U schyłku wieku XVI w Europie upadły ideały renesansu i rozpoczął się czas zmian, deformacji. Nowa epoka określana mianem baroku przypada w Europie na cały wiek XVII, w Polsce trwała do lat 30 wieku XVIII i można ją podzielić na trzy fazy. Faza I – barok wczesny (XVI/XVII), faza II – barok dojrzały (lata 1620 – 1680), faza III – barok późny (1680 – 1730).

Nazwa epoki pochodzi od portugalskiego słowa barocco, które oznacza wyjątkowej piękności perłę o nieregularnych kształtach. Termin ten został zaczerpnięty ze sztuki i dopiero w XIX stuleciu został wprowadzony jako nazwa całej epoki.

Barok uważa się za okres niszczenia literatury, degradacji, zepsucia.

W okresie baroku ludzie wynaleźli zarówno mikroskop, jak i teleskop, co znacznie rozszerzyło ich wiedzę. Odpowiedzi zrodziły kolejne pytania. Człowiek zagubił swoje miejsce w świecie. Panowało przeświadczenie, że nie ma autorytetów i wszystko można podważyć.

W XVII wieku miało miejsce wiele wojen. (wojna trzydziestoletnia: 1618 – 1648) – Spowodowały wiele bólu, cierpienia, głodu i biedy. Po raz kolejny zaczęto widzieć wartość w postawie ascetycznej, które ponownie stała się ideałem. Królów nie traktowano już jako nieomylnych, nieśmiertelnych, autorytety upadały, nie ma władzy stałej. Pojawiło się pragnienie zwiększenia władzy królewskiej.

Kontrreformacja – działanie kościoła związane z szerzeniem się reformacji (sobór trydencki – zak. 1563). Głównie Hiszpania (Wielka Inkwizycja), w Polsce (zakon Jezuitów – Ignacy Loyola). Prawowierność chrześcijaństwa, umiejętność łaciny – bardzo ważne. Pojawił się zbiór ksiąg zakazanych.

Sztuka i estetyka: subiektywizm (indywidualne spojrzenie na świat), dynamizm, niezwykłość, kontrast, dysharmonia, alegoria, zmysłowość, intelektualizm, metamorfoza.

Turpizm – poetyka brzydoty, np. śmierć.

Artysta to ktoś wyjątkowy, indywidualista, który potrafi zadziwić, sprowokować.

Ikony baroku: Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Diego Velazquez, Andre le Notre.