12. De Nederlandse pers van de 17de en 18de eeuw
Korte historische inleiding:
1696 - het begin van Verlichting in Nederland = het oprichten van dichtgenootschap (Nil volentibus ardum).
Uitvindigen van de Verlichting:
Nieuwe rol van God
Vermindering van de rol van God;
Men begint te twijfelen in de allemachtige God;
Atheisme (extreem);
Deisme (minder extreem);
Panteisme (minder extreem);
Nieuwe kijk op de mens;
Encyklopedie
Dierot
Rousseau
Grondwet (V.S., Frankrijk, Polen)
Pers - Aller Fuernemmen und gedenckwuerdigen Historien - eerst duitse nieuwsblad uit (1607? ~1609?) - Strassburg
Het begin van pers in Nederland
1618 - de eerste periodiek - Courante uyt Italien ende Duitschland - uitgegeven door Caspar van Hilten; Eerste periodieken betreften alleen gebeurtenisen uit buitenland - het liefst uit verre landen. De tijd van het ontstaan van een artikel was niet zo belangerijk. Artikels die al 1 - 2 jaren oud waren, werden gepubliceerd als steeds actueel;
Pierwsze gazety nie są gazetami informacyjnymi. Opisują wydarzenia nie związane zależnością chronologiczną i nie dotyczą bezpośredniego otoczenia, ale krajów odległych, możliwie egzotycznych, takich jak: Niemcy, Polska, Turcja, USA;
Poolse Monitor is een vertaling van franse editie die gebaseerd is op Nederlandse Spectator.
Petrus Buymsters - heeft gemaakt een chronologie van de alle periodieken;
Literaire functie van pers in de 18de eeuw
De pers schiep nieuwe intelectuele elites die in modertaal hebben geschreven
Tijdschriften hebben gediend als medium voor polemiek en vernieuwing
Ze hebben nieuwe ideën ingevoerd en wereldbeschouwing gevormd
Tijdschriften hebben invloed op de literaire vormen en normen gehad
Het begin van recensie
Ze hebben nieuwe termen ingevoerd
Persgenres - vier typen van periodieken:
Nieuwsblad - Courante - een sort van informatienieuwsblad;
Satirisch blad;
Geleerdentijdschrift;
Spectator;
Nieuwsblad - Amsterdamsche Argus (1719 - 1721)
Auteur: Hermanus van den Burg
Argus - iemand die kan goed kijken, alles zien, goede observator;
Eigenschappen:
Geen rubriekering en verdeling;
Elke alinea was een soort van rubriek;
Tijd is niet zo strijkt bepeerkt;
Losse stukjes (artikels) werden samengesammeld en daarna uitgegeven;
De aktualiteit van informatie speelt geen grote rol;
Er waren geen datums in de politieke artikels;
- Citaten in Latijn
Afbeelding - een logo was altijd hetzelfde om zonder probleem het blad te herkennen, dydactische functie,
De titel is een inleiding tot de inhoud van het blad (bij voorbeeld - Amsterdamsche Argus bij Hermanus van den Burg, 1719-21 - Argus is een mitologische monster met 100 ogen - die alles ziet)
De woorden van vreemde afkomst, die het onthouden waarde waren, werden met cursieve letteren onderscheiden
Cechy brukowca - politiek en wat bekende personages heeft gedaan.
Het nieuwsblad betreft geen regionale zaken, maar globale en exotische.
Eerste kranten heten couranten (nowiny)
Het eerste blad - Courant uyt Italien ende Duytschland (1618) bij Caspar von Hilten
Eerst was de informatie niet precies, ze omvatten geen datums
Ze bestaan uit 8 badzijden (format oktawy), op de laatste bevond zich de lijst van boekwinkels waarin man dit blad kon krijgen
Het verscheen niet meer dan 3-4 keer per week
Satirisch blad - Rotterdamsche Hermes (1720 - 1721)
Auteur: Jacob Campo Weyerman - was een broodschrijven - kreeg betaling vor zijn schrijven. Hij wist wel goed hoe kan je veel geld met rodel verdienen. Eindigde zijn leven in gevangenis.
Hermes - wygnany z Olimpu za rozsiewanie plotek i kradzieże;
Eigenschappen:
Gaat over satire, belachelijk maken;
Over het aanvallen (atakować, oskarżać) van bepaalde person;
Jacob Campo Weyerman - was een van de beste satiristen;
Broodschrijver (iemand die schrijft voor geld - een professionele journalist);
Hij was te gevaarlijk en mensen wilden hem elimineren;
Hij heeft verzonnen rodels over verschilende mensen, die worden door de lezers erst genomen, zodat hij de macht over anderen had;
Er werd een rodel verzonen over hem die zo sterk was dat hij in de gevangenis eindigde;
In groot deel waren de dingen verzonen maar betrefte echte personen;
Heel vaak is satirisch blad met latainse inscripties begonnen.
De afbeelding speelte een grote rol
Opinievorming (? - opiniotwórcza) rol
Utilitaire, dydactische, leerrijke (pouczająca) functie
De auteurs vernederden (poniżali) vaak de personages die ze wilden uitsluiten van de invloedsfeer → tekort aan de journalistieke etiek
Geleerdentijdschrift - Boekzaal van Europa (1692 - 1701)
Auteur: Pieter Rabus
Eigenschappen:
Heeft recensies van boeken ingehouden;
Informatie over congress;
Iets over jubilea van verschilende proffesoren, begravingen, e.d.;
Iets over de brieven tussen de geleerden;
Brieven van beroemde mensen;
Rol - popularisering van wetenschap;
Het bleek uit dat een krant ook een goede bron van wetenschap is (zoals boeken);
De lezers en de auteurs schepten een communicatiegemeenschap - een nieuwe elite;
Volgens de krant - de boeken die se moeite waard waren, waren in het Nederlands vertaald;
Twee formaten van de krant:
Formaat octavo - dubbelzijdig geprint en twee keer gevouwen - samen acht pagina's;
Formaat folio - een kaart dubbelzijdig geprint - niet gevouwen;
Het schepte de nieuwe, niet latijntalige intelectuele elites
Het bevat het prototype van recensie - de inleiding tot werken van andere geleerden
Het betreft universiteiten, wetenschapgezelschappen en wetenschappelijke nieuws
Het koncentreert alleen op de wetenschappelijke literatuur
Spectator - De Denker (1763 - 1774)
Auteur: onbekend;
Eerste spectatoren - spectatoriale geschriften - UK - Josef Stil, Richard Edison - The Spectator (1711) - het blad dat over alles ging; The Tatler (1709);
Duitsland - Moralische Wochenschriften - prasa moralno - obyczajowa;
In de Koffiehuizen waren de Spectators voor idereen toegankelijk;
De thematiek van Spectators: rodel, politiek, economie, prijzen;
In de UK - advertenties in de kranten;
Brieven - tworzenie pozorów korespondencji z czytelnikami. Pan Spektator odpowiada na listy, wydaje gazety, etc. - jednoosobowa spółka ;)
Przykład: Krytyka galofilii - pan Spektator krytykuje wszelkie przejawy francuskoklasycystycznego Oświecenia w Niderlandach;
Gazety zwalczały się/ganiły/wyśmiewały nawzajem;
De brieven werden door de auteurs verzonnen en hadden een bepaalde doel te voldoen;
De Spectator (1718 - 1800) (allgemeen)
Verschenen 1 keer per 1 - 2 weken;
De grootste oplage was 4000 exemp.
“De mensch ontmaskerd” van Duncan;
Strijd tussen Orangisten en Patrioten;
Spectators zijn liberaa - ze zitten alltijd met de minderheden, zijn wel waar de vrijheid;
Spectetoren geven kritiek op:
Frankrijk;
Calvinisten (gerefomeerde kerk)
De fijnen (obłuda) - ortodoksyjne odłamy religijne (archetyp mocherowych beretów);
Bijgeloof
Leugen, list, bedrog, dubbelzijdigheid, luiheid;
Spectatoren aanprijzen:
Eenheid van de natie (gouden eeuw);
Solidariteit;
Een visie;
Spectator - de spreekbuis (trybuna) voor de koopman (economie);
Teksten in Spectators waren anoniem;
De grootste aantal van Spectators werd in Amsterdam uitgegeven, minder in Rotterdam en Leiden, en nog minder in Gouda en Utrecht;
Voorbelden van Spectators:
De Denker;
De Vaderland;
De Menschenvriend;
Kerkelijke Zedemeester
Mogelijke auteurs van de artikels:
Feith;
Van Alphen;
Wolff, Detian;
Kinker;
Generes van de artikels (samodzielne gatunki literackie):
Essey;
Brief;
Betoog;
Imaginair reisverhaal;
Spectators waren een fantastische school voor niet ervaren schrijvers. Ze konden er anoniem schrijven en daarmee leren of dit soort van artikels als aantrekkelijk genomen worden;
De vorm komt uit Engeland
Opvoedingsfunctie, vorming van wereldbeschouwing
Onder invloed van verlichting
Nederlanders denken over hun verminderende positie en wat te doen om het te verbeteren
Doel: georiëntatie van Nederlandse maatschappij
Geschapen door de geestelijken: mennonieten en annabaptisten die de nieuwe leden naar zich wilden trekken
De burgerij - het nieuwe maatschappijlijke kracht!
Het bestaat uit brieven
Mensen konden het in koffiehuizen lesen
Waarom waren Nederlanders de beste journalisten?
Gebrek van censuur;
Ervaring gebaseerd op travelen/voyages;
Een groot aantal van gealfabetiseerd mensen;
De krant was in het bezit van burgers, de aristokraten hadden steeds minder toegang ertoe;
Goede geografische lokalisatie van Nederland (in het centruum van Europa met goede toegang tot de zee;