Antyk, Starożytnośc:
Platon „Państwo”:
-państwo to nie „festyn ludowy”, to trwała organizacja, mająca jako całośc określone potrzeby i określoną budowę wewn., to wspólnota
-metafora państwa jako organizmu
-utopijny, idealny charakter państwa wymyślonego przez Platona
-Platoński komunizm- likwidacja podziału majątkowego, własności prywatnej i rodziny (jako źródeł rozkładu wspólnoty-państwa)
-ujednostkowienie społeczeństwa- indywidualizacja jest zagrożeniem porządku społecznego, uniformizacja obywateli w zakresie zachowania publicznego, myśli i uczuc. Kązda sfera życia społecznego, chocby błaha, jest funkcjonalna w stosunku do całości. (konserwatyzm w sprawie muzyki). Drobiazgowa kontrola nad wszystkimi sferami życia jednostek, niemożnośc do ekstrawagancji, bo sa one zagrożeniem dla ładu społecznego.
-podział pracy- każdy ma robic to do czego został stworzony. Stąd trzy stany, kasty: mędrcy, wojownicy, lud. Żaden człowiek nie jest samowystarczalny- współżycie ludzi w społeczeństwie wymaga specjalizację i wymianę usług.
-rozmiar państwa- nie za duże, nie za małe. Optymalna liczba mieszkańca wg. Platona to 5040- zamknięcie umysłu tylko na polis.
-położenie geograficzne wpływa na stan i moralnośc. Morze stwarza możliwośc handlu z innymi wspólnotami, co stwarza niebezpieczeństwo poznania jak jest gdzie indziej i możliwości stworzenia patologii (zagrożenie ładu społecznego poprzez partykularne interesy częsci wspólnoty)
- człowiek to: mądrośc, męstwo, rozwaga i sprawiedliwośc. Opdowiadające częsci duszy: rozumna, temperament, pożądliwa, harmonia, Odpowiadające stany w państwie: Strażnicy doskonali/mędrcy, Strażnicy pomocniczy/ wojownicy, lud, Harmonia- stosunek wzajemny, jedni słuchają drugich, posłuch
-5 typów ustrojów: państwo idealne (nakreślone przez Platona)->timokracja->oligarchia majątkowa->demokracja->dyktatura
Arystoteles „Polityka”:
-człowiek to zwierzę polityczne (zoon politikon), z natury stworzony jest do życia w państwie, tym różni się od zwierząt i bogów. Człowiek nieuchronnie dąży do jego stworzenia i udoskonalania ponieważ niezdolny jest do życia w pojedynkę
-formy wspólnot: rodzina, gmina wiejska, państwo- powstaje ono dla umożliwienia życia, a istnieje dlatego żeby życie było dobre. Państwo, podobnie jak poprzednie wspólnoty powstaje na drodze naturalnego rozwoju.
-samowystarczalnośc państwa: chodzi o samowystarczalnośc ekonomiczną jak i moralną. Zdolnośc zaspokajania ogółu potrzeb, których zaspokjania jest warunkiem życia szczęśliwego
-wspólnota moralna: wspólne (mieszkańców danego państwa) dążenie do cnoty
-różnorodnośc i komplementarnośc części państwa: państwo nie może byc całkowicie jednolite, ponieważ nie mogłoby istniec. Państwo składa się z nierównych części.- metafora organizmu. Współpraca tych różnorodnych części tworzy harmonię. Dzięki tej różności części mogą spełniac swe funkcje i współpracowac i tworzyc harmonię całości.
-trzy aspekty struktury społecznej wg. Arystotelesa: konglomerat rodzin, system klas (bogaci-biedni-”stan średni”), układ grup statusowych (lud- „ludzie znaczni”), zespół „stanów”.
-klasyfikacja ustrojów: -zdrowe: królestwo, arystokracja, politeja- zwyrodniałe: tyrania, oligarchia, demokracja
Stoicyzm (opisany w notatkach z wykładu)
Wczesne chrześcijaństwo i Św. Augustyn „ O Państwie Bożym”
-chrześcijaństwu powiodło się tam gdzie klęske odniosły filozofie późnego świata antycznego- chrześcijaństwo wysunęło ideał wspólnoty opartej na wspólnie wyznawanych wartościach. Była to kontrkultura, której wyznawcy nie chcieli utożsamiac się z otaczającą ich świat wrogą kulturą.
-przynależnośc jednostki do społeczności był determinowany na zasadzie wolnego wyboru a nie czynników przypadkowych tj. Urodzenie, pozycja społeczna, bogactwo itp.
-wieczne zbawienie, Chrystus i inne chrześcijańskie symbole jednoczyły społecznośc i podporządkowywały ją jakiemuś celowi (jednośc we względzie duchowym). Wspólnota była jednością (spełnienie pragnień Platona)- metofora organizmu.
-chrześciajnin należał do dwóch porządków: ziemskiego i niebieskiego. Ponieważ chcrześciajnie żyli w różnych społecznościach, musieli dbac o sprawy ziemskie, ale chrześcijan łączyła wartośc duchowa- wiara - podział ludzkości ze względu na wiarę w Boga.
-państwo ziemskie: ludzie chcący życ podług ciała, ludzie zgrupowani wokół wartości świeckich, państwo niedoskonałe z natury, panuje tam konflikt, jedna częśc zdobywa przewagę nad drugą i ją uciska. Państwo niebieskie: ludzie chcący życ podług ducha, zgrupowani wokół wartości świętych, panuje tam pokój, wszystko jest wspólne, brak zazdrości
- rozpoczęcie periodyzacji czasu liniowej.
Średniowieczny organicyzm- Św. Tomasz z Akwinu
-Średniowieczny schemat społeczeństwa opierał się o wspólnotowośc i przynależnośc. Communitas communitatum- wspólnota wspólnot- jednostka ma służyc temu komu przynależy.
-społeczeństwo jako wielki łańcuch istnień, gdzie każde stworzenie ma swoje miejsce i stanowi ważną częśc. Bóg jest na samym szczycie.
-wcześniej organicyzm odnosił się tylko do wiernych w Chrystusie u Św. Tomasza odnosi się do całości społeczeństwa. Do tego społeczeństwo staję sie nie tylko ciałem mistycznym, ale także fizycznym. Hierarchii stworzeń boskich, odpowiada teraz porządek ziemski- porządek feudalny.
-idea jednolitego systemu praw rządzących światem. System zbudowany hierarchicznie. Na szczycie jest prawo wieczyste, niżej prawo naturalne będące odzwierciedleniem prawa wieczystego w świecie i rozumie ludzkim, a najniżej prawo pozytywne (ludzkie) stanowiące odpowiednią do okoliczności konkretyzację prawa naturalnego
-cały porządek świata jest wywiedziony z praprzyczyny i podporządkowany jednemu celowi- Bogu
-struktura świata jest hierarchiczna- każde stworzenie jest mniej lub bardziej oddalone od Boga im bardziej lub mniej jest podobne do Boga. W każdej społeczności jest zwierzchnik, tak jak wszechświat ma zwierzchnika- Boga i w każdej społeczności jest hierarchia- synonim ładu
-organicyzm: wzajemna zależnośc częsci organizmu, podporządkowanie części „niższych”, częsciom „wyższym”, przystosowanie idei społeczeństwa jako organizmu do potrzeb społeczeństwa stanowego- każda jednostka ma swoje raz na zawsze przydzielone miejsce, prawa i obowiązki w społeczeństwie
-człowiek jest istotą społeczną: nie jest samowystarczalny, dlatego żyje w rodzinie, społeczności lokalnej, korporacji i państwie
Odrodzenie
-rozkład porządku średniowiecznego. Humanizm zastępuje teocentryzm.
-przejście od gospodarki naturalnej (agrarnej) do produkcji towarowej i handlu
-podważenie sztywnego ładu społecznego. Hierarchia pozostała, ale nie była już tak sztywna, staje się możliwe przechodzenie z jednego stanu do drugiego. Awansują Ci którzy są najbardziej utalentowani, energiczni i pozbawieni skrupułów.
-poczucie braku stabilizacji i bezpieczeństwa (ludzie opuścili monolityczny świat hierarchii średniowiecznej, na rzecz świata pluralistycznego, jednakże nie byli do tego przygotowani), słabośc więzi międzyludzkich
-władza zaczyna się uniezależniac od religii
-nasilenie się indywidualizmu
a) Niccolo Machiavelli „Książę”
-pochwała skuteczności, bez względu na moralnośc. Cel uświęca środki
-książka opisująca sposoby zdobywania i utrzymania władzy. Zagłębianie się w psychiczne aspekty. Działanie skuteczne jest możliwe, ponieważ okoliczności są powtarzalne, a cechy ludzkie niezmienne. Dzięki studiowaniu historii można przewidywac ludzkie zachowania.
-państwo jako kreacja, „dzieło sztuki” władcy, który okazał się najbardziej sprytny, silny by zmusic innych do podlegania jego władzy.
-społeczeństwo to zgromadzenie ludzi, pomiędzy którymi jednyną wiezią jaka zachodzi jest podleganie tej samej władzy (brak wgłebiania się w interakcje między grupami). Lud poszedłby w rozsypkę gdyby nie władca. Byłby tłumem bez zasad.
b) Jean Bodin
-podobnie jak Machiavelli odwoływał się do historii, uważając ją za najlepszą nauczycielkę
-jego dzieła były próbą umocnienia i uprawomocnienia różnych instytucji politycznych
-wprowadził pojęcie suwerenności. Nie można mówic o państwie dopóty, dopóki nie istnieje nieustająca i absolutna władza zwierzchnia, mająca możliwośc stanowienia prawa i karaniawszystkich, którzy go nie przestrzegają
-pluralistyczną koncepcja społeczeństwa
-podjął problem stosunków między władcą a poddanymi oraz problem ogólnie ujętych stosunków społecznych
-rodzina podstawą państwa, które posiada skomplikowaną strukturę wewnętrzną. Z rodziną związana jest instytucja własności prywatnej. Schemat: rodzina-gmina-państwa
-operował pojęciem „państwa narodowego”
c) Utopie
-Tomasz Morus, Francis Baecon, Tommas Campanelli
-opisują zamknięte i stabilne od świata wyspy (przeciwieństwo rodzącego się otwartego i mobilnego świata) szczęśliwe- nostalgia za przeszłością, idealizacja średniowiecznego życia klasztornego
-surowe prawo i rygorystyczne stosowanie się nie są w stanie usunąc zła, jeżeli warunki społeczne, które to zrodzą pozostaną niezmienione
-należy przebudowac system społeczny i gospodarczy, a przede wszystkim znieśc własnośc prywatną, która dla większości społeczeństwa jest przyczyną nędzy
d) Montaigne
-uważany za sceptyka i ojca relatywizmu
-z góry wykluczał możliwośc osiągnięcia pewności w jakiejkolwiek sprawie, lepiej zadawac pytania
-ludzie przyzwyczajają się do społecznych i politycznych instytucji i zaczynają je uważac za jedyne słuszne, chociażby nie były idealne. Nie można, nie znając instytucji innych krajów czy ludów uważac „swojego” za najlepsze i robic z tego „uniwersalnej” zasady
-inni są barabarzyńcami bo sa inni od nas- radykalna refutacja eurocentryzmu
XVII Wiek- Prawo naturalne, a społeczeństwo ludzkie
-najważniejsza teoria społeczna czasów nowożytnych powstała dopiero w XVII wieku. Była nią doktryna prawa naturalnego (z niej wywodzi się idea praw człowieka). Poprzez doktrynę prawa naturalnego powstała teoria społeczna zakładająca trwałe cechy ludzkiej natury, świecką orientację, indywidualizm, zajmowanie się problemami władzy i suwerenności, jednakże istnienie tych dwóch rzeczy miało wynikac z prawa naturalnego i gwarantowac maksymalne bezpieczeństwo i swobodę jednostkom. Np. Według Machiavellego prawo stwarza dopiero władza (zwolennik prawa pozytywnego), to teoretycy prawa naturalnego powiedzą że istnieje prawo na zasadzie którego stwarza się władzę.
-doktryna prawa naturalnego była wewnętrznie zróżnicowana, nie tylko w założeniach ale też we wnioskach dotyczących społeczeństwa (np. Bezwzględne posłuszeństwo władzy Hobbesa i możliwośc zmiany czy oporu wobec władzy, jeżeli postępuje ona niezgodnie z prawem naturalnym Locka)
-kierowanie się (szczególnie w polityce) wyłącznie rozumowo ustalonymi zasadami. Ład społeczno-polityczny nie może opierac się na tradycji. Ład ten (porządek) człowiek może odkryc siłami rozumu (stąd zainteresowanie otaczającym ludzi porządek świata, do którego zaliczała się przyroda jak i życie moralne).
-radykalizm doktryny prawa naturalnego- nie była skierowana na naukowe wyjaśnianie przeszłości, lecz na tworzenie i usprawiedliwanie mającej nadejśc przyszłości
-jednotki i zbiorowości bezwzględnie obowiązują pewne zasady postpowania, które niekoniecznie muszą byc zgodne z rozumem człowieka, ponieważ stworzył je Bóg, więc są dane człowiekowi z natury.
-indywidualistyczne ukierunkowanie doktryny prawa naturalnego wynika stąd, że w prawie naturalnym widziano zasady odnoszące się do jednostek właśnie (ludzi uważano za aspołecznych z natury), a nie do społeczeństwa jako całości. Zasady te regulują wzajemne stosunki międzyludzkie i tylko pośrednio funkcjonowanie całego organizmu.
-wielkim celem dlaktórego ludzie łączą się w wielkie zbiorowości i podporządkowują się władzy jest to że chcą zachowac swoją własnośc.
a) koncepcja stanu naturalnego Hobbesa
-człowiek z natury jest aspołeczny, jednostki z natury są równe, zaś interesy poszczególnych jednostek są ze sobą sprzeczne, więc stan naturalny to stan wojny wszystkich przeciw wszystkim ponieważ każdy chce chronic swoją własnośc. Kres temu może położyc tylko silna władza zwierzchnia, która w zamian za bezwzględny posłuch potrafi dac bezpieczeństwo życia i własności. Wg. Hobbesa, społeczeństwo zaczyna istniec dopiero gdy odosobnieni ludzie zawrzą umowe społeczną, powołującą suwerena- umowa jako akt zawiązania społeczeństwa przez do tej pory izolowane jednostki
b)koncepcja stanu naturalnego Locke'a
-człowiek jest z natury istotą społeczną, a interesy jednostek są względni zbieżne. W stanie natury jeden człowiek interesuje się drugim- współpraca. Głównym zagrożeniem dla człowieka jest przyroda, którą człowiek może okiełznac dzięki pracy i współpracy z innymi. Był to stan bezprawia Stan naturalny był stanem społecznym, umożliwiał współpracę jak i ochronę własności jednostek, ale tylko dopóty, dopóki ludzi byli równi (jak każdy uprawiał swój kawałek ziemi i nie miał chęci odbierac innym) i nie pojawił się pieniądz. Tak wytworzone stosunki międzyludzkie (powodem powstania umowy społecznej nie jest natura ludzka -Hobbes- tylko wytworzone stosunki), spowodowały koniecznośc powołania społeczeństwa obywatelskiego i instytucji wymierzania sprawiedliwości (w ramach prawa pozytywnego). Umowa społeczna jako akt wstąpienia do społeczeństwa, które Lockowi kojarzyło się z powstaniem instytucji sprawiedliwości.
Oświecenia (obszernie opisane w notatkach z wykładu)
Edmund Burke „Rozważania o Rewolucji we Francji”
-głęboka krytyka rewolucjonistów, czyli stanu trzeciego (złożonego z ludzi różnych: od prostytutek do bogatych prawników i lekarzy). Zachowali się jak zbiegli niewolnicy, kótrzy nie przywykli do wolności.
-zmiana metodą ewolucji (kompromisu) a nie rewolucji (zbrodniczego narzucania woli większości). Kompromis wymusza zmiany w sposób naturalny i umiarkowany.
-rewolucjoniści to „zrównywacze wszystkiego”, a tak się nie da ponieważ i tak nie ujednolicą wszystkiego, zawsze ktoś musi byc wyżej.
-pochwała i tęsknota za systemem feudalnym. Hibebolizacja systemu feudalngo, honoru, rycerstwa itp.
-tradycja
-rządzenie to rzecz doświadczenia, dlatego rewolucja to zło, bo ludzie bez doświadzczenia zabierają się za budowę państwa.. Rządzic powinni Ci, którzy szanują siebie i innych. Powinni byc grupą ekskluzywną i elitarną. Ludzie mogą miec równe prawa, ale nie do tego samego, przykładem jest władza
-lud i jego pragnienia musi hamowac silna władza zewnętrzna
-najważniejszą rzeczą jest utrzymanie ładu społecznego. Bardzo ważną rzeczą do osiągnięcia tego celu była religia. Stanowi ona podstawę społeczeństwa obywtelskiego, wyzwala z egoizmu. Człowiek jest zwierzęciem religijnym, a ateizm jest przeciwny rozumowi i instynktowi.
-w taki sposób w jaki rewolucjoniści zdobyli władzę w taki sposób będą ją utrzymywac
-tradycja jako kompas, wskazujący drogę ludziom i państwu
-przesądy są zasobem ludzkiej, zbieranej przez wieki i przechodzącej z ojca na syna wiedzy. Z tych przesądów należy przy użyciu rozumu wyodrębnic mądrośc. Przesądy są źródłem wiedzy trwałej, niezmiennej od wieków i zawsze trafnej. Jednakże oświeceniowcy walczą z przesądami, czyli z rozumem wszystkich, ponieważ każdy z nich uznaje prymat własnego rozumu. Chcą burzyc ład, tylko dlatego że jest stary, a nie garną się do stworzenia nowego.
-Edmund Burke jest przeciwny rewolucji, jednakże uważa, że może uda się rewolucjonistom stworzyc coś lepszego, a wtedy należy te nowe, lesze rzeczy połączyc ze starymi- konserwatyzm umiarkowany.
Alexis de Tocqueville „O demokracji w Ameryce”
-równośc- brak różnic
-wolnośc- możliwośc czynienia czegoś 1)polityczna: równośc do wybierania władzy 2)społeczna: możliwośc zmiany społecznej= równośc możliwości
-wolnośc to podstawa demokracji
-jeżeli ludzie zaznają raz równości to ciężko będzie im ją odebrac- trwałośc równości, powoduje odległe zło, ale daje na codzień mnóstwo małych dóbr
-wolnośc polityczna- nie musi istniec tylko w demokracji, może zaniknąc, wystarczy nie starac się o udział we władzy. Zło które powoduje widac natychmiast, a dobro po dłuższym czasie.
-w czasie rewolucji ludzie zachwycają się wolnością. W demokracji wolą byc równi niż wolni. W tyrani wszyscy są równi, ale nie wolni.
-indywidualizm- izolowanie się wraz z rodziną i przyjaciółmi od społeczeństwa. Ma źródło w demokracji, rośnie w miarę jej rozwoju i rozwoju równych możliwości
-egoizm- miłośc do samego siebie, odnoszenie wszystkiego do siebie.
-demokracja zniszczyła łańcuch powiązań warstw społecznych (w arystokracji każdy był jakoś zależny od innych, stosunki wasal-suweren), stworzyła indywidualizm, który stał się postawą nieoczekiwania niczego od bliskich
-jednostki same w sobie są słabe, w grupie silne. Jeżeli jednostki mają wspólny interes zakładają stowarzyszenie (albo społeczne, albo polityczne, zależy od celu)
-dzięki możliwości do stowarzyszania się (wybory, interesy, gazety!) Amerykanie mogli zwalczyc indywidualizm i stworzyc społeczeństwo demokratyczne.
-dobro ogółu (sprawy publiczne) wpływająna interes prywatny.
-rzeczywistośc Ameryki jest zarazem statyczna i ożywiona: są ciągłe zmiany (szczególnie w strukturze społecznej), ale zmiany tesą niewielkie (ludzie są do siebie podobni), w przeciwieństwie do arystokracji gdzie struktura społeczna jest niezmienna, ale każdy jest inny.
-w stabilnej demokracji większośc ma środki, ale nie są one na tyle wielkie aby zaspokoic ambicje. Człowiek dorastając musi przechodzic wiele testów, tak że jeżeli je wszystkie przejdzie to na starośc nie ma siły nic robic- ambicja zostaje włożona w środki dążąc do celu, tak że na cel nie starcza.