EKONOMICZNE PRZYCZYNY

I KONSEKWENCJE

DEFICYTÓW BUDŻETOWYCH

Magdalena Cupryjak

SPOSOBY FINANSOWANIA

DEFICYTU PUBLICZNEGO



Emitowanie

skarbowych

papierów

wartościowych

nabywanych przez podmioty nie bankowe, tzn.
gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe i
inwestorów instytucjonalnych,



Emitowanie

skarbowych

papierów

wartościowych

nabywanych przez banki komercyjne,



Korzystanie z kredytów banków komercyjnych,



Korzystanie z kredytów międzynarodowych instytucji
finansowych,



Wpływy z prywatyzacji majątku państwowego,



Zaciąganie

kredytu

banku

centralnym

bądź

emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez
ten bank.

PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA

DEFICYTÓW BUDŻETOWYCH

Czynniki

wpływające

powstawani

e deficytu

Czynniki

wpływające

powstawani

e deficytu

zbyt wysoki poziom

wydatków

państwowych

zbyt wysoki poziom

wydatków

państwowych

ograniczenie

wielkości

dochodów

budżetowych,

przede wszystkim z

tytułu podatków

ograniczenie

wielkości

dochodów

budżetowych,

przede wszystkim z

tytułu podatków



Wahania koniunktury (stymulacja
fiskalna)



Skłonność do deficytów – sprzeczność
między nieograniczonymi praktycznie
potrzebami a ograniczonymi środkami



Koszty obsługi obecnego długu publicznego



Grupy roszczeniowe wywierające wpływ na
uchwalany budżet – minimalizacja podatków
i większe wydatki na cele socjalne

KONSEKWENCJE DEFICYTU

BUDŻETOWEGO



Ryzyko monetaryzacji deficytu, co może grozić
przyśpieszeniem procesów inflacyjnych



Narastanie długu publicznego i w konsekwencji kosztów
jego obsługi



Absorpcja oszczędności prywatnych ograniczającą
inwestycje prywatne, które są decydujące w kwestii
wzrostu gospodarczego



Wywołanie efektu wypychania



Wzrost rynkowych stóp procentowych



Negatywny wpływ na saldo rachunku obrotów
bieżących w bilansie płatniczym



Negatywny sygnał dla światowych rynków finansowych

Wyróżnia się 7 konsekwencji
deficytu budżetowego:

DEFICYT BUDŻETOWY A

INFLACJA

• Emitowanie

skarbowych

papierów

wartościowych nabywanych przez podmioty nie

bankowe

• Emitowanie

skarbowych

papierów

wartościowych

nabywanych

przez

banki

komercyjne

nieinflacjogenn

• Kredyt banku centralnego bądź emitowanie

papierów wartościowych nabytych przez ten

bank

inflacjogenne

Sposoby finansowania
deficytu:



Powstaje przy zwiększeniu bazy monetarnej
i stabilnych zwyczajach płatniczych.



Może być ona transferowana do budżetu
państwa lub pozostać do dyspozycji banku
centralnego (NPB)



Jeżeli renta nie zostałaby podliczona jako
budżet państwa, bank centralny mógłby
udzielić kredytu (bezpiecznego) państwu
jednak prowadziłoby to do nadużyć i jest to
konstytucyjnie zabronione.

Renta emitenta

NARASTANIE DŁUGU PUBLICZNEGO

I KOSZTÓW JEGO OBSŁUGI



https://
www.nbportal.pl/wiedza/animacje/filmy-anim
owane/srodki-publiczne/dlug-publiczny

Narastanie długu publicznego pociąga za
sobą wzrost kosztów jego obsługi tzn.
płatności odsetkowych.

Niekiedy płatności odsetkowe mogą rosnąć
nawet szybciej niż kwota długu, ponieważ
wierzyciele

mogą

być

zaniepokojeni

wzrostem długu modą domagać się wyższego
oprocentowania, jednakże są to rzadkie
przypadki

występujące

przy

wysokim

poziomie długów.

Niebezpieczeństw

o eksplozywnego

wzrostu długu i

kosztów jego

obsługi

Eksplozywny wzrost

stopy procentowej

Pułapka zadłużenia

Eksplozywny wzrost stopy procentowej

Przeciętna stopa procentowa długu
publicznego – średnia ważona różnych stóp
procentowych z przeszłości, mianowicie stóp
przyjmowanych przy kolejnych emisjach
obligacji skarbowych.

Znaczny i nagły wzrost rynkowej stopy
procentowej może spowodować znaczący,
nieprzewidziany wzrost kosztów obsługi długu
i tym samym wzrost deficytu.

Pułapka zadłużenia

Deficyt

budżetowy

powoduje wzrost

długu

publicznego

Wzrost długu

pociąga za sobą

zwiększenie

kosztów jego

obsługi

Co zwiększa

deficyt

budżetowy na

następny rok

Przeciwdziałanie eksplozywnemu

narastaniu długu

Kluczem do sukcesu jest ustabilizowanie
relacji długu i kosztów obsługi do PKB.
Należy określić graniczną wielkość deficytu
budżetowego, która nie spowoduje wzrostu
długu i kosztów jego obsługi do PKB.

DEFICYT ZAWSZE POWODUJE

WZROST DŁUGU PUBLICZNEGO!

ABSORPCJA OSZCZĘDNOŚCI

PRYWATNYCH

Finansowanie deficytu na krajowym
runku finansowym oznacza absorpcję
oszczędności prywatnych na potrzeby
sektora publicznego.

Część oszczędności przede wszystkim w
sektorze przedsiębiorstw niefinansowych i
sektorze gospodarstw domowych zostaje
przejęta przez sektor publiczny, co oznacza
ograniczenie

możliwości

finansowania

inwestycji prywatnych, mających decydująca
znaczenie dla wzrostu gospodarczego.

Niesłuszny jest podgląd, że przejmowanie
oszczędności

prywatnych

oznacza

ich

„przejadanie”

–

czyli

przesunięcie

zastosowania

inwestycyjnego

konsumpcyjne. Błąd polega na pominięciu
tego, że podmioty sektora publicznego także,
inwestują, a dokonywane inwestycje nie są
obojętne dla wzrostu gospodarczego. Wręcz
przeciwnie – są równie niezbędne jak
inwestycje przemysłowe.

• Powoduje wyższe podatki

• W konsekwencji niższe

oszczędności prywatne

Z podatków

• Niższy poziom podatków

• Co powinno się przekładać na

wyższe oszczędności

prywatne ale nie ja wyższe

inwestycje

Z oszczędności

prywatnych (pożyczek

zaciąganych na rynku

finansowym przez

podmioty sektora

publicznego)

Z oszczędności

prywatnych (pożyczek

zaciąganych na rynku

finansowym przez

podmioty sektora

publicznego)

Jak inwestycje publiczne

powinny być finansowane?

DEFICYT BUDŻETOWY A EFEKT WYPIERANIA

I WZROST STÓP PROCENTOWYCH

Polega na tym, że w wyniku zwiększania
wydatków

budżetowych

następuje

ograniczenie możliwości wydatkowych w
sektorach prywatnych.

Zagadnienie to trzeba rozpatrywać w
kontekście skali redystrybucji budżetowej, a
nie deficytu budżetowego.

Efekt wypierania

Z deficytem wiąże się właściwie jedna forma
efektu wypierania, mianowicie wypierania z
rynków

finansowych

prywatnych

pożyczkobiorców przez przedmioty publiczne.
Następuje to na skutek podbijania stopy
procentowej przez wyższe oprocentowane
papiery publiczne. Aby zwiększyć popyt na
papiery publiczne trzeba zapewnić im relatywnie
wyższe oprocentowanie. Papiery publiczne są
niżej oprocentowane niż papiery prywatne
jednak są bardziej wiarygodne dzięki emitentowi.

Wzrost stóp procentowych

Zwiększanie

deficytu

fiskalnego

konsekwencji emisji skarbowych papierów
wartościowych prowadzi nieuchronnie do
wzrostu

stóp

procentowych.

Natomiast

stabilny z roku na rok deficyt nie powoduje
wzrostu stóp procentowych.
Skłonność do oszczędzania jest większa niż
do inwestowania. Wtedy pojawia wie problem
co zrobić z nadmiarem oszczędności w
stosunku do potrzeb finansowania inwestycji.

Wówczas deficyt może być przydatny w
zamykaniu luki między skłonnością do
prywatnego inwestowania a skłonnością do
prywatnego

oszczędzania.

Przy

dekoniunkturze towarzyszy spadek skłonności
do prywatnego inwestowania ale skłonność do
oszczędzania w zasadzie się nie zmienia a
może

nawet

wzrosnąć

rośnie

zapotrzebowanie na rezerwy. W warunkach
dobrej koniunktury skłonność do inwestowania
prywatnego jest duża i nie wydaje się aby była
potrzeba interwencji w postaci deficytu.

DEFICYT BUDŻETOWY A SALDO

OBROTÓW BIERZĄCYCH

Zazwyczaj jest ono ujemne. Składają się na nie
wydatki

zagraniczne

sektora

(obsługa

długu

zagranicznego,

utrzymanie

placówek

dyplomatycznych, płatności na rzecz budżetu UE itp.) i
zdecydowanie niższe dochody zagraniczne. Deficyt
zagraniczny wpływa oczywiście na łączne saldo
sektora finansów publicznych, ale dzieje się tak
niezalenie od tego czy saldo jest ujemne czy dodatnie.
Gdyby z jakiś powodów saldo zagraniczne sektora
wzrosło, to odbiłoby się ujemnie zarówno na łącznym
saldzie sektora jak i na saldzie rachunku obrotów
bieżących, ale jest to sytuacja mało prawdopodobna.

Saldo zagraniczne sektora

finansów publicznych

Na związek miedzy dwoma saldami można spojrzeć tak:

CA = (T - G) + ( S - I)

Gdzie:

CA – saldo obrotów bieżących
T – dochody sektora finansów publicznych
G – wydatki sektora finansów publicznych
S – oszczędności prywatne
I – inwestycje prywatne

Pierwsze podejście do
zagadnienia

Wg standardowej interpretacji równanie to ukazuje
zależności między saldem obrotów bieżących,
saldem finansów publicznych oraz inwestycjami i
oszczędnościami prywatnymi.
Równanie jest ułożone trochę nieprecyzyjnie, bo
powinno się uwzględnić saldo obrotów kapitałowych
i finansowych a nie saldo obrotów bieżących. Co
prawda oby dwa salda powinny być sobie równie ale
nie są w rzeczywistości. Różnice mogą stanowić
zmiany

strefie

rezerw

oraz

transfery

nieewidencjonowane (np. nielegalne) – a to już jest
kolejny składnik równania nieumieszczony w nim.

Kolejne zastrzeżenie dotyczy charakteru należności. Są to
statystyczne zależności bilansowe es post, a nie
zależności funkcjonalne ex ante. Nie da się tak
przekształcić równania aby było ono właściwe i
uwzględniało wartości. Wyjątek stanowią tylko inwestycje
prywatne, przy których można założyć, że są funkcją
części

oszczędności

krajowych

pozostałej

sfinansowaniu deficytu fiskalnego i napływu kapitału
zagranicznego:

I = S – (T – G) + KA

Gdzie: KA – saldo obrotów kapitałowych i finansowych

Drugie podejście do
zagadnienia

Dla innych składników takie przekształcenie
byłby bez sensu, choć oczywiście, przyjmując
założenie ceteris paribus, można by formalnie
to uczynić. Nie można również interpretować
równania

jako

funkcji

salda

obrotów

bieżących

bądź

kapitałowych.

Kapitał

zagraniczny

napływa

nie

dlatego,

że

występuje niedobór oszczędności krajowych,
lecz dlatego, że inwestorzy zagraniczni
dostrzegają

możliwości

inwestycyjne,

najczęściej niedostępne dla inwestorów
krajowych.

Do sprawy wpływu deficytu na saldo obrotów
bieżących można podejść jeszcze inaczej
mianowicie poszukując konkretnych kanałów
transmisji, które mogą spowodować wpływ w
znaczącej skali.

Trzecie podejście do
zagadnienia

Andrzej

Wojtyna

• Deficyt finansów publicznych powoduje

wzrost stopy procentowej, a to

prowadzi

wzrostu

kursu

walutowego, a w konsekwencji do

hamowania eksportu i pobudzania

importu co jest jednoznaczne z

pogorszeniem

salda

obrotów

handlowych i tym samym bieżących.

R.E. Hall i

J.B. Taylor

• Zmniejszenie

zakupów

rządowych

bezpośrednio zwiększa eksport netto, a

tym samym prowadzi do zmniejszenia

deficytu w bilansie handlowym

Nie jest słuszny pogląd, że zmniejszenie
zakupów rządowych oznacza automatycznie
zwiększenie eksportu, bo niezakupione przez
rząd towary i usługi można wyeksportować.
Zmniejszenie zakupów spowoduje raczej nie
zwiększanie

eksportu

lecz

zmniejszenie

produkcji.
Badania pokazują, że nie występuje wyraźna
korelacja między deficytem budżetowym a
deficytem

rachunku

obrotów

bieżących.

Wyjątkiem było USA w latach 80. XX w.

DEFICYT BUDŻETOWY A RYNKI

FINANSOWE

Omawiane dotychczas argumenty dotyczą
wpływu deficytu budżetowego na procesy
gospodarcze.

Uwzględnić

trzeba

także

problemy z postrzeganiem deficytu jako
czynnika podważającego wiarygodność
finansową.
Takim sygnałem podważającym wiarygodność
może być właśnie nieoczekiwany wzrost
deficytu budżetowego, który wpływa na
ocenę klasyfikacyjną danego kraju.

Ta ocena przekłada się na warunki, na jakich
mogą

być

emitowane

obligacje.

konsekwencji obniżenie oceny prowadzi do
konieczności podwyższenia oprocentowania, a
więc do podrożenia kredytu zagranicznego dla
kraju. Liczyć się z tym musza wszystkie kraje,
zwłaszcza posiadające zadłużenie. Nawet jeżeli
nie chce się już korzystać z pożyczek
zagranicznych, to emitowanie obligacji na
rynku

światowym

służy

celów

refinansowania długu dotychczasowego.

Wiarygodność rządu też ma istotne znaczenie
dla

międzynarodowej

wiarygodności

wszystkich podmiotów krajowych, a w efekcie
wpływa na możliwości i warunki zaciągania
pożyczek także przez podmioty pozarządowe.
Ma też to istotny wpływ na napływ inwestycji
zagranicznych.

PROBLEM EFEKTU POPYTOWEGO

DEFICYTU BUDŻETOWEGO

Jest to wpływ jaki wywiera deficyt budżetowy na
kształtowanie się popytu krajowego.

W warunkach równowagi strumień pieniędzy płynących
do

sektora finansów publicznych z sektorów

prywatnych równy jest strumieniowi płynącemu z
sektora finansów publicznych do sektorów prywatnych.
Równość ta zachodzi w przypadku gospodarki
zamkniętej, natomiast w warunki gospodarki otwartej
narusza ją występowanie wydatków zagranicznych
sektora finansów publicznych, częściowo tylko
pokrywanych dochodami zagranicznymi.

Efekt popytowy deficytu

Warto zwrócić uwagę, że występowanie tych
środków może powodować, że nawet
zrównoważony

budżet

może

ujemnie

wpływać na popyt krajowy, gdyż strumień
pieniądza płynący do sektorów prywatnych
jest mniejszy od strumienia płynącego od
tych sektorów do sektora finansowego. W
warunkach gospodarki zamkniętej deficyt
budżetowy finansowany (poprzez absorpcje
oszczędności

prywatnych)

rynku

finansowym jest neutralny w stosunku do
łącznych rozmiarów popytu krajowego.

Zmniejsza się popyt inwestycyjny uzależniony
od oszczędności prywatnych, natomiast
odpowiednio wzrasta popyt konsumpcyjny –
wydaje się, że tak to powinno wyglądać.
Niektóre wydatki budżetowe wpływają na
powstanie

oszczędności

prywatnych.

Szczególnie mam tu na myśli płatności
odsetkowe

tytułu

obsługi

długu

publicznego, które w znacznej mierze są
reinwestowane a więc przekształcają się w
oszczędności.