywa jedynie fakty, które są zawarte w twierdzeniach ogólnych

Należy pamiętać, że żadna teoria pedagogiczna nie tylko nie daje się zweryfikować w sposób absolutny, lecz także żadna z nim nie wydaje się wieczna pod względem stopnia adekwatności z badanymi faktami, ponieważ najmniej stałe są właśnie fakty.

37. Test w badaniach pedagogicznych (Łobocki)

Test w badaniach pedagogicznych jest różnie wykorzystywany. Przejawia się np. jako ankieta w metodzie sondażu diagnostycznego, ale także jako sama metoda - tzw. testy osiągnięć szkolnych.

Ankieta jest to zestaw pytań dot. danego problemu badawczego w formie drukowanego formularza, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty bądź półotwarty. Służy ona gromadzeniu informacji o interesujących badacza problemach.

Testy osiągnięć szkolnych to obiektywny pomiar wyników nauczania (uczenia się). Testy służą do diagnozy i zarazem oceny dotychczasowych osiągnięć szkolnych uczniów. Cechy testów:

• trafność - pomiar tego, co chce się zbadać

• rzetelność - dokładność, polega na zbliżonej powtarzalności wyników badań przeprowadzonych w niedużych odstępach czasowych

• normalizacja - normy umożliwiające odpowiednią interpretację otrzymanych wyników testowych

• standaryzacja - wysoki poziom rzetelności i trafności i norm oraz jednolitość postępowania badawczego

Testy osiągnięć szkolnych możemy dzielić ze względu na:

a) mierzoną cechę osiągnięć badanego

• testy mocy - zadania różne pod względem treści i trudności, liczba zadań umożliwia ukończenie go w czasie wszystkich badanym

• testy szybkości - zadania łatwe i jednorodne w treści, zbyt duża liczba zadań do wykonania ich w wyznaczonym czasie

b)układ odniesienia wyników testowania

• różnicujące - zawierają zadania, o których wiadomo, że nie wszyscy je rozwiążą, otrzymane wyniki różnicują osoby badane

• sprawdzające - mają na celu określenie poziomu osiągnięć szkolnych w ściśle określonym zakresie, zgodnie z konkretnymi wymaganiami

c)stopień zaawansowania konstrukcyjnego testu

• standaryzowane - spełniają cechy testów (trafność, rzetelność, normalizację i standaryzację)

• nieformalne - pozbawione tych cech

d) zasięg stosowania testu

• szerokiego użytku - mogą być stosowane przez różne osoby, nie tylko przez konstruktora

• nauczycielskie - to testy nieformalne, przeznaczone tylko i wyłącznie na użytek konstruktora

e) typ czynności wykonywanej przez badanego dla udzielenia odpowiedzi na zadanie testowe

• pisemne

• ustne

• praktyczne - czynności ruchowe

38. Warstwowanie populacji próbnej (Łobocki)

Warstwowy dobór próby stosowany jest w niejednorodnej i wyraźnie zróżnicowanej populacji. Polega na wyodrębnieniu w niej względnie rozłącznych i wyczerpujących podgrup, nazwanych warstwami, co zapewnia większą reprezentatywność próby i możliwość koncentracji na szczególnie interesujących badacza osobach. Następnie pobiera się próbę losową z każdej warstwy oddzielnie (dobór prosty lub systematyczny). Zaleca się tutaj proporcjonalny dobór warstwowy, czyli taki dobór, w którym każda warstwa jest reprezentowana w próbie przez liczbę elementów proporcjonalną do liczebności warstwy. Nieproporcjonalny dobór próby wskazany jest np. w badaniach nad uczniami nieprzeciętnie zdolnymi lub niepełnosprawnymi w porównaniu z ich normalnymi kolegami. Wyróżnia się także optymalny dobór próby, który jednak nie znajduje szerszego zastosowania w pedagogice.

39. Zmienne i wskaźniki w badaniach pedagogicznych (Łobocki)

Zmienne są próbą uszczegółowienia głównego ich przedmiotu, czyli problemów badawczych, jakie zamierza się rozwiązać i hipotez roboczych, jakie pragnie się potwierdzić lub odrzucić. Są nimi zazwyczaj podstawowe cechy, symptomy, czynniki będące przyczyną lub skutkiem. Każda ze zmiennych przyjmuje różne wartości, które zwane są podzmiennymi. Przeważająca większość zmiennych ma postać terminów teoretycznych (można je empirycznie badać). Zmienne takie zwane są konstruktami.

Klasyfikacje zmiennych:

• ze względu na przyjmowane przez nie wartości

• zmienne dwuwartościowe - np. płeć

• wielowartościowe - każda pozostała zmienna

• ze względu na przyczyny lub skutki

• niezależne - ich celem jest spowodowanie określonych skutków, to m.in. różnego rodzaju sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydaktycznej

• zależne - to rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych, czyli spodziewane przez badacza wyniki oddziaływań pedagogicznych

• pośredniczące - są to czynniki działające na obszarze badawczym między przyczyną (zmienną niezależną), a skutkiem (z. zależną)

• kontrolne - to dodatkowe zmienne, których używa się, gdy zmienne niezależne, zależne i pośredniczące nie tłumaczą do końca zachodzących między nimi zależności

• ze względu na typ skali pomiarowej

• ilościowe - przybierają postać zmiennych porządkowych, interwałowych lub ilorazowych

• jakościowe - są mierzone skalą nominalną (zmienne nominalne)

Wskaźniki to mierzalne cechy lub właściwości badanych faktów lub czynniki mające na nie wpływ albo skutki, jakie pociągają one za sobą, których obserwacją pozwala określić iż zaszło dane zjawisko.

Podział wskaźników:

• wskaźniki empiryczne - występują wtedy, Dy wskazywane przez nie zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować (np. o stanie ubioru ucznia możemy wnioskować o zamożności jego rodziny)

• wskaźniki definicyjne - gdy wynikają z definicji badanego zjawiska lub faktu (np. o pozycji społecznej ucznia w klasie świadczą wyniki badań socjometrycznych)

• wskaźniki inferencyjne - odnoszą się od zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk, a dot. ukrytych, hipotetycznych zmiennych, które powodują szereg obserwowalnych następstw

Podstawowe funkcje wskaźników:

• komunikacyjna - łatwość i jednoznaczność zrozumienia wskaźnika przez osoby badane

• ekspresyjna - zgodność wypowiadania się osób badanych z osobistymi ich przekonaniami

• informacyjna - dot. tego, czy treść wypowiedzi badanych jest zgodna z obiektywnym stanem rzeczy

Przykład zależności zmiennej wskaźnika i miernika:

Zmienna: poziom wiadomości -> wskaźnik: odpowiedzi na poszczególne pytania -> miernik: uzyskana ilość punktów przeliczana na oceny

40. Znaczenie metodologii w badaniach empirycznych

Metodologia badań pedagogicznych jest nauką o zasadach i sposobach postępowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice. Zasady te to pewne najogólniejsze dyrektywy (zalecenia), mające na celu ułatwienie w miarę skutecznego przeprowadzania badań. Sposoby postępowania badawczego to metody lub techniki badawcze.

Wszystkie niemal badania skuteczność swą zawdzięczają zgodności ze stawianymi im wymaganiami metodologicznymi. Bez bliższej znajomości wiedzy metodologicznej niemożliwe jest poprawne konstruowanie i przeprowadzenie badań na jakikolwiek temat. Znajomość metodologii badań pedagogicznych pomaga m.in. w:

• zdaniu sobie sprawy z różnych ograniczeń co do możliwości poznania podejmowanych problemów badawczych

• odróżnianiu wiedzy naukowej od zdroworozsądkowej

• zachowaniu należytej ostrożności i umiaru w wyciąganiu wniosków z przeprowadzonych badań

• rozumieniu potrzeby komplementarnego podejścia w badaniach pedagogicznych

• wybiórczym i krytycznym czytaniu prac z zakresu pedagogiki nauk społecznych

Opracowała

Sylwia Dziewulska

---