Schemat nr 1

Organizacja osobowości według

H.J.Eysencka

•  
• IV poziom typu Typ X
•  
• III poziom cech Cecha X

Cecha Y

•  
• II poziom (nawyki) Nawyk W Nawyk X Nawyk

Y Nawyk Z

•
• I poziom S-R S –R S - R S – R S- R S- R

S- R S- R S - R

•  

Schemat nr 2

Strategie metodologiczne w badaniach nad osobowością (na podstawie

Eysenck 1981).

 
Alternatywna
teoria
 
Falsyfikacja
 
 
Weryfikacja
 
 
Obserwacja
indukcja
 
Wrażenie Hipoteza Teoria Prawa
przeczucie

Tabela nr 1

Porównanie perspektyw interpretacji – przyrodnicza vs humanistyczna

• Analizowane wymiary

Zestawienie odmiennych idei

Najważniejsze wartości:
naukowe vs Ludzkie

Prawa zachowania:
determinizm vs
indeterminizm

Źródło wiedzy
podstawowej:
obiektywizm vs
intuicjonizm

Metodologiczna

strategia: dane vs teoria

Sceneria odkrycia:

laboratorium vs teren

Znaczenie wymiaru
temporalnego:
historyczne vs ahistoryczne

Wzrost wiedzy vs polepszenie ludzkiej kondycji;
metodologiczna poprawność vs względność;
warunkiem przełożenie na
użyteczność vs brak takiej konieczności

Wszystko przebiega według pewnego porządku vs
brak porządku;
zrozumiały vs niezrozumiały; przewidywalny
vs nieprzewidywalny; kontrolowalny vs
niekontrolowalny

Rozpoznane dane vs empatia; obserwacja vs
samoobserwacja; definicja operacyjna vs analiza
lingwistyczna; badanie vs wspólne
odczucie

Badanie vs interpretacja; indukcja vs
Dedukcja;
dowód vs argument

Eksperyment vs wywiad/ studium przypadku;
manipulacja vs naturalna obserwacja; testowanie
hipotezy vs korelacja; kontrola vs realizm; precyzja
vs ekologiczna trafność

Rozwojowe vs opisowe podejście; badania
longituidalne vs badania przekrojowe

Tabela nr 1

Porównanie perspektyw interpretacji – przyrodnicza vs humanistyczna cd.

• Analizowane wymiary

Zestawienie odmiennych idei

Pozycja na wymiarze
natura/ wychowanie:
dziedziczność vs
środowisko

Ogólność praw:
nomotetyczne vs
idiograficzne

Konkretność pojęć:
hipotetyczne konstrukty
vs interweniujące
zmienne

Czynniki prowadzące
do działania: poznanie
vs afekt

Poziom analizy:

elementaryzm vs holizm

Koncepcja organizmu:
reaktywność vs
twórczość

Fizjologia vs sytuacja; biologia vs społeczna
Nauka

Gatunek ogólny vs gatunek specyficzny;
„standardowy człowiek” vs niepowtarzalność
jednostkowa; uniwersalizm vs kontekstualizm

Biologiczna rzeczywistość vs abstrakcyjna
Koncepcja

Molekularny vs molarny; część vs całość

Rozum vs emocja; myślenie vs motywacja;
intelekt vs impuls; racjonalność vs
irracjonalność

Automatyczna vs wolicjonalna kontrola;
asocjacjonizm vs konstruktywizm

(za: Furnham 1988, s. 48 )

Schemat 3

Relacja pomiędzy osobowością a zachowaniem

 
 

 
 
 
   

 
 (za: Pennington 2003, s. 11).

Osoba
Zmienne
podmiotow
e

Osoba
Zmienne
podmiotow
e

Zachowa
nie

   

Zachowa
nie

   

Sytuacja
Psychologiczne
znaczenie
sytuacji dla
podmiotu
 

Sytuacja
Psychologiczne
znaczenie
sytuacji dla
podmiotu
 

Schemat nr 4

Osobowość a zachowanie (opracowanie własne)

Zachowanie w sytuacji X= f(

Dyspozycji, rodzaju

wzbudzonych Procesów Psychicznych, Rodzaju
Interakcji

)

Stan – aktualne zachowanie danej osoby
posiadającej dane właściwości w danej
interakcji. Dana forma interakcji
uaktywniająca dane motywy i emocje, dane
procesy wartościowania, ujawnia specyfikę
danej osobowości

Stan – aktualne zachowanie danej osoby
posiadającej dane właściwości w danej
interakcji. Dana forma interakcji
uaktywniająca dane motywy i emocje, dane
procesy wartościowania, ujawnia specyfikę
danej osobowości

Predyspozycje – zmienne warunki i
właściwości psychofizyczne mające znaczenie
dla rozwoju osobowości

Predyspozycje – zmienne warunki i
właściwości psychofizyczne mające znaczenie
dla rozwoju osobowości

Dyspozycje- czyli aktualne właściwości
osobowości (niepowtarzalne, jednostkowe
właściwości)

Dyspozycje- czyli aktualne właściwości
osobowości (niepowtarzalne, jednostkowe
właściwości)

Schemat nr 5

Typologia charakterów według I.Kanta

Melancholik

Choleryk

(słabe uczucia)

(silna aktywność)

Flegmatyk

Sangwinik

(słaba aktywność)

(silne uczucia)

Schemat nr 6

Typy charakterów według W.Wundta

Niestały
(silne emocje)
 
 
Melancholik Choleryk
 

Niezmienny Zmienny
(wolne zmiany) (gwałtowne

zmiany)

 

Flegmatyk Sangwinik
 
 
  Stały
(słabe emocje)

Schemat nr 7

Połączona konfiguracja typów „Galen – Kant – Wundt”

Mocny (silny)

Słaby

 
Szybki Choleryk

Sangwinik

Wolny Melancholik

Flegmatyk

 

Schemat nr 9

Cechy osobowości określane na podstawie wymiarów E-I i N-S

Niestabilny (neurotyczny)

Nastrojowy Drażliwy

Lękliwy Niespokojny
Sztywny Agresywny
Poważny Pobudliwy
Pesymistyczny Zmienny
Powściągliwy Melancholik Choleryk Impulsywny
Nietowarzyski Optymistyczny
Spokojny Aktywny
Introwersja

Ekstrawersja

Bierny Towarzyski
Ostrożny Flegmatyk Sangwinik Otwarty
Myślący Gadatliwy
Pojednawczy Wrażliwy
Kontrolujący siebie Niefrasobliwy
Solidny Pełen życia
Zrównoważony Beztroski
Opanowany Przywódczy
Stabilny

Schemat nr 10

Neuronalne mechanizmy systemu hamowania i aktywacji – teoria J.A.Graya

(na podstawie: R.Buck 1988, s. 148)

 

Behawioralna

aktywacja
„Dążenie”

Behawioralna

aktywacja
„Dążenie”

Ciało

Migdałowat

e

Ciało

Migdałowat

e

Behawiora

l.

hamowani

e „Stop”

Behawiora

l.

hamowani

e „Stop”

Reakcja

Walka albo

Ucieczka

Reakcja

Walka albo

Ucieczka

Brzuszno-

Środkowe

Podwzgórze

Brzuszno-

Środkowe

Podwzgórze

Przykomorow

y system i

Istota Szara

Przykomorow

y system i

Istota Szara

Siatkowaty

Układ

Pobudzenia

Siatkowaty

Układ

Pobudzenia

System

„Przegroda-

Hipokamp-

Czołowy

”

System

„Przegroda-

Hipokamp-

Czołowy

”

Boczne

Podwzgórze

Boczne

Podwzgórze

Obszar

Przegrody

Obszar

Przegrody

”

”

(+)

(+)

(+)

ŚS
P

sklepien
ie

(+)

Prążek
krańcowy
(-)

(-)

(-)

Objaśnienia: Skrót: ŚSP – Środkowy Splot
Przodomózgowia

Schemat nr 11

Relacja pomiędzy wymiarami osobowości E-I i N a niepokojem i

impulsywnością (na podstawie Larsen, Buss 2005, s.207)

 
 
 
 

Niski
poziom
impulsywn
ości

Wysoka
impulsy
wność

Behawioral
ny system
pobudzeni
a

Niski
poziom
niepokoj
u

Behawioral

ny system

hamowania

Wysoki
poziom
niepokoj
u

EKSTRAWER
SJA

INTROWERSJ
A

EMOCJONALNA
STABILNOŚĆ

NEUROTYCZN
OŚĆ

Tabela nr 2

Hipotetyczne związki struktur mózgowych z cechami

E-I i N

Ekstrawersja

Neurotyzm

Alternatywna nazwa

cech (Tellegen)

Pozytywna afektywność

Negatywna afektywność

Wymiary cech według

Graya

Impulsywność

Niepokój

Biologiczne podłoże

według Eysencka

Aktywacyjny układ

siatkowaty

Układ limbiczny

Zadanie układu

Mózgowego

Reakcja na podniety,

pozytywne zbliżanie,

pozytywne emocje

Reakcja na kary,

wycofywanie się lub

ostrożność w obliczu

zagrożenia lub nowości,

negatywne emocje

(szczególnie lęk)

Struktury i ścieżki

mózgowe związane z

cechami

Dopaminergiczne ścieżki Ciało midgałowate

Aktywność EEG

Lewa przednia część

kory

Prawa przednia część

kory

(za: McAdams 2006, s.
176).

Tabela nr 3 Relacja pomiędzy wymiarami osobowości wg Eysencka a cechami wyróżnianymi w innych modelach osobowości

Ekstrawersja

Neurotyzm

Psychotyzm

Cloninger

Poszukiwanie

Nowości

Unikanie Szkody

Zależność od

Nagrody

Fowles

Impulsywność/

Pozytywny Afekt

Motywacja

Awersyjna

Niespecyficzne

Pobudzenie

Goldberg

Ekstrawersja

Neurotyzm

Niska Ugodowość

Niska Sumienność

Gray

Behawioralna

Aktywacja

Behawioralne

Hamowanie

Walka/ ucieczka/

agresja

Pawłow-Strelau

Siła Pobudzenia

Siła Hamowania

Ruchliwość

Procesów

Nerwowych

Tellegen

Pozytywna

Afektywność

Negatywna

Afektywność

Skrępowanie

Zuckerman

Ekstrawersja

Neurotyzm

Impulsywność

USS

(poszukiwanie

doznań)

Za: Jackson, Smillie, 2008,
s. 260

Charakterystyka wymiarów temperamentu w ujęciu C.R.Cloningera

Wymiar

temperamentu

Wysoki wynik

Niski wynik

Unikanie szkody

Pesymistyczny

Optymistyczny

Lękliwy

Odważny (śmiały)

Nieśmiały

Otwarty (wychodzący
naprzeciw

)

Ospały

Energiczny

Poszukiwanie

nowości

Nastawiony eksploracyjnie

Powściągliwy

Impulsywny

Sztywny

Ekstrawagancki

Skromny

Drażliwy

Stoicki

Wrażliwość na

nagrody

Sentymentalny

Krytyczny

Towarzyski

Powściągliwy

Ciepły

Obojętny(oderwany)

Współczujący

Niezależny

Wytrwałość

Gorliwy

Apatyczny

Stanowczy

Rozpieszczony

Ambitny

Nie spełniający

oczekiwań

Perfekcyjny

Pragmatyczny

Charakterystyka wymiarów charakteru wg C.R.Cloningera

(2004, s. 45)

WYMIAR

CHARAKTERU

WYSOKI WYNIK

NISKI WYNIK

Kierowanie

samym sobą

Odpowiedzialny

Obwiniający siebie

Ukierunkowany na realizację

celów

Nie posiadający (pozbawiony)

celów

Zaradny

Niekompetentny

(nieumiejętny)

Akceptujący samego

siebie

Próżny

Ufny ( pełen nadziei)

Deliberujący

Kooperatywność

Rozsądny (rozumny)

Uprzedzony

Empatyczny

Niewrażliwy

Pomocny (uczynny)

Nienawidzący (wrogo

usposobiony)

Współczujący

Odwetowy (mściwy)

Kierujący się zasadami

Oportunistyczny

Transcendencja

Wyważony (rozsądny)

Represyjny

Idealistyczny

Praktyczny

Transpersonalny

Dualistyczny

Wierny

Sceptyczny

Duchowy

Materialistyczny

Hierarchiczny model poziomów samoświadomości i ich relacja

do cech charakteru(na podstawie: Cloninger 2004, s.55)

Poziom

śwaidomości

Deficyt charakteru

Formy zaburzeń

Poziom I –

niewystarczające

poczucie bycia vs.

utrzymujące się

poczucie bycia

(SD) – karzący siebie

Zachowania typu

samouszkodzeń

(KO) – nieufający sobie

Hipochondryczny

(ST) – tłumiący (represyjny) Emocjonalnie niestabilny,

pozbawiony nadziei

Poziom II –

niewystarczające

poczucie wolności

vs. stanowczość

(SD) – bezcelowość

Bezrobocie, przestępczość

(KO) – Mściwość

Nadużywanie różnych

substancji

(ST) – brak moralnych

ideałów

Brak wyrozumiałości i

uprzejmości

Poziom III –

niewystarczające

poczucie miłości i

piękna

(SD) - samolubność

Niepewność społeczna,

zazdrość

(KO) – nieliczący się z

innymi

Uraza, brak bliskości

(ST) – indywidualistyczny

Nie zabiegający o

związanie z innymi

Objaśnienia: SD – samo dyrektywność; KO – kooperatywność; ST – samo
transcendencja

Hierarchiczny model poziomów samoświadomości i ich relacja do

cech charakteru(na podstawie: Cloninger 2004, s.55) cd.

Poziom

śwaidomości

Deficyt charakteru

Formy zaburzeń

Poziom IV –

niewystarczając

e poczucie

prawdy i wiary

(SD) – nieumiejętny

(niekompetentny, nie na

miejscu)

Nieadekwatny, depresyjny

(KO) – nieprzydatny

Wrogość i napięcie

(ST) – sceptyczny

Brak wiary i kreatywności

Poziom V-

niewystarczając

e poczucie dobra

i jedności bycia

(SD) – ugodowy

Perfekcjonizm w kierunku

poszukiwania panowania

(mastery- seeking

perfectionsim

(KO) – dbający o własne

interesy

Brak mądrości i dobrego

samopoczucia (well-

being)

(ST) – materialistyczny

Brak spójności (koherencji)

i cnoty (moralności -

virtue)

Objaśnienia: SD – samo dyrektywność; KO – kooperatywność; ST – samo

transcendencja

Relacja pomiędzy warstwami osobowości i trzema

wyższymi procesami poznawczymi

Funkcja

poznawcz

a (wymiar

charakter

u)

Właściwo

ści

seksualne

j warstwy

Właściwo

ści

warstwy

materialn

ej

Właściwo

ści

warstwy

emocjonal

nej

Właściwo

ści

warstwy

intelektua

lnej

Właściwo

ści

warstwy

duchowej

Przewidywan

ie

(przezorność

)

(samo-

dyrektywnoś

ć)

Odpowiedzi

alny vs.

nieodpowie

dzialny

Zdecydowa

ny

(nastawion

y na cele)

vs.

bezcelowy

Energiczny

vs.

niepewny

Zaradny

(pomysłow

y) vs.

nieadekwat

ny

(nieudolny)

Spontanicz

ny vs. z

góry

ustalony

Osąd

(kooperaty

wność)

Tolerancyjn

y vs.

uprzedzony

Przebaczaj

ący vs.

odwetowy

Empatyczn

y vs.

bezduszny

Uczynny

vs.

nieprzydat

ny

Kierujący

się

zasadami

vs.

oportunisty

czny

Wgląd

(samo

transcende

ncja)

Bezinteres

owny vs.

wyobcowa

ny

Cierpliwy

vs.

niecierpliw

y

Transperso

nalny vs.

unikający

Kreatywny

vs.

naśladując

y

Duchowy

vs.

konwencjo

nalny

Emocjonalne właściwości 25 subpoziomów bycia opisywane przez specyficzne moduły temperamentu dla poziomów nieduchownych i moduły rozwoju charakteru dla poziomu

duchowego

Subpozio

m

Poziom

seksualnoś

ci

Poziom

materialn

y

Poziom

emocjonal

ny

Poziom

intelektua

lny

Poziom

duchowy

Duchowy

Nieśmiały vs.

czarujący

(US)

Badawczy

vs. nie

pobudzony

(PN)

Związany vs.

oderwany

(ZN)

Perfekcjonisty

czny

vs.pragmatyc

zny (UP)

Pokojowo

nastawiony

Intelektual

ny

Pesymistyczn

y vs.

optymistyczn

y (US)

Impulsywny

vs. sztywny

(PN)

Sentymental

ny vs.

obojętny

(ZN)

Zdetermino

wany vs.

ambiwalentn

y (UP)

Cierpliwy

Emocjonal

ny

Zahamowany

vs.

niezahamowa

ny (US)

Drażliwy vs.

stoicki (PN)

Towarzyski

vs.

dystansowy

(chłodny)

(ZN)

Wytrwały vs.

niewytrwały

(UP)

Łaskawy

(miłosierny)

Materialny

Lękliwy vs.

ryzykujący

(US)

Ekstrawagan

cki vs.

skromny

(PN)

Serdeczny,

Ciepły vs.

wyniosły

(ZN)

Chętny do

wysiłku vs.

leniwy (UP)

Pełen

szacunku

Seksualny

Zmęczony vs.

żywotny (US)

Bezładny

(chaotyczny)

vs.

rygorystyczn

y (PN)

Zależny vs.

niezależny

(ZN)

Ambitny vs.

nie dążący

do osiągnięć

(UP)

Ufny (pełen

nadziei)

Objaśnienia: US – unikanie szkody; PN – poszukiwanie nowości; ZN – zależność od nagrody;
UP – uporczywość

Sześcian typologii temperamentu według propozycji C.R. Cloningera

Sześcian typologii temperamentu według propozycji C.R. Cloningera

 
Porywczy Awanturniczy (żądny przygód)
(histrioniczny) (antyspołeczny)
 
 
Wrażliwy Wybuchowy

POSZUKIWANIE

(narcystyczny) (borderline) NOWOŚCI

 
Solidny Niezależny
(stateczny) (schizoidalny)
 
Ostrożny Planujący (metodyczny,obsesyjny)
(unikający)

 
 
UNIKANIE SZKODY WRAŻLIWOŚĆ NA NAGRODY (ZALEŻNOŚĆ )

Sześcian typów charakteru według propozycji C.R. Cloningera

Sześcian typów charakteru według propozycji C.R. Cloningera

 
Twórczy Fanatyczny (paranoidalny)
(światły)
 
 
Nastrojowy Zdezorganizowany
(cyklotymi- (schizotypalny)

TRANSCENDENCJA

czny)

 
Zorganizo- Autokratyczny
wany (autorytarny)
 
Zależny Przygnębiony (melancholijny)
(drażliwy)

 
 
KIEROWANIE SOBĄ KOOPERATYWNOŚĆ

Właściwości proprium w teorii cech G.W.Allporta

Aspekty prioprium

Okres

pojawiania się

Charakterystyka

Poczucie własnego

ciała

Pierwszy rok

życia

Podstawą są doznawane bóle,

przyjemności i wrażenia cielesne.

Jest to strumień doznań płynących z

wnętrza ciała; odczucie odrębności

własnego ciała od innych,

świadomość funkcji ciała

Poczucie tożsamości

Drugi rok życia

Podstawą jego wykształcenia są

interakcje

z

innymi

osobami.

Poczucie

tożsamość

zapewnia

ciągłość doświadczeń, a szczególną

w niej rolę zdaje się pełnić język i

własne imię, nazwisko

Szacunek dla siebie

samego (self- esteem)

Trzeci rok życia

Związany z potrzebą przetrwania, a

przejawiający

się

w

poczuciu

niezależności, osiągnięć, w formie

egoizmu, narcyzmu, dumy, miłości

do siebie samego

Rozszerzanie „ja”

(ekstensja ja)

Czwarty – szósty

rok życia

Podstawą jest wiedza o sobie i stan

posiadania (określa go zakres tego,

co można nazwać swoim – np. moi

rodzice, mój dom). Rozszerzanie „ja”

następuje w wyniku nadawania

znaczeń różnym obiektom i ich

włączania w zakres świadomości

bycia własnymi.

Właściwości proprium w teorii cech G.W.Allporta cd.

Aspekty

prioprium

Okres pojawiania

się

Charakterystyka

Obraz własnej osoby

(self- image

Czwarty – szósty

rok życia

Podstawą są wymiary „ja pożądane” i

„ja niepożądane”, będące wyrazem

czułości na pochwały i obwinienia.

Zawiera właściwie dwa aspekty –

spostrzegane aktualnie zdolności,

status (ja realne) oraz aspiracje (ja

idealne)

„Ja” jako nośnik

racjonalności lub

racjonalne myślenie

Szósty – dwunasty

rok życia

Odkrywanie

i

posługiwanie

się

zdolnościami myślenia, wyjaśniania i

rozwiązywania problemów

Dążenia osobiste

Okres adolescencji

Podstawą jest odkrywanie celów

życiowych

(wyznaczanie linii samodoskonalenia

siebie), dążenie do realizacji własnych

motywów, zaspokajania własnych

potrzeb, posiadania własnych uczuć,

myśli. Wskazuje na motywacyjną

stronę proprium.

Samoświadomość

Dorosłość

Powyższe aspekty proprium prowadzą

do wykształcenia się świadomości

siebie samego, która odzwierciedla

jedność i całościowość

wszystkich funkcji (jest wyrazem

osiągania

dojrzałości osobowości)

Teoria osobowości G.W.Allporta – opracowanie własne

Cel rozwoju osobowości – dojrzała

osobowość

Cel rozwoju osobowości – dojrzała

osobowość

Dyspozycje osobiste

– zgeneralizowane

struktury

neuropsychiczne

właściwe danej

osobie

Dyspozycje osobiste

– zgeneralizowane

struktury

neuropsychiczne

właściwe danej

osobie

Rozwój proprium – ku

samoświadomości

Rozwój proprium – ku

samoświadomości

Właściwości natury

– gatunkowe,

genetyczne,

indywidualne

(potencjał

)

Właściwości natury

– gatunkowe,

genetyczne,

indywidualne

(potencjał

)

Spełniane intencje, zamiary

(systemy znaczeń,

wartości)

Spełniane intencje, zamiary

(systemy znaczeń,

wartości)

Właściwości kultury,

społeczności,

pobudzenia przez

sytuacje, okoliczności

Właściwości kultury,

społeczności,

pobudzenia przez

sytuacje, okoliczności

Kształtowane postawy, nawyki, obiekty

zainteresowań, wartości – autonomia

funkcjonalna

Kształtowane postawy, nawyki, obiekty

zainteresowań, wartości – autonomia

funkcjonalna

Cechy –

zgeneralizowane

struktury

neuropsychiczne

(wspólne dla

pewnego kręgu

osób)

Cechy –

zgeneralizowane

struktury

neuropsychiczne

(wspólne dla

pewnego kręgu

osób)

Lista pogrupowanych cech powierzchniowych w grupie osób zdrowych

Lista sektorów

obejmujących cechy

Powierzchniowe

Nazwa sektora

Sektor I

Siła charakteru – moralny defekt

Sektor II

Realizm – neurotyczność

Sektor III

Równowaga, optymizm – niepokój,

Melancholia

Sektor IV

Inteligencja, wykształcenie – brak

Sektor V

Asertywność, dominacja – zahamowanie,

skromność

Sektor VI

Twardość (szorstkość)- wrażliwość

Sektor VII

Uspołecznienie – wrogość

Sektor VIII

Ogólna emocjonalność – spokój

Sektor IX

Życzliwość – podejrzliwość

Sektor X

Wylewność – rezerwa

Sektor XI

Pomysłowość – samozadowolenie

Sektor XII

Nieuporządkowanie –

uporczywość,Pedantyczność

Wykaz czynników uzyskanych na podstawie trzech źródeł

danych – L, Q i T

Wykaz czynników uzyskanych na podstawie trzech źródeł

danych – L, Q i T

Czynniki uzyskane z

danych

typu

dokumentacja życia

(dane typu L)

Czynniki uzyskane z

danych

typu

Samoobserwacja

kwestionariusze(dane

typu Q)

Czynniki uzyskane z

danych

testowych

(dane typu T)

U.I. 1 Cyklotymia –

schizotymia (czynnik A)

U.I. Q1 Cyklotymia –

schizotymia (czynnik A)

U.I. T16 Narcystyczne

ego, asertywność – brak

asertywności

U.I. 2 Inteligencja

(czynnik B)

U.I. Q3 Siła ego – Ogólna

emocjonalność (czynnik

C)

U.I. T17 Hamowanie

U.I. 3 Siła ego –

skłonność do

Neurotyzmu (czynnik C)

U.I. Q4 Pobudliwość

(czynnik D)

U.I. T18 Hipomaniakalny

spryt

U.I. 4 Pobudliwość –

emocjonalna dojrzałość

(czynnik D)

U.I. Q5 Dominacja

(czynnik

E)

U.I. T19 Praktyczność

(niezależność)

U.I. 5 Dominacja-

submisyjność (zaufanie

do siebie,

asertywność-

submisyjność,

niepewność) – czynnik

E)

U.I. Q6 Surgencja –

desurgencja (czynnik F)

U.I. T20 Komencja

Wykaz czynników uzyskanych na podstawie trzech źródeł danych – L,

Q i T cd.

U.I. 6 Surgencja

(pogodny, radosny) –

desurgencja

(pesymistyczny,

przygnębiony) – czynnik

F

U.I. Q7 Siła super ego

(czynnik G)

U.I. T21 Wybujałość,

entuzjazm

U.I. 7 Siła super ego

(odpowiedzialny,zdeter

minowany

–

niewytrwały, zmienny) –

czynnik G

U.I. Q8 Parmia (czynnik

H)

U.I. T22 Corticalertia

(aktywność mózgu)

U.I.

8

Parmia

(lubi

kontakty

z

innymi,

przyjazny) – threctia

(nieśmiały, wycofujący

się,

zahamowany) – czynnik

H

U.I. Q9 Premsia (czynnik

I)

U.I. T23 Neuronalna

(podwzgórzowa)

powściągliwość –

neurotyzm

U.I.

9

Premsia

(niecierpliwy,

zależny)

-harria (niezależny,

praktyczny) – czynnik I

U.I. Q10 Coastenia

(czynnik J)

U.I. T24 Lęk

U.I. 10 Coastenia

(indywidualista,pasywny

,nieaktywny – aktywny,

kooperujący) – czynnik J

U.I. Q11 Comention

(czynnik K)

U.I. T25 Realizm –

psychotyczne tendencje

Wykaz czynników uzyskanych na podstawie trzech źródeł danych – L,

Q i T cd.

U.I. 11 Comention-

zastosowanie

się

do

stada

(analityczny,

zainteresowania

intelektualne – wąski,

nierefleksyjny) – czynnik

K

U.I. Q12 Protension

(czynnik L)

U.I. T26 Kontrola przez

self –

sentyment

U.I. 12 Protension

(albo

paranoidalne

skłonności)

–

podejrzliwy,

zazdrosny

vs ufny, rozumiejący

(czynnik L)

U.I. Q13 Autia vs

praxernia (czynnik M)

U.I. T27 Apatia

U.I. 13 Autia-

praxernia

(niekonwencjonalny,

Ekscentryczny-

konwencjonalny,

sumienny) – czynnik M

U.I.Q14 Spryt –

Naiwność (czynnik N)

U.I. T28 Astenia

(słabość)

U.I. 14 Sprytny - naiwny

(czynnik N)

U.I. Q15 Skłonność do

winy – zaufanie(czynnik

O)

U.I. T29 Nadwrażliwość

U.I. 15 Skłonność do

winy – zaufanie (czynnik

O)

U.I. Q 16 Radykalizm –

konserwatyzm (czynnik

Q1)

U.I. T30 Niezależność

U.I. Q17

Samowystarczalność

(czynnik Q2)

U.I. T31 Ostrożny

realizm

Wykaz czynników uzyskanych na podstawie trzech źródeł

danych – L, Q i T cd.

U.I. Q18 Kontrola przez

self – sentyment

(kontrola przez wolę –

opieszałość, zawodność)

- czynnik Q3

U.I. T32 Ekstrawersja –

introwersja

U.I.

Q19

Napięcie

ergiczne, wymagania id

albo nacisk ze strony

konfliktów (czynnik Q4)

U.I. T33 Ponuractwo

(przygnębienie)

U.I. Q20 Tendencje do

fantazji (czynnik Q5)
U.I. Q21 Tendencje

Psychotyczne (czynnik

Q6

albo P)
U.I. Q22 Zaufanie do

siebie w sytuacjach

publicznych (czynnik Q7

Objaśnienia: U.I. oznacza indeks uniwersalny. Numeracja w przypadku danych z testów
obiektywnych (T- data) rozpoczyna się od 16, ponieważ czynniki oznaczone liczbami od
1 do 15 zostały wcześniej przydzielone do grupy czynników opisujących zdolności
analizowane w teoriach Thurstone’a, Guilforda, Carroll, Vernona i innych. W nawiasach
podano popularne i znane nazwy czynników, które są badane przez znane cattellowskie
kwestionariusze osobowości.

Struktura cech dynamicznych

Poziom
Abstrakcji

Poziom
objawowy

Cechy

dyna

miczn

e

Posta

wy

Nawyk

i

Kompl

eksy

Engra

my

Ergi(me

taergi)

Senty

menty

(za: Cattell 1957, s. 538)

Model Teorii Wielkiej Piątki w opracowaniu McCrae i Costa

Model Teorii Wielkiej Piątki w opracowaniu McCrae i Costa

Biografi

a

obiekty

wna

Biografi

a

obiekty

wna

Podstaw

y

bilogicz

ne

Podstaw

y

bilogicz

ne

Wpływy

Zewnętrz

ne

Normy

kulturowe

Zdarzenia

życiowe

Sytuacje

Wpływy

Zewnętrz

ne

Normy

kulturowe

Zdarzenia

życiowe

Sytuacje

Charakterystyczne

przystosowania

Zjawiska

uwarunkowane

kulturowo

Dążenia osobiste,

postawy itd..

Charakterystyczne

przystosowania

Zjawiska

uwarunkowane

kulturowo

Dążenia osobiste,

postawy itd..

Obraz siebie
Schematy ja

Mity osobiste

Obraz siebie
Schematy ja

Mity osobiste

Podstawowe

tendencje

Neurotyzm

Ekstrawersj

a

Otwartość

Ugodowość

Sumienność

Podstawowe

tendencje

Neurotyzm

Ekstrawersj

a

Otwartość

Ugodowość

Sumienność

Wpływy zewnętrzne

Model interpersonalnych cech osobowości w interpretacji J.S.Wigginsa

Model interpersonalnych cech osobowości w interpretacji J.S.Wigginsa

Dominujący – pewny siebie

Arogancki- Towarzyski-
Wyrachowany

Ekstrawertywny

Zimny

Ciepły – sympatyczny

(wrogi, kłótliwy)

Powściągliwy Skromny –

prostoduszny

introwertywny
Niepewny siebie - submisyjny

Model cecha- stan

Stresory
zewnętrzne

Stresory
zewnętrzne

W

Y

K

O

N

A

N

I

E

W

Y

K

O

N

A

N

I

E

CECHA

NIEPOKOJU

- Indywidualne

różnice w

skłonnościach do

niepokoju

CECHA

NIEPOKOJU

- Indywidualne

różnice w

skłonnościach do

niepokoju

STAN NIEPOKOJU

- Subiektywne uczucia

obawy

- pobudzenie

autonomicznego

systemu nerwowego

STAN NIEPOKOJU

- Subiektywne uczucia

obawy

- pobudzenie

autonomicznego

systemu nerwowego

Aktywności

,

przetwarza

nia

Aktywności

,

przetwarza

nia

System poznawczy a cecha i stan

Sensoryczne i poznawcze sprzężenie zwrotne

Mechanizmy

obronne lub

strategie radzenia

sobie stosowane w

celu uniknięcia lub

redukcji stanu

niepokoju

Mechanizmy

obronne lub

strategie radzenia

sobie stosowane w

celu uniknięcia lub

redukcji stanu

niepokoju

Wewnętrzne

myśli,

uczucia i

bilogiczne

potrzeby

Wewnętrzne

myśli,

uczucia i

bilogiczne

potrzeby

Z
A
C

H

O

W

A

N

I

E

Z
A
C

H

O

W

A

N

I

E

Zewnętrz

ne

stresory

Zewnętrz

ne

stresory

CECHA

NIEPOKOJU

- Różnice

indywidualne

w

skłonnościach

do

CECHA

NIEPOKOJU

- Różnice

indywidualne

w

skłonnościach

do

Ocena

pozna

wcza

Ocena

pozna

wcza

STAN NIEPOKOJU

-subiektywne uczucia

obawy

- Pobudzenie

autonomicznego systemu

nerwowego

STAN NIEPOKOJU

-subiektywne uczucia

obawy

- Pobudzenie

autonomicznego systemu

nerwowego

Inwentarz S-R Ogólnej Cechy Niepokoju (S-R GTA) Endler, Okada

Inwentarz S-R Ogólnej Cechy Niepokoju (S-R GTA) Endler, Okada

SYTUACJE

ODPOWIEDZI

-Jesteś w sytuacjach angażujących w

interakcję z innymi ludźmi

-Jesteś w sytuacjach gdzie istnieje

możliwość fizycznego uszkodzenia

-Jesteś w nowej albo sobie zupełnie

obcej sytuacji

- Jesteś zaangażowany w swoje

codzienne rutynowe sytuacje

-Szukasz tego typu doświadczeń

-Pocisz się

-Masz „uczucie zakłopotania”

-Czujesz się ożywiony i podniecony

-Masz uczucie ucisku w żołądku

-Czujesz napięcie

-Radują cię te sytuacje

-Serce szybciej bije

- Czujesz niepokój

(za: Krahe 1999, s. 75)

Pięć wymiarów cechy niepokoju

Pięć wymiarów cechy niepokoju

1. Interpersonalny wymiar (interpersonal) cechy A- odnoszący się do sytuacji

które angażują interakcje z innymi ludźmi a które są postrzegane jako

wzbudzające niepokój

2. Fizyczne niebezpieczeństwo (physical danger) jako wymiar cechy A-

uaktywniane przez sytuacje w których osoba narażona jest na

prawdopodobieństwo fizycznego uszkodzenia

3. Niejasność (dwuznaczność) (ambiguous) jako wymiar cechy A - odnosi się

do zagrożeń stwarzanych przez sytuacje w których nie wie co może się jej

przydarzyć

4. Społeczna ewaluacja (social evaluation) jako wymiar cechy A - odnosi się

do sytuacji które mogą prowadzić do naruszenia samooceny w rezultacie

bycia ocenianym prze inne osoby

5. Codzienne obowiązki (daily routines) jako wymiar cechy A - stanowią one

sposobność do powtarzalności sytuacji. Dokładne znaczenie tego wymiaru

pozostaje nieco niejasne, ponieważ brakuje wyraźnej definicji natury tych

sytuacji w wyzwalaniu niepokoju

Elementy składowe procesu samoregulacji

Elementy składowe procesu samoregulacji

Behawioralna samoregulacja

Ukryta samoregulacja

Samoregulacja przez otoczenie

Stosowana strategia

Pętla

sprzężenia zwrotnego

OSOBA

OSOBA

ZACHOWA

NIE

ZACHOWA

NIE

OTOCZE

NIE

OTOCZE

NIE

Cykliczne fazy procesu samoregulacji

Cykliczne fazy procesu samoregulacji

Wykonanie lub

kontrola

wolicjonalna

Wykonanie lub

kontrola

wolicjonalna

Samo -

refleksja

Samo -

refleksja

Przezorność

Przezorność

Cechy faz procesu samoregulacyjnego

CYKLICZNE FAZY PROCESU SAMOREGULACYJNEGO

PRZEZORNOŚĆ

WYKONANIE/

KONTROLA

WOLICJONALNA

SAMO - REFLEKSJA

Analiza zadania

-Ustalanie celów

-Planowanie

strategiczne

Samokontrola

- Instruowanie siebie

Samego

-Wyobrażenia

-Koncentracja uwagi

-Strategie

zadaniowe

Samoocena (ocenianie)

Self – Ewaluacja

Atrybucja przyczyn

Przekonania związane z

własnymi motywami

(self-

motivation beliefs)

-Skuteczność ja

-Oczekiwania

odnośnie wyników

-Wewnętrzne

zainteresowania/

wartości

-Orientacja na cele

Obserwacja siebie

-Rejestrowanie

siebie

-Eksperymentowanie

(sprawdzanie

siebie

samego)

Reakcja na siebie (self-

reaction)

-Zadowolenie z

siebie/ afekt

-Adaptacja/

obronność

Podstawowe elementy opisu osobowości wg J.B.Rottera

Podstawowe elementy opisu osobowości wg J.B.Rottera

Psychologiczna
sytuacja

Psychologiczna
sytuacja

Oczekiwania

Wolność

działania

Wartość

wzmocnienia

Wartość

potrzeby

Potencjał

zachowania

Potencjał potrzeby

(opracowanie własne na podstawie: Peninngton 2003, s. 184).

Rozwój poczucia skuteczności na przestrzeni życia – w interpretacji A.Bandury

Okres życia

Podstawowe zadania

Wskaźnik poczucia
skuteczności

Niemowlęctwo

Uczenie się, że zachowania

prowadzą do pewnych

konsekwencji

Powiązanie działań z jego

efektami – fundamenty

poczucia skuteczności

Wczesne dzieciństwo

Uczenie się sił i słabości;

porównywanie siebie z

innymi (z rodzeństwem)

Koncentracja na modelach

celem

obserwacji

ich

zachowań – postrzeganie

dominacji

innych

jako

czegoś dobrego a nie

zagrażającego

Okres szkolny

Nabywanie

wiedzy

i

umiejętności rozwiązywania

problemów,

naciski

prowadzące

do

porównywania

się

z

rówieśnikami

Badanie nowych

zainteresowań, idei –

brak

zahamowań

Adolescencja

Przejście ku dorosłości;

dojrzewanie i związane z

tym

wymagania

Zdolność do kierowania i

radzenia

sobie

z

wymaganiami

i

dokonującymi

się

zmianami;

osiąganie

możliwości

przejście

w

okres dorosłości

Dorosłość

Kariera, relacja z innymi,

rodzina

Możliwość osiągania

sukcesu

w karierze, utrzymaniu

relacji

z innymi, wychowywaniu

dzieci

Okres starości

Zmniejszanie się

fizycznych i

psychicznych zdolności.

Emerytura

Dostrzeganie

osiągniętej

mądrości

na

podstawie

zgromadzonych

doświadczeń, poszukiwanie

nowych wyzwań

Modele stosunków międzyludzkich a formy zachowań i

osobowość

– według A.Fiske

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotow

y

Ranking

autorytetu

Harmonijna

równość

Rynkowe

wartościowa

nie

Wzajemna

wymiana

Ludzie dają

to, co

mogą i

dowolnie

biorą to,

czego

potrzebują ze

zgromadzony

ch

zasobów. To

co

dostajesz nie

zależy

od twojego

wkładu,

lecz od

przynależnośc

i do

wspólnoty

Wyżsi w

hierarchii

mają

pierwszeństw

o,

przywłaszczaj

ą lub

mają

pierwszeństw

o

do posiadania

tego,

czego sobie

życzą

lub otrzymują

dobra

(daninę) od

niższych

w hierarchii.

W

zamian

ponoszą

odpowiedzialn

ość za

Zaspokojenie

potrzeb

niższych w

hierarchii oraz

za

zapewnienie

im

poczucia

bezpieczeńst

wa

Wyrównanie,

wymienność

w

towarze, w

naturze

(wet za wet).

Dają i

dostają w

zamian

zwrotnie te

same

rzeczy z sobie

właściwym

opóźnieniem

Płaca (lub

wymiana)

za artykuły

proporcjonaln

a do

tego co

zostaje

otrzymane;

płaca

jako

funkcja cen

rynkowych

albo

korzyści

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotow

y

Ranking

autorytetu

Harmonijna

równość

Rynkowe

wartościowa

nie

Dystrybucja

(sprawiedliw

y rozdział)

Używanie

zasobów

traktowanych

jako

wspólne, bez

zwracania

uwagi na

to jak dużo

każda

osoba używa;

wszystko

należy do

wszystkich

razem.

Udziały i

własność

indywidualna

nie

jest brana

pod uwagę

Im wyżej w

hierarchii,

tym

więcej dostaje

i tym

większy

posiada

wybór.

Podwładni

otrzymują

mniej i

mają

mniejszy

wybór –

często

spośród tego,

co

pozostaje

Dla każdego

to

samo. Każdy

ma

identyczny

udział

(bez względu

na

potrzeby,

pragnienia

lub

użyteczność)

„Każdemu
odpowiednio
do jego
wkładu”.
Osobie
przysługują
zasoby
proporcjonalni
e do
jej standardu
(tj.
wielkości
wkładu,
władzy,
honorarium,
aprowizacji
opartej
na wielkości
poprzedniej
konsumpcji,
proporcjonalne
go
wkładu
korzyści
albo
odszkodowani
a
za bezrobocie)

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotow

y

Ranking

autorytetu

Harmonijna

równość

Rynkowe

wartościowa

nie

Udział

(wkład)

Każdy daje, to

co

posiada (co

jest moje

jest twoje)

Nobless

oblige

(szlachectwo

zobowiązuje),

wyższych w

hierarchii

obowiązuje

dobroczynnoś

ć,

okazywanie

własnej

wielkości i

szlachetności.

Podwładni

otrzymujący

dary są

zaszczyceni i

zobowiązani

Każdy ma

równy

udział (wnosi

ten sam

wkład)

Ludzie

oceniani

według

wniesionego

wkładu

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotowy

Ranking

autorytetu

Harmonijna

równość

Rynkowe

wartościowa

nie

Praca

Każdy pracuje i

robi

to co może,

bez

podkreślania

wielkości

własnego

wkładu.

Zadania są

traktowane

jako

zbiorowa

odpowiedzialn

ość

grupy bez

dzielenia

zajęcia albo

wyznaczania

specyficznych

jednostkowych

zadań

odmiennych

od zadań

służących

celom

grupowym

Wyżsi w

hierarchii

ukierunkowu

ją i

kontrolują

pracę

podwładnych

; sami

wykonują

mniej

żmudną

pracę.

Wyżsi

kontrolują

wytwór

pracy

podwładnych

Każda osoba

coś

wykonuje w

danej

fazie pracy.

Wyrównanie

wkładu

zadań

Praca dla

zarobku

ocenianego

na

podstawie

jakiejś

jednostki

czasowej

lub na

podstawie

wyniku

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotow

y

Ranking

autorytetu

Harmonijn

a równość

Rynkowe

wartościowani

e

Znaczenie

rzeczy

Dziedzictwo,

upominki,

uświęcone

relikty

które są

metonimiczny

mi

(przenośnymi

)

związkami

ludzi z

którymi osoba

się

identyfikuje

Środki

prestiżu i

symbole

władzy

(uporządkowa

nia).

Widoczna

konsumpcja

ujawnia

wyższość.

Odwrotnie,

przeciwzbytko

we

prawa, które

zabraniają

niższym

w hierarchii

posiadania

pewnych

środków

Oznaki

równości,

niezależny

status,

jeden dla

każdego.

Na

przykład,

rower,

samochód,

broń,

zestaw

narzędzi

czy

dom, który

każdy

musi

posiadać

aby

dorównać

innym

Wytworzone

albo

nabyte artykuły

w

ci

uzyskania

korzyści;

wytworzony

kapitał i

zapasy.

Produkty są

rozwijane i

prezentowane z

uwzględnieniem

praw

marketingu.

Prywatna

własność

także oceniana

pod

kątem wielkości

nakładów

(kosztów) elach

sprzedaży

Wymiar

analizowa

nej

rzeczywist

ości

Podział

wspólnotow

y

Ranking

autorytetu

Harmonijna

równość

Rynkowe

wartościow

anie

Orientacje

na

ziemię

Ojczyzna albo

dom

wskazuje na

zbiorową

narodową

tożsamość.

Ziemia

narodzin

otrzymana

od przodków i

utrzymywana

dla

potomstwa.

Ziemia

jest dobrem

wspólnoty

Posiadłość,

królestwo

władców,

osobiste

panowanie,

majątek,

lenno

Równy kawałek dla

każdej rodziny (np.
chińska reforma

ziemska). Posiadanie

ziemi albo

terytorialnej władzy

jako podstawa

równości

(np. wszyscy

mają prawo

głosowania;

każdy naród jest

równie

reprezentowany)

Lokata,

traktowana

jako kapitał.

Sprzedawana

w

celach

określonych

zysków, w

celach

wynajmu czy

dzierżawy

albo jako

środek
produkcji

Znaczenie

czasu

Relacje są

traktowane jako

odwieczne (tj.

solidarność

która jest

oparta na

pokoleniach lub

wspólnym

korzeniu).

Uwiecznienie

tradycji,utrzymu

jące

wspólnotową

ciągłość przez

odtwarzanie

przeszłości

Kolejność

w

hierarchii

wyznacza

następstwo

określonego

postępowania

albo

skupia uwagę

odpowiednią

do

Zajmowanej

pozycji.

Czasow

dominacja

przełożonych,
często

określona

wiekiem

lub

starszeństwem

w

hierarchii

Wahania sytuacji,

zmienność

właścicieli czy inne

zmiany

pojawiające się w

odpowiedniej

częstotliwości.

Zgodność czasowa

działań albo

równanie według

zasady

odpowiedniego

wysiłku albo

posiadanych

możliwości

Rachunek

proporcji

interesu,

obrotów,

płatności albo

wytwórczości

(produktywnoś

ci) w

jednostce

czasowej.

Odniesione do

skutecznego

użycia

czasu,

skutecznego
jego spędzania,

i do

odpowiednich

kosztów

utraconego

czasu

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotow

y

Ranking

autorytetu

Harmonijna

równość

Rynkowe

wartościowa

nie

Podejmowan

ie decyzji

Grupa szuka

konsensusu,

jedności;

decyzja

kierowana

znaczeniem

grupy

Poprzez

dekret czy

rozporządzeni

e

autorytetu.

Wola

przywódcy

jest

przekazywana

pozostałym.

Podwładni

posłuszni

rozkazom

Jedna osoba

jeden

głos. Każdy

ma

prawo głosu.

Dotyczy to

także

zmienności

stanowisk

(rotacji

stanowisk)

Rynek

decyduje,

rządzony

przez

zaopatrzenie,

wymagania

czy

oczekiwane

korzyści.

Także

racjonalne

koszty i

analizę

pożytków

(zysków)

Społeczny

wpływ

Konformizm;
pragnienie
bycia
podobnym do
innych,
zgadzania
się,
utrzymywania
anonimowości
i nie
odróżniania się
od
innych.
Wzajemne
modelowanie i
imitacja

Posłuszeństwo
w
stosunku do
autorytetu
albo
szacunek do
prestiżowego
przywódcy;
podporządkow
anie
ujawnia
lojalność i
dążenie do
podobania się
przełożonym

Uprzejmość
staje się
istotnym
czynnikiem;
kompensacja
braków
dążąca do
spełnienia
równości;
utrzymywanie
rzeczy w
stanie
pewnej
równowagi

Koszty i zyski
pobudzają.
Marketingowa
manipulacja.
Oferowanie
specjalnych
interesów;
widoczny
brak obfitości
lub
ograniczenia
czasowe mogą
pobudzać ludzi
do
działania

Wymiar

analizowa

nej

rzeczywis

tości

Podział

wspólnotowy

Ranking

autorytetu

Harmonijn

a równość

Rynkowe

wartościowani

e

Sposób

tworzenia

grupy

Poczucie jedności,

solidarności, udział

w dziedzictwie

wspólnoty (np.

więzy krwi); jeden

za wszystkich,

wszyscy za jednego

Hierarchiczn

a

organizacja;

naśladowcy

charyzmatyc

znych

przywódców

Równy

status grup

Korporacje,

związki

pracy, asocjacje

artykułów. Także,

biurokracja

nastawiona na

regulację

zorientowaną na

pragmatyczną

skuteczność

Tożsamoś

ć

społeczna

i

self

Członkowstwo jest

czymś naturalnym.

Self definiowany w

kategoriach

pochodzenia,

rasy,etniczności,wsp

ólnych

korzeni,

wspólnego

losu.Tożsamość

oparta na

Najbliższych

(odwołująca się do

najgłębszych więzi

grupowych) i

najbardziej trwałych

osobistych relacjach

Self w

kategoriach

czczonego

przywódcy

albo

lojalnego

naśladowcy;

tożsamość

definiowana w

kategoriach

pozycji

albo

przywilejów

albo

podległości i

służebności

Self jako

oddzielny

ale

porównywaln

y i

równy z

innym;

tożsamość

zależna

od bycia

równym,

podtrzymana

przez

grupy

odniesienia

Self definiowany

w

kategoriach

zawodu

albo

ekonomicznej

roli (jak ktoś

zarabia

na życie).

Tożsamość

wytworem

sukcesu

lub porażki w

przedsiębiorczoś

ci

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotowy

Ranking

autorytetu

Harmonijna

równość

Rynkowe

wartościowa

nie

Motywacja

Motywacja

bliskości

(związku z

innymi).

Murrayowska

potrzeba

opiekowania się i

podporządkowani

a

(Nur i Suc).

Japońskie amae

Motywacja

mocy

(autorytarna

osobowość)

Pragnienie

sprawiedliwoś

ci i

równości

Motywacja

osiągnięć

Moralna

ocena i

ideologia

Troskliwość,

uprzejmość,

altruizm,

niesamolubna

szczodrość.

Ochranianie

bliskich

osobistych relacji.

Traktowana jako

coś

wrodzonego w

naturze,

tkwiącego

w istocie natury

ludzkiej

Polecenia

autorytetu

są słuszne.

Posłuszeńst

wo woli

przełożonyc

h;

heteronomi

a, ocena i

ideologia

związana z

autorytetem

Sprawiedliwoś

ć jako

ścisła

równość,

równe

traktowanie i

wzajemność

Abstrakcyjne,

uniwersalne

racjonalne

zasady

oparte na

kryteriach

utylitarnych

typu

największego

dobra

dla

największej

liczby.

Kryteria

racjonalno-

prawne

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotowy

Ranking

autorytetu

Harmo

nijna

równoś

ć

Rynkowe

wartościo

wanie

 

Moralna

interpretacj

a

niepowodze

nia

Naznaczenie,

zatrucie,

pomieszanie.

Uczucie

bycia

odmiennym,

braku

przynależności.

Ofiary

szukają i

łączą się z grupami

innych cierpiących osób,

wśród

których

niepowodzenie jest

źródłem ich solidarności

Czy

obraziłem

Boga? Czy

byłem

nieposłuszny?

Przekona

nie, że

niepowo

dzenie

równowa

ży

właściwą

formę

wykrocze

nia

Agresja i

konflikt

Rasizm, ludobójstwo na

rzecz

oczyszczenia rasy.

Zabijanie dla utrzymania

honoru grupy. Rozpusta

oparta na

deindywiduacji.

Terroryści i

buntownicy nie

dbając o wybór

zabijają wszystkich

członków
przeciwnej grup

y

Wojny dla

rozszerzenia

politycznej

władzy

(hegemonii).

Polityczne

zabójstwa,

likwidowanie

ludzi

którzy nie

akceptują

ustawodawstw

a autorytetów

politycznych

Oko za

oko,

rewanż,

zemsta

Wojny

merkantylne,
niewolnictwo,

eksploatacja

pracowników.

Zabijanie

uzasadnione

potrzebą

ochrony rynku

i

korzyści.

Strategie

wojenne

oparte

na„racjach”za

bijania.

Wymiar

analizowane

j

rzeczywistoś

ci

Podział

wspólnotow

y

Ranking

autorytetu

Harmonijna

równość

Rynkowe

wartościowa

nie

Charakterys

tyczna

jakość

przebiegu

relacji

Wykonawcze,

kinestetyczne

,

sensomotoryc

zne rytuały;

wspólne

posiłki,

biesiady,

uświęcone

składanie

ofiar

Czasowo –

przestrzennie

określone

przebiegi

(np. kto na

przedzie,

kto pierwszy).

Różnicowanie w

wielkości

(wielkości

mieszkania,

osobistej

przestrzeni);

wielość

zaimków dla

wyrażania

szacunku

Konkretne

operacje

angażujące

fizyczne

manipulacje

przedmiotami

czy

osobami po to,

aby

doprowadzić do

stanu

równowagi,

zgodności,

umiejscowić je

w

stanie pewnej

odpowiedniości

Abstrakcyjna

symboliczna

reprezentacja

(sprowadza się

głównie do

arytmetyki i

wnioskowania).

Na

przykład,

werbalne
negocjacje

dotyczące

odpowiedniej

wartości

obiektów;

tworzenie listy

cen;

symboliczne

zapisywanie

informacji o

bieżącym stanie

rynku

Przybliżony

wiek w

jakim dzieci

uzewnętrzni

ają

model

stosunków

międzyludzk

ich

Niemowlęctw

o

Do trzeciego

roku

Życia

Wkrótce po

czwartym

roku życia

W ciągu 9-

ego roku

życia

Strategie akulturacji – propozycja J.Berry

Wymiar dążenia do relacji Utrzymanie własnej kultury

i tożsamości

Integracja

Asymilacja

Separacja

Marginalizacja

Wielokulturowość

Rozmywanie

jedności

Segregacja

Wykluczenie

Strategie grup nie-
dominujących

Strategie grup dominujących

Ac (achievement)= +

0,2A

+

0,5B

+

0,3C

–

0,2D

–

0,2F

+

0,4G

+

0,2H

–

0,2I

–

0,2M

+

0,3Q2

+

0,3Q3

+

0,1Q4

(im wyższy wynik, tym większa

możliwość osiągnięć).

Podstawowe różnice pomiędzy niezależnym i współzależnym „ja” oraz właściwościami kultury kolektywistycznej i indywidualistycznej

Zmienna

Niezależne ja

Współzależne ja

Definicja

Oddzielanie się od

kontekstu

Społecznego

Związanie z kontekstem

społecznym

Struktura

Jedność, stabilność,

Spójność

Elastyczność, zmienność

Właściwości

Wewnętrzne, prywatne

(zdolności, myśli, relacje)

Zewnętrzne, publiczne

(status, role, uczucia)

Zadania

Być unikalnym

Wyrażać siebie samego

Realizować wewnętrzne

cechy

Promować własne cele

Być bezpośrednim

(powiedz,

co u ciebie)

Przynależeć, dopasować

Zajmować sobie właściwe

miejsce

Angażować się we właściwe

działania

Promować cele innych Być

nie wprost (rozpoznaj co u

mnie)

Znaczenie innych Ewaluacja siebie – inni są

ważni dla porównania

społecznego, doceniania

Określanie siebie – relacje z

innymi w specyficznym

kontekście określają mnie

Podstawa

samooceny

Zdolność wyrażania

siebie,

uwiarygodniająca

wewnętrzne

właściwości

Zdolność przystosowania się,

ograniczania siebie,

utrzymywania harmonii ze

społecznym kontekstem

Rodzaje kultury

Zmienna Indywidualistyczna

Kolektywistyczna

Sposoby

poznania

Osoby postrzegają siebie samych
jako mniej lub bardziej stabilne w
postawach, posiadanych cechach,
itd., a otoczenie postrzegane jako
zmienne –np. jak ktoś nie lubi pracy,
to ją zmienia. Myślenie logiczne
dominuje

Otoczenie postrzegane jako mniej lub bardziej
stabilne, postrzeganie się samego jako
zmiennego, gotowego do przystosowania się.
Stąd wyższa tolerancja dla sprzeczności.
Dominuje myślenie holistyczne, zapewniając
utrzymanie interpersonalnego ładu i harmonii
wewnątrzgrupowej

Motywacj

a

Motywowani pragnieniem

wyboru na sposób

indywidualny. Bardziej

motywowani, gdy mają wybór

niż gdy im się coś lub ktoś

narzuca. Motywacja wzrasta,

gdy pojawia się sukces

Wola być jak inni, wolę wybory narzucone
przez zaufane autorytety i osoby równego
statusu – wtedy najbardziej zmotywowani są
wewnętrznie i mają najlepsze wykonanie.
Motywacja często wzrasta po porażkach, gdyż
dominuje skupianie się na tym jak siebie
zmienić i polepszyć aby być bardziej
dostosowanym i spełniać oczekiwania
(wymagania) otoczenia

Emocje

Bardziej pozytywnie przeżywane

emocje dumy, wyższości, bycia
najlepszym –bycia na topie.

Generalnie więcej pozytywnych

niż negatywnych uczuć. Uczucia

są dobrym wskaźnikiem

satysfakcji z życia

Bardziej pozytywne uczucia interpersonalnie
angażujące (szacunek, uczucie przyjaźni,
bycia blisko). Uczucia ukrywane raczej i
traktowane jako odzwierciedlenie statusu
relacji interpersonalnych. Społeczne normy i
aprobata z ich przestrzegania wskaźnikiem
satysfakcji

Zachowa

nia

społeczne

Z reguły ustalane są relacje nie

za bliskie i krótkotrwałe. Często

starania o przyjęcie do nowych

grup wymagają nowych

umiejętności (szczególnie chodzi

o karierę zawodową). W czasie

komunikacji częstsze używanie

słowa „ja

Z reguły ustabilizowane bliskie i

długotrwałe relacje. Przynależność do

grupy z racji pochodzenia, prawa,

małżeństwa, itp. W trakcie komunikacji

częściej posługiwanie się częściej słowem

„my”. To też zależy od statusu

społecznego. Cenione jest milczenie

Zmienna

Indywidualistyczna

Kolektywistyczna

Etyka

Ważne jest kodeks

jednostkowy

(autonomiczny).

Naruszanie kodeksu

budzi gniew

Istotny jest kodeks społeczny.

Naruszanie kodeksu budzi

pogardę. Kłamstwo bardziej

akceptowane niż w kulturze

indywidualistycznej, jeżeli

pozwala zachować twarz lub

pomaga własnej grupie. Osoby

moralne zachowują się zgodnie

z pełniona rolą, statusem

społecznym, społecznymi

zobowiązaniami. Utrata twarzy

nie jest tylko kwestia jednostki,

ale całej grupy której jest ona

przedstawicielem. W relacji do

obcych grup można być

traktowanym jako moralny,

nawet jeśli się ich wykorzystuje

i oszukuje

Opracowane na podstawie: Triandis, Suh 2002, s. 141-145.

(za: McAdams 2006, s. 100).

Uniwersalny kołowy model kategorii celów

Samotranscendencja
Duchowość

Wygoda Wspólnota

Zewnętrzne

Wewnętrzne

Popularność Afiliacja
Image

Samoakceptacja

Sukces finansowy Zdrowie fizyczne
Hedonizm Bezpieczeństwo

Fizyczne „mnie” (self)

Wspólne kulturowo cechy przypisywane mężczyznom i

kobietom

Cechy charakteryzujące mężczyzn Cechy charakteryzujące kobiety

Aktywny

Żądny przygód

Agresywny

Arogancki

Autokratyczny

Apodyktyczny

Gruboskórny (szorstki)

Zarozumiały (przemądrzały)

Przedsiębiorczy

Realistyczny

Głośny

Okropny (wstrętny)

Pewny siebie (zadufany w sobie)

Oportunistyczny

Poszukujący przyjemności

Dokładny

Porywczy

Lekkomyślny

Pozer

Hardy (nieustępliwy)

Pretensjonalna

Serdeczna

Doceniająca (wdzięczna)

Ostrożna (rozważna)

Zmienna

Czarująca

Zależna

Emocjonalna

Lękliwa

Wielkoduszna

Skromna

Nerwowa

Cierpliwa

Miła

Pruderyjna

Wrażliwa (czuła)

Sentymentalna

Pobłażliwa

Nieśmiała (płochliwa)

Ciepła

Organizacja popędów w teorii S. Freuda – opracowanie własne

Poziom
Psychiczny

Poziom
biologiczny

Libido –
reprezentacja
psychiczna
Erosa

Mortido –
reprezentacja
psychiczna
Thanatos

Eros –
popędy życia

Thanatos –
popędy
śmierci

Obiekty na
które
skierowana
jest energia
popędów

Organizm i jego energia
jako źródło

Topograficzny model aparatu psychicznego według teorii S.Freuda

Świadomość

SUPEREGO

Przedświadomość

EGO

Nieświadomość

ID

Właściwości elementów struktury aparatu psychicznego –

teoria S. Freuda

ID

EGO

SUPEREGO

Natura

Reprezentuje

biologiczne

zaplecze

Reprezentuje

psychologiczne

zaplecze

Reprezentuje

społeczne

zaplecze

Elementy

składowe

Popędy, impulsy

Mnie (self)

Sumienie, idealne

ego

Orientacja na

wymiar czasu

Na bezpośrednią

teraźniejszość

Na teraźniejszość Na przeszłość

Poziom

świadomości

Nieświadome

Świadome i

Nieświadome

Świadome i

nieświadome

Energia

Jest jej źródłem

Dysponuje i

kontroluje

energię,

inwestuje energię

na

rzecz rozwoju

rozumowania,

myślenia,

abstrahowania

Powstaje dzięki

inwestowaniu

energii

przez ego w

proces

identyfikacji

(kateksja

ku innym

obiektom i

interioracja)

Właściwości elementów struktury aparatu psychicznego –

teoria S. Freuda cd.

ID

EGO

SUPEREGO

Zasada

Przyjemności i

Nirwany

Rzeczywistości

Doskonałości

Cel

Poszukuje

przyjemności,

unika

Dyskomfortu

Odróżnia

to

co

w

umyśle, od tego co w

świecie zewnętrznym,

to co prawdziwe od

tego co fałszywe; przez

to zapewnia

adaptację. Testuje

rzeczywistość. Służy id

Zapewnienie

przestrzegania

prawa,

moralności;

dążenie

do idealnego ja

Rodzaj

procesów

Irracjonalne,

proces

pierwotny,

czynności

odruchowe

Zachowanie

bezpieczeństwa i

kompromisu. Działa

za pomocą procesu

wtórnego,

polegającego na

myśleniu realistycznym

Kieruje się

zasadami

moralnymi – cele

realistyczne mają

być

zastąpione celami

moralnymi

Kontakt z

rzeczywistości

ą

Zna

rzeczywistość

subiektywną,

wewnętrzną

Racjonalne oceny

Alogiczne reguły

(zasada braku

sprzeczności

pomiędzy

normami,

standardami)

Sposoby radzenia z napięciami – dwie taktyki

Niepokój poprzez
represję jest
redukowany

Niepokój poprzez
represję jest
redukowany

Pragnienie nie jest
spełnione

Pragnienie nie jest
spełnione

Niepokój. Ego dokonuje
represji pragnienia

Niepokój. Ego dokonuje
represji pragnienia

Przyjemność z powodu

redukcji napięcia/

Przyjemność z powodu

redukcji napięcia/

Napięcie się

utrzymuje

Napięcie się

utrzymuje

Odczucie stanu

przyjemności

Odczucie stanu

przyjemności

Pragnienie
spełnione

Pragnienie
spełnione

Napięcie
zredukowane

Napięcie
zredukowane

Pragnienia wyzwalają

napięcia

Pragnienia wyzwalają

napięcia

Psychologiczna reprezentacja popędów odczuwana
jako pragnienie

Psychologiczna reprezentacja popędów odczuwana
jako pragnienie

Popędy – poziom

biologiczny

Popędy – poziom

biologiczny

Charakterystyka kompleksu Edypa (Elektry) – teoria S.Freuda

Kompleks Edypa u chłopców

Kompleks Edypa(Elektry) u

dziewczynek

-seksualne pragnienie matki, lęk

przed wrogością ze strony ojca, który

może te pragnienia odkryć

-powyższe prowadzi do niepokoju o

utratę penisa jako karę ze strony ojca

(lek przed kastracją)

-pragnienia kierowane do matki

ulegają represji, co powoduje

redukcję lęku

-następuje identyfikacja z ojcem i

przyjęcie roli bycia mężczyzną

 -rozwija się superego, które

zastępuje kompleks Edypa

-seksualne pragnienie ojca,

świadomość braku penisa

 

-powyższe prowadzi do zazdrości o

penis; posiadanie dziecka jest

traktowane jako substytut penisa;

pragnienie dziecka z ojcem

-następuje represja pragnień

kierowanych do ojca i życzenia

posiadania z nim dziecka

-pojawia się identyfikacja z matką i

przyjęcie roli bycia kobietą

-słabe superego zastępuje częściowo

rozwiązany kompleks Edypa (Elektry)

(za: Penningtn 2003, s. 64).

Charakterystyka faz rozwoju psychoseksualnego – na podstawie teorii

S.Freuda

Faza

rozwoju

Wiek

Strefa

erogenna

Cele

psychol

ogiczne

Cechy charakteru –

przy fiksacji

Oralna –

podzielona

na

okresy

inkorporacji

oralnej

(albo

pasywnej do

6

m.ż.) oraz

sadyzmu

oralnego

(agresji

oralnej

Od

urodzeni

a do

18 m.ż

Usta

(przyjemność

z kontaktu z

piersią matki, w

drugiej fazie

gdy

pojawiają się

zęby

przyjemność z

gryzienia i

żucia

Matka

obiektem

miłości.

Celem tej

fazy jest

ukształto

wanie

ufności,

optymiz

mu,

relacji

niezależn

ości od

innych

Charakter oralny

Pesymizm; niezdolność

tolerowania frustracji;

skłonność do zazdrości,

zależność od innych.

Okres

pasywny

może

prowadzić do nadmiernej

łatwowierności,

szukania

wsparcia

od

innych,

nadmiernej wrażliwości na

możliwość

bycia

odrzuconym przez innych;

okres sadyzmu

oralnego

dysponuje

do

rozwoju agresji werbalnej;

zainteresowania jedzeniem

i piciem (napięcia są

likwidowane przez palenie,

obgryzanie paznokci, picie

alkoholu)

Analna

Od 18 m.ż. do

3

r.ż.

Odbyt

Równowaga

pomiędzy

nadmierną

kontrolą lub

jej

brakiem

Charakter

analny

Zachowania

bierno-

agresywne i

tendencje

do

bałaganiarstw

a,

niechlujności,

otwartej

wrogości; lub,

zachowania

obsesyjno

-

kompulsywne

(obsesyjna

potrzeba

utrzymania

porządku,

drobiazgowoś

ć, upór,

przekora)

Fallicz

na

Od 3 r.ż.

do 6

r.ż.

Narządy

płciowe

Ukształtowa

nie się

tożsamości

płciowej

(faza ta

odpowiada

za

właściwy

kształt

seksualności

,

współzawod

nictwa

z innymi,

poczucie

tożsamości)

Charakter falliczny.

Lęki, możliwe inne objawy

nerwicowe. U mężczyzn

może

pojawiać

się

skłonność do koncentracji

na własnych narządach i

poszukiwania

coraz

to

nowych kontaktów z

kobietami

(uwodzenie

kobiet)

lub

posiadania

dużej

liczby

dzieci.

Fiksacja może też

skutkować dążeniem do

sukcesu

w

życiu

zawodowym (alternatywą

może być też porażka w

życiu

seksualnym

i

zawodowym, z powodu

nieświadomego poczucia

winy będącego efektem

przeżywanej rywalizacji z

ojcem o matkę). U kobiet

może pojawić nadmierna

tendencja do uwodzenia

mężczyzn

(z

jednoczesnym

zaprzeczeniem, że

podłożem jest potrzeba

kontaktów seksualnych).

Latentna

Charakter

falliczny.
Lęki, możliwe inne objawy
nerwicowe.

U

mężczyzn

może pojawiać się skłonność
do koncentracji na własnych
narządach i poszukiwania
coraz to nowych kontaktów
z

kobietami

(uwodzenie

kobiet) lub posiadania dużej
liczby dzieci. Fiksacja może
też skutkować dążeniem do
sukcesu w życiu
zawodowym

(alternatywą

może być
też

porażka

w

życiu

seksualnym i
zawodowym, z powodu
nieświadomego

poczucia

winy

będącego

efektem

przeżywanej rywalizacji z
ojcem o matkę). U kobiet
może pojawić nadmierna
tendencja

do

uwodzenia

mężczyzn
(z

jednoczesnym

zaprzeczeniem, że
podłożem

jest

potrzeba

Kontaktów seksualnych

Od 6 r.ż. Koncentrac

ja na

kontaktach

z

rówieśnika

mi, ruch

Konsolid

acja

tożsamo

ści

płciowej,

adaptacj

a do

wymaga

ń

otoczeni

a

W zależności od

poprzednich faz, ten

okres może nasilać

pewne tendencje

utrudniające

adaptację,

kontrolę własnych

stanów

Genitalna

Od

okresu

dojrzew

ania do

dorosłoś

ci

Narządy

płciowe

Samodzi

elność,

zdolność

pełnieni

a

ról,

dojrzałe

kontakty

heterose

ksualne

Do tej fazy dorasta się,
dzięki spełnieniu się faz
poprzednich. Powyższe
zapewnia osiągnięcie
tożsamości osobistej i
społecznej, zdolność do
zadawalającego sposobu
zaspokajania potrzeb.
Tworzy się dojrzały
charakter
genitalny

Model psychiki Samodzielność, zdolność pełnienia

ról, dojrzałe

kontakty heteroseksualne według teorii C.G.Junga

Świat zewnętrzny

Świat zewnętrzny

NNi

Person

a

Ego

Świado

mość

Self (jaźń)

Nieświadom
ość

osobista

Nieświadomość

zbiorowa

Cyrkularność procesów separacji jaźni i ego w

teorii C.G.Junga

Separacja

Ego

-

Jaźń

Separacja

Ego

-

Jaźń

Jednoczenie Ego -

Jaźń

Jednoczenie Ego -

Jaźń

Stadia separacji ego i jaźni w procesie rozwoju

1 2 3

4

1 2 3

4

Jaźń

Jaźń

Ego

Ego

Jaźń

Jaźń

Jaźń

Jaźń

Ego

Oś Ego -

Jaźń

Ego

Jaźń

Jaźń

Najważniejsze idee teorii Freuda i Junga – analiza porównawcza (opracowanie własne)

Porównywane

właściwości

S.Freud

C.G.Jung

Nieświadomość

Obszar energii o

charakterze

biologicznym, podstawa

popędów

Obszar energii

uwarunkowanej

procesem

ewolucji – kultura

tworzywem

Kluczowe rodzaje

popędów

Eros (libido) i thanatos

(mortido)-

Archetypy – ego,

persona,

cień, anima- animus,

jaźń

Rozwój uwarunkowany

Sposobem spełniania się

energii libido

Sposobem

wykorzystywania

energii płynącej z

archetypów

Fazy rozwoju

Sprowadzone do rodzaju

dominujących obszarów

cielesności poprzez

które

przejawia się energia

libido –

stąd faza oralna, analna,

falliczna, latentna,

genitalna

Sprowadzone do

sposobu

realizacji archetypu jaźni

–

stąd faza dominacji ego

i faza

dochodzenia do

spełniania

jaźni (realizacji siebie)

Znaczenie libido

Kluczowe

Libido to synonim

ogólnej

energii psychicznej

Porównywane

właściwości

S.Freud

C.G.Jung

Kierunek rozwoju

Rozwój zdeterminowany

a nie

ukierunkowany

Rozwój ukierunkowany

na

realizacje siebie samego

– kluczowa rola procesu

indywiduacji i

transcendencji

Znaczenie relacji z

innymi

Kluczowe- energia

seksualna

(libido) możliwa do

realizacji

poprzez interakcję

(interakcja

determinuje sposób jej

wyładowania). Jednostka

zdeterminowana jakością

relacji z obiektem

zaspakajającym

Podstawowe znaczenie

ma

aktywność samego

podmiotu,

sposób radzenia sobie z

archetypami

Kształt osobowości –

Charakter

Zdeterminowany

sposobem

spełniania się energii

libido w

różnych fazach rozwoju

Zależy od funkcji

świadomości i typów

postaw

(ekstrawertywna –

introwertywna) oraz od

sposobu jednostkowego

radzenia sobie z energią

(której źródłem są

archetypy i

instynkty)

Mechanizmy rozwoju

Identyfikacja i

przemieszczanie

Sublimacja i

symbolizacja

Typy charakterów społecznych według E.Fromma

Charaktery nieproduktywne

Asymilacja

Socjalizacja

Kategoria

Receptywny

(akceptujący)

Cechy: zależność od innych, wolą mówić „tak”

niż „nie”, raczej słuchają niż mówią, szukają

miłości i pomocy od innych, wyrażają

wdzięczność dla tych, którzy ich wspierają;

jeśli są wierzącymi osobami dużo oczekują od

Boga bez własnego wysiłku, jeśli nie są

wierzącymi odwołują się do magicznego

pomocnika, który rozwiąże ich problemy; są

optymistyczni i przyjacielscy. Lubią jeść i pić –

sytość to poczucie bezpieczeństwa.

Cechy pozytywne: wrażliwy, zdolny do

przyjmowania, przystosowany, uprzejmy,

ufny, oddany.

Najczęściej ten charakter występuje w

społecznościach zhierarchizowanych (niższa –

wyższa klasa) – podporządkowanie i

spełnianie obowiązków wiąże się z

oczekiwaniem na opiekę ze strony silniejszych

(bardziej uprzywilejowanych)

Masochistyczn

y

(lojalność)

Symbiotyczn

y

Wyzyskujący

(biorący)

Cechy: dążenie do zagarniania,

kradzieży,

manipulacji, jednocześnie

przejawy podejrzliwości,

cynizmu, zazdrości, wrogości.

Nie docenią tego, co posiadają,

przeceniają to, co inni posiadają.

Wyrazy miłości są tylko dla

innych znaczących, będących

obiecującymi obiektami na

których można coś skorzystać.

Jeśli wykorzystają innych,

rezygnują z kontaktów z nimi.

Zgarniają owoce pracy innych

(materialne, intelektualne, itd.).

Cechy pozytywne: aktywny,

samodzielny, z inicjatywą,

poczucie własnej wartości.

Ten typ charakteru może się

kształtować z społecznościach

rządzonych przez dyktatorów

Sadystyczny

(autorytarny)

Symbiotyczny

Gromadzący

(zachowawczy)

Cechy: przekonani, że dobra pochodzą

od samego siebie, a nie od innych – dla

zapewnienia sobie poczucia

bezpieczeństwa wolą dlatego

gromadzić, przyjmując postawę

ochronną przed innymi. Stają się

skąpcami, sknerami. Ich motto „moje

jest moje, a twoje jest twoje”. Mają

sentyment do wcześniej

zgromadzonych dóbr. Wyjałowieni z

uczuć do innych, nieprzyjemni w

stosunku do otoczenia, obsesyjna

potrzeba uporządkowania, czystości.

Wolą odpowiadać „nie” – słowa „tak”

wyzwala w nich obawę przed

możliwością utarty jakichś dóbr.

Dlatego patrząc od strony asymilacji są

zachowawczy, a od strony socjalizacji

destruktywni.

Cechy pozytywne: praktycyzm

życiowy,

rozsądny, ostrożny, uporządkowany,

spokojny, rozważny.

Charakter kreowany w społecznościach

purytańskich (zamykanie się we

własnych grupach rodzinnych) – styl

wczesnych osadników

północnoamerykańskich.

Destruktywny

(asertywność)

Wycofujący

się

Marketingowy

(wymienność)

Cechy: interpretacja zachowań i relacji w

kategoriach wymienności korzyści i

przywilejów. Traktowanie siebie i innych

jako towaru (stąd nastawienie na

kompetencję, skuteczność). Dążenie do

świadomych, racjonalnych wyborów,

uwzględniających zyski i straty.

Racjonalizm dominuje nad uczuciowością,

stąd obojętność

i umiejętność sprzedania siebie innym.

Wszystko ma swoją cenę i wymaga

nakładów

zwiększających atrakcyjność zasobów.

Nastawienie na zewnętrzność,

powierzchowność wymaganą do

podniesienia własnej wartości (stąd w

cenie mogą być pewne cechy takie jak

„bycie uśmiechniętym,

ambitnym, otwartym”). Osobowość na

sprzedaż – alienacja i konsumpcja.

Cechy pozytywne: świadom własnych

uczuć, wartości, celów, towarzyski,

otwarty, tolerancyjny, dążący do wiedzy,

ugodowy.

Charakter typowy w społeczeństwach

kapitalistycznych

Obojętny

(sprawiedliwoś

ć)

Wycofujący

się

Nekrofiliczny

(życie w śmierci)

Cechy: zainteresowania chorobami w

różnych jej przejawach i fascynacja

śmiercią (co znajduje też swój wyraz

w marzeniach sennych); namiętność

przekształcania żywego w martwe,

niszczenie dla samego niszczenia,

zainteresowanie tym, co czysto

mechaniczne (kult techniki).

Sztywność, chłód w stosunkach z

innymi. Niezdolność do śmiania się,

poczucia humoru. Postawa negacji

człowieka. To co martwe rządzi

życiem (instytucje, prawo, tradycja,

posiadanie rządzą życiem). Motto

„rzeczy władają człowiekiem;

posiadanie rządzi byciem; martwi

rządzą żywymi”. Przeszłość jest

święta.

Przedstawicielami społeczeństw

kreujących tego typu charakter są

Hitler, Pol Pot, plemię Hutu

(Rwanda).

Zbrodniczy

(wojowniczy)

Niehumanitarn

y

Charakter produktywny

Asymilacja

Socjalizacja

Kategoria

Działający

(twórczy)

Cechy:

produktywna

praca

pozwalająca na

przekształcanie różnych form

rzeczywistości, promująca twórcze i

owocne planowanie.

Produktywne rozumowanie pozwalające

na głębsze ipełniejsze poznanie i

zrozumienie. Produktywna

miłość wyrażająca się w

opiece nad innymi,

odpowiedzialności, szacunku

do innych, wiedzy na temat

innych. Te właściwości stają

się przeciwieństwem

nekrofilii i są określone jako

biofilia (miłość do życia).

Stan idealny: humanistyczny socjalizm

wspólnotowy

(utopia)

Miłość i rozum

(integracja)

Humanitarny

Potrzeby neurotyczne i kategorie postaw w interpretacji K.Horney

Kategoria postawy

Potrzeby neurotyczne Objawy zachowań

Postawa typu „do”

Potrzeba miłości i

Aprobaty

Pragnienie podobania

się

innym, spełniania ich

oczekiwań (wrażliwość

na

możliwość odtrącenia);

lęk

przed asertywnością i

wrogością

Potrzeba posiadania

partnera

Poszukuje osoby, która

się nim

(nią) zatroszczy;

przecenia

miłość drugiej osoby;

obawa

przed porzuceniem,

samotnością

Potrzeba ograniczenia

własnego życia

(własnych potrzeb)

Próbuje być

niewymagającą,

nie rzucającą się w oczy,

skromną; zadawala się

małym

Postawa typu

„przeciw”

Potrzeba mocy (władzy) Dąży do dominacji i

kontroli

nad innymi; gloryfikacja

siły,

pogarda dla słabości

Potrzeba

wykorzystywania innych

Korzysta z innych,

wykorzystuje do

własnych

celów; obawa przed

posądzeniem o

„głupotę”

Potrzeba prestiżu i

uznania społecznego

Szuka publicznej

akceptacji;

obawa przed

poniżeniem

Potrzeba osiągnięć

Dążenie do bycia

najlepszym;

ambitny; obawa przed

porażką

Postawa typu „od”

Potrzeba bycia

Podziwianym (admiracji)

Nadęty, nie szuka

uznania

społecznego;

wyolbrzymione

mniemanie o sobie,

zgodnie z

własnym wyobrażeniem

Potrzeba

samowystarczalności i

Niezależności

Nie zabiega o innych;

utrzymuje dystans do

innych,

nie wiążę się z innymi;

samotnik

Potrzeba doskonałości i

niedostępności

Dążenie do poczucia

wyższości; obawa przed

popełnieniem błędu i

krytyką