Układ nerwowy



W układzie nerwowym wyróżnić
można ośrodkowy (centralny)
układ nerwowy złożony z
mózgowia i rdzenia kręgowego
oraz obwodowy układ nerwowy
który składa sie z 12 par nerwów
czaszkowych i 31 par
symetrycznych nerwów
kręgowych wraz z ich licznymi
rozgałęzieniami obejmującymi
wszystkie części ciała.

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

Neuron - komórka

nerwowa



Typowa komórka nerwowa czyli neuron składa się z ciała komórki
zawierającego jadro i inne organelle cytoplazmatyczne oraz z
dwu rodzajów wypustek dendrytów przekazujących impulsy w
kierunku ciała komórki i pojedynczego aksonu przenoszącego
impulsy w kierunku przeciwnym czyli od ciała komórki. Aksony
większości komórek nerwowych w obwodowym układzie
nerwowym człowieka posiadają podwójne osłonki zewnętrzną
zwana osłonka Schwanna (neurylemma) i wewnętrzną zwana
osłonka mielinową. Osłonki te powstają z komórek Schwanna
(lemocytów). Osłonka mielinowa składa się z koncentrycznie
ułożonych blaszek błony komórki Schwanna, neurylemma- z jej
cytoplazmy zawierającej jadro komórkowe, taka budowa włókien
pozwala na osiąganie prędkości przewodzenia do 120 m/s.
Komórki nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym posiadają
osłonki mielinowe zbudowane z pewnej odmiany komórek
glejowych.

Neuron



Nerwy są to skupienia włókien nerwowych
łączących ośrodki mózgowia i rdzenia kręgowego z
narządami. W obrębie ośrodkowego układu
nerwowego skupienia włókien nerwowych tworzą
tzw. drogi nerwowe łączące ośrodki pola jądra i
większe struktury mózgowe.





Funkcje koordynacyjno-regulacyjne układu
nerwowego opierają sie głownie na odbiorze
wrażeń (rejestracji stanu organizmu i środowiska)
ich przetwarzaniu analizowaniu i reagowaniu na
nie. Odbiór wrażeń wymaga rozwoju receptorów,
czyli organów wrażliwych na określony typ bodźca
nerwów przekazujących powstałe w receptorze
pobudzenie do ośrodków nerwowych i
odpowiednich analizatorów korowych.



Receptory dostarczające informacje do ośrodkowego
układu nerwowego podzielono na:



Eksteroreceptory- odbierające bodźce ze środowiska
zewnętrznego:



-narząd wzroku



-narząd słuchu



-narząd węchu



-receptory języka (smakowe)



-receptory skórne (dotyku ucisku bólu ciepła i zimna)



Interoreceptory- odbierające bodźce z wnętrza ciała



-proprioreceptory- pozwalające rejestrować np. ruchy
kończyn położenie ciała i jego części w przestrzeni



-wisceroreceptory- odbierające informacje o stanie
narządów wewnętrznych (np. żołądka, jelit )



Odbiór bodźców polega na zamianie
różnorodnych sygnałów na impulsy
nerwowe które następnie przewodzone są
przez neurony do odpowiednich ośrodków w
mózgu lub rdzeniu kręgowym gdzie ulegają
obróbce (integracji). Przetworzone impulsy
wędrują następnie do narządów
wykonawczych (efektorów) umożliwiając
odpowiednie reakcje organizmu.
Podstawowa role w przewodzeniu impulsów
nerwowych odgrywają błony komórkowe
neuronów.



Błony niepobudzonych komórek nerwowych wykazują

tzw. polaryzacje spoczynkową spowodowaną
nierównomiernym rozmieszczeniem jonów (głownie sodu i
potasu) na powierzchni błony komórkowej oraz wewnątrz
komórki. Pod wpływem działania odpowiednich bodźców
następuje depolaryzacja błony neuronu tzn. jony sodowe
wnikają gwałtownie do wnętrza komórki (przez tzw. kanały
jonowe w błonie komórkowej) zaś jony potasu wydostają
się na zewnątrz.



Powstaje wówczas tzw. fala depolaryzacyjna, którą
przemieszcza się wzdłuż kolejnych neuronów, po czym
następuje szybka repolaryzacja błony neuronu, czyli
przywrócenie stanu gotowości do przewodzenia kolejnych
impulsów. Miejsca połączeń i przekazu impulsów
nerwowych pomiędzy neuronami (lub neuronami i
komórkami efektorowymi) nazywamy synapsami.

Sposób organizacji mózgowia
najogólniej pokazuje stopień lub poziom
funkcjonowania określonej jego części.
Obszary mózgowia leżące najniżej związane
są z czynnościami automatycznymi (np.
rytm pracy serca i oddychania). Okolice
położone odpowiednio wyżej wiążą się z
czynnościami o wzrastającym stopniu
integracji i rozwoju, jak skoordynowana
czynność mięśniowa oraz wnioskowanie i
myślenie abstrakcyjne.



Mózgowie oraz rdzeń kręgowy-
otoczone są specjalnymi błonami łączno-
tkankowymi tzw. oponami mózgowo-
rdzeniowymi.



Opony, płyn mózgowo-rdzeniowy oraz
elementy kostne (mózgoczaszka i
kręgosłup) zapewniają ochronę przed
wstrząsami i uszkodzeniami delikatnej
tkanki nerwowej.

MÓZG

PRZEKRÓJ RDZENIA
KRĘGOWEGO



Rdzeń przedłużony-jest najbardziej pierwotna częścią
mózgowia. Przebiegają w nim liczne drogi drogi nerwowe i
znajdują się ośrodki nerwowe, które kontrolują podstawowe
odruchowe funkcje życiowe, np. ruchy oddechowe,
częściowo pracę serca, wydzielanie potu, połykanie, ssanie,
żucie, kaszel, kichanie, mruganie powiek.



Móżdżek- w jego korze następuje m.in. integracja
impulsów docierających z ucha wewnętrznego. Umożliwia to
np. utrzymanie równowagi i wyprostowanej postawy ciała,
koordynację ruchów złożonych. Móżdżek odpowiada także
za napięcie mięśni szkieletowych.



Śródmózgowie-to niewielki odcinek mózgu, w którym
mieszczą się podkorowe ośrodki wzroku i słuchu.
Odpowiedzialne jest za odruchy na bodźce akustyczne i
świetlne, np. zwężenie źrenicy oka pod wpływem silnego
światła.

Budowa mózgowia



Międzymózgowie- jest również niewielkim ośrodkiem
mózgu-odgrywa jednak bardzo ważna rolę. Część
międzymózgowia, zwana podwzgórzem jest regulatorem
homeostazy wewnątrzustrojowej, reguluje procesy
termoregulacji, gospodarki wodno-elektrolitowej,
gospodarki energetycznej, steruje rozrodem i modyfikuje
czynność układu krążenia. Sprawuje także nadrzędna
kontrolę nad czynnością gruczołów wydzielania
wewnętrznego. W podwzgórzu występują receptory
wrażliwe na zmiany temperatury krwi i stężenia niektórych
substancji, np. glukozy czy chlorku sodu. Podwzgórze jest
częścią złożonego systemu ośrodków, nazwanego układem
limbicznym, który steruje mechanizmami popędów i emocji.
Część międzymózgowia, zwana wzgórzem, porównywana
jest do stacji przekaźnikowej, do której dochodzą prawie
wszystkie impulsy z różnych pól czuciowych przed ich
wejściem do kresomózgowia, gdzie wywołują świadome
wrażenia.



Kresomózgowie- tworzą je dwie półkule mózgowe
połączone spoidłem wielkim mózgu. W każdej półkuli
możemy wyróżnić następujące płaty: czołowy,
ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Powierzchniowa
warstwa kresomózgowia nazywana jest korą mózgową. W
większości obszarów tworzy ją 6 warstw komórek
nerwowych. Zawiera ona ponad połowę z około 10
miliardów neuronów całego układu nerwowego, a jej
grubość waha się od 1,5 do 5 mm. W korze mózgowej
znajdują się ośrodki nerwowe czuciowe, ruchowe oraz
kojarzeniowe. Koncentrują się w niej wyspecjalizowane
funkcje układu nerwowego związane z właściwościami
typowo ludzkimi. Najbardziej złożone z nich wymagają
udziału większych obszarów kory mózgowej, a także
współdziałania z innymi częściami częściami mózgu.
Należą do nich m.in. mowa, pamięć, planowanie, myślenie
abstrakcyjne, zdolności twórcze, inteligencja, uczucia i inne
cechy osobowości.



Obwodowy układ nerwowy ze względu
na budowę i czynności dzielony jest na dwie
części: somatyczny i trzewny, zwany również
autonomicznym lub wegetatywnym.



Somatyczny układ nerwowy składa się z
nerwów biegnących z narządów czuciowych
skóry do mózgu i rdzenia kręgowego oraz
nerwów unerwiających mięśnie szkieletowe,
skórę i niektóre inne części ciała, warunkuje
zatem odruchy somatyczne, tj. mimowolne
ruchy różnych części ciała oraz ruchy świadome.

Autonomiczny (trzewny) układ nerwowy



Trzewny układ
nerwowy unerwia
mięsień sercowy, mięśnie
gładkie i gruczoły, a tym
samym kieruje i
kontroluje czynności
narządów trzewnych
(serca, jelit, gruczołów
itd.). które wykonywane
są bez udziału
świadomość. Do nich
należą szybkość pracy
serca, skurcz mięśni
gładkich przewodu
pokarmowego, naczyń
krwionośnych, pęcherza
moczowego i innych
narządów wewnętrznych
oraz wydzielanie
gruczołów trawiennych i
gruczołów potowych.



Trzewny układ
nerwowy dzieli się na
układ sympatyczny
(współczulny) i
parasympatyczny
(przywspółczulny).
Większość narządów
wewnętrznych jest
unerwiona przez obydwa
te układy, z których jeden
pobudza ich aktywność, a
drugi hamuje. Trzewny
układ nerwowy jest więc
niezbędny do utrzymania
stałości środowiska
wewnętrznego czyli
homeostazy

Rozwój układu nerwowego



Układ nerwowy rozwija się
począwszy od 3 tygodnia rozwoju
zarodkowego. Powstaje wówczas płytka
ektodermalna, która przekształca się w
rynienkę a następnie w cewkę nerwowa.
Z dogłowowej części cewki nerwowej
rozwija się pierwotny pęcherz mózgowy.

Pozostała część cewki nerwowej daje początek rdzeniowi kręgowemu i
nerwom rdzeniowym. U człowieka najintensywniej rozwija się
kresomózgowie, które między 10 a 14 tygodniem rozwoju płodowego
dominuje nad pozostałymi częściami pod względem wielkości. Mnożenie
się komórek nerwowych ma miejsce głównie w trakcie rozwoju śród
macicznego (większość neuronów formuje się między 10 a 18 tygodniem
rozwoju płodowego), jednak przypuszczalnie ich umiarkowany rozplem
może następować do 18 miesiąca po urodzeniu. Komórki nerwowe
początkowo są małe, posiadają krótkie i nieliczne wypustki, które z
czasem wydłużają się, zwiększa się liczba rozgałęzień i otaczane są
osłonką mielinową. Zachodzą również chemiczne przemiany cytoplazmy
neuronów i rośnie liczna połączeń między nimi (liczba synaps).

Układ nerwowy noworodka stanowi jedną z najsilniej rozwiniętych

tkanek-waży ok. 350 g, co stanowi około 25-26% wielkości właściwej
osobnikom dorosłym. W wieku 6 miesięcy - stanowi 50%, w drugim roku
życia 75%, w 5 roku - 90% i w 10 roku życia 95% wielkości mózgu
dorosłego człowieka.



W pierwszym okresie życia dziecka duże
obszary kory mózgowej nie funkcjonują, a
szczególnie aktywne są obszary związane z
funkcjami ustroju zlokalizowane w pniu mózgu oraz
związane z ruchem, na co wskazuje zwiększona
aktywność głębokich warstw móżdżku.



Około szóstego miesiąca życia obserwuje się
zwiększoną aktywność w płatach czołowych, co
prawdopodobnie należy łączyć z pierwszymi
oznakami percepcji. Około osiemnastego
miesiąca uaktywniają się u dziecka pola związane
z mową - najpierw pola rozumienia, a następnie -
wytwarzania mowy. Proces maleinizacji
rozpoczyna się już w życiu płodowym, jednak
najintensywniej przebiega w ciągu pierwszych lat
po urodzeniu.



Twór siatkowaty, odpowiedzialny za utrzymanie
stanu uwagi ulega jednak całkowitej maleinizacji dopiero
w okresie dojrzewania płciowego, zaś pełna maleinizacja
płatów czołowych ma miejsce dopiero w okresie
dojrzałości. W trakcie rozwoju zmiana się aktywność
poszczególnych obszarów mózgu zmiany w obrębie
komórek nerwowych. W dzieciństwie i młodości zmianom
tym towarzyszy rozrost neuronów, powstawanie nowych
dendrytów, które tworzą nowe synapsy. W okresie
dojrzałości nie dochodzi do powstania nowych dendrytów,
obserwuje się jednak tworzenie nowych synaps.



W okresie starości następuje zmniejszanie ilości krwi
przepływającej przez mózg, zmniejszanie zużycia tlenu w
mózgu i napięcia neuronów korowych. Zmniejsza się
także masa mózgu, liczba włókien nerwowych oraz
szybkość przewodzenia bodźców.

BIBLIOGRAFIA:

„Biomedyczne podstawy rozwoju i

wychowania” A. Jopkiewicz, E. Suliga