W OPARCIU O DZIEJE OŚWIATY NA ZIEMI

SZCZECIŃSKIEJ

SZKOŁA PODSTAWOWA

PRZEMIANY OŚWIATOWE

W POLSCE W LATACH

1945-2002

PIONIERSKIE LATA
POLSKIEJ OŚWIATY NA
POMORZU ZACHODNIM

1945-1950



Szkoły podstawowe, zarówno w okresie międzywojennym, jak i w

pierwszych latach po II wojnie światowej, nazywały się publicznymi

szkołami powszechnymi.



Organizowanie ich na Pomorzu Zachodnim rozpoczęło się tuż po

wyzwoleniu, a w niektórych miejscowościach jeszcze przed

zakończeniem działań wojennych. Szkoły powstawały na tych

terenach, gdzie- mimo akcji germanizacyjnej i terroru hitlerowskiego

w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej- przetrwała

ludność polska, która z chwilą wyzwolenia niezwłocznie rozpoczęła

tworzenie polskich placówek szkolnych.

Początki tworzenia polskiej szkoły powszechnej

Początki były bardzo trudne. Zniszczenia wojenne

nie oszczędziły na Pomorzu Zachodnim także

ośrodków życia oświatowego i kulturalnego.

Szczególnie źle przedstawiał się stan budynków

szkolnych i ich wyposażenia. Wiele z nich było

całkowicie zburzonych lub poważnie uszkodzonych.

Sprzęt szkolny został przeważnie zdemolowany lub

spalony. W takich warunkach, z wielkim zapałem

przystępowano do tworzenia polskiej szkoły.

Powstawanie polskich szkół odbywało się
spontanicznie, ale było ściśle związane z akcją
osiedleńczą. Tam gdzie osiedlało się najwięcej
ludności natychmiast przystępowano do tworzenia
szkoły.

W początkowym okresie powstające na tzw.
odzyskanych ziemiach polskie szkoły odgrywały
szczególną rolę; poza działalnością dydaktyczną były
także ośrodkami wpływającymi na stabilizację
społeczną mieszkańców. Podjęcie kształcenia dzieci w
polskiej szkole dla wielu rodzin było zapowiedzią
stopniowej stabilizacji ich życia, zakończenia lat
okupacji i wojennej poniewierki.

Nauczyciele,

którzy

przybywali

na

Pomorze

Zachodnie,

byli

naturalnymi

sprzymierzeńcami

administracji szkolnej, odpowiedzialni zarówno za
sam proces tworzenia szkół, jak również za ich
prawidłowe rozmieszczenie w terenie.

Zgodnie z niemiecką polityką oświatową
podstawową jednostką szkolną była 8-letnia
podstawówka, na wsi najczęściej jednoizbowa z
jednym nauczycielem. Nauka, przy skróconym
programie nauczania, w takiej szkole organizowana
była w klasach łączonych w ten sposób, że uczeń
do pierwszej i drugiej klasy uczęszczał po 2 lata, a
od trzeciej 4 lata.

W Polsce, w oparciu o Manifest Polskiego Komitetu
Wyzwolenia Narodowego, ukazało się zarządzenie
ministra oświaty z dnia 16 lipca 1945 roku, które
wprowadzało wszędzie zasadę klas jednorocznych.
Postulowano, by wszystkie dzieci w obwodzie szkolnym
miały możliwość ukończenia 7 klas o pełnym
programie szkoły powszechnej, a szkoła powinna
znajdować się w odległości nie większej niż 4 km od
miejsca zamieszkania dziecka.

Nowy ustrój oparty został na 4 zasadach:

Jednolitości- jednakowe struktury
programowe, przechodzenie z
niższego szczebla nauki szkolnej na
wyższe.

Bezpłatności- brak opłat za naukę,
stworzenie systemów stypendiów,
burs, internatów, pomoc w
wyżywieniu, zaopatrzenie w odzież,
podręczniki

Publiczności- szkoły państwowe,
samorządowe lub prowadzone przez
organizacje społeczne.

Obowiązkowości- nałożenie na
dzieci do 18 roku życia obowiązku
szkolnego, sankcje na rodziców dzieci
które nie realizują tego programu

PRZEMIANY OŚWIATOWE
W WOJEWÓDZTWIE
SZCZECIŃSKIM W LATACH

1951-1960



W okresie spontanicznego tworzenia polskiej szkoły na Pomorzu

Zachodnim trwającego bez mała do 1950 roku, przyszedł czas na

porządkowanie sieci powstałych szkół podstawowych i podwyższenia

ich stopnia organizacyjnego. Potrzeba ta nabierała coraz większego

znaczenia od czasu wprowadzenia w życie założeń reformy z

1948 roku, która uznała 7-klasową szkołę podstawową o

jednolitym programie nauczania. Ponadto znane z lat 1945-1950

rozmiary drugoroczności i odsiewu oraz pokaźna liczba dzieci nie

wypełniających obowiązku szkolnego dopingowała władze oświatowe

do wprowadzenia dalszych zmian w strukturze i sieci szkolnictwa

podstawowego, aby umożliwić każdemu dziecku ukończenie 7-klasowej

szkoły podstawowej.

Szkolnictwo podstawowe

Problem ten- zwłaszcza na wsi- dostarczał niemało kłopotów.
Dlatego, po przeprowadzeniu bardzo dokładnej i wnikliwej analizy
całej sieci szkół, postanowiono :

 zagęścić sieć szkół 7-klasowych przede wszystkim przez
systematyczne podnoszenie stopnia organizacyjnego tych
szkół niepełnych, które spełniają warunki bazowe i kadrowe

 zwiększyć liczbę nauczycieli w tych szkołach do takiego
poziomu, który pozwoli realizować program 7 klas.

W każdym roku szkolnym kładziono nacisk na potrzebę
dalszego podnoszenia stopnia organizacyjnego szkół
niepełnych i zagęszczenie sieci szkół zbiorczych. Przez
szkołę zbiorczą rozumiano szkołę pełną o co najmniej 4
nauczycielach, mającą odpowiedni lokal i wyposażenie w
pomoce naukowe do realizacji programu w zakresie 7 klasy
szkoły podstawowej. Starano się również przestrzegać
zasady, że szkoła winna znajdować się jak najbliżej dziecka
rozpoczynającego naukę.

Zarządzeniem ministra oświaty z dnia 15 maja
1954r. w sprawie organizacji szkół zobowiązano władze
oświatowe do prowadzenia prac nad siecią szkół
podstawowych w powiązaniu z pracami przygotowawczymi
do wprowadzenia nowego podziału administracyjnego na
gromady.

Postulowano, żeby w każdej gromadzie była co
najmniej jedna szkoła 7-klasowa o 4 i więcej
nauczycielach, której powierzone zostaną zadania
szkoły zbiorczej dla sąsiednich szkół niepełnych. Przy
planowaniu zadań dla szkolnictwa podstawowego w latach
1950-1955 przez cały czas kierowano się wytycznymi
wynikającymi z ustawy o planie 6-letnim i programu Frontu
Narodowego.

Ustawa o planie 6-letnim przewidywała przekształcenie
szkół podstawowych niepełnych tak, żeby w roku 1955
nauczaniem w szkołach pełnych objąć 87% całej populacji
dzieci będących w wieku szkolnym. Program Frontu
Narodowego zakładał, że w dziesięcioleciu 1950-1960
każdemu dziecku w mieście i na wsi zostanie zapewniona
możliwość zdobycia wykształcenia co najmniej w zakresie
pełnej szkoły 7-klasowej. Wydział oświaty zobowiązał się
do przyspieszenia pracy w zakresie inwestycji szkolnych
oraz należytego zaopatrzenia szkół w sprzęt i pomoce
szkolne.

Mimo znacznego zagęszczenia sieci szkolnej nie udało
się objąć nauczaniem wszystkich dzieci w wieku szkolnym.
Dla

zlikwidowania

tego

zjawiska

w

województwie

szczecińskim, które wynikało ze słabego zaludnienia
niektórych powiatów, władze oświatowe odstępowały od
określonych przez Ministerstwo Oświaty norm i w powiatach
mających niepełne szkoły w miejscowościach daleko
oddalonych od innych, których nie można było powiązać ze
szkołami zbiorczymi, przydzielały drugiego, trzeciego i
czwartego nauczyciela- nawet przy małej liczbie uczniów.
Tak było między innymi w Brzózkach, tam szkoła liczyła
zaledwie 9 dzieci, a w Przyborze zaledwie 6 dzieci.

Problem dostępności dzieci do szkół podstawowych, a tym
samym realizacji obowiązku szkolnego ,,spędzał sen z oczu’’
władzom oświatowym województwa jeszcze przez cały okres
realizacji planu 5-letniego. Dodatkowe trudności w tym okresie
wynikały z sytuacji demograficznej. Właśnie na te lata
przypada zjawisko wyżu demograficznego, do szkół
podstawowych zaczynają trafiać najliczniejsze roczniki.
Jeszcze w roku szkolnym 1954/55 mieliśmy 69 631 uczniów we
wszystkich szkołach naszego województwa, a już w roku
następnym liczba wzrosła do 79 507. Wzrost uczących się w
szkołach podstawowych naszego województwa był
największy w Polsce.

W roku 1956 mocą dekretu z 23 marca ujednolicono

przepisy o obowiązku szkolnym dzieci określając, że
obowiązek ten obejmuje

 pobieranie nauki w zakresie siedmiu klas i
rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w
tym roku kalendarzowym w którym dziecko
kończy 7 lat i trwa do ukończenia siedmiu klas i
nie dłużej jednak jak do końca roku szkolnego w
tym roku kalendarzowym, w którym dziecko
ukończyło 16 lat.

Określano, że obowiązek szkolny dziecko wypełnia w
szkole, w której obwodzie zamieszkuje, przez regularne
uczęszczanie do szkoły i sumienny udział w nauce oraz
innych zajęciach szkolnych, oraz że długość pieszej
drogi dziecka z domu do szkoły nie powinna wynosić
więcej niż 3km.

PRZEOBRAŻENIA
OŚWIATOWE OD CZASU
WEJŚCIA W ŻYCIE
USTAWY Z 1961 ROKU

O ROZWOJU SYSTEMU OŚWIATY I

WYCHOWANIA DO ROKU 1972



Rok szkolny 1961/62 był ostatnim rokiem pełnej realizacji 7-
klasowej

szkoły

podstawowej.

Rozpoczął

się

w

województwie szczecińskim ze stanem 884 szkół
podstawowych, w tym 700- to szkoły wiejskie oraz 144
szkół miejskich.



Rozpoczęte

w 1962

roku

prace zmierzające do

wprowadzenia w życie założeń reformy szkolnictwa
podstawowego obejmowały trzy podstawowe zagadnienia:



Sieć i organizacja szkół



Baza materialna



Kadra nauczycielska

Przemiany w zakresie reformowania
szkolnictwa podstawowego

Działania te wynikały z zapisów ustawy o rozwoju
systemu oświaty i wychowania z 1961 r., która zgodnie z
zasadą państwowości oświaty i wychowania określała,
że:

państwo zakłada,

prowadzi i utrzymuje

szkoły i inne placówki

oświatowe

Zgodnie z przyjętymi przez Ministerstwo Oświaty zasadami
należało w latach 1962-1966 przeprowadzić korektę sieci
szkolnej do takiego stanu, aby

 wszystkie dzieci w wieku szkolnym miały
możliwość

ukończenia

8-klasowej

szkoły

podstawowej.

Realizacja tego zadania wymagała opracowania szkół 8-
letnich, określenia ich potrzeb materialnych, kadrowych i
wskazania realnych możliwości ich zaspokojenia.

W odróżnieniu od ówczesnej struktury organizacyjnej sieci
szkolnictwa podstawowego nowa sieć przewidywała, że będą
dwie grupy szkół:

 szkoły niepełne, których stopień organizacyjny będzie
podlegał tylko nieznacznej korekcie i

szkoły pełne, które będą systematycznie rozwijane oraz
będą tworzone w nich lepsze warunki bazowe, kadrowe i
materialne.

Proces inwestowania w oświatę województwa szczecińskiego
rozpoczął się znacznie wcześniej niż podjęto prace
zmierzające do wskazań reformy z 1961r.

Kolejnym

parametrem

świadczącym

o

jakości

wdrożonych założeń reformy szkolnej z 1961 roku był
poziom realizacji obowiązku szkolnego.

Według stanu na dzień 20 września 1963r. nie
uczęszczało

do

szkół

podstawowych

naszego

województwa

 łącznie 840 dzieci,

z tego z przyczyn nie uzasadnionych nie uczęszczało

 243 dzieci.

Szkoła podstawowa, zgodnie z ustawą o rozwoju
systemu oświaty i wychowania, oprócz zapewnienia
każdemu

obywatelowi

zdobycia

wykształcenia

podstawowego miała umożliwiać zdobywanie wiedzy o
przyrodzie i życiu społecznym, o dziejach oraz kulturze
narodu i ludzkości, a także rozwijać zainteresowania i
uzdolnienia.
Ważną formą kształtowania osobowości, uzdolnień i
zamiłowań dzieci były zajęcia pozalekcyjne. W
działalności tej oświata szczecińska miała już w tamtych
latach poważne osiągnięcia

.

Zajęcia pozalekcyjne były w szkołach w ramach tzw. kół
zainteresowań, głównie przedmiotowych, artystycznych,
technicznych,

sportowych

i

turystycznych.

Największym powodzeniem cieszyły się różnego rodzaju
koła artystyczne. Wiele szkół zaczęło osiągać bardzo wysoki
poziom w zakresie działalności plastycznej, wokalnej,
muzycznej, metaloplastyki, tkactwa artystycznego. Równie
dużym

zainteresowaniem

cieszyły

się

nadal

koła

przedmiotowe, w których z jednej strony młodzież wybitnie
uzdolniona miała możliwość rozwoju swoich uzdolnień, z
drugiej zaś uczniowie, którzy mieli okresowe niepowodzenia
dydaktyczne, mogli poprzez udział w zajęciach dodatkowych
usunąć swoje braki.

PRZEMIANY W SZKOLE
PODSTAWOWEJ NA
ZIEMIACH
SZCZECIŃSKICH

W LATACH 1973-1989

Reforma szkolna przeprowadzona w latach 60-tych, mimo
iż została oceniona pozytywnie, wniosła też szereg
negatywnych skutków:

 Niski poziom organizacyjny w tworzonych na wsiach woj.
szczecińskiego szkołach o małej liczbie uczniów i
nauczycieli(1-5 nauczycieli)

 Rosnące dysproporcje między warunkami nauczania i
wychowania w szkołach wsi i miast, a w konsekwencji
między możliwościami startu życiowego młodzieży.

WYNIK: 1972-1973 -767 szkół
podstawowych

- z czego 623 (81,2%) szkół wiejskich , w
których uczyło się zaledwie 38,5% całej
populacji młodzieży w wieku szkoły
podstawowej;
255 szkół na wsi (40,9%wszystkich szkół
wiejskich)-to szkoły z najwyższą klasą
czwartą, a 120 (19,3%)- to szkoły
ośmioklasowe z 4 i 5 nauczycielami.

CZAS NA ZMIANY…CZYLI
ZBIORCZE SZKOŁY GMINNE



W celu doskonalenia organizacji szkolnictwa podstawowego resort
oświaty i wychowania opracował założenie rekonstrukcji sieci szkół
podstawowych, ustalając jego optymalny model organizacyjny- ZBIORCZĄ
SZKOŁĘ GMINNĄ mającą swoją lokalizację w siedzibie władz
administracyjnych gminy (szkoła 8-letnia). Osobą odpowiedzialną za jej
funkcjonowanie był gminny dyrektor szkół.



Miała ona na celu:



Zapewnienie

wszystkim

dzieciom,

szczególnie

na

wsi,

wysoko

zorganizowanej szkoły



Skuteczne rozwiązywanie problemów dydaktyczno- wychowawczych
uczniów o różnym stopniu rozwoju psychicznego, zainteresowań i uzdolnień



Zapewnienie równego startu społecznego dzieciom na wsi oraz stworzenie
im realnych szans dalszego kształcenia



Pozostałe szkoły podstawowe działające na terenie gminy, realizujące
program klas I-IV oraz program klas I-VIII , były integralną częścią szkoły
gminnej.

17 marca 1973 roku wyszło rozporządzenie regulujące
organizację tych szkół.
Do najistotniejszych ustaleń zaliczymy:

 Określenie zespołów jednostek oświatowych mogących
wchodzić w skład zbiorczej szkoły gminnej (placówki wych.
przedszkolnego, szkoły podstawowe, zasadnicze szkoły
zawodowe, szkoły przysposobienia rolniczego, licea
ogólnokształcące)

 Organizacja kształcenia uczniów z niewielkimi deficytami i
odchyleniami od norm rozwojowych w zakresie ośmiu klas;
uczniom opóźnionym w nauce stworzenie możliwości
ukończenia szkoły podstawowej z równoczesnym
przysposobieniem do zawodu



Stwarzanie warunków sprzyjających wszechstronnemu

rozwojowi uczniów przez właściwe spożytkowanie ich czasu
wolnego (upowszechnianie kultury fizycznej, sportu, zajęć
kulturalno- artystycznych)

 Zapewnienie dzieciom opieki lekarsko- dentystycznej i
zdrowotnej

 Organizowanie żywienia i dożywiania uczniów

 Rozwijanie różnych form pomocy

 Organizowanie dowozu uczniów zgodnie z możliwościami
komunikacji państwowej i spółdzielczej

W województwie szczecińskim do opracowania programu
oraz rozpoczęcia wdrażania koncepcji gminnej szkoły
zbiorczej przystąpiono w październiku 1972 roku na
wyjazdowym kolegium kuratorium w Myśliborzu.
Pierwszą gminną szkołę zbiorczą powołano w styczniu 1973
w Ińsku i była ona swoistego rodzaju eksperymentem,
służącym do podejmowania dalszych zmian i decyzji.

Proces ten był sukcesywny, dlatego w roku szkolnym
1973/74 powołano na początek 14 szkół zbiorczych w
następujących gminach:

Moryń(pow. Chojna); Karnice i Rewal(pow. Gryfice); Ińsko,
Maszewo, Widuchowa, Dziwnów i Golczewo(pow. Kamień);
Dobra(pow. Nowogard); Lipiany(pow. Pyrzyce); Pyrzyce,
Dobrzany(pow. Stargard); Nowe Warpno, Trzebież(pow.
Szczecin).

sa

DOKUMENT

Orzeczenie o
organizacji
Zbiorczej Szkoły
Gminnej w
Dziwnowie

Kamień Pomorski

3 września 1973 r.

Wycinek
prasowy

Temat przemiany
szkolnictwa w
naszym
województwie
często poruszany
był w prasie

W wyniku rekonstrukcji sieci szkolnej uległo
likwidacji około 200 szkół, zaś w 253 szkołach
8-klasowych obniżono poziom organizacyjny
do klas I-IV. Całkowicie uległy likwidacji szkoły
8-klasowe o 4 i 5 nauczycielach- jako
najmniejsze ogniwa ówczesnego systemu
szkolnego

.

Równolegle

z

likwidacją

małych

szkół

podstawowych systematycznie dokonywano
zmiany stopnia organizacyjnego wielu
szkół

W roku szkolnym 1974/1975 nastąpił drugi etap
realizacji koncepcji zbiorczej szkoły gminnej - od
września 1974 roku powołano w naszym województwie
następnych 16 szkół zbiorczych (53,3% gmin posiadało
taką

szkołę).

Wszystkim

szkołom

zbiorczym

podporządkowano:
- 115 szkół filialnych
- 146 punktów filialnych
- łącznie uczyło się w nich 37 956 uczniów, z czego
11 435 dojeżdżało lub było dowożonych

W roku szkolnym 1977/78 zakończono prace związane
z powoływaniem zbiorczych szkół gminnych. Od tego
czasu szkoły te istnieją w 50 podstawowych
jednostkach administracyjnych woj.
szczecińskiego, tj. w 100% miast-gmin i gmin (w
kraju jest to 79,2%)

Działalność ta zbiegła się z przyśpieszonymi
przemianami społ.- ekon. i
demograficznymi na wsi szczecińskiej.
Szybkie zmniejszenie się przyrostu
naturalnego i odpływ ludzi młodych do
miast spowodowało spadek liczby uczniów
w szkołach wiejskich. Doprowadziło to do
pozytywnych zmian w sieci i organizacji
szkół wiejskich, co przedstawiają dane
liczbowe w tabeli:

Tak oto przedstawia się cały harmonogram powoływania
zbiorczych szkół gminnych w woj. szczecińskim:

Warto wspomnieć o punktach filialnych,
które

realizowały

początkowo

program

nauczania początkowego.

Z ogólnej liczby 96 punktów filialnych nauka
w klasach łączonych prowadzona była jeszcze
w 39 punktach dla1 038 uczniów, natomiast w
57 punktach realizowany był pełen plan
nauczania szkoły podstawowej dla 2 142
uczniów.

W wyniku doskonalenia sieci i struktury
organizacyjnej szkół w sposób wyraźny
zmniejszono liczbę dzieci, dla których naukę
zorganizowano w klasach łączonych.



Proces niemal jednoczesny z wdrażaniem programu
zbiorczych szkół gminnych.



Dotyczył całokształtu rozwiązań organizacyjnych i
metodycznych, powiązanych z określonymi treściami,
których celem było stworzenie modelu nowoczesnej szkoły
socjalistycznej na podstawie eksperymentu w środowisku
poznańskim(1972)

JEDNOLITY SYSTEM

WYCHOWANIA

Dzielił się on na etapy :

ETAP PIERWSZY

-szkolenie aktywu kierowniczego, a także nauczycieli szkół
podstawowych

w

zakresie

teoretycznych

założeń

i

praktycznych rozwiązań systemu;

- wdrażanie jednolitego systemu wychowania przez 34
szkoły z początkiem roku szkolnego 1972/73;

-otrzymanie przez każdy powiat z ramienia kuratorium
pełnomocnika do spraw wdrażania systemu

- stworzenie pomocnych zeszytów metodycznych przez
Instytut

Pedagogiki

UAM

dla

powyższych

szkół

podstawowych

ETAP DRUGI:

-początki pracy szkół nad wdrożeniem systemu, pierwsza
wymiana doświadczeń

-

powołanie

we

wszystkich

powiatach

zespołów

opiniodawczo-doradczych

.

W roku szkolnym 1973/74 około 60 nowych szkół
podjęło

prace

nad

wdrażaniem

systemu

wychowawczego,

a

następne

rozpoczęły

przygotowania

nad

wdrożeniem

systemu.

Województwo szczecińskie było jedynym w kraju, w którym
wdrożenie jednolitego systemu wychowawczego kierowane
było ze szczebla wojewódzkiego przez powołany przy
kuratorium zespół sterujący całokształtem prac.

Wynikiem tych działań było:

 Umocnienie roli ideowo- wychowawczych organizacji
młodzieżowych, a w szczególności ZHP

 Ilościowy i jakościowy rozwój różnych form wychowania
przez pracę

Umocnienie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych

 Rozwój i umocnienie ruchu turniejów, olimpiad i imprez
oraz

ruchu

krajoznawczo-turystycznego

i

zainteresowanie formami czynnego uprawiania sportu,
a w dalszym etapie powoływanie przy szkołach 8-klasowych
szkolnych klubów sportowych

Umocnienie współpracy środowiska wychowawczego
dziecka (rodzina, samorządy mieszkańców, zakłady pracy,
organizacje i instytucje społeczne) ze szkołą

Wzrost liczby szkół środowiskowych z szerokim
profilem pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej i
integrujących oddziaływania szkoły i środowiska

Wprowadzenie ceremoniału szkolnego- opracowanie i
wdrożenie instrukcji o nadaniu szkołom imienia, sztandaru i
postępowania z nim; rozpoczęcia i zakończenia roku
szkolnego itp., a w dalszym etapie tworzenie izb pamięci i
tradycji narodowej

Zwiększono udział szkół w życiu społeczno-politycznym
środowiska

Wdrożono

w

szkołach

rozszerzoną

ocenę

ze

sprawowania i wychowania

Rozpoczęto

sukcesywne

wprowadzanie

przedmiotu:

przysposobienie do życia w rodzinie

Wyszczególnienie

szeregu

elementów

ideowo-

wychowawczych uwzględniających uchwały VII Zjazdu
PZPR: - patriotyczne i internacjonalistyczne postawy
uczniów,- współuczestnictwo i zarządzanie w zespole,-
pogłębianie

znajomości

polityki

partii

i

państwa,-

kształtowanie postaw światopoglądowych opartych na
zasadach etyki świeckiej

Od roku szkolnego 1982/83 zadania wych. szkół i
placówek oświatowo- wych. określone zostały przez
Ministerstwo Oświaty i Wychowania w dokumencie
„Główne kierunki i zadania pracy wychowawczej z
dziećmi i młodzieżą”. Zapisy tego dokumentu były
podstawą do opracowania przez każdą szkołę planu
dydaktyczno- wychowawczego.

KONCEPCJA SZKOŁY

10-LETNIEJ



W październiku 1977 roku odbył się kongres w
Warszawie, na którym zapadły decyzje o przemianach
szkoły na szkołę 10-letnią. Program ten przewidywał, że
10-letnie szkoły średnie będą organizowane w miastach i na
wsi jako szkoły ogólnokształcące:



W miastach:



-realizujące program klas I-X (powstałe w wyniku
przekształcenia niektórych szkół podstawowych, liceów
ogólnokształcących i szkół zawodowych lub w wyniku
zorganizowania nowych szkół 10-letnich);



-zakładano również, że powstanie ok. 100 szkół
realizujących program klas I-VIII



-w miarę potrzeb miały być tworzone szkoły filialne
realizujące program klas I-III o 1 lub 2 nauczycielach

NA WSI :

-przewidywano utworzenie ich w oparciu o sieć szkół
zbiorczych- 55 szkół gminnych zbiorczych miało realizować
program klas I-X, natomiast 284 szkoły filialne miały
realizować program klas I-VIII; planowano również
utworzenie 260 punktów filialnych realizujących program
klas I-III o 1 i 2 nauczycielach.
-Uczniowie po ukończeniu szkoły z najwyższą klasą III lub V
mieli obowiązkowo kontynuować naukę w szkołach z
klasami wyższymi.

Zakładano, że po ukończeniu szkoły z najwyższą klasą X
absolwenci szkół 10-letnich mogli kontynuować naukę w
szkołach zawodowych lub 2-letnich szkołach specjalizacji
kierunkowej.

W latach 1978-1980 wdrażano nowe plany i
programy nauczania m.in. początkowego (klas I-
III):

Zajęcia obowiązujące wszystkich uczniów:

-język

polski,

matematyka,

plastyka,

muzyka,

środowisko społeczno-przyrodnicze, praca-technika,
kultura fizyczna ;

Zajęcia dodatkowe:  
-zajęcia

dydaktyczno-wyrównawcze,

gimnastyka

korekcyjna, gry i zabawy ogólnorozwojowe;

Nastąpiła zmiana biegu wydarzeń…

Wydarzenia 1980 roku miały ogromny wpływ na dalszy bieg
spraw oświatowych. W zasadzie nastąpiło odwołanie
reformy z 1973 roku.

W wystąpieniu telewizyjnym minister oświaty i wychowania
w dniu 28 listopada 1980 roku ogłosił decyzję o
wycofaniu się z „reformy strukturalnej”, tzn.10-latki;
zapowiedział natomiast kontynuowanie „reformy
programowej”.

POWODY OFICJALNE:

-trudna sytuacja ekonomiczna kraju

- niechętny do reformy stosunek związków zawodowych
nauczycieli;

Nastąpił powrót do punktu wyjścia tzn. do stanu
zainicjowanego ustawą sejmową z 15 lipca 1961
roku, ale podstawę stanowić miała nadal 8-klasowa
szkoła podstawowa. Zapadła również decyzja, że soboty
w oświacie będą dniami wolnymi od zajęć dyd.-wych., co
wiązało się z wprowadzeniem nowych planów nauczania

.

NAJWAŻNIEJSZE ZADANIA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH:

1. Doskonalenie pracy pedagogicznej we wszystkich klasach

2. Zapewnienie materialno-technicznych i kadrowych

warunków, które miały sprzyjać podwyższaniu poziomu
przygotowania absolwentów do podjęcia dalszej nauki

3. Opracowywanie przez rady pedagogiczne własnych

planów pracy dostosowanych do środowiskowych potrzeb i
możliwości – pierwsze plany i programy autorskie

4. Dążenie do tego, aby jak najmniejsza liczba dzieci uczyła

się w klasach łączonych ( w roku szkolnym 1986/87
było ich 11), szkołach niepełnych (w 1986/87 takich
szkół było 73, a w roku 1987/88 – 61) oraz zmniejszenie
ilości

punktów

filialnych,

w

większości

przekształcanych w szkoły niepełne (w roku szkolnym
1987/88 takich punktów było tylko 23, gdzie jeszcze w
roku 1984 było ich 82)

Ogólna liczba szkół podstawowych, łącznie ze

szkołami filialnymi, w roku szkolnym 1987/1988
wynosiła 371 (w tym z kl.I-VIII-287, z kl. I-VI -9, z kl.I-V
-4, z kl.I-IV -12 i z klasami I-III -36).

Stopień organizacji szkół podstawowych miał swoje

odbicie w wynikach nauczania osiąganych przez te
szkoły- z każdym rokiem następował wzrost uczniów
otrzymujących promocję do wyższej klasy lub
otrzymujących świadectwo ukończenia szkoły.



Przełom końca lat osiemdziesiątych i początku lat
dziewięćdziesiątych okazał się okresem krytycznym dla
panującego ładu społecznego i politycznego . Był to
początek transformacji ustrojowej, w której niemal
rewolucyjnym przeobrażeniom poddane zostały stosunki
społeczno- ekonomiczne i polityczne (typowe dla byłych
krajów socjalistycznych), w tym także oświata.

PRZEMIANY

OŚWIATOWE PO 1989 ROKU…

Realizacja zadań z obowiązującej ustawy z 1961
roku była nadal aktualna, jednak ich realizacja w
poszczególnych szkołach była różna. Różnice te
wynikały z:



Zaniedbań

pedagogicznych

czy

organizacyjnych,

które

często

były

niezależne od szkoły

 Brak odpowiednich kwalifikacji przez
znaczną część nauczycieli

 Przeciążenie planów i programów
nauczania

względem

dzieci;

często

niedostosowanych

do

indywidualnych

możliwości dziecka

Te i inne niedociągnięcia w oświacie zostały wyeksponowane przez
Komitet Ekspertów do Spraw Edukacji Narodowej w
opracowanym raporcie „Edukacja narodowym priorytetem”.

W pracach nad nowym modelem szkoły podstawowej postanowiono
rozwiązać dwa niezwykle ważne problemy:

1) Określenie liczby lat nauczania początkowego,

niezbędnego w celu przygotowania uczniów do nauki w
wyższych klasach szkoły podstawowej oraz celów i zadań
nauczania początkowego

2)

Powiązanie

tego

nauczania

z

wychowaniem

przedszkolnym oraz nauczaniem II stopnia, jakim miało
być niepełne i pełne kształcenie średnie poprzez
stopniowe „przybliżanie” treści , metod i form
organizacyjnych pracy dydaktyczno- wychowawczej

.

Z początkiem roku 1990 zaczęto wprowadzać zmiany:

o Stopniowe odciążanie uczniów od dużej liczby zajęć
szkolnych poprzez wprowadzenie nowych planów
nauczania

o

Sukcesywne

wprowadzanie

języka

zachodnioeuropejskiego

o Rozpoczęto nauczanie od kl. VIII elementów
informatyki

.

Wprowadzane zmiany nie były
jednak w stanie pohamować coraz
gorszej sytuacji szkolnictwa
podstawowego, na którą składały
się m.in.:

 Przepełnienie szkół miejskich

 Niedobór uczniów w szkołach wiejskich (średnio 145
dzieci )

 Obiekty na terenach wiejskich często nie były
odpowiednio przystosowane, co utrudniało efektywną
pracę nauczycielom

 Ciągły niedobór nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami

 Trudna sytuacja ekonomiczna kraju doprowadzająca do
likwidacji niektórych placówek

Wprowadzona w 1991 roku ustawa o systemie oświaty
nie zdołała „uleczyć bolączek” oświaty, ale:

-określała okres obowiązku szkolnego (od 7 roku życia
do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do
ukończenia 17 roku życia)

-dawała możliwość podjęcia nauki już przez dziecko 6-
letnie po zasięgnięciu opinii poradni psych.-ped.

-określono kryteria, którym odpowiadała sieć szkół
podstawowych publicznych (przy drodze do szkoły powyżej 3
km obowiązywał transport zapewniany przez szkołę)

- dopuszczała możliwość działania rady szkoły oraz
skłaniała do tworzenia w placówkach rady pedagogicznej ,
jeżeli jest co najmniej 3 nauczycieli

Dla poprawy sytuacji, w lipcu 1991 roku, pojawił się

również dokument MEN o nazwie „Koncepcja
programów kształcenia ogólnego”, w którym:

-zakładano, że przez okres 11 lat (z czego 8 w szkole
podstawowej i 3 w ponadpodstawowej) realizowany
będzie przez całą populację polskiej młodzieży taki sam
program kształcenia ogólnego - poddany krytyce proces
ten nie doszedł do skutku

- ustalono minimum programowe dla przedmiotów.

DALSZE ZMIANY:



14 kwietnia 1992 roku przywrócono do szkół

religię dla dzieci, których rodzice wyrażą na to
zgodę

 W okresie od marca do czerwca 1992 roku
przeprowadzone zostały we wszystkich szkołach
podstawowych woj. szczecińskiego, po raz
pierwszy w powojennej oświacie, konkursy na
dyrektorów szkół

 Zgodnie z zarządzeniem MEN z 30 czerwca
1993 roku zalecano prowadzenie w szkołach
działalności

innowacyjnej

i

eksperymentalnej (np. propagowanie zdrowia,
rozwój działalności tanecznej z zakresu muzyki,
wdrażanie programów autorskich np. z
informatyki, chemii, ekologicznych i wiele innych)

Dalszym, nowym etapem w dziejach szkolnictwa
podstawowego było stopniowe przejmowanie szkół
przez

samorządy

gminne,

jako

organy

prowadzące (styczeń 1993-jako pierwsza gmina
Golczewo, a rok później 13 innych gmin: Cedynia,
Dobra Nowogardzka, Goleniów, Ińsko, Nowogard,
Police, Przybiernów, Pyrzyce, Stargard Szczeciński,
Stepnica, Szczecin, Świerzno, Węgorzyno- z dniem 1
stycznia 1996 roku organami prowadzącymi są
wszystkie pozostałe gminy). Dawało to realną szansę
na poprawę szkolnictwa i wprowadzało nowe zmiany:

 Zastąpienie dotychczasowych minimów programowych
podstawami programowymi

 Odbudowywanie zajęć pozalekcyjnych

 Przywiązywanie większej wagi do warunków higieniczno-
sanitarnych i warunków do nauki (długo oczekiwane remonty,
budowa sal gimnastycznych, pracownie komputerowe itp.)

 Nastąpił też proces rekonstrukcji sieci szkolnej, który w wielu
przypadkach sprowadzał się do likwidacji małych szkół lub do
obniżania stopnia ich organizacji (proces stopniowy)

 Tworzono oddziały integracyjne

 Zwracano uwagę na rozwój fizyczny dzieci i młodzieży

 Wprowadzano coraz więcej konkursów przedmiotowych na
różnych szczeblach

BLISKI NAM MODEL EDUKACJI



25 lipca 1998 roku podjęto decyzję, że 1
września 1999 wdrożona zostanie nowa reforma, a
razem z nią:



Szkoła podstawowa obejmie dzieci od 7 do 13 roku życia
(6 lat nauki)- zakończone testem kompetencji



Podział na dwa cykle dydaktyczne: nauczanie
zintegrowane (kl.I-III) i nauczanie blokowe (kl.IV-VI)



Kontynuacja nauki w gimnazjum (najlepiej w osobnym
budynku)



Proces ten był niezwykle trudny, dlatego też do 2002 roku
trwały prace nad właściwym wprowadzeniem reformy.
Łączyło się to z dalszą, szeroko zakrojoną likwidacją
mniejszych szkół, w których miejsce powstawały często
nowe gimnazja.



„ Z dziejów Oświaty Pomorza Zachodniego



1945 – 2002”



Praca zbiorowa pod redakcją Czesława Plewki



SZCZECIN 2003



Kuratorium Oświaty w Szczecinie



Oficyna Wydawnicza Archiwum Państwowego

w Szczecinie

LITERATURA: