MUZYKA PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU

Sztuka jest wycinkiem rzeczywistości widzianym przez temperament artysty

Emile Zola fr. pisarz

IMPRESJONIZM

Pojawił się w latach 70 XIX wieku, a swoje apogeum osiągnął pod koniec stulecia. Początkowo ujawnił się w literaturze i malarstwie, zaś na przełomie wieku zaczął silnie oddziaływać na muzykę.

Powstanie imresjonizmu było reakcją na istniejące style: muzykę klasyczną i romantyczną, a przede wszystkim na twórczość Ryszarda Wagnera (który stworzył dramat muzyczny - czyli koncepcja dzieła muzyczno-scenicznego wprowadzona po raz pierwszy w połowie XIX wieku przez niemieckiego kompozytora Ryszarda Wagnera).

Mimo odmiennych założeń impresjonizm łączył z neoromantyzmem muzyka programowa oraz pozamuzyczne inspiracje, np. zjawiska przyrody - burza, zawierucha śnieżna, szumiące morze, wschód słońca, zachód słońca, itp.

Nazwa impresjonizmu wskazuje na najistotniejszą cechę stylu - wywołanie wrażenia ( fr. imression - wrażenie) czyli budowanie nastroju. Aby stworzyć za pomocą dźwięków wrażenie i nastrój, kompozytorzy w nowatorski sposób wykorzystywali środki wyrazu artystycznego, m.in. harmonię i barwę. Stąd popularnie muzykę impresjonistyczną nazywano określano muzyką barwnych plam. Melodia schodziła na dalszy plan, znikała tonalność dur - moll, a budowa formalna stawała się luźna i nieskrępowana żadnymi schematami.

Twórcą impresjonizmu w muzyce był Claude Debussy, a oprócz niego styl ten reprezentował m.in. Maurice Ravel.

Impresjoniści dali podwaliny nowej muzyce europejskiej XX wieku.

Cechy stylistyczne muzyki Debussy'ego:

• gęsta faktura

• żywa kolorystyka

• zastosowaniem niekonwencjonalnych skal muzycznych i systemów
  tonacji.

• wyraźny wpływ orientalnych kultur muzycznych

EKSPRESJONIZM

Równocześnie z impresjonizmem pojawiła się jego antyteza - ekspresjonizm. Istotę ekspresjonizmu stanowi wyrażanie za pomocą środków muzycznych głównie poprzez złożone harmonie, zmienność dynamiczną i nastrój oraz innowacyjną orkiestrację osobistych wewnętrznych przeżyć twórcy, często skrajnych i chorobliwych którymi mogą być np. lęk przed światem, konflikt z otoczeniem, ciemność itp.

Głównymi przedstawicielami tego kierunku są Arnold Schönberg (czyt. Szenberg) i Alban Berg.

♫ WARTO POSŁUCHAĆ

Paul Ducas - Uczeń czarnoksiężnika

Claude Debussy - Popołudnie fauna, Morze

Maurice Ravel - koncert fortepianowy na lewą rękę, Bolero

MUZYKA POLSKA - MLODA POLSKA (nazwa przejęta z literatury)

Przygnębiająca rzeczywistość Polski pod zaborami nie wywarła negatywnego wpływu na twórczość kompozytorów końca XIX wieku. Działali tu wyrastający ponad przeciętność m.in. Feliks Nowowiejski, Ignacy Penderecki, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanoski i Ludomir Różycki.

Ogromne znaczenie dla polskiej muzyki pierwszej połowy XX wieku miały kompozycje Karola Szymanowskiego. Dzięki własnemu językowi muzycznemu współtworzyły współczesną muzykę europejską. Jedną z charakterystycznych cech awangardowego stylu K. Szymanowskiego były elementy folkloru góralskiego i kurpiowskiego. Z tych inspiracji powstały - Pieśni kurpiowskie i balet Harnasie.

Polska muzyka szczególnie symfoniczna końca XIX wieku wykazywała duże opóźnienie w stosunku do Europy. Przyczyną opóźnienia był brak sal koncertowych i stałych orkiestr. Ożywienie ruchu nastąpiło po otwarciu filharmonii warszawskiej, która gościła wielu kompozytorów z kraju
i zagranicy.

 

Cechy Młodej Polski:
× zagubienie człowieka w rzeczywistości
× wybuch I wojny światowej
× pesymizm
× brak filharmonii
× brak szkolnictwa muzycznego
× młodzież polska miała utrudniony dostęp do nauki - zabory
× chóry amatorskie
× muzykowanie domowe

♫ WARTO POSŁUCHAĆ

Mieczysław Karłowicz - Smutna opowieść

Ludomir Różycki - Krakowiak z baletu Pan Twardowski

Karol Szymanoski - pieśń - Ach, chtóż tam puka

MUZYCZNA TWÓRCZOSC XX WIEKU

Sztuka to wielkie ucho i wielkie oko świata: słyszy i widzi i ma zawstydzać i drażnić, budzić sumienie

Joseph Conrad ang. pisarz

Muzyka poprzednich epok towarzyszyła ważnym wydarzeniom życia publicznego, związana często z religią była rozumiana i dobrze odbierana przez słuchaczy. Repertuar koncertowy opierał się głównie na utworach żyjących kompozytorów. Rozwój nowej muzyki wykorzystującej istniejące wcześniej formy w różnorodny i niekonwencjonalny sposób, często nawet eksperymentalny zniechęcił publiczność do udziału w koncertach muzyki najnowszej powodując zwrot ku dziełom poprzednich epok.

Muzyka współczesna stawiała słuchaczom wyższe wymagania (zdecydowanie lepsze przygotowanie przeciętnego melomana do odbioru tych dzieł). Kompozytorzy również musieli wykazać się doskonale przemyślanym warsztatem twórczym.

W muzyce współczesnej nie pojawiali się młodzi kompozytorzy, cudowne dzieci, takie jak np. Mozart. Kompozytor miał znacznie więcej lat, kiedy zaczynał tworzyć „nową muzykę”.

Powstałe w XX wieku nowe kierunki i style muzyczne wymagały od artysty dużego doświadczenia z zakresu kompozycji , zasad i teorii muzyki oraz bardzo dobrej znajomości kultury muzycznej i sztuki. Bez odpowiedniego przygotowania i doskonałego rozumienia muzyki poprzednich epok, tworzenie muzyki współczesnej było niemożliwe. Chyba, że każdy przejaw twórczości kreowania czegoś nowego, innego, może nawet zupełnie nieprzemyślanego pod względem budo, formy, czy techniki uznamy za nowy prąd muzyki.

Znany kompozytor współczesny Pierre Henry zapytany czy słuch swej muzyki, parsknął śmiechem „Czy Pan zwariował? W mojej muzyce to ja się wyżywam, a jak chcę czegoś posłuchać - słucham Bacha czy Mozarta, jak każdy.”

Muzyka współczesna charakteryzuje się wielką różnorodnością kierunków, nurtów, stylów i postaw indywidualnych. Nie można jednak pominąć faktu, że ta nowa muzyka stała się bardziej elitarna, pojawiły się nowe skale muzyczne często po prostu niezrozumiałe i dziwnie brzmiące dla przeciętnego słuchacza. Opierając się na systemie dur - moll kompozytor nie mógł już niczym nowym zaskoczyć słuchacza. Twórcy muzyki nowej zaczęli szukać nowych rozwiązań, szukali nowej techniki komponowania, nowej organizacji materiału dźwiękowego. Powstały zatem takie kierunki jak: punktualizm czy serializm. Pojawiła się też nowa technika - dodekafonia, polegająca na stosowaniu skali dwunastodźwiękowej w której wszystkie 12 tonów są samodzielne i niezależne, w odróżnieniu od systemu dur - moll, który posiadał tzw. punkt centralny czyli tonikę.

Do najwybitniejszych przedstawicieli współczesnej muzyki należeli: Olivier Messiaen (czyt. oliwie mesjan), Igor Strawiński, Sergiusz Prokofiew, Arnold Schönberg, Benjamin Britten (czyt. bendżamin brytn).

Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku otworzyło przed polskimi kompozytorami nowe możliwości, dało im swobodę rozwoju, pozwoliło na ukształtowanie indywidualnego charakteru muzyki polskiej. Do najwybitniejszych kompozytorów polskich w XX wieku należeli: Witold Lutosławski, Karol Szymanowski, Krzysztof Penderecki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki. Stanowią oni światową czołówkę polskiej muzyki XX wieku.

♫ WARTO POSŁUCHAĆ

Igor Strawiński - Ognisty ptak , Finał

Sergiusz Prokofiew - Piotruś i wilk

Krzysztof Penderecki - Pasja według św. Łukasza

Witold Lutosławski - Etiuda nr 2

Mikołaj Górecki - III symfonia cz. 2, Zdrowaś bądź Maryja

SlOWNIK MUZYCZNY

Dramat muzyczny opierał się na całkowitym podporządkowaniu muzyki, słowa i oprawy scenicznej przebiegowi akcji sztuki. Nie istniał podział na arie, duety, recytatywy itd., lecz na sceny i akty, według schematu układu dramaturgicznego. Dramat muzyczny Wagnera wyróżniał się także tzw. motywami przewodnimi, a konkretnie tematami muzycznymi, będącymi rodzajem symbolu i odwzorowania uczuć bohaterów czy zjawisk przyrodniczych.

Bolero (Boléro) utwór Maurice Ravela zadedykowany tancerce Idzie Rubinsztein, w którym powtarza się ciągle ten sam motyw, zbudowany z 18 taktów. Utwór powstał w 1927 roku i w założeniu był muzyką do widowiska baletowego. Sceniczna premiera Bolera z Idą Rubinstein w Operze paryskiej przedstawiona była jako taniec młodej Hiszpanki na stole stojącym pośrodku gospody, pośród siedzących przy winie wieśniaków, którzy początkowo nie zwracają na nią uwagi, ale w miarę narastania muzyki i coraz większej ekspresji tancerki podchodzą i urzeczeni stają wokół.

Towarzyszy mu jednostajny rytm podany na werbelu na początku utworu. Dynamika narasta przez włączanie w tkankę utworu kolejnych instrumentów, które po odegraniu tematu solo przechodzą do akompaniamentu. Utwór kończy obsada 26-ciu instrumentów. Z tego względu dzieło Ravela jest określane jako poglądowa lekcja instrumentoznawstwa, a sam kompozytor nazywał je studium instrumentacji.

KARTY PRACY

Uzupełnij tabelę - przełom XIX i XX wieku
Dopisz tytuły utworów różnych dziedzin sztuki tej epoki:	Wybitni twórcy Muzyka: Maurice Ravel Karol Szymanowski Claude Debussy
	Plastyka: Claude Monet Paul Gauguin Auguste Renoir
	Literatura: Henryk Sienkiewicz Stefan Żeromski
Kto jest twórcą?	Dzieła muzyczne: Popołudnie fauna Bolero Uczeń czarnoksiężnika Harnasie Smutna opowieść
	Dzieła plastyczne: Impresja. Wschód słońca Czwórka Słoneczniki
	Literatura: Chłopi Wehikuł czasu Wesele
Wymień inne typowe przykłady architektury tej epoki	Architektura: Wieża Eifla w Paryżu

---