CZASY NOWOŻYTNE:ZAGADNIENIA OGÓLNE KONSTYTUCJONALIZMU:Pojęcie konstytucji: konstytu-pochodzi od łac. constituere, najpowszechniej się utrwalił jako ustawa zasadnicza w danym państwie; konstytu rzeczywista-faktyczny układ sił w państwie (Ferdynand Lasalle);konstytu pisana-najważniejsze w danym państwie źródło prawa, stojące w hierarchii najwyżej;Ustanowienie i zmiana konstytucji:konstytucja uchwalana-uchwalana przez uprawnione do tego organy przedstawicielskie-mogły nimi być konstytuanty lub organy zwykłe, powoływane były z reguły z woli ludu;k. oktrojowana-nadawana społeczeństwu przez monarchów, mniej demokratyczna od uchwalanej;system mieszany-konstytucja była umową pomiędzy monarchą a konstytuantą;k. sztywne-dla ich zmiany potrzebny jest specjalny tryb postępowania (albo zasada ustroju republikańskiego, zakaz zmian konstytucji przez dany okres, albo specjalny tryb-w USA 2/3 Kongresu + raty-fikacja przez ¾ stanów);k. giętkie (elastyczne)-nie wymagały specjalnej procedury legislacyjnej-dla rewizji wystarczała ustawa parlamentarna podjęta większością zwykłą (rewizję mogło odrzucić 14 głosów izby wyższej) najbardziej giętka k.=konstytucuja Anglii;Struktura i systematyka konstytucji:konstytucja-zazwyczaj składałą się z 1 ustawy, mogło ją też tworzyć kilka ustaw wzajemnie powiązanych, wyjątkiem jest konstytucja angielska – formalnie nie istnieje, ale materialnie funkcjonuje;rozmiary konstytucji-nie da się ich określić jednoznacznie, najkrótsza była amerykańska (7 artykułów w tym 3 rozbudowane), największa hiszpańska z 1810-384 artykuły; systematyka-zależała od stosunku do praw jednostki, stopnioa centralizacji/podziału władzy; pochodzenia władzy(Karta konstytucyjna Francji-7 tytułów, Dekl. praw czł. i obyw.-12 tytułów);Treść konst:treść- regulowała podstawy ustroju pol-gosp-społ państwa, ważne treści kryły też wstępy do konstytucji (proklamacje, preambuły itd.);treść k. z XVIII/XIX w-gwarancje praw obywatelskich i podziału władz, w konstytucji USA wyliczano prawa naturalne;podstawy ustroju państwa-zasady: suwerenności narodu (naród jest suwerenem), praw obywatelskich (wywodzone z praw natury-prawa polityczne) i trójpodziału władzy (podział na ust., wyk. i sąd.);Państwo konstytucyjne. Kryteria podziałów:kryteria podziałów państw konstytucyjnych-struktura państwa, forma rządu, reżim polityczny;PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA STRUK-TURĘ PAŃSTW:państwa unitarne (jednolite)-w swej organizacji adm.-gosp. nie posiada obszarów wykazujących odrębności państwowej, władza jest jednolita i centralna, aparat administracji zaś jednolity i ściśle podporządkowany władzy centralnej; państwa złożone-dzieliły się na federacje i konfederacje;federacje-państwo związkowe, powstaje gdy kilka państewek suwerennych łączy się w jedno państwo, strukturę i komp. organów federacyjnych określa konstytucja federacji, natomiast co do organów państewek -ich własne konstytucje;konfederacje-związek państw suwe-rennych i niezależnych, oparty na realizacji ściśle określonych celów-char. Czasowy;PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA FORMĘ RZĄDÓW:monarchie-dominowały do 1918 r., ograniczano uprawnienia monarchów;republiki – w XIX wieku jeszcze rzadko spotykane, upowszechniły się dopiero po 1918 roku;PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA REŻIM POLITYCZNY:demokracja-reżim mający aprobatę większości społeczeństwa, sprawowany w oparciu o podstawowe zasady demokracji, uznający zasadę 3podziału władzy;autorytaryzm-dyktatura wojskowa lub policyjna, państwo uznaje się za scentralizowane, elitarne, jest rozbudowana kontrola społeczeństwa; totalitaryzm-nie ujawnił się do zakończenia I wojny światowej; LIBERALNO-DEMOKRATYCZNE MON. KONSTYTUCYJNE:Ustrój polityczny:WŁADZA KRÓLEWSKA:UK:Bill o prawach-wydana w 1689, 13 punktów, główne nadużycia władzy popełnione przez Stuartów, formułował nowe zasady dotyczące uprawnienia króla (normy prawa publicznego, karnego materialnego i procesowego, sądownictwa);ograniczenia władzy królewskiej-wg Bill-król nie mógł wykonywać prawa suspensy bez zgody parlamentu (zawieszenia ustaw parlamentu wobec wszystkich); nie mógł udzielać dyspensy (uchylanie ustaw P. wobec konkretnych osób/ czynności); nie mógł nakładać podatków bez zgody P.; nie mógł utrzymywać stałej armii w okresie pokoju; poddani zaś mogli wnosić petycje w sprawach własnych i publicznych;inne postulaty-częstsze zwoływanie Parlamentu, zabezpieczono wybory do niego, wprow. w nim wolność słowa i debat, zniesiono Sąd Wysokiej Komisji;ustawa sukcesyjna z 1701 (Act of Settlement)-zasady sukcesji tronu-w razie wymarcia dynastii orańskiej tron przejmuje hanowerska; król jest związany prawem, stworzono podstawy niezawisłości sędzio-wskiej, pośrednio wprowadzono zasadę odpowiedzialności ministrów;władza królewska- ustawo, wyk, sądow; pozostałe prerogatywy niewielkie;rozwój rządów parlamentarno-gabinetowych-król był nietykalny i nieodp-owiedzialny; „król nie może czynić źle”, zasada kontrasygnaty; mowa tronowa króla-przygotowywana przez prmiera;FRANCJA:mon. konstytucyjna-dwa okresy: 09.1791-08/09.1792; 1814-1848;konstytucja 1791-król nosił tytuł króla francuzów, jego władza już nie pochodziła od Boga, był on święty i nietykalny, związany prawem, zaprzysięgał tekst samej konstytucji; miał zasadniczo;władzę wykonawczą, decyzje jego wymagały kontrasygnaty; miał prawo weta zawieszającego, powoł./odwoł. Ministrów;Karta konstytucyjna -Ludwika XVIII, oktrojwana; Ludwik uznał ię za panującego z łaski Boga; nie było zasady suwerenności narodu, miał on tytuł króla Francji i Nawarry; Ludwik XVIII miał kompetencje: ustawodawcze, wykonawcze i sądowe;teoria czwartej władzy-na podstawie Karty 1814, kompromis między absolutyzmem a parlamentaryzmem, władza ta była neutralna, sprawował ją sam monarcha;Karta z 1830-istotne zmianu: suwerenność rozłożona na króla i parlament, król tytułował się mianem „króla Francuzów”; parlament miał silniejszą pozycję;HISZPANIA: konsty. 1808-oktrojowana przez Napoleona, nawiązywała do k. konsularnej Francji z 1799, ustanowiono ograniczoną monarchię dziedziczną, królem był Józef Napoleon, miał pełnie wł. wyk. i uprawnienia ust., oparte na zasadzie suwer. Narodu;konsty. 1812-uchwalona w Kadyksie przez Kortezy-podmiotem władzy naród, król miał pełnię władzy wykonawczej, nie był odpowiedzialny, miał uprawnienia sądownicze-obalono to w 1814; konsty. 1820-Ferdynand VII ograniczył swą władzę powracając do zasad poprzedniej konstytucji;Statut króle-wski z 1834-wzorowana na karcie Ludwika 18, względny podział władzy między króla a Kortezy;konsty 1837 – uchwalona przez Kortezy, zasad suw,. narodu, pozbawiono króla wyłączności inicjatywy ustawodawczej i zmniej-szono jego wpływ na obsadę Senatu;konsty 1845-[przywróciła boskie pochodzenie władcy, wzmocniła jego pozycję ustawodawczą i wykonawczą (decada moderada-umiarkowane 10lecie-1845-1854);konsty 1855 - uchwa-lona przez Kortezy, nie zdążyła wejść w życie, bo zniweczyła to Izabela II ;konsty 1869-następstwo rewolucji wrześniowej 1848, najbardziej demokratyczna, król miał tylko funkcje reprezentacyjne i wykonawcze;konsty 1876-przetrwała do 1923, połączenie rozwiązań z z konstytucji z 1845 i 1869, suwerenem w państwie byli: monarcha i Kortezy, wprowadzono odpowiedzialność polityczną i prawną przed parlamentem;PORTUGALIA: konsty z 1822-uchwalona przez Nadzwyczajne Zgromadzenie Konstytucyjne, zasada suwerenności narodu, włądza monarchy pochodzi z władzy narodu, moanrcha miał tylko władzę wykonawczą;Karta Konstytucyjna z 1826-koncepcja 4 władzy, łagodzącej, zapewniającej równowagę pomiędzy 3 pozostałymi wł.;WŁOCHY: konsty 1820- zmuszono króla Ferdynanda I wydanie tejże, wzorowanej na konst. hiszpańskiej 1812, odwołana po roku;konsty Piemontu-marzec 1821, wzorowana również na hiszpańskiej, proklamowana przez węglarzy, mniej niż rok;konsty z 1848-w Królestwie Obojga Sycylii, w Księstwie Toskanii, w Królestwie Sardynii (Statut funda-mentalny), w Państwie Kościelnym-wszystkie wzorowane na Karcie Ludwika XVIII;władza króla-sprawowana wraz z dwuizbowym parlamentem, komp. ust., wyk. sąd., władza „święta i nietykalna”YHY;Statut Albertyński -stał się konstytucją Włoch od 1861, a od 1870 na obszarze całej Italii;HOLANDIA:konsty 1806-oktrojowana przez Ludwika Napoleona, oparta na konst. konsul. 1799, Ludwik dyktatorem;konsty 1814-władza suwerenna i dziedziczna Wilhelma I, silna władza królewska spr. wraz ze Stanami Generalnymi;nowelizacja z kwietnia 1848 – wymagana była zgoda Stanów Generalnych na małżeństwo króla, jeśli wymarłaby linia orańska, wybierałyby Stany Generalne, wyłącznym atrybutem króla pozostała polityka zagraniczna;BELGIA:konsty 1831- uchwalona przez Kongres Narodowy, ustrój pod wpływem kart 1814 i 1830 z Francji, naczelną zasadą suwerenność narodów, władza króla: ust., wyk., sąd.;SZWECJA:konsty 1809-opierała się na wzorcach francuskich i angielskich, zerwano z absolutyzmem, podstawą ustroju był 3podział władz, naczelna pozycja w państwie = król,, komp sąd. ust. Wyk.;NORWEGIA:konsty 1814-zwana eindsvollską, obowiązuje do dziś z licznymi zmianami, wzorowana jest na szwedzkiej konstytucji, król musiał mieć >18 lat i być protestantem, w wypadku niemożności sprawo-wania władzy zastępowała go Rada Stanu, komp. ust. wyk. Sąd.;DANIA:konsty 1849-uchwalona przez Zgromad Państwowe, oparta na zasadzie suwerenności narodu, zerwanie z absolutyzmem, 3podział władzy z przewagą parlamentu-władza ust. król i parlament, wyk. Król;konsty 1854-oktrojowana przez Fryderyka VII, nie sformuł-owano zasady suwerenności narodu, nowelizacja z 1915 zlikwidowała uprawnienie króla do mianowania członków parlamentu;BAŁKANY:daty konstytucji:Grecja-1831,44,64, 1911;Rumunia -1866; Serbia – 1869, 88,96, 1900; Czarnogóra-1855, 1905;cechy-wzorowane na konstytucji Belgii 1831, król mógł np. mianować członków Izby Wyższej (nie było jej w Serbii);ZARZĄD CENTRALNY:RZĄD.GABINET.RADA:ANGLIA: Rada Tajna-około 50 osób, współrządził z nią Karol II, było to niepraktyczne dla załatwiania spraw poufnych, z czasem zajmowała się wydawaniem rozporządzeń w imieniu monarchy i ich rejestracją (odp. brali poszczególni ministrowie);gabinet- nieliczny krąg zaufanych doradców króla, obradujących razem z nim w jego gabinecie, nie zlikwidowano jednak Rady Tajnej i funkcjonuje do dziś (ok. 300 członków);Król w Radzie-monarcha obradował zaledwie z kilkoma ministrami, którzy kontrasygnowali się pod podpisem królewskim;Komitet Sądowy - utwor-zony w 1833 w ramach Rady Tajnej-najwyższy sąd dla kolonii;skład gabinetu-początkowo i torysi i wigowie, potem gabinet był jednopartyjny (ta partia, która miała większość w parlamencie- od 1695), ministrów powoływał król na wniosek premiera, obrady gabinetu-przewodził król, w jego zastępstwie robił to Lord Skarbu (pierwszy minister, premier), premier pojawił się w zarządzeniu królewskim z 1905, a gabinet usankcjonowano w 1937 w ustawie o ministrach korony;rząd-w znaczeniu szerszym cały aparat administracji, w wężyszm-premier i ministr; POZOSTAŁE KRAJE:ogólnie-zarząd centralny państw wywodził się z modelu absolutystycznego,opierał się na ministerstwach resortowych;Francja-najpierw osobni ministrowie, po 1814 tworzyli kolegialny gabinet i jeden z nich był premierem;Hiszpania-wg k. 1812 istniała Rada Stanu, 40 osób, członków mianowały Kortezy, przewod-niczył król;Portugalia-ministrowie tworzyli nieformalny gabinet mianowany i odwoływany przez Króla, urząd premiera od 1834;Włochy-premierzy i gabinety były instytucjami pozakonstytucyjnymi-na wzór francuski; Holandia-wg k. 1814 i 1848-Rada Stanu jako kolegialna RM, przewodniczył i mianował jej członków król, równolegle obok RS funkcjonował rząd pod przewodnictwem premiera;Belgia-k. 1831-nie użyła terminu „rząd” ani :rada ministrów”, byli „ministrowie zgromadzeni w radzie”-rząd jednak praktycznie istniał pod przewodni-ctwem premiera;Szwecja-k.1809-dwoiste znaczenie rządu, Rada Państwa-rząd zebrany na posiedzeniu z udzia-łem króla-9 członków + król + 4 sekretarze stanu w tym 6 ministrów bez teki; Rząd jako ministrowie + premier (premier od 1876);Norwegia-k. 1814-Rada Stanu-gabinet pod przew. króla, król mianował jej członków (max 8 osób), do Rady w sytuacjach nadzwyczajnych mogli wejść zwykli obywatele, kompetencje członków rozdzielał król, obok RS funkcjonował gabinet z premierem;Dania-k. 1854-Król + ministrowie = Rada Państwa, część członków RP mianował król, część wybory powszechne lub wybór przez reginalne parlamentu, rozpatrywali projekty ustaw, obok RP funkcjonował gabinet z premierem;MINISTROWIE I ICH ODPOWIEDZIALNOŚĆ: UK:gabinet-ministrowie kierowali poszczególnymi resortami, bezpośrednim zapleczem gabinetu było 100 ministrów-rząd, w którego ramach była specjalna hierarchia, uporządkowana ostatecznie przez ustawę o ministrach korony z 1937 (nowelizacja 1964);HIERARCHIA: premier, sekretarze stanu, kanclerz skarbu – zawsze zasiadali w gabinecie,  kierowali resortami, którym podlegali przydzieleni do ich resortu: ministrowie stanu, parlamentarni podsekretarze stanu (v-ceministrowie), osoby piastujące tradycyjne urzędy na równi z pozycją sekretarzy stanu, ministrowie kierujący określonym resortem (wspomagani sekretarzami parlamen-tarnymi; rzecznicy prawni Korony, ministrowie stanu i główny sekretarz ministerstwa skarbu (nie kierowali samdzielnie resortem, podporządkowani sekretarzowi stanu); sekretarze parlamentarni i osoby piastujące synekury (zrównane z rangą sekretarzy niższe urzędy); z-cy rządowego rzecznika dyscypliny partyjnej; ustawa sukcesyjna 1701-zasada nieodpowiedzialności króla i jednoczesnej odpowiedzialności kontrasygnu-jącego ministra;odp. polityczna ministrów-realizowana najczęściej przez impeachment lub act of atteinder – instytucje te mogły być uruchomione przez parlament tylko eśli minister popełniając p-stwo dopuścił się odp. konstytucyjnej (prawnej);interpelacje-jeśli nie zadowoliły parlamentu, Izba Gmin traciła zaufanie do ministra i był on zdymisjonowany;odpowiedzialność gabinetowa (solidarna)-sformułowana w 1711, uznana od 1782 - odpow. poszczególnych ministrów została wyparta przez odp. zbiorową całego gabinetu-ustępował on cały w momencie gdy zakwestionowano politykę 1 ministra;wotum nieufności-tosowane gdy działalność gabinetu / ministra nie mieła zaufania większości parlamentarnej-była to forma odp. parlamentarnej, gdy zostało to wotum przegłosowane wobec rządu-zarządzano nowe wybory, a jeśli wobec ministra-dymisjonowano go;POZOSTAŁE KRAJE:ogólnie-odejście od systemu angielskiego, oparcie się na tradycyjnym modelu ministerialnym z absolu-tyzmu;Francja-k. 1791-ministrowie mianowani / odwoływani przez monarchę, warunkiem objęcia stanowiska była przysięga obywatelska, decyzje króla wymagały kontrasygnaty ministra ponoszącego odp. konst. z tego tytułu; realizował ją Najwyższy Trybunał Narodowy na wniosek Zgromadzenia, nie sformułowano odpowiedzia-lności politycznej;k. 1814-dopuszczono członków parlamentu do najwyższych stanowisk, odp. konst. ogranicz-ono do zdrady państwa i nadużyć władzy, egzekwowano przez impeachment, nadal nie było odp. Parlamentarnej; k. 1830- system orleański-podwójna odp. parlamentarna ministrów-musieli mieć zaufanie króla i Izby Deputo-wanych;Hiszpania-k. 1812-król mianował /odwoływał ministrów, odpowiedzialność prawną ponosili ministro-wie, z oskarżeniem wystepowały Kortezy, orzekał Sąd Najwyższy, kontrasygnatę formalnie wprowadzono dopiero w 1834;Portugalia-ministrowie pow./odw. przez króla, początkowo czwórka, od 1824 szóstka, potem ósemka;Włochy-model francuski zawarty w Kartach z 1814 i 1830, odp. konst. ministrów w formie kontrasygna-ty aktów króla;Holandia-k. 1814-pow./odw. ministrów -król, odpo. ministrów wyłącznie przed królem; korekta z 1848-odp. konstytucyjna i polityczna (polityczna od 1868) ministrów przed Stanami Generalnymi;Belgia –k. 1831-pow./odw.-monarcha; odp. konstytucyjna w formie kontrasygnaty aktów królewskich; odp. parlamentarna wprowadzona została w drodze praktyki konstytucyjnej;Szwecja -k.1809-pow./odw. król; 3 ministrów właści-wych, 6 pozostałych to radcy stanu, ponosili odp. prawną za króla w formie kontrasygnaty, odp. parlamentarna w drodze praktyki-najpierw tylko ministrowie, cały rząd dopiero od 1905;Norwegia-k.1814-odp. wzorowana na SzwecjiDania-k. 1848,1856,1866-pow./odw. król, odp. konstytucyjną ponosili ministrowie, oskarżała izba niższa lub król, sądził Trybunał Państwowy, Bałkany-wszystko oparte na systemie belgijskich, w Macedonii-książę Mikołaj i 5-osobowy rząd, reszta: system gabinetowy oparty na większości parlamentarnej;CIAŁA USTAWO-DAWCZE:PARLAMENT W WIELKIEJ BRYTANII:IZBA LORDÓW:przywrócona w 1660, charakter arystokratyczny, o składzie decydował król, od 1707 wprowadzono do niej lordów szkockich (16) i irlandzkich (28), liczba parów osiągnęła liczbę 1000 (900 dziedzicznych, 100 dożywotnich), od 1958 lordami dożywotnimi mogły być kobiety;Parliament Act-wydany w 1911, ograniczał uprawnienia ust. Izby Lordów (poprawki w duskysji nad projektami ustaw, weto zawieszające(przez 3 kolejne sesje w ciągu 2 lat), w 1949 osłabiono weto zawieszające IL (2 sesje w ciągu roku);IZBA GMIN:wybory korporacyjne-XIV-XIX w.-do Izby wchodziło po 2 przedst, hrabstwa i przedstawiciele uprzywilejowanych miast; czynne p.w.-posiadacze ziemscy z dochodem >40 szylingów rocznie; w miastach członkowie władz miejscich; bierne-dochód >600 funtów; w miastach dochód >300 funtów;reforma Greya-1832-odebrano prawa wyborcze 56 zgniłym miasteczkom (poniżej 2000 mieszkańców), 30 miasteczkom przyznano prawo wysyłania 1 posła zamiast 2;opróżnione mandaty przyznano 44 miastom rozwijającym się prszemysłowo i 22 które dotychczas wysyłały 1 posła, obniżono cenzusy majątkowe: czynne p.w.-w hrabstwach dochód >10 funtów (właściciele ziemi); czynsz roczny >50 funtów (dzierżawcy); a miastach: dochód 10 funtów, pół roku mieszkania w mieście i podatek na rzecz ubogich;reforma Disraelego – 1867-odebrano p.w. 46 zgniłym miastom, rozdzielono opróżnione mandaty pomiędzy miasta przemysłowe, tyle samo przyznano hrabstwom: obniżono cenzusy majątkowe: czynne p.w. hrabstwa: dzierżawcy płacący 12 funtów czynszu rocznie i rolnicy z dochodem >15 funtów; miasta: najemcy lokali mieszkalnych płacący >10 funtów czynszu rocznie i mieszkający w danym mieście co najmniej rok; w 1872 uzupełniono reformę i wprowadzono tajne głosowanie;reforma Gladstone’a (1884-85)-prawo wyborcze dla hrabstw i miast straciło charakter korpo-racyjny, zyskało charakter podmiotowy; podmiotem prawa wyborczego byli obywatele: czynne p.w.: miasta: mężczyźni-właściciele domów i najemcy mieszkań z czynszem >10 funtów,wsie: rolnicy-gospodarze samodzie-lnych domostw, podzielono też państwo na 600 okręgów wyborczych-równych i 1mandatowych; reforma Lloyda George’a-1918-zniesiono cenzus wyborczy; powszechne prawo wyborcze: faceci >21 lat, kobiety >30 lat-ale trzeba było mieć w okręgu swoim od 6 miesięcy mieszkanie lub przedsiębiorstwo; w 1928 zrównano prawa wyb. kobiet i mężczyzn, w 1948 zaś zniesiono wybory pluralne, obecenie prawo wyborcze dla osób, które mają >18 lat;kadencja Izby Gmin-brak ustawowej kadencji-uregulowano jedynie max. czas trwania jej pełno-mocnictw:1716-1911: 7 lat; od 1911: 5 lat;MECHANIZM RZĄD PARLAMENTARN-GABINETOWYCH: istota-polegał on na istnieniu gabinetu, który był odpowiedzialny politycznie, prawnie parlamentarnie i solidarnie przed Parlamentem w miejsce nietykalnego i nieodpowiedzialnego króla;system dwupartyjny-wywodził się z podziału stronnictw parlamentarnych na torysów i wigów, pozycję partii opozycyjnej ustalono w 1937, opozycję tworzyła partia mająca największą, po partii rządzącej liczbę mandatów w IG-formowała gabinet cieni -w każdej chwili będący gotowym do przjęcia władzy i obsadzenia stanowisk rządowych;CIAŁA USTAWOD KONSTYT MONARCHII FRANCUSK:KONSTY 1791:Zgromadzenie Ustawodawc wł. ustawod, kadencja 2 lata, wybo-ry pośrednie, skład: 745 deputowanych;obywatele czynni-mieli czynne prawo wyborcze do ZU (prawo do uczes-tniczeniach w zgromadzeniach wyborczych I stopnia-pierwiatkowych) musieli ukończyć 25 lat, mieć stałe miej-sce zamieszkania, płacili podatek bezpośredni równy 3 dniom roboczym, nie mogli być służącymi, wpisani byli na listę gwardii narodowej,system wyborczy-na zgromadzeniach pierwiast-kowych wybierano 100 elektorów (warunek: płacenie podatku bezpośredniego o wartości 10 dni roboczych) – tworzyli oni zgr. wyborcze II stopnia, na którym wybierano deputowanych do ZU (warunek: obywatel czynny, podatek co najmniej 50 liwrów i posia-danie nieruchomości);kompetencje ZU-wyłączna inicjatywa ust., uchwalanie dekretów, król zatwierdzał je i robił z nich ustawę, bąfź korzystał z weta zawieszającego;

KARTA KONSTYTUC 1814:parlament bikameralny-Izba Parów-wyższa,książęta krwi i osoby mianowane dożywotnio lub dziedzicznie przez króla, liczba nieograniczona – zasiadać w niej można było po ukończeniu 25 lat, głosować po ukończeniu 30, przewodniczył kanclerz, posiedzenia tajne;Izba Deputowanych-niższa 459 deputowanych departamentalnych, kadencja 5 lat, wybory pośrednie i oparte na cenzusach wieku i finansowym (czynne pw-30 lat, podatek bezp. 300 franków; bierne pw – podatek 1000 franków);kompetencje-uchwalanie zgłaszanych przez króla projektów i zwracanie się do niego z petycjami;KONSTY 1830:zmiany: zniesiono dziedzicznośc w Izbie Parów, zmniejszono cenzusy : dla biernego pw z 40 do 30 lat, podatek z 300 do 200 fr., dla czynnego z 30 do 25 lat; podatek – z 1000 do 500 franków, obie izby uzyskały na równi z królem inicjatywę ust. KORTEZY W HISZPANII:KONSTY Z 1812:Kortezy-charakter jednoizbowy, kadencja: 2 lata, wybory pośrednie, 4stopniowe (parafia, okręgi: sąd., prowincjonalne, krajowe); bierne pw: 25 rok życia, odpowiedni majątek, zamieszkanie w swojej prowincji od 7 lat;kompetencje-uchwalanie ustaw (król miał weto zaw.); mianowanie deputacji ciągłej-przed rozwiązaniem się, dc sprawowała władzę do następnych wyborów(7 osób -3 z prow. europejskich, 4 z zamorskich,1 losowo)STATUT KRÓLEWSKI 1834:Parlament-bikameralny:Senat – wyższa składał się z wirylistów i nominatów królewskich-dochód co najmniej 60 tys reali rocznie;Kongres –niższa deputowani wyłaniani w wyborach pośrednich-każde kolegium radnych wybierało 2 elektorów, a ci spośród siebie (w sumie 980) wybierali deputowanych; bierne pw:30 lat; dochód >12000 reali rocznie;zmiany wg. k. 1837-Senat nominowany przez króla spośród 3 kandydatów wyłanianych przez poszcz. prowincje; Ko-ngres wybierany w wyborach bezpośrednich;zmiany z 1845-Senat-senatorowie wybierani przez króla; Kongres – zaostrzono cenzus majątkowy;zmiany z 1854-Senat z wyborów, Kongres-przywrócono ordynację z 1837;zmiany z 1868-obie izby-wybory powszechne, cenzus wieku 25 lat, senat-wybory pośrednie, Kongres-bezpośrednie; zmiany z 1876-senat-połowa nominowana przez króla, połowa z kilkustopniowych wyborów, zniesiono powszechne prawo wyborcze;KORTEZY W PORTUGALII:konsty 1822-jednoizbowe Kortezy, kadencja 2 lata, wybory powsz., bezpośrednie, bez kobiet, duchow. i analfabetów;Karta 1826-dwuizbowe Kortezy: Izba Parów (wyższa)-mianował król spośród arystokracji i kleru dożywotnio; Izba Deputowanych (niższa)-wybory cenzusowe;konsty 1838-zmiana nazwy Izby Wyższej na Senat, po części mianował król, po części wybory bezpośrednie, obniżono cenzus majątkowy w wyborach do Izby Deputowanych;SENAT I IZBA DEPUTOWAN WE WŁOSZECH:Senat-izba wyższa, nominowana dożywotnio przez króla z arystokracji Izba Deputowanych -kadencja 5 lat, wybory pośr;kompetencje-obie izby miały inicjatywę ust.,król miał też weto zawieszające; zmiany-ordynacje z 1882 i 1912-czynne prawo wyborcze: mężczyźni 21 lat: umiejętność czytania i pisania, odbycie służby wojskowej; lub 30 lat bez dodatkowych warunków;inicjatywa ustawod-obie izby i król;STANY GENERALNE W HOLANDII:KONSTY Z 1814:Pierwsza Izba-mianowana przez króla-60 członków doży-wotnich;Druga Izba-55 przedstawicieli stanów poszczególnych prowincji Belgów i Holendrów;cechy - obra-dować miały na przemian w Hadze i Brukseli, nigdy nie zebrali się w Brukseli, inicjatywa ustawodawcza – król; inicjatywa ustawo-tylko król, król mógł zwoływać i rozwiązać Drugą Izbę;NOWELIZACJA Z 1848:Pierwsza Izba-100 osób, wyłanianych przez Stany Prowincjonalne, na okres 6 lat (co 3 lata odnawiano połowę)Druga Izba-50 przedstawicieli, kadencja 4 lata, wybory bezpośredni, czynne prawo wyborcze na cenzusie majątkowym; inicjatywa ust.-król i Druga Izba;SENAT I IZBA REPREZENANTÓW W BELGII:Senat-izba wyższa, trzy grupy senatorów: 1) wybierani w wyborach powszechnych, 2) od 1893 wybierani przez rady prowincjonalne 3) powołani przez sam senat (połowa pkt 2), kadencja 4 lata, bierne pw-40 lat, enzus majątkowy;Izba Reprezen-tantów-wybory bezpośrednie, tajne, wybierano na 4 lata (co 2 lata połowa odnawiana) czynne pw: cenzus wieku 21 lat, wprowadzono wybory pluralne-dodatkowe głosy; 1899-znowu wybory proporcjonalne, 1919 - zlikwido-wano pluralne-cenzus 21 lat i zamieszkiwanie w gminie przez pół roku (tyczyło się też senatu) bierne pw: cenzus wieku 25 lat, inicjatywa ust.-król i parlament na równi, król mógł parlament rozwiązać;RIKSDAG W SZWE-CJI:KONSTY 1809:Parlament-składał się z 4 izb-rycerstwo i szlachta, duchowieństwo, mieszczanie, chłopi, stany miały zbierać się co 5 lat, inicjatywa ust.-i król, i stany, król miał prawo weta zawieszającego; REFORMA Z 1863:Pierwsza Izba-wyższa-przedst, 25 zgromadzeń lokalnych i miast, kadencja 9 lat, czynne pw: cenzus wieku i majątku; bierne pw: właściciele nieruchomości o wartości >80000 riksdalerów, płatnicy podatku dochodowego >4000 rocznie;Druga Izba-niższa-kadencja: 3 lata czynne pw: faceci 21 lat; bierne: faceci 25 lat, cenzus majątkowy i zamieszkania;STORTING W NORWEGII:Lagting-izba wyższa (25 osób); Odelsting – izba wyższa (75 osób);prawo wyborcze-czynne i bierne oparte na cenzusach: majątkowym, wieku i płci ; inicjatywa ustawo-obie izby wraz z królem;RIKSDAG W DANII:KONSTY 1849:Landsting (Izba Krajów) – izba wyższa (wybory pośrednie); Folketing (Izba Ludowa)-izba niższa (wybory bezpośr.);wybory-do obu izb wybieranow wyborach powszechnych-mężczyźni >30 lat, do izby niższej: cenzus majątkowy;Rigsraad – Rada Państwa, powołana konstytucją 1854 obok Riksdagu, posiadała własny Landsting i Folketing, po części wybierał król, po części wybory powszechne;KONSTY 1866:Landsting-66 deputowanych-12 król, 27 obywatele płacący najwyższe podatki, 27 wybory powszechne (pośrednie);Folketing-pierwotnie 102 posłów, potem zwiększono, w wyborach cenzusy wieku płci i majątku;inicjatywa ustawod-król i obie izby, PARLAMENTY BAŁKAŃSKIE: Grecja-parlament dwuizbowy-Senat mianował król, izbę niższą wybierano w wyborach z cenzusami wieku i majątku;Rumunia-bikameralizm-Senat (wyższa), Zgromadzenie Deputowanych (niższa)Serbia-Skupsztyna – 1izbowy parlament, 1/3 mianował książę, 2/3 wybory z cenzusem majątkowymCzarnogóra-8-osobowa Rada Państwa, od 1905 1izbowa Skupsztyna, od 1907 znowu Rada PaństwaChorwacja-zamiast parlamentu wysyłała 33 posłów do izby poselskiej parlamentu węgierskiegoADMINISTRACJA LOKALNA. SAMORZĄD:UK: reforma municypalna 1835-powstały rady miejskie-kadencja 3 lata, burmistrz. i ławnicy wybierani przez radę – 6 lat;ustawa o zarządzie lokalnym 1888-pozbawiono sędziów pokoju uprawnień administracyjnych, adminis-tracja hrabstw przeszła w ręce wybieranych rad, wprowadzono hrabstwa administracyhne;reforma 1894 - wpro-wadzono rady wiejskie i parafialne;FRANCJA:reforma 1789-departamenty, dystrykty, kantony (były to tylko okręgi wyborcze i sądowe) i gminy; władze pochodziły z wyborów opartych na cenzusie majątkowym; organy uchwałodawcze-rady departamentalne (36 osób), dystryktowe (12 osób), municypalne (3-21 osób), w gminach oprócz rady municypalnej istniały rady generalne, wybory bezpośrednie tylko do rad municypalnych; organy wykonawcze-departament: dyrektoriat (8 osób); dystrykt: dyrektoriat (4 osoby); gmina: mer; ponadto na każdym szczeblu ;syndyk-wprowadzał w życie ustawy i rozporządzenia;nadzór-nad organami departamentu – król, nad dystryktem-departament, nad gminą-departamenty i dystrykty;MODEL FRANCUSKI:Hiszpania – model francuski 1809-1814, 1814-1833-12 królestw, 1833-powrót do modelu francuskiego;Portugalia – dystrykty i powiaty (wg konstytucji 1822); prowincje, powiaty i gminy (od 1832); dystrykty i gminy (od 1835); od 1842 stan rzeczy z 1832;Włochy-podobnie...MODEL HISTORYCZNY:Holandia-podział na prowincje – organy prowincji:Stany Prowincjonalne i ich Egzekutywa;Belgia-prowincje i gminy- org. uchw.: rady prowincjonalne i gminne; org. wyk.: kolegia;Szwecja-reforma 1862-okręgi i gminy, org uchw. Landsting w okręgu, zgromadzenia gminne niżej;Norwegia-okręgi i gminy;Dania-okręgi i gminy z radami jako organami uchwałodawczymi;Wymiar sprawiedliwości:ANGLIA:Sąd Najwyższy -utworzony w miejsce sądów west-minsterskich w latach 1873-75; reformy 1846-w hrabstwach sądy hrabstw, najniżej w hierarchii sędziowie pokoju;FRANCJA:reformy Konstytuanty 1790-stworzono jednolite sądownictwo pokoju;sądownictwo cywilne: sądy pokoju i trybunały dystryktu-od ich decyzji można było się odwołać do trybunału innego dystryktu;sprawy karne lżejsze: sąd policji municypalnej, sąd policji poprawczej, trybunał dystryktu; sprawy karne cięższe (kary na ciele lub hańbiące): najpierw śledztwo sedziego pokoju, potem trybunał dystryktu + 8osobowa ława oskarżająca; jeśli zatwierdzono akt oskarżenia, sprawę przekazywano: trybu-nałowi departamentu: 3 sędziów, przewodniczący, orzekający o karze i 12 przysięgłych (orzekający o winie), od wyroków tych nie było apelacji;Sąd Kasacyjny-rozpatrywał niezgodności wyroków z procedurą lub prawem materialnym;Hiszpania-model francuski w latach: 1809-1814 i od 1834, w międzyczasie sądownictwo stanowe;Włochy-model francuski do kongresu wiedeńskiego a potem od 1848;Holandia-sędziowie pokoju, sądy okręgowe i sądy apelacyjne;Belgia-sędziowie pokoju, sądy powszechne w prowincji, sądy apelacyjne, Trybunał Kasacyjny;Szwecja-sądy okręgowe,sądy apelacyjne, Sąd Najwyższy;Norwegia-rady porozumiewawcze (drobne sprawy cywilne), odwołania od nich rozpatrywały sądy powszechne okręgowe I instancji, a potem sądy II instancji; sprawy karne mniejszej wagi rozstrzygał sąd okręgowy; sprawy poważniejsze i odwołania od I instancji spraw lżejszych rozstrzygał sąd apelacyjny z przysięgłymi; działał też Sąd Najwyższy (najwyższa instancja) i Trybunał Królestwa;Dania-sądy okręgowe i miejskie, sądy apelacyjne, Sąd Najwyższy Królestwa; MONARCHIE ABSOLUTNE I POSTABSOLUTNE:Ustrój polityczny państw złożonych (konfederacji, federacji, unii realnych):ogólnie-do 1867 konfederacja (Niemcy + Austria), od 1867 Austria-unia realna, Niemcy -federacja;STANOWISKO PRZEWODNICZĄCEGO:konfederacja-najniższa forma państwa złożonego, Związek Reński-protektorem był Napoleon-nie był członkiem związku, sprawował politykę zagr.; przewo-dniczącym był prymas Niemiec- abp Moguncji-funkcje reprezentacyjne);Związek Niemiecki-przewodniczącym był cesarz Austrii-mógł tylko wnosić propozycje przedstawione przez p. związk.;federacja-przyjęta w Związku Północnoniemieckim i II Rzeszy;Związek pnniemiecki-przewodniczący-dziedziczny król pruski; reprezentował państwo, wypowiadał wojnę, zawierał pokój, podpisywał traktyty i umowy międzynar., zwoływał posiedzenia izb, dowodził siłami zbrojnymi itd.II Rzesza- przewodniczący-dziedziczny cesarz niemieckim, kompetencje jak wyżej;unia realna-system przyjęty w Austro-Węgrach, monarchą w jednej osobie był cesarz austriacki, równo-cześnie będąc królem węgierskim, swe funkcje wypełniał osobno dla obu państw;ORGANY WYKONAWCZE: ZR i ZN-nie przewidziano istnienia wspólnej władzy wyk., każde państwo prowadziło swoją politykę wewnęt samodzielnie, Związek niemiecki miał jednak wspólną politykę zagraniczną;Rada Ścisła-załatwiała sprawy bieżące-17 umocowanych członków związku, 11 państw miało głosy wirylne(4 lub 3 głosy w zgr. związkowym), pozostałe państwa i 4 wolne miasta miały 6 głosów kurialnych;ZP-N-Prezydium Rady Związkowej-funkcje wykonawcze, obradowali pod przewodnictwem pruskiego premiera, mianowali urzędników, kontrolowali ich, przygotowywali projekty ustaw i zwoływali reichstag;II Rzesza-władza wykonawcza w rękach kanclerza, mianowanego przez cesarza; z Kancelarii Rzeszy wyodrębniły się urzędy Rzeszy-twory quasi-ministerialne, kierowali nimi sekretarze stanu, mianowani przez kanclerza, zajmowali się sprawami wspólnymi federacji; Austro-Węgry-sprawy wspólne: polityka zagr. wojsko, finanse, marynarka, zarząd nimi powierzono 3 ministrom austro-węgierskim, zależnym tylko od monarchy;CIAŁA USTAWODAWCZE:Związek Reński-Sejm Związk-owy-siedziba-Frankfurt n. Menem-2 izby: Kolegium Królów (przew. abp Moguncji) i Kolegium Książąt – kierował książę Nassau-Sejm ten nigdy się nie zebrał;ZN-Zgromadzenie Związkowe-69 przedstawicieli państw (po 4 z królestw, po 3 z wlk. księstw, po 2 z Brunszwiku i Meklemburgii i Nassau, po 1 z pozostałych państw i wolnych miast), siedziba-Frankfurt n. Menem;zw. Płn-Niem-parlament bikameralny:Rada Związku-izba wyższa (43 przedstawiciele państw w tym 17 z Prus); Sejm Rzeszy-izba niższa-posłowie wybierani w wyborach powsz. bezp. tajnych równych, kadencja-3 lata;II Rzesza-bikameralny parlament-Rada Związku-izba wyższa (58 pełno-mocników państw, 61 od 1911); Sejm Rzeszy-izba niższa, 397 posłów, głosowanie 4przymiot., kadencja 3 lata, potem 5 lat (od 1888), czynne pw: faceci 25 lat, bierne 30;Austro-Węgry-delegacie parlamentów austriackiego i węgierskiego-każda po 60 osób (40 z izby niższej, 20 z wyższej), obradowały co rok w Wiedniu / Budapeszcie na przemian;Państwa unitarne:WŁADZA CESARSKO-KRÓLEWSKO-SUŁTAŃSKA:okres przed-konstytuc-władza absolutna i nieograniczona, opierała się na utartych zasadach absolutyzmu;po konstytucjach – władza ograniczona we wszystkich dziedzinach, monarcha sprawował władzę z łaski Boga, monarcha miał stanowić prawo razem z parlamentem, miał prawo inicjatywy ustawodawczej, sankcji, weta zawieszającego itd., w dziedzinie władzy wykonawczej-mieli pełnię władzy, w zakresie władzy sądowniczej-prawo łaski i łagodzenia kary;ZARZĄD CENTRALNY:ROSJA:ogólnie-zlikwidowano kolegia w 1802, na ich miejsce ministerstwa resortowe;Komitet Ministrów -(1812)ministrowie, sekretarz państwa, przewodniczący dep. RS, organ o chara-kterze doradczym Rada Ministrów (od 1905)-kolegium ministrów pod przewodnictwem premiera (pierwszy: Piotr Stołypin);Rada Państwa-powołana w 1810, cesarz przewodniczył, pod nim ministrowie i inni urzędnicy, organ doradczy, dzielił się na departamenty, kontynuacją była wyższa izba parlamentu rosyjskiego;Senat Rządzący-reorganizacja w 1802, dwa kolegia zajmowały się kontrolą adm., trzy zaś sądownictwem kasacyjnym; Kancelaria Cesarska-utworzył Aleksander I, podzielono na wydziały (I-osobista kancelaria cesarza, III-sprawy policji, V-sprawy Królestwa Polskiego),od 1882 utrzymał się tylko wydział I;Austria-wł wyk. sprawował cesarz z pomocą Rady Ministrów pod kierownictwem premiera-wykonywała ona rozkazy cesarskie, nie było zasady odpowiedzialności parlamentarnej, była konstytucyjna;Prusy-wł wyk. ministrowie, a przez nich król, od 1810 kanclerz, od 1814 stał na czele Ministerstwa Państwa, po 1822 przewodniczył prezydent ministrów a potem premier, oprócz tego gabinet cywilny i wojskowy;CIAŁA USTAWODAWCZE:PARLAMENT W ROSJI: Rada Państwa-izba wyższa, pół mianował cesarz, pół wybierały kolegia;Duma Państwowa-izba niższa, 524 posłów, wybory pośrednie i kurialne, wysoki cenzus majątkowy, w sumie były 4 dumy;kompetencje-inicjatywa ust. w rękach króla i obu izb, obie izby były równe w procesie ustawodawczym;RADA PAŃSTWA W AUSTRII:Izba Panów-wyższa, członkowie mianowani przez cesarza, członkowie dynastii cesarskiej, abp i bp z tytułem książęcym;Izba Poselska-niższa, posłowie pochodzili z wyborów kurialnych (4 kurie tak jak w Galicji – vide skrypt z Łacha), od 1896 dodano 5 kurię (wybory 4przymiotnikowe), w 1907 wybory kurialne zlikwid-owano, wprowadzono 4przymiotnikowe wybory, okręgi 1mandatowe, do wyboru trza było uzyskać większość bezwzg., inaczej II tura (2 kandydatow);kompetencje-obie izby równe w proc. ust.,WĘGRY:Izba Magnatów – skład podobny do austriackiego ustalono w 1885;Izba Posłów-wybierana od 1847 w wyborach bezp. i jawnych, cenzus majątkowy, skład uzupełniali delegaci z Chorwacji;LANDTAG W PRUSACH:ogólnie-utworzono na mocy konstytucji z 1850;Izba Panów-wyższa, od 1854 wchodzili wiryliści powoływani przez króla i różni przedstawiciele;Izba Deputowanych-od 1855, składała się z 350 posłów, wybory pośrednie, nierówne, jawne, podział głosujących na 3 klasy (kryterium był podatek), od 1918 czynne pw -25 lat, bierne -30 lat, kadencja izby 3 lata, od 1872 – 5 lat;kompetencje-inicjatywa ustawodawcza w rękach króla i obu izb, stanowisko izb równorzędne;ZARZĄD LOKALNY:ROSJA:1864-ustawa tworząca samorząd terytorialny (ziemstwa) na szczeblu guberni i powiatu, organami były zgromadzenia powiatowe i gubernialne (uchwałodawcze) i zarządy powiatowe / gubernialne (wykonawcze), kadencja 3 lata,reorganizacja samorządu miejskiego-oparty był na wybieralnych dumach miejskich, które spośród swego grona powoływały zarządy miejskie;AUSTRIA:podział z 1849-17 krajów koronnych, na czele z gubernatorem, potem namiestnikiem, kraje koronne dzielono na okręgi, te zaś na powiaty, a okręgi zlikwidowano w 1867, na czele powiatu starosta;patent lutowy 1861-wprowadzono władze autonomiczne dla krajów koronnych, samorząd powiatowy (w Czechach, Galicji, Styrii i Tyrolu) i gminy; organy autonomii krajowej-Sejm Krajowy (na 6 lat, jednoizbowy) i Wydział Krajowy(tak jak w Galicji-na czele marszałek krajowy, i 6 członków-połowa z wyborów, połowa z Sejmu);organy samorządu powiatowego – rada powiatowa i wydział powiatowy;samorząd miejski-rada miejska i magistrat;samorząd gmin-rada gminna, zwie-rzchność gminna, naczelnik gminy;PRUSY:reformy 1808-15- podział na prowincje, rejencje, powiaty, gminy miejskie i wiejskie;prowincje-na czele nadprezydent, u boku rada prowincjonalna, potem samorząd: sejm prowincjonalny i wydział prow.;rejencje-kierowane przez prezydentów, wraz z wydziałem obwodowym-nie było tu samorządu;powiaty-na czele landrat, sejmik powiatowy jako organ samorządu uchwałodawczy, wydział powiatowy (wykon.);gminy miejskie-samorząd od 1808, rada miejska i magistrat;gminy wiejskie- zgromadzenie gminne (uchw.), naczelnik z ławnikiem (wykonaw.);Wymiar sprawiedliwości:ROSJA:ogólnie-do czasu reform z 1864 obowiązywało stare sądownictwo, a nowe wyglądało tak:sądy pokoju-najniższa instancja, sprawowana przez sędziów pokoju, kadencja 3 lata, dzielili się na dzielnicowych i honorowych, orzekali w sprawach drobnych cywilnych, od 1889 zlikwidowano sędziów pokoju;sądy okręgowe-pozostałe sprawy karne i cywilne w I instancji, dzieliły się na wydziały karne i cywilne;izby sądowe-apelacje od orzeczeń sądów okręgowych, podział na wydziały cywilne i karne;Senat-kargi od izb sądowych, przestępstwa polityczne w I instancji;AUSTRIA I WĘGRY:ogólnie-w Austrii do 1850 dawne sądownictwo, w latach 1850-45 wprowadzano ustrój opart na: urzędach powiatowych, trybunałach I i II instancji, Najwyższym Trubynale Sprawiedliwości w Wiedniu, nowy model wprowadziła konstytucja 1867:sądy powiatowe-szczebel najniższy, jednoosobowe, sprawy o wykroczenia i drobne cywilne;sądy okręgowe-instancja odwoławcza od wyższego, ponadto w I instancji w sprawach karnych o zbrodnie i występki, w sprawach cywilnych z większą wartością sporu;sądy krajowe – ostatnia instancja (trzecia dla sądów powiatowych, 2dla okręgowych), ponadto w I instancji rozpatrywała roszczenia odszkodowawcze w stosunku do państwa;NTS w Wiedniu – osyaynia instancja dla sądów okręgowych i krajowych, wyrokował w składzie 7 sędziów;WIEDEŃSKIE SĄDY SPECJALNE:Trybunał Administracyjny – jednoinstancyjne sądownictwo adm. od 1875, orzekał kolegialnie;Trybunał Państwa – od 1867 strzegł praw państwa i poszczególnych krajów, oraz praw politycznych obywateli;Trybunał Stanu – sądzenie ministrów oskarżonych o naruszenie konstytucji, nigdy się nie zebrał;Węgry – od 1870 podobnie jak w Austrii;

 

PRUSY I II RZESZA:REFORMY SĄDOWNICTWA:ETAP I (1807-13): sądy patrymonialne-szczebel najniższy; sądy miejskie i ziemskie-dla mieszczan i chłopów, nadzór nad tym sądem sprawowały powiatowe komisje sprawiedliwości, potem były wyższe sądy ziemskie w rejencjach (II instancja), najwyższą instancją był Najwyższy Tajny Trybunał w Berlinie;ETAP II (1849):sądy powiatowe i miejskie-wyparły sądy patry-monialne, każdy skł się z wydz. karnego i cywilnego;sądy apelacyjne-instancja wyższa, dodatkowo rozstrzygały określone sprawy w I instancji;Najwyższy Trybunał Sądowy-ostateczna instancja;ETAP III (1877):sądy urzędowe-najniższa instancja, jednoosobowe, w sprawach karnych orzekały z ławnikami;sądy okręgowe - odwo-ławcze od urzędowych, oraz sądziły pewne sprawy w I instancji;wyższe sądy okręgowe-kasacyjne dla urzędowych, apelacyjne dla okręgowych;Trybunał Rzeszy-sąd najwyższy z siedzibą w Lipsku, sprawy o zdradę kraju i stanu w I i ostatniej instancji;ETAP IV (1872-1883):stworzono wreszcie system trójinstancyjny; wydziały powiatowe-I instancja od roku 1872;wydziały obwodowe-II instancja od powiatowych i I w iniektórych sprawach od roku1875;Wyższy Trybunał Administracyjny-w Berlinie, od 1875, nie był powiązany z administracją, dzielił się na senaty z prezydentami na czele.REŻIMY AUTORYTARNE:Ustrój polityczny: WŁADZA AUTORYTARNA KONSULA, CESARZA, PREZYDENTA:FRANCJA:konsty 1799-wł. wykon w rękach trzech konsulów, powoływanych na 10 lat przez Senat;pierwszy konsul-był nim Napoleon, miał głos decydujący, pozostali dwaj byli nieważni, liczne kompetencje wykonawcze, również ustawodawcze (inicjatywa, zarządzenia wykonawcze, pow/odw członków Rady Stanu), wzmocniono jego uprawnienia przyznając mu tytuł dożywotni z prawem mianowania następcy (w roku 1802), a w 1804 Napoleon został cesarzem francuzów, zlikwidowano dwóch konsulów;ustrój 1852-konstytucja dawała Ludwikowi Napoleonowi na 10 lat pozycję prezydenta republiki, w listopadzie 1852 Senat nadał mu tytuł cesarza Francuzów;BRAZYLIA:Pedro I – proklamował w marcu 1852 konstytucję, władza cesarska uzyskała funkcję władzy łagodzącej (poder moderator);ZARZĄD CENTRALNY. MINISTROWIE:ogólnie-wł.wyk spoczywała w rękach jednoosobo-wego dyktatora, który realizował ją przez ministrów;CIAŁA USTAWODAWCZE:PROCES USTAWODAW WE FRANCJI:(I i II cesarstwo):inicjatywa ustawodawcza-formalnie w rękach rządu, faktycznie w rękach konsula;Rada Stanu-rozpatrywała wniosek ustawodawczy, przygotowywała projekty ustaw i rozporządzeń wykonawczych, dokonywała wykładni prawa  (członkowie mianowani przez konsula/cesarza);Trybunat-100 członków powoływanych w wyborach (od 1807 już nie), co rok uzupełniano 1/5 składu, w II cesarstwie się nie pojawił, dokonywano dyskusji nad projektem Rady Stanu;Ciało Ustawodawcze-300 członków, poch. z wyborów, projekt popierali sprawozdawcy z Rady Stanu i Senatu (po 3);Senat-przesyłano mu uchwaloną ustawę, 80 członków dożywotnich, >40 lat, pierwszy skład nominował cesarz, drugi już uzupełniał się w drodze kooptacji, badał konstytucyjność ustaw, wydawał akty nomatywne itd.system wyborczy-pw dla mężczyzn > 21 lat, oparto system na listach zaufania;BRAZYLIA:Senat-izba wyższa, pochodzili z nominacji cesarskiej;Izba Posłów – niższa, dwustopniowe wybory pośrednie;MEKSYK:Senat-wyższy, członkowie mianowani przez prezydenta; Kongres-niższy, wybory pośrednie i cenzusowe;ZARZĄD LOKALNY:FRANCJA:reforma Napoleona 1800 – zasady administracji: centralizm, biurokratyzm, hierarchiczność struktur, jednoosobowość i podział resortowy; podział wg reformy-departament-na czele prefekt, mianowany przez cesarza, obok niego rada prefekturalna i departamentalna;okręg-na czele podprefekt, mianowany przez cesarza, u jego boku rada okręgowa;gmina-na czele mer, mianowany przez I konsula, w gminach mniejszych prefekt,obok: rada gminna;Wymiar sprawiedliw: FRANCJA:PION CYWILNY:sędziowie pokoju-funkcjonowali na szczeblu kantonu trybunał do spraw cywilnych-w każdym okręgu;trybunał apelacyjny-instancja odw. od poprzedniego Trybunał Kasacyjny – instancja ostateczna;PION KARNY:bez zmian;PION ADMINISTRACYJNY:rady prefekturalne – sądownictwo adm. w I instancji Rada Stanu-II instancja;REPUBLIKI:Ustrój polityczny:WŁADZA GŁOWY PAŃSTWA:PREZYDENT W USA:warunki wybrania-obywatel USA od urodzenia, 35 lat, zamieszkuje w USA 14 lat, od Waszyngtona niepisana zasada o dwukadencyjności, utwierdzona poprawką 22 z 1947;wybory – pośrednie, najpierw wyb. elektorów (ok. 538), potem oni wybierają rezydenta, jeśli elektorzy nie wybrali, robiła to za nich Izba Reprezentantów;kompetencje wykonawcze-główne dowodzenie armią, flotą, milicją stanową, zawierał traktaty międz. za zgodą Senatu, stosował prawo łaski, powoływał sędziów, urzędników, polityka zagraniczna, wystawiał akty nominacyjne;komp. ustawodawcze-weto zawieszające wobec ustaw uchw. przez Kongres-mógł je zgłosić 10 dni od przesłania mu ustawy, mogło być przełamane 2/3 głosów Kongresu; weto kieszonkowe- jeśli Kongres odraczał obrady, uniemożliwiając prezydentowi zwrócenie mu zawetowanego projektu, ten nie stawał się ustawą;FRANCJA:I REPUBLIKA (1792-1804):Komitet Ocalenia Publicznego – powołany wkwietniu 1793 przez Konwent, 9 osób, organ wyk., pozakonstytucyjny;Rada Wykonawcza – miała istnieć na mocy konstytucji jakobińskiej (nie weszła w życie), 24 osoby, wybierani przez CU na 2 lata, co roku odnawiana miała być połowa składu;Dyrektoriat-wł. wyk. na mocy konstytucji 1795-5 dyrektorów, powołanych na 5 lat przez Radę Starszych, musieli mieć 40 lat, zmieniali się co rok w spr. urz., nie mieli odp. Politycznej;II REPUBLIKA (1848-1852):prezydent-wybierany w głosowaniu powsz. bezp. taj., na 4 lata, ponowna kadencja dopiero po 4 latach od zakończenia poprzedniej, komp. wyk. i ust., odpowiadał konstytucyjnie przed Najwyższym Trybunałem;III REPUBLIKA (1870-1945):prezydent-kadencja 7 lat, możliwość reelekcji, wybierali: Zgromadzenie Narodowe (Senat + Izba Deputowanych), w głosowaniu tajnym, większością absolutną, liczne komp. ust i wyk, odp. konstytucyjna tylko za zdradę państwa-z oskarżeniem występowała Izba Dep., sądził Senat (impeachment);INNE REPUBLIKI:Batawska-5 dyrektorów (k. 1798), 12-osobowa Władza Państwowa, (od 1801),Wielki Pensjonariusz od 1805;REP HELWECKA:Dyrektoriat Wykonawczy-5 osób, corocznie wymie-niano jednego, wiek minimum 40 lat, Landamann-od 1803 r. był namiastką głowy państwa, pełnił funkcje prezydenta między sesjami Sejmu Związkowego;Rząd-od 1848 jako głowa panstwa, 7 osób, kadencja 3 lata; konstytucja 1874-tytuł gprezydenta miał przewodniczący Rady Związkowej, ale nie był nim faktycznie;I Rep Hiszpanii (1873-75)-prezydent, wybierany przez Kortezy, było ich w tym okresie pięciu;Portugalia-na mocy konst. 1911, prezydent wybierany był przez kongres, kadencja 4 lata, brak możliwości reelekcji, ZARZĄD CENTRALNY:ADMINISTRACJA FEDERALNA W USA. SEKRETARZE:konstytucja-urzędnicy federalni mianowani mieli być przez prezydenta za zgodą 2/3 Senatu, od Jacksona wykształcono system łupów-nowo wybrany prezydent, pochodzący z partii konkurencyjnej wymieniał obsadę urzędów federalnych;Departamenty – rodzaj ministerstw, utworzone w 1789 przez Kongres, obecnie jest ich 14, na ich czele sekretarze stanu (z wyjątkiem Adwokata Generalnego i Generalnego Poczmistrza)-mianowani i odw. przez prezydenta za zgodą Senatu, odpowiedzialni politycznie przed prezydentem, konstytucyjnie przed Kongresem, byli oficjalnymi doradcami prezydenta;FRANCJA:I Republika-funkcje ministerialne pełnili poszczególni członkowie Komitetu Ocalenia Publicznego, za rządów Dyrektroriatu ministrów mianował i kontrolował urzędujący dyrektor;II Repu prezydent powoływał i odw. ministrów, którzy tworzyli Radę Ministrów, ponosili odp. pol. i konst.;III Repu – ministrów i urzędników centralnych pow./odw. prezydent, tworzyli Radę Ministrów pod przewodnictwem prezydenta, wykształcił się też pozakonstytucyjnie premier (jeden z ministrów od 1876, formalnie od 1934); INNE REPU:Batawska-k 1798 - 8 urzędów ministerialnych, powoływ/odw przez Dyrektoriat; k 1801-12 osobowa Władza Państwowa, kolegialna głowa państwa; k 1805-5 sekretarzy stanu pow./odw. wielki pensjonariusz, obok nich Rada Stanu;Helwecka -ministrów i urzędników mianował Dyrektoriat Wykonawczy, utworzono 4 ministerstwa, nie było odp. konst. ministrów, była polityczna przed Dyrektoriatem;Szwajcaria – k. 1815-Kancelaria Federalna-jedyny stały organ wykonawczy, k 1848 1874-Rada Związkowa, obok niej Kancelaria Związkowa;I Hiszpania-ministrów powoływały Kortezy, przed nimi byli oni odp. konst i polit., 5 ministrów;I Portugalia-ministrów pow. odw. prezydent, odp. polit. i konst. przed parlamentem;WŁADZA USTAWO: KONGRES W USA:Senat-izba wyższa, obecnie 100 osób, po 2 z każdego stanu, kadencja 6 lat, co 2 lata 1/3 składu jest odnawiana, najpierw wybierały legislatywy stanowe, od 1913 (17 poprawka) wybierani w głosowaniu powszechnym, prewodniczył vceprezydent;warunki bycia senatorem -30 lat, co najmniej 9-letnie obywatelstwo USA,Izba Reprezentantów -obecnie 438 osób, zawsze kadencja 2 lata, bierne pw: 25 lat i 7letnie obywatelstwo USA, czynne pw -najpierw cenzusowe, od pierwszej połowy XIX w. gosowali osadnicy i farmerzy, od 1870 (15 poprawka) murzyni, od 1920 (19 poprawka) kobiety; IR przewodniczy spiker z rozległymi kompetencjami; kompetencje-stanowienie ustaw (federalnych i prywatnych), impeachment, kontrola władzy wykonawczej, wyrażanie zgody na mianowanie ambasadorów i sędziów (tylko senat, większość zwykła), wyrażanie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej (tylko senat, większość 2/3);proces ustawodawczy-inicjatywę miał każdy członek Kongresu, priojekty przesyłano do komisji, po opracowaniu głosowano: dla ustaw zwykłych większość zwykła, 2/3 przy powtórnym głosowaniu nad ustawą zawetowaną przez prezydenta i przy zmianie konstytucji, potem ustawa szła do prezydenta (mógł podpisać/zawetować);impeachment-oskarżyć można było prezydenta lub urzędników, o zdradę, łapówkarstwo, zbrodnię, zarzut stawiała Izba Reprezentantów, sądził Senat-wina orzekana była jawnie, większością 2/3,  można było orzec pozbawienie urzędu i utrata praw do jego przyszłego zajmowania, do orzeczenia Senatu nie przysługiwało weto;inne kompetencje-kontrola władzy wykonawczej, procedura impeachment, ZGROMADZENIA USTAWODAWCZE WE FRANCJI:I REPU:Konwent – utworzył I republikę, wybory pierwsze były powszechne (>21 lat), w roku 1892, konwent przetrwał do1795;Ciało Prawodawcze-przewidywane było w konstytucji jakobińskiej, kadencja rok, głosowanie 4przymiotowe (>21 lat), stanowienie ustaw i dekretów;Okres Dyrektoriatu 2izbowy parlament-Rada Starszych-wyższa, 250 osób, od 40 roku życia, kadencja 3 lata; co roku wymienian-o 1/3 Rada Pięciuset - >30 lat, kadencja 3 lata, co roku wymie-niano 1/3;II REPU:Zgromadzenie Narodowe -750 deputowanych, wybory bezp., powsz., taj, czynne pw 21 lat, bierne 25, kadencja 3 lata;III REPU:Senat-wyższa izba Zgromadzenia Narodowego, 300 senatorów (75 doży-wotnich, 225 departamentalnych),bierne pw 40 lat,czynne 30 lat, kadencja 9 lat,co 3 lata wymiana 1/3 składu; Izba Deputowanych –600 posłów, wybory powsz. bez. rów. taj., czynne pw 21 lat, bierne 25 lat, kadencja 4 lata WŁ. USTAWO W REPU BATAWSKIEJ:Nowe Ciało Ustadawcze-w 1798 było dwuizbowe, wybory ograniczone cenzusem wieku, majątku i ślubowania;Ciało Ustawodawcze-jednoizbowe, na mocy konst. 1801, brak inicjatywy ustawodawczej;WŁ. USTAWO W REPU HELWECKIEJ I SZWAJCARII:REPU HELWE-CKA:Senat-wyższy, dyrektorzy i po 4 deputowanych na kanton, kadencja 8 lat, co dwa lata wymiana ¼ składu, senator musiał mieć 30 lat, Rada Wielka-izba niższa, 8 osób na kanton, 6 lat kadencji, co 2 lata wymiana 1/3 składu, bierne pw-25 lat, SZWAJCARIA:1803 -Zgromadzenie, 19 deputowanyych z wszystkich kantonów, 6 największych miało 2 głosy;k. 1848 i 74 -Zgromadzenie Związkowe -parlament bikameralny;Rada Narodowa -posłowie wybierani proporcjonalnie do liczby ludności w wyborach bezpośrednich, kadencja 4 lata;Rada Kantonów-44 przedstawiciele kantonów, (2 na kanton, 1 na półkanton),kadencja zależna od kantonów (1-4 lata); referendum-w referendum konstytucyjnym oudział był obowiązkowy, referendum ustawodawcze umożliwiało ludności wpływ na prawo stanowione;REPU IBERYJSKIE:Hiszpania-Kortezy, w praktyce nigdy się nie zbierały;PORTUGALIA:Kongres-parlament dwuizbowy;Senat-wyższy, przedstawiciele dystryktów i prowincji zamorskich, wybierani bezpośrednio, kadencja 6 lat;Izba Deputowanych-niższa, posłowie wybierani na okres 3 lat, bierne pw-25 lat;ZARZĄD TERYTORIALNY.SAMORZĄD.STANY W USA:źródła prawa-ustrój stanów regulowały konstytucje (pierwszą miała Karolina Płd. i New Hampshire), konstytucje były uchwalane przez zgr. ogólne-z wyjątkiem New Hampshire i Massachusets, składały się z 2 części-Deklaracji praw i ustroju stanu;wł ustawo-2izbowe parlamenty (z wyjątkiem Nebraski), dzieliły się na Senat i Izbę Delegatów, obie izby z wyborów bezpośrednich, kadencja 1,2, 4 (z wymianą co roku ¼) lata;wł wyko-gubernator, w niektórych stanach z tytułem prezydenta, wybierany na rok w wyborach bezp., obecnie kadencja 4 lata;podział adm.-na północy-gmina ze zgromadzeniem gminnym, wyżej hrabstwo; w stanach południowych hrabstwoj-ednostka podstawowa, na czele szeryf, niżej parafia;SZWAJCARIA:ustrój kantonalny-przywrócony w 1803 r. przez konstytucję 1803, 19 kantonów, 13 tradycyjnych , 6 nowych, od 1815 22 kantony;organizacja-ustaliła ją konst. 1874, kantony miały odrębność i suwerenność, każdy miał własną konstytucję; podział: kantony- półkantony – gminy;wł ustawo-system demokracji mieszanej-obywatele i parlament, w kantonach górskich tylko parlament;wł wyk – odrębne rzędy kantonalne-w części francuskiej Rady Kantonalne, w części niemieckiej Rady Rządowe; w gminach większych Rada Wielka, w mniejszych Rada Gminna;POZOSTAŁE:I Repu Francji – reforma konstytuanty z 1790, II i III -reforma Napoleona z 1800;Rep. Batawska podział na departamenty; Hiszpania – tak jak dotychczas;Wymiar sprawiedliwości:SĄDOWNICTWO FEDERALNE I STANOWE W USA: SĄDOWNICTWO STANOWE:SĄD NAJWYŻSZY:6-10 sędziów, od 1869 9, kworum-6 sędziów, siedizba w Waszyngtonie, prezes-przewodniczył Senatowi w razie impeachmentu, wyznaczał sędziego do pisania uzasa-dnienia, przewodniczył naradom i obradom i czuwał nad ich przebiegiem;wybór sędziów SN-powoływał prezydent za zgodą Senatu, utrata sędziostwa tylko w wypadku skazania w trybie impeachmentu, zrzeczenia się stanowiska, przejścia na emeryturę;kompetencje SN-określił je III art. konstytucji: I i ost. instancja: spory między stanami, przeciwko dyplomatom innych państw i ich rodzinom, wniesione przez dyplomatów, między federacją a stanami i wniesionych przez stan przeciwko obywatelowi innego stanu lub państwa, ponadto instancja odwoławcza od wyroków sądów federalnychSĄDOWNICTWO NIŻSZE:ogólnie-ustalone w 1789-Judicary Act, miało charakter trójszczeblowy;sądy obwodowe (dystryktowe)-1 szczebel, obecnie 91 sądów, rozpozna-wanie spraw karnych i cywilnych 1osobowo;sądy okręgowe–w liczbie 3, każdy składał się z 3 sędziów – jeden z SN, 2 z sądów obwodowych, instancja odwoławcza od sądów obwodowych, I instancja dla określonych spraw, zniesione w 1891 i przekształcone w:;sądy apelacyjne-w liczbie 11, z własną kadrą sędziowską, rozstrzygały w skłądzie 3osobowym odwołania od sądów obwodowych;SĄDOWNICTWO STANOWE:sędziowie pokoju – najniżej;sądy obwodowe i apelacyjne-na szczeblu wyższym;stanowy Sąd Najwyższy-szczebel nadrzędny; cechy sądownictwa amerykańskiego-badanie zgodności ustaw z konstytucją, judical review-badanie zgodności norm z konstytucją, udział-ława przysięgłych;SĄDOWNICTWO ZWIĄ I KANTONÓW W SZWAJCARII: Sąd Związkowy-od 1848, 11 członków, nie byli sędziami zawodowymi, kadencja 3 lata, od 1874 zwiększono członków do 20, kadencję do 6 lat, powoływani byli przez Zgromadzenie Związkowe;sądownictwo kantonalne – sięgało tradycji średniowiecznych, sędziowie powoływani byli na kadencję 4-10 lat, itd.