Rynek, typowe struktury:

wprowadzenie

Rynek

• Pojęcie trudno poddające się

jednoznacznemu zdefiniowaniu, ponieważ
obejmuje szeroki zakres związków
gospodarczych

• Rynek jest to ogół stosunków

zachodzących między podmiotami
uczestniczącymi w procesach wymiany.

• Tymi podmiotami są sprzedawcy i

nabywcy, którzy kształtują podaż i popyt,
a także wzajemne relacje między nimi.

(Wrzosek, 1994)

Pojęcie rynku – inne

definicje

• Miejsce dokonywania aktów kupna-

sprzedaży

• Miejsce rzeczywiste lub wirtualne, gdzie

„spotyka się” zagregowany popyt ze
zagregowana podażą

• Forma komunikowania się sprzedawców

z kupującymi oraz zawierania transakcji
kupna–sprzedaży

Relacje na rynku

• Rynek tworzą relacje:

– zachodzące między sprzedawcami a

nabywcami (stosunki wymiany),

– zachodzące między sprzedawcami

(stosunki równoległe),

– zachodzące między nabywcami

(stosunki równoległe).

Aspekty rynku

• Rynek może być ujmowany

w dwóch aspektach:

– w aspekcie podmiotowym
– w aspekcie przedmiotowym

Podmioty rynku

Podmioty rynku:
• przedsiębiorstwa produkcyjne,
• przedsiębiorstwa usługowe,
• banki,
• Państwo,
• gospodarstwa domowe

(konsumenci),

Aspekt przedmiotowy

• Aspekt przedmiotowy rynku dotyczy:

1. ogółu elementów rynku i zależności między nimi,
2. ogółu przedmiotów wymiany, które towarzyszą tym

elementom.

• Elementami rynku są:

– podaż wyrażająca ujawnione przez sprzedawców

zamiary sprzedaży (ilość dobra jaką sprzedawcy gotowi
są zaoferować przy określonym poziomie ceny),

– popyt wyrażający ujawniane przez nabywców zamiary

zakupu (ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić
przy określonym poziomie ceny),

– ceny.

Elementy rynku –

równowaga rynkowa

0

5

10

15

0

5

10

15

20

25

30

35

ilość Q

c

e

n

a

P

Q *

P *

D

S

Równowaga rynkowa -

nadwyżki

 

 

Cena

[zł/MW

h]

Krzywa podaży

Krzywa
popytu

p

Ilość
[MWh]

 

q

Nadwyżka
konsumentów

Nadwyżka
producentów

Punkt
równowagi
rynkowej

Elastyczność cenowa

popytu

• Elastyczność cenowa popytu mierzy

siłę reakcji (wrażliwość) sprzedaży
danego dobra na zmiany ceny tego
dobra.

0

0

1

0

0

1

0

0

/

)

(

/

)

(

/

/

P

P

P

Q

Q

Q

P

P

Q

Q

E

p













Popyt

elastyczny/nieelastyczny

• Popyt ma elastyczność równą jedności jeśli E

p

= -1.

Określonej procentowej zmianie ceny odpowiada
dokładnie taka sama procentowa zmiana ilości (w
przeciwnym kierunku).

• Popyt jest nieelastyczny, jeżeli -1<E

p

<0. Procentowa

zmiana nabywanej ilości dobra jest mniejsza niż
procentowa zmiana ceny.

• Popyt jest elastyczny, jeśli E

p

<-1. W tym przypadku

zmiana ceny wywołuje większą niż proporcjonalną
procentową zmianę ilości. A zatem popyt elastyczny jest
bardzo czuły (wrażliwy) na zmiany ceny.

• Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny), E

p

= 0.

• Popyt doskonale elastyczny, E

p

= -∞.

Determinanty wpływające na

wartość wskaźnika elastyczności

cenowej popytu

• Dobra podstawowe (konieczne do

zakupu)
vs dobra luksusowe

• Istnienie substytutów (dużo vs mało)
• Czas na podjęcia decyzję (dużo vs

mało)

• Cena produktu na tle dostępnych

środków (wysoka vs niska)

– Przykład: oferta pracy

Popyt doskonale

nieelastyczny

Popyt elastyczny

Równowaga rynkowa na

rynku e.e.

Kryteria wyodrębniania

rynku

• Przedmiot wymiany

– rynki produktów, usług, pracy, pieniądza…

• Podmioty rynku:

– liczba podmiotów reprezentujących podaż i popyt

(stopień koncentracji rynku: konkurencja
doskonała, monopol, monopson … )

• Przestrzeń terytorialna:

– rynki lokalne, krajowe, międzynarodowe, globalne

Struktury rynku – podstawowe kryterium

klasyfikacji

• Uwzględniając dwa kryteria, a mianowicie:

– liczbę sprzedawców i nabywców

działających na rynku,

– względną wielkość sprzedawców i

nabywców, wyrażoną za pomocą ich udziału
w ogólnej wielkości podaży i popytu,

można wyodrębnić różne rodzaje struktury
podmiotowej rynku, określane mianem
typów (struktur) rynku.

Struktury (typy) rynków

• Konkurencja doskonała
• Konkurencja monopolistyczna
• Monopol
• Monopson
• Monopol bilateralny
• Monopol naturalny
• Oligopol
• Oligopson

Konkurencja doskonała

• (Nieskończenie) wielu sprzedających i kupujących –

sprzedający i kupujący uznają, że ich decyzje dotyczące
kupna i sprzedaży nie wpływają na ceny rynkowe

• Rynek jednego dobra – homogeniczny/jednorodny produkt
• Brak barier wejścia i wyjścia
• Doskonała informacja o producentach (jakości),

konsumentach, oferowanych cenach i ilościach

• Mobilność czynników produkcji
• Maksymalizacja zysku jako cel działalności

przedsiębiorstwa

• Brak interwencji rządowych (ograniczenia podaży lub

popytu, subsydia, taryfy, podatki preferencyjne itp.)

Konkurencja doskonała

• Przedsiębiorstwa działające w gałęzi doskonale

konkurencyjnej napotykają na płaską, czyli
poziomą krzywą popytu

• Bez względu na to, ile przedsiębiorstwo

sprzedaje, uzyskuje dokładnie cenę rynkową

• Jeżeli zaś próbuje sprzedać swoje produkty po

cenie wyższej, niczego nie sprzeda

Monopol

• Rynek, na którym w roli sprzedawcy

występuje tylko jedno
przedsiębiorstwo.

• W praktyce rynek, na którym

pojedyncze przedsiębiorstwo
kontroluje co najmniej 90% rynku.

• Warunek konieczny istnienia

monopolu:

– bariery wejścia!

Bariery wejścia

• Korzyści skali - W przypadku monopoli naturalnych koszty

przeciętne zmniejszają się wraz ze wzrostem produkcji, co sprawia,
że pojedyncze przedsiębiorstwo osiąga najniższe możliwe koszty
jednostkowe, zaopatrując cały rynek.

• Bariera kapitałowa - W niektórych gałęziach (np. przemysł

samochodowy, rafinacja ropy naftowej) nakłady kapitału niezbędne
do uruchomienia produkcji są bardzo duże. W innych (przemysł
chemiczny, farmaceutyczny, elektronika) konieczne są znaczne
wydatki na badania i rozwój.
Ryzyko wejście do sektora bardzo duże.

• Czysta przewaga jakościowa lub kosztowa - Niekiedy jedno

przedsiębiorstwo ma nad wszystkimi potencjalnymi konkurentami
absolutną przewagę pod względem jakości produktu lub przewagę w
postaci niższych kosztów. Źródłem przewagi kosztowej może być
zastosowanie innowacji technicznej, bardziej efektywne zarządzanie
lub zdolność do szybkiego uczenia się.

Bariery wejścia

• Kontrola nad zasobami naturalnymi - Bariera

wejścia powstaje wówczas, gdy działające już na rynku
przedsiębiorstwo (przedsiębiorstwa) kontroluje
niezbędne do produkcji zasoby - surowce, rezerwy ropy,
talenty naukowe. W skali lokalnej właściwy wybór
lokalizacji sklepu może zapewnić ochronę przed
pojawieniem się potencjalnych konkurentów.

• Różnicowanie produktu - Jeśli tylko jakiemuś

przedsiębiorstwu, za pomocą reklamy i kampanii
marketingowych, uda się zaszczepić w nabywcach
przekonanie o "unikalności" jego produktu lub znaku
firmowego, dochodzi do stworzenia skutecznych barier,
utrudniających wejście nowym przedsiębiorstwom.

Bariery wejścia

• Patenty, prawa autorskie, znaki firmowe oraz inne

bariery prawne - Patent zapewnia posiadaczowi
wyłączne prawo produkcyjnego stosowania, używania
oraz sprzedaży wynalazku na pewien okres. Prawo
autorskie zabrania osobom nie upoważnionym
kopiowania konkretnego dzieła, np. w postaci publikacji
lub wyników badań naukowych.
Patenty i prawa autorskie tworzą ważne bariery wejścia
w przemyśle informatycznym, maszynowym, w
elektronice, na rynku wydawniczym, w przemyśle
farmaceutycznym, obronnym i chemicznym.

• Bariery strategiczne - Monopolista może zaniżać

ceny, czyli ustalać je poniżej poziomu ceny
monopolowej, aby zniechęcić kandydatów do
ewentualnego wejścia. Może też rozpocząć wojnę
cenową. Z tych samych powodów może zintensyfikować
działalność reklamową oraz znacznie zwiększyć
zróżnicowanie produktu, nie dlatego, że jest to opłacalne
(może tak nie być), lecz w celu podniesienia kosztu
wejścia nowych konkurentów.

Inne formy rynku

• Konkurencja monopolistyczna: produkt

niejednorodny (ale te same cechy
użytkowe)

• Monopol / monopson:

jeden producent/odbiorca

• Monopol bilateralny:

jeden producent – jeden odbiorca

• Monopol naturalny:

na rynku „miejsce” tylko dla jednego
przedsiębiorstwa

Konkurencja

monopolistyczna

• Połączenie dwóch przypadków rynków –

konkurencji doskonałej i monopolu.

• Główna cecha - różnicowanie produktu:

– przedsiębiorstwa rywalizują ze sobą, sprzedając

wyroby, które nieznacznie różnią się od siebie.

• Typowe dla większości dóbr konsumpcyjnych.
• Usługi posprzedażowe i serwis, reklama i

marketing (lojalności wobec produktu lub
marki) wzmacniają (rzeczywiste lub
wyobrażone) różnice między produktami.

Konkurencja

monopolistyczna

• Różnicowanie produktu oznacza, że rywalizujące

przedsiębiorstwa w pewnym stopniu są w stanie
wywierać wpływ na poziom ceny.

• Ponieważ konkurencyjne produkty są bliskimi

substytutami, popyt jest względnie elastyczny, lecz
nie doskonale elastyczny, jak w przypadku wolnej
konkurencji.

• Przedsiębiorstwo może nieco podnieść cenę, nie

tracąc przy tym wszystkich klientów na rzecz
konkurentów. Odwrotnie, obniżenie ceny powoduje
zwiększenie (choć nie w nieskończoność)
sprzedaży.

Oligopol

• Niewielka liczba dużych przedsiębiorstw.
• Każdy z producentów może przy podejmowaniu decyzji

brać pod uwagę reakcje pozostałych przedsiębiorstw
na swoje decyzje.

• Oligopoliści mają świadomość tego, że ich działania

również powodują reakcje pozostałych przedsiębiorstw.

• Tym samym wszyscy oligopoliści wiedzą, że są od

siebie współzależni -> możliwość wpływania na ceny.

• Bardzo często w tej strukturze rynku, oprócz firm

dominujących rynek, występują również małe
przedsiębiorstwa, które nie posiadają zdolności
strategicznego wpływania na ceny (cenobiorcy).

Oligopol

• Brak informacji o cenach
• Bariery wejścia na rynek:

– Skala przedsiębiorstwa
– Bariera kapitałowa
– Patenty, efekt doskonalenia
– Istniejące nadmierne moce produkcyjne
– Licencje, pozwolenia rządowe