SYSTEM SZKOLNICTWA NA

RZECZ BEZPIECZEŃSTWA

PAŃSTWA W LATACH 40-80 XX

WIEKU

Zbigniew
Przybysz
Paweł
Kaczmarek
Mariusz Adach



Polskie szkolnictwo wojskowe na
obczyźnie w latach II wojny
światowej



Szkolnictwo w okupowanym
państwie polskim



Szkolnictwo polskie na rzecz
obronności w okresie przejściowym
1944-1948



System edukacji na rzecz
bezpieczeństwa państwa w PRL



We Francji istniało zapotrzebowanie na ok. 2000 oficerów

młodszych (stopniem i wiekiem)- mieli oni podlegać przeszkoleniom
wojskowym, aby móc współpracować z wojskami francuskimi.



Gen. Izydor Modelski przeprowadza weryfikację wszystkich
oficerów przybyłych do Francji – niekorzystna atmosfera dla
integracji i spójności przyszłych oddziałów polskich. Przeciwników
generała Sikorskiego zesłano do obozu w Cerizay (około 1500 osób)



Ustalenie z francuskimi władzami, że szkoły podchorążych,
podoficerskie i ośrodki szkoleniowe będą w centrach formowania
polskich jednostek.



Francuzi udostępniają Wojsku Polskiemu n/w obiekty:

- Szkoły Piechoty i Artylerii w Coëtquidan
- Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Sant Cecile i Bollene
- Centrum Szkolenia Saperów w Agers.
- Centrum Wyszkolenia Łączności w Wersalu
- Centrum Wyszkolenia Sanitarnego i Weterynaryjnego
Grupy oficerskie składały się z około 70-80 osób.



Kursy dla oficerów starszych: generałów i pułkowników -
przewidywanych na dowódców dywizji i dowódców brygad.

WOJSKA LĄDOWE WE FRANCJI

Gen. Sikorski wśród żołnierzy w 1940 Francja

WOJSKA LĄDOWE I LOTNICZE WE FRANCJI.

Władze francuskie udostępniają ponadto własne obiekty

szkoleniowe dla Wojska Polskiego i prowadzą szkolenia:



Kurs Aplikacyjny dla Saperów i Łącznościowców w Wersalu.



Kurs Aplikacyjny dla Oficerów Technicznych w Vincennse.



Kurs Oficerów Chemicznych w Paryżu.



Kurs doskonalenia Dowódców Batalionów w Mauremelon-le – Grande i Sables d’Or.



Kurs Dokształcania Oficerów Kawalerii.



Kurs Dokształcania Oficerów Rezerwy Kawalerii.



Kurs Dokształcania Oficerów Rezerwy Piechoty w Sables d’Or.



Kurs Doskonalenia Oficerów Lotnictwa w Marakeszu, Montpellier i Rabacie.



Kurs Doskonalenia Oficerów Lotnictwa Bombowego w Ranne i Sant Etienne.



Kurs Personelu Technicznego Lotnictwa w Maison Blache.



Kurs Wyszkolenia Załóg Lotnictwa Bombowego Blidzie.



Wyższy kurs pilotażu w Fezie.



Kurs Doskonalenia Oficerów Służb w Sant Meen.



Kurs Oficerów Sztabowych w Coëtquidan.



Ośrodek Szkoleniowy w Loudeac – 2 miesięczny kurs dla młodych oficerów - 2 Dywizji Strzelców Pieszych.

Szkolenie lotnicze we Francji



Na terenie Francji w wojskowych ośrodkach szkolenia
lotniczego prowadzono także kursy dla oficerów lotnictwa.



Szkolenia lotnicze odbywały się w: Montopellier (główny

ośrodek szkolenia lotniczego sił francuskich), oraz w Bron

pod

Lyonem (główne zgrupowanie lotnictwa polskiego we

Francji), Stant Entienne.



Szkolenia według programu trwały 4 miesiące.



Z uwagi na duże doświadczenie Polaków skracano je do 1
miesiąca!!!



Po zapoznaniu z przepisami lotniczymi obowiązującymi
na terenie Francji oficerów kierowano na staże do
Cherbourgu,

Salon i Tuluzy.

Morane-406 - na takich samolotach szkolili się polscy
piloci

Szkoły podchorążych w Francji.



W związku z dużym napływem młodych Polaków do Francji

władze francuskie wyrażają zgodę na utworzenie szkół
podchorążych.
Kryteria przyjęcia do szkół:



wiek do 38 lat,



absolwenci szkoły średniej



dwumiesięczny staż w wojskach liniowych



dobry stan zdrowia.

Powołano szkoły:



Podchorążych Piechoty i Podchorążych Artylerii w Coëtquidan.



Podchorążych Broni Pancernej w Sevingan.



Podchorążych Saperów w Anders.

Szkolenie trwało 5-6 miesięcy. Duży nacisk kładziono na kształtowanie
cech dowódczych.

Renault-35 podstawowy czołg 10 BKPanc we
Francji

Szkoły podoficerów we Francji.

We Francji dużą uwagę przywiązano na dowodzenie wojskami,
którego poziom zależy nie tylko od kadry oficerskiej i wyższych
dowódców ale również od grupy podoficerów zawodowych jako
specjalistów. Utworzono zatem szkoły podoficerskie oraz kursy
podoficerskie w:



Szkoła Podoficerów Broni Pancerne w Sant Celte.



Szkoła Podoficerów Chemików w Poitiers.



Szkoła Podoficerów Łączności w Wersalu.



Szkoła Podoficerów Piechoty w Coëtquidan.



Szkoła Podoficerów Pirotechników w Bourgers.



Szkoła Podoficerów Puszkarzy w Rennes.



Szkoła Podoficerów Rodzajów Wojsk w Coëtquidan.



Szkoła Podoficerów Rusznikarzy w Clermont Ferrand.



Szkoła Podoficerów Sanitarnych w Comburgu



Szkoła Podoficerów Saperów w Anders.

Okres nauczania to 10 tygodni. Do szkolenia wykorzystano bazę
dydaktyczną centrów wojskowych i szkół podchorążych. Kursanci

poznawali

wyposażenie i uzbrojenie armii francuskiej.

Bitwa o Francję i ewakuacja WP do

Wielkiej Brytanii - 1940r

.



Francja nie była w stanie zatrzymać silnych i dobrze przygotowanych do

wojny wojsk niemieckich (14 czerwca zajęcie Paryża) pomimo zbliżonej liczby
żołnierzy.
Niemcy podbijając dokonywali działania mające na celu zniszczenie ośrodków
szkoleniowych i tyłowych na terenie Francji.



Dla polskiego rządu oraz dla Naczelnego Dowódcy polskich sił zbrojnych

generała Władysława Sikorskiego najważniejsze było uratowanie i
przerzucenie
do Wielkiej Brytanii polskich żołnierzy. Sikorski zawarł Churchillem ustne
porozumienie o przeniesieniu WP na ziemie WB. Podjęte działania
ewakuacyjne pozwoliły na przetransportowanie ok.15 000 żołnierzy co
stanowiło zaledwie 25 % wszystkich zmobilizowanych sił we Francji.



Ta ewakuacja na ziemie angielskie, podobnie jak wcześniej francuskie nie

spowodowała zadowolenia w Wielkiej Brytanii, nawet sam Churchill wyraził
swoje wątpliwości co do celowości ich przybycia do Anglii. Rząd brytyjski
rozumie jednak sytuację polityczno-militarną jaka powstała i widzi
możliwość
wykorzystania wojsk polskich w obronie Wielkiej Brytanii. Takie stanowisko
skutkuje podpisaniem w dniu 05 sierpnia 1940r. Polsko-Brytyjskiej umowy
militarnej pozwalającej na utworzenie Polskich Sił Zbrojnych na terenie tego
państwa.

Ewakuacja sił alianckich15–25
czerwiec 1940, codename
Operation Ariel.
W tym 25% całości sił polskich do
GB
i Palestyny

Wojska lądowe i lotnictwo w Wielkiej Brytanii

.



Strona polska rozpoczyna budowę systemu szkolnictwa
wojskowego na terenie Wielkiej Brytanii. (Ponowna weryfikacja
"nieprawomyślnych" i zesłanie na szkocką wyspę Bute) 1:3*2500



Sierpień 1940r. jako pierwsza rozpoczyna działalność szkoleniową
WP brytyjska baza szkoleniowa w Crawford – szkoli się tutaj kadrę
wojsk lądowych

.

Prowadzone są tu kursy broni pancernej,

przeciwlotniczej, dla żołnierzy łączności i saperów.



Rok 1941 następuje wzrost liczebności wojsk polskich, co powoduje
powstawanie ośrodków szkoleniowych wszystkich rodzajów wojsk
i służb. Szkolenie oparte jest na brytyjskich regulaminach,
częściowo dostosowanych do WP. Brak jest symulatorów w
szkoleniach, przez co zakres szkolenia jest ograniczony.



Ośrodek Szkolenia Piechoty – prowadzi 3 miesięczne kursy dla
dowódców batalionów oraz dowódców kompanii broni ciężkiej,
również unitarne dla oficerów sztabowych oraz przygotowawcze dla
kandydatów do

Wyższej Szkoły Wojennej (WSW).

Polskie czołgi w Szkocji w 1941

Żołnierze I Korpusu w Szkocji

Wojska lądowe i lotnictwo w Wielkiej Brytanii.



Ośrodek Wyszkolenia Artylerii- prowadzi kursy dla
dowódców dywizjonów i baterii.



Ośrodek Wyszkolenia Broni Pancernej i Motorowej –
szkoli dowódców batalionów oraz szkolenia motorowe
dla młodszych dowódców i dowódców plutonów
samochodów pancernych.



1941r.- Londyn- działalność rozpoczyna Wyższa Szkoła
Wojenna przeznaczona do kształcenia:



Oficerów wojsk lądowych i lotnictwa – oficerowie

sztabowi, przyszli dowódcy szczebla taktycznego.
W procesie szkolenia zwracano uwagę na

wykorzystanie w działaniach bojowych jednostek
powietrzno-desantowych oraz umiejętności szybkiego
podejmowania decyzji. Okres szkolenia 6 miesięcy, zbyt
krótki – ale takie były ówczesne realia.

1 Samodzielna Brygada Spadochronowa gen.
Sosabowskiego–sformowana w Wielkiej Brytanii podczas II
wojny światowej. W założeniach brygada miała wziąć udział
w walkach w Polsce. Ostatecznie została użyta przez
aliantów w operacji „Market Garden”. RAF Ringway

Wojska lądowe i lotnictwo w Wlk.
Brytanii.

Wyższa Szkoła Wojenna zostaje następnie przeniesiona do Szkocji,

ponieważ tutaj jest najwięcej jednostek WP. Z WSW wyodrębnia się

później Wyższa Szkoła Lotnicza (WSL).

Do końca wojny absolwentami n/w szkół zostało:



Wyższa Szkoła Wojenna - 300 oficerów



Wyższa Szkoła Lotnicza - 120 oficerów,



Centrum Studiów Wojskowych ( powstało w 1944r.) - 48 oficerów



Oficerowie obsługi naziemnej szkoleni byli w: Cosford, Henlow, Mamby i Wecton.

Szkolenie personelu lotniczego:



Odbywa się w ośrodkach pilotażu w Hucknall i Newton.

Szkolenie rozpoczęło się w 1941r. i obejmowało nawigatorów i bombardierów, później

odbywali oni staże w angielskich ośrodkach szkoleniowych. Ponadto realizowane były
ćwiczenia zgrywające załóg na stanowiskach bojowych (pilot, nawigator i bombardier).



Brytyjski ośrodek szkoleniowy RAF w Blackpool- centrum szkolenia naziemnego.

Szkolenia specjalistów takich jak: radiomechanicy, mechanik płatowca ,mechanicy

silnika, mechanik

uzbrojenia

, fotooperator i meteorolog.

Do końca 1946r. przeszkolono w Wlk. Brytanii - 1500 pilotów, którzy w dużej mierze
przyczynili się do niszczenia hitlerowskiej Luftwaffe i uratowania Anglii.

Ponadto szkolono na kursach podoficerskich polskich żołnierzy, gdzie zwracano uwagę
na umiejętności dowodzenia, topografii terenowej oraz posługiwania się sprzętem
przeciwgazowym. Szkolenie teoretyczne było utrwalane na ćwiczeniach praktycznych.

Piloci Dywizjonu 303

„

126 Adolfów” zestrzelonych przez Dywizjon 303 w

bitwie o Anglię

Marynarka Wojenna w Wielkiej
Brytanii.



Umowa z 1939 roku zawarta między Polską a Wielką Brytanią określającą
współpracę Marynarki Wojennej z Royal Navyi jest podstawą do prowadzenia
szkoleń



Bazą szkoleniową PMW był przestarzały transatlantyk

„Kościuszko”, przemianowany na ORP „Gdynia” i
zacumowany w porcie Plymouth. Miały tu siedziby szkoły
SPMW, SSM, Kadry MW oraz rezerwy grupy oficerów.



Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej (SPMW) miała trzyletni cykl
szkolenia i miała 3 wydziały:



Wydział Morski.



Wydział Techniczny.



Wydział Administracyjny.



Brak szkoleniowej bazy technicznej dla Wydziału Technicznego spowodował,
że przeniesiono go do brytyjskiej uczelni technicznej w Keyam (studiowało
tam 6 podchorążych). Praktyki podchorążych odbywały się na okrętach
bojowych PMW oraz Admiralicji Brytyjskiej.

W późniejszym okresie ORP Gdynia został przekazany marynarce handlowej,
szkołę SPMW i podchorążych przeniesiono do gmachu byłej szkoły w
Devonport i nazywano ją Polish Naval Barracks.

SS Kosciuszko

Marynarka Wojenna w Wielkiej Brytanii.



17-09-1943r.na podstawie Zarządzenia
Naczelnego Wodza WP – gen. K. Sosnowskiego
zostaje powołana Szkoła Podchorążych
Rezerwy Marynarki Wojennej. Nauka w trzech
wydziałach:



Wydział Morski. (nauka trwa 14,5
miesiąca)



Wydział Techniczny. (nauka trwa 17 miesięcy)



Wydział Komisarzy (były Wydział
Administracyjny)

(nauka trwa 14,5

miesiąca)

Do 1-12-1946r. SP MW i SPR MW ukończyło

łącznie 132 podchorążych. Po tym została
rozwiązana PMW (Polska Marynarka Wojenna)
w Wielkiej Brytanii.

Marynarka Wojenna w Wielkiej Brytanii.

Admiralicja Brytyjska, poza działalnością szkół morskich dla Polaków
wydała ponadto zgodę na udział oficerów, podoficerów i marynarzy
PMW w szkoleniach dla załóg Royal Navy.

•

Kursy Oficerów Artylerii Morskiej.

•

Kursy Oficerów Broni Podwodnej.

•

Kursy Oficerów Sygnałowych.

•

Kursy przekwalifikujące.

•

Kursy Morskiej Służby Kobiet.

•

Kursy Dowódców Okrętów Podwodnych

•

Kursy Radarowe. (organizowane przez Admiralicję Brytyjską)

•

Kursy Peryskopowe. (organizowane przez Admiralicję Brytyjską)

•

Kursy Taktyczne. (organizowane przez Admiralicję Brytyjską)

•

Kursy Łączności. (organizowane przez Admiralicję Brytyjską)

•

Kursy inne. (organizowane przez Admiralicję Brytyjską)

Marynarka Wojenna w Wielkiej
Brytanii.

W 1941r. załogi polskich okrętów objęte zostały, jak załogi innych
alianckich jednostek szkoleniami z zakresu obsługi stacji
hydrolokacyjnych (Anti - Submarine School) – Kurs Podsłuchu
Podwodnego w Portland

.

Od kandydatów na w/w kursy wymagano:



Znajomości języka angielskiego.



Bardzo dobrego słuchu.



Pozytywnej opinii kierującego na kurs d-cy okrętu.

Organizowano 2 rodzaje kursów:
I. Krótki – 2 tygodnie, dla dowódców małych jednostek oraz młodych oficerów

sprawujących nadzór nad obsługą urządzeń. Kurs dawał minimum wiedzy z
zakresu techniki podwodnego podsłuchu i taktyki walki z U-Botami (niemieckie
łodzie podwodne)

II. Długi – 4,5 miesiąca w ramach Kursów Oficer. Sygnałowych. Kurs

przygotowywał do obsługi stacji hydrolokacyjnych i radiolokacyjnych.

Ponadto organizowano 7-o tygodniowe kursy informacyjne, a dla
oficerów przybyłych z niewoli i podporuczników czasu wojny – kursy
dokształcające

Marynarka Wojenna w Wielkiej
Brytanii.

W latach 1940 – 1945. - aż 37 oficerów PMW

skierowano do bryt.

uczelni na studia akademickie (techniczne –17,

lekarskie -7,

weterynaryjne -1, prawnicze – 5, ekonomiczno-

handlowe oraz

chemiczne, leśne, handlowe po 1 osobie.

W styczniu 1941. Królewska Szkoła Łączności

zorganizowała zespół

polskich inżynierów, których przydzielono do

Ośrodka Sygnałowego

Admiralicji. Inżynierowie opracowali namierniki

do wykrywania

niemieckich łodzi podwodnych.

Wielka Brytania -„Cichociemni

”



Cichociemni – żołnierze Polskich Sił Zbrojnych
zrzucani na spadochronach do okupowanej
Polski podczas II wojny światowej w celu walki
z niemieckim okupantem oraz organizowania i
szkolenia polskiego ruchu oporu w kraju.



Na kurs cichociemnych wytypowano 2213
kandydatów

spośród samych ochotników. Z pozytywnym
wynikiem
ukończyło go 605, do skoku skierowano 579
osób, a
skoczyło do kraju 316. Początkowo odlatywali
z bazy
pod Londynem, a od 1944 z Brindisi.
Cichociemni
zasilali struktury Armii Krajowej.

Wojska lądowe w Związku
Radzieckim.

Związek Radziecki, który w polskiej kampanii wrześniowej 1939r. stał
się dla naszego państwa agresorem zajmując w dniu 17-09-1939r.
część polskich obszarów, poprzez podpisanie w lipcu 1941r.
porozumienie o współpracy z Wielką Brytanią staje się państwem
alianckim i zostaje przyjęty do koalicji antyfaszystowskiej - zostaje
sojusznikiem aliantów. Potwierdzeniem tego jest umowa
podpisana w 30 lipca 1941r. przez gen. W. Sikorskiego i ambasadora
Związku Radzieckiego w Londynie Iwana Majskiego. (pakt Sikorski –

Majski)

Podpisana umowa była różnie oceniana, ale gen. Sikorski pomimo
wcześniejszych negatywnych stosunków, zamierzał doprowadzić w

przyszłości do

ich uregulowania, a jednocześnie chciał uratować kilkadziesiąt tysięcy
Polaków, którzy po 1939r. znaleźli się na zajętych obszarach.
W sierpniu 1941r. władze ZSRR przystąpiły do formowania Armii
Polskiej w ZSRR.

  Władysław Albert Anders
twórca i dowódca Polskich Sił
Zbrojnych w ZSRR. – mianowany
na dowódcę Armii Polskiej na
Wschodzie

10 sierpnia 1941r.

Generał objął obowiązki dowódcy
Armii Polskiej w ZSRR 18 sierpnia
1941 roku. Stan armii ustalono na
30 000 ludzi. Rejonem formowania
armii był okręg Buzułuku,

 1942-W okresie ofensywy
niemieckiej na Kaukaz i bitwy o
Stalingrad generał Anders uzyskał
zgodę Stalina na ewakuację już
sformowanych oddziałów do Iranu.
Należy zaznaczyć, że zgoda na
formowanie polskich jednostek
wojskowych podległych Rządowi
RP, suwerennemu polskiemu
ośrodkowi decyzyjnemu była
przejściowym ustępstwem Stalina
wymuszonym przez katastrofalną
sytuację militarną ZSRR latem
1941.

Wojska lądowe w Związku Radzieckim 1941-

1942



Zalążki oddziałów rozpoczęto formować we wrześniu 1941 r w

Ośrodku Zapasowym Armii w Tockoje na podstawie etatu sowieckiej
DP. Formowanym jednostkom zapewniano podstawowy sprzęt,
uzbrojenie oraz szkolenie. Strona radziecka wyraziła zgodę na
korzystanie z jej bazy szkoleniowej.



W dalszej kolejności ośrodek organizował oddziały szkoleniowe

oficerów, podchorążych, podoficerów i specjalistów służb. Dowódcą
ośrodka był płk dypl. Bronisław Rakowski, a szefem sztabu ppłk
Tadeusz Felsztyn. 20 października ośrodek został przekształcony w
Ośrodek Organizacyjny Armii.



5 stycznia 1942 dowódca Armii Polskiej w ZSRR wydał rozkaz

organizacyjny zgodnie z którym 5 i 6 Dywizja utrzymuje dotychczasową
organizację, natomiast nowo formowane dywizje (w tym 7 Dywizja
Piechoty) częściowo uwzględniała już wzorce brytyjskie. Wyposażenie
dostarczane jest przez alianckich sojuszników, głównie USA i Anglię



Rozkaz ewakuacji gen. Andersa z 23 marca 1942 roku-Łącznie
ewakuowano do Iranu ponad 115 tys. osób, w tym blisko 78,5 tys.
żołnierzy. Wśród ewakuowanych ze Związku Sowieckiego było niemal
18 tys. dzieci oraz 4 tyś Żydów.

Tockoje, Buzuluk

Wojska lądowe w Związku Radzieckim 1943-

1944

Tworzonym na terenie ZSRR polskim formacjom zapewniano sprzęt,
uzbrojenie oraz szkolenie. Strona radziecka wyraziła zgodę na
korzystanie z jej bazy szkoleniowej. Historia polskiego szkolnictwa
wojskowego wyróżnia okres szkolnictwa Polskich Sił Zbrojnych w
ZSRR, a następnie jego dalszy rozwój na wyzwolonych ziemiach
polskich.

1.

Czerwiec 1943r. – 1 Dywizja Piechoty - utworzenie nieetatowej
kompanii podchorążych. Zorganizowano kurs dla160 oficerów piechoty.

2.

Lipiec 1943r. – Dyrektywa nakazująca utworzenie Oficerskiej Szkoły
Piechoty Riazaniu im. Klimenta Woroszyłowa. Przy tej szkole utworzono
Szkołę Oficerską 1 Korpusu Sił Zbrojnych w ZSRR, a ponadto Szkołę
Podchorążych Artylerii i Techniczną Szkołę Podchorążych do kształcenia
saperów, łącznościowców i samochodziarzy.

3.

Wiosna 1944r. – Polskim Siłom Zbrojnym przekazano Moskiewską
Szkołę Karabinów Maszynowych w Riazaniu, która otrzymuje nazwę:
Centralna Szkoła Podchorążych (CSP).

Wojska lądowe w Związku
Radzieckim.

4. 1944r. Gen. Z. Berling na potrzeby WP tworzy w Łucku Kursy Chorążych

Armii, szkoła ta jest później przeniesiona do Mińska Mazowieckiego.

5.Koniec 1944r. - Restrukturyzacja szkolnictwa wojskowego.
- Przemianowanie Centralnej Szkoły Podchorążych na:
Oficerską Szkołę Piechoty nr 1.
- Frontowa Szkoła Piechoty jest przemianowana na:
Oficerską Szkołę Piechoty nr 2
- Kursy Chorążych przemianowano na: Szkoły Oficerskie nr 1 i 2
Wojska Polskiego.
6. Czerwiec 1944r. – utworzenie Centrum Wyszkolenia Armii w skład
którego wchodziły:
- Centralna Szkoła Podchorążych, - Szkoła Podchorążych Piechoty
- Szkoła Podchorążych Kawalerii, - Szkoła Podchorążych Artylerii
- Szkoła Podchorążych Broni Pancernej i Zmechanizowanej.
- Szkoła Podchorążych Saperów.
- Szkoła Podchorążych Łączności.

Wojska lądowe i lotnicze w Związku
Radzieckim.

W 1944r.kadra WP kształciła się w Wyższej Szkole Oficer. w Riazaniu
oraz 11 niższych szkołach oficerskich. Wojsko Polskie miało
problemy z brakiem kadry oficerskiej – w 1944r. brakowało 15 000
oficerów, w maju 1945r. brakowało 7000, co stanowiło 30 % miejsc
etatowych. Wielu polskich oficerów ukończyło radzieckie szkoły
oficerskie:



Oficerska Szkoła Artyleryjsko- Techniczna w Tammowie.

- Oficerska Szkoła Artylerii Przeciwlotniczej w Gorkach.
- Puszkińska Szkoła Czołgistów ,



Wojskowa Szkoła Pilotów w Cąkałowie.



Batajska Oficerska Szkoła Lotnicza.



Krasnodarska Oficerska Szkoła Lotnicza.



Wojskowa Szkoła Lotnicza w Jegorjewsku.



Oficerska Szkoła Samochodowo-Motocyklowa w Riazaniu.



Szkoła Specjalna ( kontrwywiadu) w Kujbyszewie.



Oficerska Szkoła Łączności w Muromiu.

Dyrektywa Szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej z 05-09-1943r. Określała
kryteria przyjęcia do szkół oficerskich. Ważną rolę odgrywała przynależność
organizacyjna. W 1944r. Odrzucenie 30 % podań kandydatów i odesłanie ich
do kraju świadczy o przestrzeganiu wytycznych.

Wojska lądowe i lotnicze w Związku
Radzieckim.

W latach 1943 -1945r.w uczelniach Armii Czerwonej wykształcono
1,3 tys. oficerów, w polskich szkołach i na kursach – 18 000.
Główna część to żołnierze piechoty. Pod koniec wojny było 17
szkół i 6 kursów oficerskich.

Poza w/w szkołami i kursami w Wyższej Szkole Oficerskiej w
Riazaniu prowadzono kursy dowódców batalionów, adiutantów
batalionów, pomocników szefów sztabów pułku, dowódców
kompanii strzeleckich, łączności, prowadzono także kursy języka
Polskiego. W 1943r. prowadzono dwumiesięczne kursy dla
podoficerów piechoty i wojsk chemicznych.

Podobnie jak we Francji i Wielkiej Brytanii w ZSRR nacisk
kładziono na szkolenie kadry korpusu podoficerskiego.

Wojska lądowe w Szwajcarii i
Szkocji.



W czasie II Wojny Światowej działał w Szwajcarii

Obóz Uniwersytecki dla żołnierzy polskich z
2 Dywizji Strzelców Pieszych w Winterhur,
którzy studiowali na Wydziale Medycznym
Uniwersytetu w Zurychu. Pełne studia medyczne
prowadzone były dla polskich lekarzy
wojskowych. Ogółem w Szwajcarii i Szkocji
ponad 300 lekarzy wojskowych zdobyło dyplomy
lekarskie, a 35 obroniło prace doktorskie.

Bliski Wschód – wojska lądowe.

-W połowie 1940r. w Latrunie/ Palestyna otwarto Ośrodek

Szkoleniowy

Brygady Karpackiej tj.- Centrum Wyszkolenia Broni i Służb.

Ośrodek

przygotowywał kadrę podoficerską.
-Na początku 1942r. w El Amiryi /Egipt otwarto Szkołę

Podchorążych

Rezerwy. Do tej szkoły przyjmowano Polaków w wieku 19 – 37

lat, które

ukończyły podstawowe szkolenia wojskowe. Prowadzone tu

były

szkolenia z jednostek piechoty, saperów, łączności i służby

sanitarnej.

W brytyjskich ośrodkach szkolenia w Hajfie i Sarafandzie, i

innych

szkolili się także polscy oficerowie. To szkolenie było

określone

jako awaryjne ponieważ główne szkolenie odbywało się w

Wielkiej

Brytanii.

Załadunek żołnierzy SBSK w Aleksandrii na rejs
do Tobruku

Szkolnictwo w okupowanym

państwie polskim



W rozwijającej się żywiołowo konspiracji od
pierwszych miesięcy okupacji zarysowały się dwa
nurty: prawicowy, który grupował organizacje
wojskowe i polityczne o zróżnicowanym charakterze
politycznym związane z rządem emigracyjnym, oraz
lewicowy, który obejmował komunistów, lewicowych
socjalistów i radykalnych ludowców.



Organizacje wojskowe obydwu nurtów prowadziły
własne kształcenie wojskowe na różnych poziomach
(żołnierskie, podoficerskie i oficerskie) i w różnych
formach (kursy, szkoły).

Szkolnictwo w okupowanym państwie polskim



Związek Walki Zbrojnej w 1941 r. zorganizował konspiracyjne kursy

podchorążych, które kształciły dowódców plutonów. Doświadczenia

szkół powstałych przy Komendzie Głównej ZWZ wykorzystane zostały w

Armii Krajowej, która zorganizowała wiele kursów specjalnych oraz

Szkołę Podchorążych w Warszawie. Nauka w podchorążówce trwała

około pięciu miesięcy (300 godzin) i składała się z trzech etapów

obejmujących szkolenie pojedynczego strzelca, dowódcy drużyny i

dowódcy plutonu strzeleckiego.



Gwardia Ludowa założyła w kwietniu 1942 r. Szkołę Partyzancką w

Chylicach pod Warszawą oraz Szkołę Podchorążych w rejonie Warszawy.

Podczas 7-miesięcznego kształcenia w partyzanckiej podchorążówce GL

zapoznawano słuchaczy z podstawowymi dyscyplinami wojskowymi, a

zajęcia teoretyczne łączono wielokrotnie z praktycznym uczestnictwem

w akcjach bojowych na terenie Warszawy.

Szkolnictwo w okupowanym państwie polskim



Dowództwo Główne Armii Ludowej zorganizowało w lipcu

1944 r. w Rozkopaczewie na Lubelszczyźnie – Polową

Szkołę Oficerską.



Komenda Główna Batalionów Chłopskich zorganizowała

własne szkoły podchorążych. Nauka w partyzanckich

podchorążówkach BCh trwała około sześciu miesięcy.

Szkolnictwo w okupowanym państwie polskim



Kształcenie w podchorążówkach na terenie okupowanego
kraju, chociaż krótkotrwałe, to jednak w swoim charakterze
było przystosowane do potrzeb toczącej się walki. W jego
procesie wykorzystywano wiedzę i umiejętności, które
miały bezpośrednie zastosowanie w walce partyzanckiej.
Szkoły podchorążych stanowiły też ważne ogniwo w
systemie wychowania wojskowego żołnierzy. Wdrażały one
do trudów i niebezpieczeństw konspiracji, kształtowały i
rozwijały świadomość społeczno – polityczną.



Kształcenie obronne młodzieży w Polsce w latach 1939-
1945 stanowi swoisty fenomen. Żaden bowiem ruch oporu
w Europie w latach II wojny światowej nie miał tak
rozwiniętego systemu szkolnictwa wojskowego

Szkolnictwo polskie na rzecz obronności w

okresie przejściowym 1944-1948.

 Kształcenie obronne młodzieży

zapoczątkowane zostało jeszcze w toku działań

wojennych. W 1945 r. nakazano wprowadzić

naukę przysposobienia wojskowego i

wprowadzono je jako przedmiot obowiązkowy w

szkołach średnich, na kursach kształcenia

nauczycieli, a także na kursach gimnazjalnych i

licealnych.

Szkolnictwo polskie na rzecz obronności w

okresie przejściowym 1944-1948.



W 1946 roku w oparciu o dekret Rady Państwa
wprowadzono do szkół przysposobienie wojskowe, jako
obowiązkowy przedmiot nauczania. W tym samym roku
rząd Polski powołał do życia Państwowy Urząd Wychowania
Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego.



W wielu szkołach, zakładach pracy i we wsiach powstawały
hufce, a w wielu miejscowościach zorganizowano ośrodki
wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. W
rok później do wiejskich hufców włączono szkolenie rolnicze
i nadano im nazwę hufców przysposobienia wojskowego
i rolniczego.

Szkolnictwo polskie na rzecz

obronności w okresie przejściowym

1944-1948.



W 1948 roku Sejm uchwalił ustawę o powszechnym obowiązku wychowania
fizycznego i przysposobienia wojskowego. Realizację powyższej ustawy
powierzono powstałej organizacji „Służba Polsce”. Została ona powołana w
1948 roku. Biuro organizacji znajdowało się w ministerstwie oświaty.
Kierowało ono szkoleniem oraz wychowaniem młodzieży w hufcach. 
Głównym jej zadaniem było:



organizowanie udziału młodzieży w realizacji planów gospodarczych kraju;



wychowanie młodego pokolenia w duchu patriotyzmu, zgodnie z
obowiązującym morale;



szkolenie zawodowe;



rozwijanie kultury fizycznej;



przygotowanie do obrony kraju.

System edukacji na rzecz

bezpieczeństwa państwa w PRL



Zgodnie z doktrynalnymi założeniami obronnymi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wszystkie etapy

edukacji narodowej i wychowania obywatelskiego w tym okresie, powinny zawierać pierwiastek

obronny. Jednym z podstawowych warunków osiągnięcia celów obrony państwa, oprócz utrzymania w

sprawności środków walki zbrojnej, są umiejętności ludzkie i ciągłe ich udoskonalanie.



30 stycznia 1952 roku wprowadzono ustawę o powszechnym obowiązku wojskowym. Ustawa ta

nakładała na poszczególne ogniwa kierowania i zarządzania obowiązki związane z obronnością kraju i

dysponowania zasobami ludzkimi.



W latach sześćdziesiątych szczególnego znaczenia nabierała problematyka obrony terytorialnej

kraju, a w tym obrony cywilnej. Pojawienie się nowych środków prowadzenia wojny wywołało

konieczność powszechnego szkolenia obronnego wszystkich obywateli i przygotowania ich do

wykonywania określonych funkcji w systemie obrony państwa. Uznano, że tylko powszechne

przygotowanie społeczeństwa do samoobrony może zapewnić odpowiednie warunki dla złagodzenia i

przezwyciężenia skutków uderzeń broni masowego rażenia i innych przejawów działalności wroga. 

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa państwa w PRL



Polskie doświadczenia wykazały, że
najlepszym sposobem powszechnego
przygotowania obronnego społeczeństwa jest
przeszkolenie obronne młodzieży w szkołach.
W ten sposób młody obywatel po ukończeniu
szkoły i zdobyciu zawodu wchodzi w życie
jako członek społeczeństwa z określonym
zasobem wiedzy i umiejętności obronnych.

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa państwa w PRL



Ustawa z dnia 21 listopada 1967 o powszechnym obowiązku obrony Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej wprowadziła przysposobienie obronne młodzieży oraz
powszechna samoobronę ludności. Ustawa ta nałożyła na resort oświaty
i wychowania oraz na inne ministerstwa, którym podlegają szkoły, obowiązek
szkolenia ludności w zakresie powszechnej samoobrony przez objęcie całej
młodzieży szkolnej przysposobieniem obronnym zamiast przysposobienia
wojskowego. 



Przysposobienie obronne realizowane wyłącznie w szkołach średnich nie spełniło
zamierzonego celu gdyż część uczniów nie kontynuowała nauki. W 1969 roku w
celu objęcia przygotowaniem obronnym całej młodzieży rozpoczęto wdrożenie
wychowania patriotyczno – obronnego do szkół wszystkich typów
i szczebli -

przedmiot ten obowiązywał również w szkołach podstawowych i

zasadniczych zawodowych.



Siódmego stycznia 1977 przewodniczący KOK (Komitet Obrony Kraju) wydał
zarządzenie w sprawie organizacji szkolenia obronnego kierowniczej kadry
systemu obronnego PRL. Jest to pierwszy dokument, który określa zasady
i formy szkolenia obronnego tej kadry. 

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa

państwa w PRL

Szkolenie absolwentów szkół wyższych



Konieczność poszukiwania nowych
rozwiązań w zakresie kształcenia
obronnego ukierunkowanego na
przygotowanie rezerw oficerskich w nowej
sytuacji społeczno – politycznej oraz
zmiany, jakie zaszły w funkcjonowaniu sił
zbrojnych w Polsce po zakończeniu II wojny
światowej, spowodowały potrzebę objęcia
kształceniem obronnym absolwentów szkół
wyższych.

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa

państwa w PRL

Systemowo, ujęte w ramy organizacyjne i programowe,
kształcenie obronne przyszłych oficerów rezerwy
rozpoczęto w 1948 r. W latach 1948 - 1950
zorganizowano:



szkolne kompanie oficerów rezerwy;



szkoły podchorążych rezerwy;



szkolne kompanie ochotników;



szkolne kompanie w poszczególnych rodzajach wojsk.

Po odbyciu ćwiczeń podchorążowie otrzymywali stopień
chorążego rezerwy lub podporucznika. Szkolenie trwało
jeden rok.

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa

państwa w PRL

Wojskowe szkolenie studentów.



W roku 1949 rozpoczęto, a w roku 1954 zakończono
proces tworzenia studiów wojskowych przy wyższych
uczelniach i zrezygnowano ze szkolenia oficerów rezerwy
w kompaniach szkolnych.



Zmiany wprowadzone w latach 1956 – 1959 zakładały, że
absolwenci studiów wojskowych po złożeniu egzaminu
końcowego otrzymują stopnie podoficerskie i tytuł
podchorążego rezerwy. Stopnie oficerskie otrzymywali
absolwenci, którzy wykazali się odpowiednimi
predyspozycjami do pełnienia funkcji dowódczych,
dopiero podczas kolejnych ćwiczeń rezerwy.

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa

państwa w PRL



Od 1970 r., po ukończeniu szkolenia w studium wojskowym,
obowiązywało 6 – 8 tygodniowe przeszkolenie w jednostce
wojskowej, zakończone egzaminem i nadaniem stopnia
podoficerskiego. Z uwagi na to, że w tamtym okresie studia
wojskowe nie były w stanie wyszkolić pełnowartościowego
podchorążego rezerwy, dokonano zmian w programie wojskowego
szkolenia studentów, których istota polegała na: skróceniu procesu
szkolenia do jednego roku oraz wprowadzeniu dla absolwentów
wyższych uczelni rocznej służby wojskowej, w czasie, której
podchorążowie przez sześć miesięcy odbywali szkolenie w szkołach
oficerskich rezerwy, pozostały zaś okres przeznaczony był głównie
na odbycie praktyk dowódczych w jednostkach wojskowych.



Od 1973 r. oficerów rezerwy kształcono w różnym czasie i miejscu
w trzech ogniwach: studiach wojskowych, szkołach oficerów
rezerwy i jednostkach wojskowych.

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa

państwa w PRL



Szkoły oficerów rezerwy (SOR) rozpoczęły działalność w lipcu 1973 r.
Były one organizowane przy wyższych szkołach oficerskich i ośrodkach
szkolenia poszczególnych rodzajów wojsk i służb.



Z dniem stawienia się do SOR absolwenci wyższych uczelni uzyskiwali
tytuł podchorążego rezerwy i byli przygotowywani do dowodzenia,
wychowywania i szkolenia żołnierzy – w charakterze dowódców
plutonów w poszczególnych rodzajach wojsk i służb.



Szkolenie w SOR realizowane było w trzech etapach: -w zakresie
szkolenia pojedynczego żołnierza, dowódcy drużyny i dowódcy
plutonu. Po zakończeniu szkolenia w SOR podchorążowie rezerwy
składali egzaminy oficerskie i byli kierowani na półroczne praktyki do
jednostek wojskowych, a po ich zakończeniu mianowani do stopni
oficerskich i przenoszeni do rezerwy.



Przeszkoleniu wojskowemu podlegali tylko studenci zdolni do służby
wojskowej. Pozostali (studentki i studenci) byli szkoleni w ramach
szkolenia obronnego.

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa

państwa w PRL



Szkolenie obronne młodzieży akademickiej prowadzone było na

podstawie programów dostosowanych do profilu szkół.



Na uniwersytetach, w wyższych szkołach pedagogicznych,

akademiach rolniczych i ekonomicznych realizowano program

szkolenia obronnego o kierunku sanitarno – obronnym, a na

uczelniach technicznych (politechniki, wyższe szkoły

inżynierskie) – o kierunku ratownictwa ogólnego i specjalnego.



Wprowadzony w 1973 r. system kształcenia wojskowego

studentów był modyfikowany, jednak bez naruszenia

podstawowych jego założeń.

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa państwa w PRL

Ważną rolę w przygotowaniu kadr kierowniczych resortów i

województw spełniało „wyodrębnione wewnętrznie szkolenie

obronne kadr”. Wprowadzone ono było w postaci resortowych

lub wojewódzkich ćwiczeń kompleksowych (ostatnie ćwiczenia

przeprowadzono w 1988 roku) – organizowanych raz na 5 lat;

specjalistycznych ćwiczeń, gier decyzyjnych i treningów

obronnych – organizowanych corocznie na poszczególnych

szczeblach organizacyjnych, w resortach, województwach,

gminach i zakładach pracy; a także ogólnoobronnych zajęć

zbiorowych prowadzonych w wymiarze 2–3 dni w każdym roku –

organizowanych dla tej kadry w formie wykładów, seminariów,

dyskusji problemowych, pokazów itp. 

System edukacji na rzecz bezpieczeństwa państwa w PRL



Bardzo istotnym elementem edukacji obronnej było szkolenie jednostek przewidzianych

do militaryzacji oraz formacji obrony cywilnej. Podstawową formą szkolenia osób

posiadających przydziały organizacyjno – mobilizacyjne do tych jednostek, jak i formacji

OC, były ćwiczenia. Mogły być realizowane w czasie wolnym od pracy w wymiarze 15

dni w roku. Organizatorami szkoleń formacji obrony cywilnej byli kierownicy zakładów

pracy oraz prezydenci miast, naczelnicy miast, dzielnic, gmin. 



Przysposobienie obronne młodzieży szkolnej realizowane było w wymiarze 76 godzin

lekcyjnych.. Cały proces edukacji społeczeństwa organizowały i sprawowały nad nim

kierowniczą drogę naczelne i terenowe ograny polityczne, władzy i administracji

państwowej. W zakresie obrony cywilnej główny wysiłek skupiono na przygotowaniu

ludności do ochrony przed skutkami użycia ówczesnych środków rażenia, organizacji i

prowadzenia akcji ratunkowych, zwalczania klęsk żywiołowych i usuwania ich skutków. 

KONIEC OKRESU PRL



Przemiany społeczne lat osiemdziesiątych spowodowały zmiany celów i

treści kształcenia obronnego młodzieży szkolnej. Programy

przysposobienia obronnego nie były w pełni aprobowane przez

społeczeństwo. Dominowała w nich tematyka wojskowa i indoktrynacja

polityczna. Przykładem braku stabilności treści kształcenia obronnego oraz

nikłe koordynacji z systemem edukacji jest fakt, że w latach 1952 – 1990

programy przysposobienia wojskowego i obronnego w szkołach

ponadpodstawowych były zmieniane 24 razy. Żadnego programu nie można

było, więc zweryfikować w praktyce. 



Na przełomie 1987 i 1988 r. resorty Obrony i Edukacji Narodowej

rozpoczęły prace na rzecz modernizacji systemu szkolenia wojskowego i

obronnego studentów.



W 1990 r. wycofano ze szkół podstawowych przedmiot przysposobienie

obronne, wprowadzając w zamian zagadnienia z zakresu powszechnej

samoobrony. Ponadto do szkół ponadpodstawowych weszły nowe

programy PO, których treści nawiązywały wyłącznie do ochrony zdrowia i

życia przed zagrożeniami czasu pokoju.

Bibliografia:



Atlas historyczny świata. Wydawnictwo PPWK W-wa 1974r.



Zarys dziejów polskiego szkolnictwa wojskowego Stanisław Rutkowski



Wojsko polskie 1939-1945. Barwa i broń. Praca zbiorowa. Wydawnictwo
Interpress Warszawa 1984r.



Polska w II Wojnie Światowej. Autor: Garliński Józef. Wydawnictwo
Bellona 1994r.



W Polsce i na obczyźnie 1939-1956 : zarys dziejów szkolnictwa
wojskowego Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, cop. 2006



Wyższe szkolnictwo wojskowe w Polsce w latach 1947-1967 Dariusz
Stanisław Kozerawski Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2005



Historia Polski. Autorzy: Czubiński Antoni, Jerzy Topolski. Wydawnictwo
Ossolineum.1988.



Morskie szkolnictwo wojskowe w Polsce jako komponent systemu
bezpieczeństwa państwa. Od niepodległości do transformacji
ustrojowej. Autor: Jerzy Będźmirowski. Wydawnictwo: Akademia
Marynarki Wojennej w Gdyni. Gdynia 2008.



Kształcenie obronne młodzieży w Polsce - materiał pomocniczy w
Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nysie. Nysa 2004