Boyd, Bee – Psychologia rozwoju człowieka - Teratogeny

♦ Teratogeny - czynniki powodujące uszkodzenia zarodku lub płodu, na przykład wirusy albo substancje chemiczne.

♦ Największe zagrożenie teratogeniami występuje w pierwszych ośmiu tygodniach ciąży.

♦ Przykładowe choroby, które mogą przejść z matki na płód:

• Różyczka - dla płodu może być śmiertelna, poza tym powoduje głuchotę, zaćmę i wady serca.

• HIV - AIDS - przechodzi bezpośrednio z matki na płód (tylko w 1/4 przypadków). Objawia się u dzieci w 2 pierwszych latach życia.

• Syfilis - największe zagrożenie w ostatnich 26 tygodniach życia.

• Opryszczka narządów płciowych, rzeżączka - przechodzi na dziecko przy urodzeniu - 1/3 umiera, 23-30% zostaje niewidoma lub cierpi przez uszkodzenie mózgu.

• CMV - wirus z grupy opryszczek - powoduje głuchotę, uszkodzenie układu nerwowego oraz opóźnienie umysłowe.

♦ Każdy lek może mieć działanie teratogenne. W okresie ciąży zaleca się unikanie wszelkich leków, które nie są niezbędne dla zdrowia kobiety.

♦ Wpływ różnych używek:

• Palenie tytoniu - dzieci kobiet palących są średnio o ćwierć kilograma lżejsze niż dzieci matek niepalących. Po urodzeniu - problemy z uwagą, uczeniem się, nadaktywność i zachowania antyspołeczne.

• Spożywanie alkoholu - mogą urodzić się z płodowym zespołem alkoholowym. Dzieci alkoholiczek są mniejsze, niższe i mają mniejszą objętość mózgu, często występują u nich wady serca i niedosłuch, charakterystyczne rysy twarzy. Zdarzają się lekkie upośledzenia umysłowe, kłopoty z nauką, sprawianie kłopotów wychowawczych.

• Marihuana i heroina - u niemowląt narkomanek można zaobserwować drżenie i zaburzenia snu, brak zainteresowania otoczeniem. Sześciolatki są niższe od rówieśników. Te narkotyki mogą spowodować poronienie, przedwczesny poród lub śmierć niemowlaka. 60% dzieci narkomanek rodzi się uzależnionych od tych substancji, ma charakterystyczny piskliwy płacz. Mają objawy odwykowe: nadpobudliwość, niekontrolowane drżenie, wymioty, drgawki i zaburzenia snu.

• Kokaina - słabo poznane zależności. Badania wskazują, że nie ma długotrwałego wpływu na rozwój poznawczy i społeczny. Niemowlęta, które w życiu płodowym zetknęły się z kokainą, lecz znajdują się pod dobrą opieką, a ich matki zaprzestały zażywania narkotyków rzadziej doświadczają zaburzeń w porównaniu z tymi które mają gorszą opiekę i są wychowywane przez matki nadal zażywające.

Inne czynniki wpływające na rozwój prenatalny ze strony matki

• Sposób odżywiania matki - do prawidłowego rozwoju w okresie prenatalnym niezbędne są pewne składniki np. kwas foliowy – witamina B. Niedobór tej substancji wiąże się z uszkodzeniem cewy nerwowej w postaci rozszczepu kręgosłupa. Potencjalne zagrożenie wynikające z niedostateczne ilości kwasu foliowego, występuje w pierwszych tygodniach ciąży, kiedy kobieta jeszcze nie wie, że będzie miała dziecko. Dlatego planując ciąże, należy spożywać dziennie 400 mikrogramów tej witaminy, co zapewnia minimum jej ilości w organizmie. Kobieta w ciąży powinna też zadbać o dostarczenie organizmowi właściwej ilości kalorii i białka, aby uniknąć niedożywienia. Nieożywienie w okresie ciąży, a zwłaszcza w trzech ostatnich miesiącach zwiększa ryzyko niskiej masy urodzeniowej oraz upośledzenie czynności poznawczych w dzieciństwie. Badacze stwierdzili, że niedożywienie w okresie prenatalnym w połączeniu z różnymi powikłaniami okołoporodowymi jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób psychicznych w dorosłości. Niedożywienie matki zdaje się mieć największy wpływ na rozwój układu nerwowego, co potwierdza się nie tylko w badaniach nad ludźmi, ale też i u innych ssaków.

• Wiek - ryzyko związane z ciążą zwiększa się nieco wraz z wiekiem matki. Niekorzystny wpływ wieku na przebieg ciąży jest jeszcze bardziej widoczny przy niedostatecznej opiece zdrowotnej lub zaniedbaniach zdrowotnych. U matek po trzydziestym roku życia negatywne oddziaływanie palenia tytoniu na masę urodzeniową dziecka jest znacznie silniejsze niż u kobiet młodszych. Dzieci urodzone przez bardzo młode matki częściej mają problemy w nauce i sprawiają więcej trudności wychowawczych.

• Zdrowie fizyczne i psychiczne - długotrwała depresja i inne zaburzenia nastroju mogą prowadzić do spowolnienia wzrostu płodu i mogą wywołać przedwczesny poród. Ponadto stwierdzono, że u matki w depresji prawdopodobny jest brak przywiązania do mającego się urodzić dziecka. Niekorzystny wpływ na rozwój prenatalny dziecka mogą mieć też takie stany jak choroba serca, cukrzyca, toczeń zaburzenia równowagi hormonalnej i padaczka.

♦ Medycyna prenatalna – zajmuje się opieką nad ciężarnymi u których występują wymienione zaburzenia, w sposób zapewniający najlepszą ochronę zarówno marce jak i nienarodzonemu dziecku.

♦ Czynniki środowiskowe - Kobietom pracującym np. z rtęcią zaleca się ograniczenie styku z tą substancją teratogenną. Ciężarne spożywające duże ilości ryb są również narażone na działanie rtęci, z uwagi na skażenie wód morskich i śródlądowych.

♦ Inne toksyny środowiskowe, których powinny unikać kobiety w ciąży:

• ołów • arszenik • kadm • rozpuszczalniki

• gazy anestezjologiczne • substancje skażone pasożytami

STANY EMOCJONALNE MATKI

Stan stresu psychicznego (lęk, lub depresja) prowadzi do zmian chemicznych w organizmie Podczas ciąży zmiany te powodują jakościowe i ilościowe w składzie hormonów i innych związków chemicznych oddziałujących na płód. Stwierdzono, że dzieci matek, które w trakcie ciąży skarżyły się na wysoki poziom stresu psychicznego przejawiają więcej emocji negatywnych zarówno w wieku 6 miesięcy jak i 5 lat w porównaniu do matek niedoświadczających stresu. Krytycy twierdzą, że przyczyna leży w genach lub w stylu wychowania. U ciężarnych przeżywających stres płód wolniej rośnie, Prawdopodobne jest że matka w czasie stresu lub depresji gorzej się odżywia, a jej układ odpornościowy słabiej reaguje na wirusy i bakterie – obydwie okoliczności mogą spowolnić wzrost płodu.