Zaburzenia psychiczne

i zachowania związane

z uzależnieniem od alkoholu

UM

WWL|SII/8

ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE



Zjawisko nadużywania alkoholu oraz współwystępowania
zaburzeń psychicznych obejmuje szeroki zakres problemów i
stanów chorobowych.



Uzależnienie od alkoholu współwystępuje z zaburzeniami
psychicznymi o wiele częściej niż sądzi większość klinicystów: >
20% osób z zaburzeniami psychicznymi nadużywa alkoholu lub
jest od niego uzależniona.



Zaburzenia związane z używaniem alkoholu mogą być przyczyną
wielu różnych zaburzeń psychicznych lub mogą nasilać przebieg
istniejących zaburzeń, począwszy od schizofrenii a skończywszy
na zaburzeniach lękowych.



Używanie, nadużywanie i uzależnienie od alkoholu może
powodować lub pogarszać przebieg zaburzeń osobowości.



Leczenie uzależnienia od alkoholu i współwystępujących
zaburzeń psychicznych wymaga skoordynowanego postępowania
terapeutycznego, w którym uwzględnione zostaną oba rodzaje
problemów zdrowotnych.



Częste powiedzenie A.A. brzmi „Nie istnieje taki problem,
którego alkohol nie mógłby pogorszyć”.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA
PSYCHICZNE

Epidemiologia:



U 53% osób uzależnionych od alkoholu
stwierdzono współwystępowanie innych
zaburzeń psychicznych.



Stwierdzono, że 22,5% populacji ogólnej w
którymś okresie życia spełnia kryteria dla
zaburzeń psychicznych niezwiązanych z
uzależnieniem.



Stwierdzono, że 13,5% populacji w jakimś
okresie życia spełnia kryteria dla
nadużywania lub uzależnienia od alkoholu.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA
PSYCHICZNE

Etiopatogeneza:



Czynniki genetyczne mają wpływ zarówno na nadużywanie alkoholu,
jak i występowanie wielu zaburzeń psychicznych.



Badania nad rolą czynników genetycznych w rozwoju uzależnienia od
alkoholu stworzyło okazję do uzyskania odpowiedzi na to pytanie
dzięki wykorzystaniu mapowania ludzkiego genomu w badaniu
zachowań samobójczych u osób uzależnionych od alkoholu.
Doświadczenie kliniczne wskazuje na powszechne
współwystępowanie obu tych stanów. Hesselbrock i wsp. [2004]
wykazali znaczący genetyczny związek między zachowaniami
samobójczymi a chromosomem 2.



Inne badania Wanga i wsp. [2004] wykazały, że lokalne zmiany w
obrębie genu CHRM 2 mogą stanowić czynnik ryzyka zarówno
uzależnienia od alkoholu, jak i depresji.



Badanie par bliźniąt jednojajowych wykazało, że czynniki genetyczne
odpowiadają za ok. 49% wariancji w przypadku wieku inicjacji
alkoholowej oraz 25% wariancji czasu do powstania uzależnienia od
alkoholu [Liu i Blacker – 2004].

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE



Alkohol jest bardzo podstępnym środkiem chemicznym,
przynoszącym ulgę lub przyjemność. Przenika do mózgu i
naśladuje produkowane przez organizm substancje kojące m. in.
endorfiny. Uzależnić może się każdy, a sprzyja temu „polska
kultura” i styl życia.



Jeżeli człowiek zetknie się z alkoholem przed
20 r.ż., nie zdaje sobie sprawy z zagrożeń jakie on niesie.
Zaczyna pić, zachwycony, że znalazł wreszcie świetne lekarstwo
na smutek i stres, a nawet na poprawę sprawności seksualnej.



Wśród czynników sprzyjających uzależnieniu wymienia się:

a)

predyspozycje genetyczne,

b)

uwarunkowania neurofizjologiczne,

c)

cechy charakteru,

d)

uwarunkowania środowiskowe.



Bardziej podatne na uzależnienie są osoby nadwrażliwe,
nadmiernie przeżywające porażki życiowe.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA
PSYCHICZ

NE



Ilość porcji standardowych w wybranych rodzajach
alkoholu



1 porcja standardowa = 10g czystego alkoholu etylowego

Kufel piwa 200 ml = Lampka wina 100 ml = Kieliszek wódki

25 ml

o mocy 5% o mocy 10% o mocy 40%

Kufel piwa 200 ml = Lampka wina 100 ml = Kieliszek wódki

25 ml

o mocy 5% o mocy 10% o mocy 40%

PIWO

0,33 l

5%

=

1

2/3

porcji

(16,5 g)

PIWO

0,5 l

5%

=

2

1/2

porcji (25

g)

WINO

100 ml

10%

=

1

porcja (10

g)

WINO

100 ml

15%

=

1,5

porcji (15

g)

= 2 porcje (20

g)

WÓDKA

50 ml

40%

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

spowodowane alkoholem (wg ICD-10)



Ostre zatrucie alkoholowe



Picie ryzykowne



Picie szkodliwe



Uzależnienie od alkoholu



Zespół abstynencyjny



Majaczenie alkoholowe

Przewlekłe psychozy alkoholowe



Paranoja alkoholowa



Przewlekła halucynoza alkoholowa



Depresja alkoholowa



Psychoza Korsakowa

Przewlekłe zaburzenia spowodowane alkohole



Encefalopatia alkoholowa



Otępienie alkoholowe

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE

Podstawowymi pojęciami definiującymi 3 podstawowe modele picia

alkoholu są:



picie ryzykowne,



picie szkodliwe,



uzależnienie



Picie ryzykowne –

to takie picie alkoholu, które jest potencjalnie

związane z powstawaniem szkód zdrowotnych (np. prowadzenie
samochodu, praca na wysokości, obsługiwanie urządzeń mechanicznych
pod wpływem alkoholu).



Picie szkodliwe –

rozpoznaje się w przypadkach stwierdzenia, że

alkohol jest przyczyną lub współprzyczyną wystąpienia szkód
zdrowotnych: somatycznych, psychicznych lub zaburzeń zachowania,
które mogą doprowadzić do niesprawności lub negatywnie wpływać na
stosunki interpersonalne. Rozpoznanie picia szkodliwego związane jest z
określeniem szkód w kategoriach medycznych (np. alkoholowe
uszkodzenie wątroby, polineuropatia alkoholowa, zapalenie trzustki,
nadciśnienie tętnicze, zaburzenia wchłaniania) lub psychologiczne (np.
stany depresyjne, lękowe). Innym warunkiem rozpoznania picia
szkodliwego jest niestwierdzenie objawów uzależnienia od alkoholu.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE



Uzależnienie od alkoholu –

to dość typowy zespół objawów

somatycznych. behawioralnych i poznawczych, w których picie alkoholu
staje się priorytetowe nad innymi poprzednio ważniejszymi zachowaniami.

Kryteria diagnostyczne u.a.:



Aby je rozpoznać musimy stwierdzić występowanie w okresie ostatniego
roku przynajmniej 3 z n/w objawów:

1.

silna potrzeba („głód”) picia albo kompulsywne picie alkoholu,

2.

Trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z piciem w sensie
upośledzenia: kontrolowania rozpoczęcia picia, długości trwania picia,
ilości alkoholu.

3.

Zespół abstynencyjny spowodowany przerwaniem picia lub
zredukowaniem dawki alkoholu.

4.

Występowanie tolerancji (potrzeba coraz większych dawek alkoholu do
wywołania efektu upicia, poprzednio osiąganego mniejszymi dawkami.

5.

Postępujące zaniedbywanie alternatywnych przyjemności i zainteresowań
z powodu picia.

6.

Picie alkoholu mimo wiedzy o jego szkodliwości na stan zdrowia.



Istotnym utrudnieniem w procesie diagnostyki u.a. jest fakt, że u znacznej
części osób uzależnionych występuje mechanizm zaprzeczania, osoby te
minimalizują lub wręcz negują, występowanie problemów alkoholowych.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE

Ostre zaburzenia alkoholowe:



Wg danych PARPA, szacuje się, że w Polsce 10% populacji
nadużywa alkoholu, z tego 800 tys. to osoby uzależnione od
alkoholu. Śmiertelność w ostrych zatruciach alkoholem etylowym
wynosi około 2,5%, a w przypadku tzw. zatruć mieszanych (alkohol
+ leki) jest kilkakrotnie większa. W przypadku zatruć alkoholami
nie konsumpcyjnymi śmiertelność przekracza 20%.



Ostre zatrucie alkoholem etylowym jest następstwem
farmakologicznego działania alkoholu na organizm ludzki i
przejawiać się może zaburzeniami świadomości, procesów
poznawczych, spostrzegania, afektu, zachowań, a także innych
funkcji i reakcji psychofizycznych organizmu. W miarę upływu
czasu zaburzenia ustępują całkowicie, o ile nie dojdzie do
powikłań lub uszkodzenia tkanek. Powikłaniami mogą być urazy,
zachłyśnięcia wymiocinami, drgawki, majaczenie, ostre choroby
somatyczne, śpiączka.



Objawy ostrego zatrucia alkoholem są zazwyczaj proporcjonalne
do ilości wypitego alkoholu etylowego.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE

Objawy zatrucia alkoholem w zależności od jego

stężenia we krwi

Fizjologiczne reakcje na alkohol

0,3–0,5 ‰

Upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, nieznaczne zaburzenia
równowagi, euforia, obniżenie krytycyzmu.

0,5–0,7 ‰

Zaburzenia sprawności ruchowej, nadmierna pobudliwość i gadatliwość, a
także obniżenie samokontroli oraz błędna ocena własnych możliwości,
które prowadzą do fałszywej oceny sytuacji.

0,7-2,0‰

Zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie
progu bólu, spadek sprawności intelektualnej pogłębiające się w miarę
nasilania się intoksykacji alkoholowej. Opóźnienie czasu reakcji,
drażliwość, zachowania agresywne, pobudzenie seksualne, wzrost
ciśnienia krwi, przyspieszenie rytmu serca.

2,0-3,0‰

Zaburzenia mowy (bełkotliwa), wyraźne spowolnienie i zaburzenia
równowagi (chód marynarski), przewracanie się, wzmożona senność,
znaczne obniżenie zdolności do kontroli własnych zachowań.

3,0-4,0‰

Spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik odruchów
fizjologicznych, głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki.

> 4,0‰

Głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka naczynio-ruchowego i
oddechowego, możliwość porażenia tych ośrodków przez alkohol – stan
zagrożenia życia.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE

Nietypowe reakcje na alkohol

Upicie

patologiczne

Przemijająca, krótkotrwała psychoza po relatywnie małych
dawkach alkoholu (nie powodujących znacznych zaburzeń
zachowania u innych osób). Skutkiem najczęściej są czyny
karalne. Upicie patologiczne kończy się nagle snem
terminalnym i pozostawia po sobie niepamięć przeżyć i
wydarzeń.

Upicie powikłane

Nieproporcjonalne do ilości wypitego alkoholu zmiany
zachowania połączone z silnym pobudzeniem ruchowym.

Złożona postać

upicia zwykłego

Występuje wówczas, kiedy na osobę będącą w stanie zwykłego
upicia zadziała silny bodziec w postaci urazu psychicznego lub
mechanicznego. Stan upicia pogłębia się gwałtownie i na plan
pierwszy wysuwać się może pobudzenie ruchowe połączone z
agresją.

Stany silnego

depresyjnego

pobudzenia

Mogą łączyć się z niespodziewanymi i udanymi zamachami
samobójczymi.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE

Zespół abstynencyjny (odstawienia)



U osób uzależnionych od alkoholu, w miarę postępu uzależnienia,
równolegle rozwijają się objawy z.a. Do wystąpienia tych objawów

prowadzi przerwanie lub ograniczenie picia alkoholu; równocześnie
występuje głód alkoholowy któremu towarzyszy świadomość, że kolejna
porcja alkoholu spowoduje złagodzenie dolegliwości.



W ok. 24-36 godzin po znacznym ograniczeniu lub zaprzestaniu picia
rozwija się z.a. o zróżnicowanym obrazie i nasilaniu.



Na przebieg z.a. mają wpływ: rodzaj alkoholu, długość picia oraz stan

psychofizyczny osoby pijącej.



Objawy abstynencyjne utrzymują się od kilkunastu godzin do kilku dni, a
postępowanie jest uzależnione od stanu klinicznego pacjenta.



W z.a. można wyodrębnić dwie podstawowe grupy objawów:

A) somatyczne – gł. zw. z zaburzeniami układu autonomicznego (brak

łaknienia, nudności, wymioty, biegunka, tachykardia,  C.T.K., potliwość).

B)

psychiczne –

nadpobudliwość, niepokój, lęk, zaburzenia nastroju,

dysforia, drażliwość, poczucie winy, zaburzenia snu).



U ok. 5% hospitalizowanych pacjentów dochodzi do powikłania z.a.

majaczeniem alkoholowym lub drgawkami.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE



Z.a. z majaczeniem

– powikłanie z.a. ostrą psychozą alkoholową

(majaczenie alkoholowe, ostra halucynoza alkoholowa) jest bezwzględnym
wskazaniem do hospitalizacji psychiatrycznej. M.a. jest najczęściej
spotykaną psychoza alkoholową i występuje u około 5% osób
uzależnionych.

Do objawów nasilonego z.a. dołączają się: nasilony niepokój, lęk, ok.

zaburzenia świadomości, omamy, iluzje, urojenia. Objaw Liepmana (ucisk

na gałki oczne powoduje pojawienie się omamów wzrokowych). Objaw

Reichardta (czystej kartki). Poza tym charakterystyczne dla majaczenia są:

bezsenność i nasilenie objawów wieczorem i w nocy. Śmiertelność dochodzi

do 1%.



Napady padaczkowe –

kolejnym powikłaniem z.a. są napady drgawek.

Występują u ok. 5-15% alkoholików w ok. pierwszego tygodnia po
odstawieniu alkoholu. Napady padaczkowe mają charakter uogólnionych
napadów toniczno-klonicznych typu grand mal. W ok. między napadami
zapis EEG jest prawidłowy.



Ostra halucynoza alkoholowa –

występuje rzadziej niż majaczenie

drżenne. Głównymi objawami są: omamy słuchowe oraz wiążące się z nimi
urojenia, omamy imperatywne o nieprzyjemnej treści. Psychoza trwa od
kilku dni do kilku miesięcy. Zachowana jest dobra pamięć doznań
psychotycznych. Ustępuje przy zachowaniu abstynencji.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE

Postępowanie w nasilonych z.a.:



W przypadku cech odwodnienia – podawanie
dożylnie płynów wieloelektrolitowych,
glukozy i soli fizjologicznej.



Uzupełnienie niedoboru witamin gr. B oraz A,
E, D i C.



Uzupełnienie niedoboru elektrolitów (K, Mg).



W calu złagodzenia objawów z.a. stosuje się
Diazepam oraz Klometiazol.



Neuroleptyki stosuje się ostrożnie gł. w
przypadkach ciężkich majaczeń i ostrej
halucynozy alkoholowej.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE
PRZEWLEKŁE

Przewlekła halucynoza alkoholowa



Podstawowe objawy są takie same jak w o.h.a. Występują one jednak
przewlekle, mają tendencję do nawrotów nawet przy całkowitej abstynencji.
Omamy słuchowe z upływem czasu są mniej intensywne i mniej częste,
nieraz alkoholik odnosi się do nich krytycznie. Może się jednak zdarzyć, że
objawy psychotyczne (urojenia) utrzymują się i tworzą pewien system.
Przebieg p.h.a. jest o tyle niepomyślny, że chorzy po wyjściu ze szpitala
wracają do picia. Powoduje to zaostrzenie objawów psychotycznych, które
nawet po ponownym zachowaniu abstynencji mogą utrzymywać się latami.

Paranoja alkoholowa (obłęd zazdrości alkoholowe, z. Otella)



Charakteryzuje się urojeniami niewierności. Przebieg wyraźnie przewlekły,
urojenia wskazują tendencję do rozbudowy i systematyzacji. Zazdrość o
partnerkę jest zjawiskiem częstym u alkoholików i wchodzi ona w systemy
racjonalizacyjne jako usprawiedliwienie picia, jest powodem dla którego
zdegradowani psychicznie alkoholicy w sposób brutalny traktują swoje żony,
a nierzadko i dzieci, gdyż wątpią w swoje ojcostwo. Dopóki nie wystąpi
psychoza, zarzuty zdrady wypowiadane są w st. upicia. W p.a. pojawiają się
już urojenia, a psychoza jest trudna do leczenia. Nierzadko osoby te
prowadzą rejestr rywali. Urojenia mają charakter absurdalnych. Rokowanie
niepomyślne i nawet długotrwała abstynencja i leczenie nie wpływa na
powrót krytycyzmu.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE
PRZEWLEKŁE

Depresja –

jedną z konsekwencji nadużywania alkoholu

mogą być zaburzenia depresyjne do złudzenia
przypominające klasyczne objawy depresji pod postacią
obniżonego nastroju, poczucia beznadziejności i zaburzeń
snu. Zawsze należy rozważyć postawienie wstępnego
rozpoznania indukowanych alkoholem chorobowych
zaburzeń nastroju, lękowych czy psychotycznych, zanim
nie uzyska się ostatecznego dowodu w postaci ustąpienia
objawów depresji po zaprzestaniu picia. To, że alkohol
może powodować objawy depresji i zaburzeń lękowych
nie jest szczególnie zaskakujące, biorąc pod uwagę, że
pod względem farmakologicznym można go uznać za
substancję działającą depresyjnie na O.U.N. Chociaż
ważne jest rozróżnienie pomiędzy ciężkim epizodem
depresyjnym, a depresją związaną z nadużywaniem
alkoholu, lekarze raczej rzadko mają możliwość, aby
odczekać 3 tyg. w celu zróżnicowania tych zaburzeń.

C.D. ALKOHOL A ZABURZENIA PSYCHICZNE PRZEWLEKŁE

Psychoza Korsakowa



Jest rzadkim powikłaniem alkoholizmu; przebieg choroby
jest przewlekły, a rokowania niepomyślne. Zapadają na
nią starsi wiekiem alkoholicy, stosunkowo częściej kobiety.



Pierwszoplanowym objawem w p.K. są zaburzenia funkcji
pamięci, głównie procesów zapamiętywania. Chory prawie
natychmiast zapomina o wydarzeniach bieżących,
dawniejsze natomiast pamięta nieco lepiej, chociaż ich
zasób sukcesywnie także ubożeje.



Niezdolność zapamiętywania prowadzi do znacznego
zaburzenia orientacji. W następstwie zaburzeń pamięci
powstają tzw. luki pamięciowe, które wypełnia
konfabulacjami t.j. naprędce zmyślonymi fantazjami.



Stan somatyczny tych osób wskazuje na znaczne
wyniszczenie. P.K. prowadzi raczej rzadko do śmierci,
stanowi jednak jedno z najważniejszych, bo
nieodwracalnych powikłań alkoholizm.

POSTĘPOWANIE TERAPEUTYCZNE



Plany leczenia muszą być dostosowane do indywidualnej
sytuacji alkoholika.



Największą skuteczność terapeutyczną zapewnia
skierowanie pacjenta na odpowiednio dobrany 12-to
stopniowy program w Oddziale Leczenia Uzależnień.



W terapii osób uzależnionych od alkoholu różne techniki
psychoterapii grupowej.



A.A. –

żadna inna metoda nie okazała się tak skuteczna,

jak wzajemnie świadczona sobie pomoc przez
alkoholików w ramach meetingów A.A.



Tylko autentyczne przyznanie się przed samym sobą do
utraty zdolności do kierowania własnym życiem w
związku z piciem alkoholu, może stanowić wstępny krok
do znalezienia takich form i umiejętności kierowania
własnymi czynami, które mogą dać efekt terapeutyczny.

„Przestaniesz pić albo umrzesz”

POSTĘPOWANIE TERAPEUTYCZNE



Pomoc udzielana osobom uzależnionym od
alkoholu polega na:

a)

Przerwaniu ciągu picia,

b)

Wsparciu zmagań pacjentów z
psychicznymi i fizycznymi następstwami
nadużywania alkoholu,

c)

Nakłanianiu do zachowania abstynencji.

POSTĘPOWANIE TERAPEUTYCZNE



Głównym celem terapii osób uzależnionych od alkoholu
jest zapobieganie nawrotom picia alkoholu.



I etap

terapii zaczyna się od 30-to dniowego programu

realizowanego w warunkach szpitalnych lub w warunkach
leczenia dziennego.



II etap

polega na psychoterapii grupowej mającej na celu

wypracowanie poznawczych strategii zapobiegania
nawrotom pomagających unikać sytuacji, w których
pacjentowi może grozić powrót do picia. Celem jest
nauczenie pacjentów nowych zachowań, aby radzili sobie
w sytuacjach prowadzących do ponownego picia.



III etap –

przynależność do grupy samopomocy A.A.

realizującej filozofię 12-tu kroków do trzeźwości.



Zgodnie z filozofią A.A.:

„

Człowiek nie ma dostatecznej mocy, aby panować

nad uzależnieniem od alkoholu bez pomocy istoty

wyższej oraz wsparcia innych osób

”.