BADANIA ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE
Metody jakościowe- metody badawcze(w naukach przyrodniczych,
ścisłych i humanistycznych), w których nie określa się parametrów
liczbowych (określanych za to w metodach ilościowych),
charakteryzujących badane zjawisko lub obiekt badań.
Najczęściej w wyniku stosowania badawczej metody jakościowej jest
rozróżnienie pomiędzy znanymi możliwościami(np.. czy mamy do
czynienia z obiektem A, B czy C). Często następnym etapem jest
użycie metod ilościowych w celu określenia dokładnych parametrów
badanego obiektu.
Metody ilościowe- metody badawcze, w których określa się
parametry liczbowe(w odpowiednich jednostkach),
charakteryzujących badane zjawisko lub obiekt badań. Niekiedy
badania metodami ilościowymi poprzedzane są przez badania
metodami jakościowymi.
STOSUNEK DO TEORII
Badania jakościowe- nie rozpoczynają się od teorii, lecz od danych.
Chodzi o to, by badany obiekt mógł sam się wypowiedzieć(np. by
ludzie mogli powiedzieć, jak spostrzegają i odczuwają swoją
sytuację).
Natomiast ,,badacz ilościowy” już w punkcie wyjścia przyjmuje
teorię i korespondującą z nią metodę, narzuca obiektom własne
pojęcia, rejestruje fakty społeczne wyprane z subiektywnych sensów i
wyjaśnia zaobserwowane zjawiska jako konkretyzacje (przypadki)
ogólnego prawa.

STOSUNEK DO OBIEKTYWIZMU
W badaniach jakościowych badacz nie ucieka od
własnych wrażeń, uczuć i wartości, lecz wprost przyznaje,
że badanie to ciąg jego osobistych wyborów. W
szczególności pozwala, by jego wartości(np. feminizm)
wchodziły w interakcję z wartościami badanego terenu, a
on sam w osobiste interakcję z osobami badanymi.
Natomiast ,,badacz ilościowy” ucieka w mechaniczną
procedurę, by zabezpieczyć swoje wnioski przed wpływem
własnych wartości i wartości badanych osób.
LICZBY I TEKSTY
Najbardziej uchwytna różnica między badaniem ilościowym
a jakościowym tkwi w rodzaju surowych danych, które
badacz gromadzi. W badaniu ilościowym dane mają
postać liczb(np. zbiór ilorazów inteligencji). W badaniu
jakościowym dane mają postać tekstu(np.
korespondencja, pamiętnik, pełny zapis wywiadu,
szczegółowy opis epizodu interakcyjnego).
Gdy zbieramy dane liczbowe, chcąc nie chcąc
przyjmujemy wszystkie założenia leżące u podstaw metody
zbierania danych. Gdy zbieramy teksty, założenia co do
warunków ich sensowności ograniczamy do minimum.
Znaczenie tekstu jest bowiem pochodną wielu okoliczności
towarzyszących badaniu.

Dane uznaje się za jakościowe, gdy nie istnieje
gotowy schemat klasyfikacji przypadków. Taki
schemat tworzy się ,,od dołu”, szukając
podobieństw i różnic między wypowiedziami.
Tworzenie schematu klasyfikacji wymaga namysłu
nad znaczeniem poszczególnych składników
wypowiedzi, dlatego utarło się łączyć dane
jakościowe ze znaczeniem, a dane ilościowe ze
składem (strukturą). Nie jest jednak tak, iżby
dane ilościowe nie wymagały namysłu nad ich
znaczeniem. Ten namysł przeprowadzono podczas
konstruowania narzędzia pomiaru: to wtedy
ustalono znaczenia odpowiedzi na poszczególne
pytania.

ZAINTERESOWANIE KONTEKSTEM
KONTEKST wszystkie okoliczności towarzyszące
wytwarzaniu danego tekstu: zarówno językowe(np. to, co
badany i badacz mówili przed i pogłównej wypowiedzi),
jak i parajęzykowe(np. mimika, gestykulacja)
pozajęzykowe(związane z całą sytuacją, w której badacz
kontaktuje się z badanym).W badaniu ilościowym
kontekst jest zawadą, toteż idzie o to, by go
zneutralizować.
Wskutek zainteresowania kontekstem badanie
jakościowe przebiega w miejscach mających dla
badanego ustalony sens(np. w izbie szkolnej, a nie w
laboratorium), badanych wybiera się z pewną myślą(a
nie losuje z populacji), a ich zbiór rozszerza lub zwęża w
trakcie badania.
Inny jest też przebieg badania. W badaniach
ilościowych najpierw planuje się oddziaływania i
pomiary, potem rygorystycznie wykonuje ten plan w
odniesieniu do wszystkich obiektów próbki, a na końcu
analizuje zebrane dane. Osoba nie wie, po co zbiera
dane i dlaczego właśnie te.

W badaniu jakościowym osoby zbierające dane są
wprowadzone we wszystkie tajniki programu badawczego i
wolno im modyfikować plan zbierania danych w miarę
postępów pracy. Nie czeka też z przetwarzaniem informacji,
aż zbierze wszystkie dane, lecz nieustannie analizuje
narastającą masę tekstów, Szukając w nich odpowiedzi na
początkowe pytanie, dopuszcza możliwość, że jego dane
lepiej odpowiadają na inne, inaczej postawione pytanie. Nie
ma więc liniowej sekwencji: teoria- hipoteza- metoda-
wynik, lecz jest kołowość: pytanie prowadzi do danych,
dane- do innego pytania itd.. Badacz nieustannie
przepatruje całe swoje przedsięwzięcie oraz każdy jego etap
w świetle poprzednich etapów i podejmuje decyzje
metodologiczne, jak postępować w następnym etapie.
Związek z kontekstem widać też w formie doniesienia
badawczego. Trzonem doniesienia z badania ilościowego są
zestawienia wysoce
Przetworzonych liczb w formie współczynników, tabel i
wykresów. Doniesienie z badania jakościowego jest
natomiast szczegółową narracją o myślach i czynach
badanych osób czy grup. Badacz nie ukrywa się za
bezosobowym językiem, lecz otwarcie mówi o swoich
próbach nawiązania kontaktu z badanymi, szczęśliwych i
nieszczęśliwych pomysłach interpretacyjnych, wrażeniach i
ocenach.

Badanie jakościowe polega na zbieraniu tekstów i
przekształcaniu ich w inne teksty- zwłaszcza w tekst
końcowego doniesienia.
WIARYGODNOŚĆ
Wielkim problemem badania jakościowego jest
wiarygodność jego wyników. Badanie ilościowe
wykorzystuje narzędzia o ustalonej rzetelności i
trafności, a osoba zbierająca dane nie może
nieświadomie ukierunkować zachowania badanych,
ponieważ nie zna założeń badania, a zwłaszcza
hipotezy, którą ma ono sprawdzić. Także analiza
danych, prowadzona standardowymi technikami
statystycznymi, a często skomputeryzowana, znacznie
ogranicza możliwość stronniczych ingerencji w układ
wyników. Wiarygodność jest tu więc produktem
automatyzacji procedury badawczej. Dzięki
automatyzacji osoba badacza: jego poglądy,
pragnienia, styl porozumiewania się z ludźmi itp..
Zostaje oddzielona od danych.

W badaniu jakościowym automatyzacja jest wykluczona.
Badacz angażuje się w badaną rzeczywistość, co znaczy, że
może świadomie lub nieświadomie narzucać badanym swój
punkt widzenia. Gdy analizuje zbiór tekstów, czyni to zawsze
z pewną myślą, a to znaczy- selektywnie.
Rzetelność i trafność
Kirk i Miller w książce pt. ,, Rzetelność i trafność w badaniach
jakościowych”. Mówiąc o rzetelności, rozważają kilka jej
rodzajów:
-Rzetelność nierealistyczną- to wymaganie stałości
wyników uzyskiwanych tą samą metodą. Jeśli bowiem
dostajemy ciągle taki sam obraz, powinniśmy raczej
podejrzewać badacza o zamierzoną stronniczość.
-Rzetelność diachroniczna- to wymaganie stałości
wyników w czasie, też wątpliwa, bo rzeczywistość jest
niezmienna.
-Rzetelność synchroniczna- to wymaganie zbieżności
wyników uzyskanych różnymi metodami.
We wszystkich tych przypadkach rzetelność łączy się z
odtwarzalnością wyniku, co jest właściwe raczej potocznej niż
naukowej odmianie tego pojęcia.

Trafność Kirk i Miller sprowadzają do pytania, czy
badacz widzi to, co myśli, że widzi. Wchodzą tu
w grę trzy błędy:
1. Badacz spostrzega coś czego nie ma,
2. Badacz nie spostrzega czegoś, co jest,
3. Badacz stawia nietrafne pytania wobec tego,
co jest.
Trafność badania jakościowego wchodzi w
konflikt z jego rzetelnością. Rzetelność wymaga
standaryzacji, trafność odchodzenia od
standaryzacji. Jeśli badacz troszczy się o
autentyczność tekstu, to słucha badanego z
pewną dozą krytycyzmu, gotów zawsze upewnić
się co do znaczenia, sprawdzić szczerość itd.. To
jednak znaczy, że nie trzyma się ustalonej
procedury i otwiera wrota przypadkowi.

Nie tylko rzetelność, ale i trafność uważają niektórzy za
pojęcie mało użyteczne w badaniach jakościowych.
Trafność wiąże się z ocena wyniku: pytaniem, czy opis
zgadza się z rzeczywistością. Ale w tradycji jakościowej o
rzeczywistości mówi się niechętnie z racji kryzysu
reprezentacji. Ważniejsze niż trafność jest więc
ugruntowanie wiedzy. Ugruntowanie jest związane z
cechami procesu wytwarzania wiedzy: otwartością i
brakiem stronniczości. Wytwórca wiedzy ugruntowanej
zbiera fakty i trzyma się faktów, choć ciągle jest
świadomy, że wiele może przeoczyć, że jego fakty mogą
być artefaktami lub, że mogą nie przystawać do jego
pojęć.
Kontrola ugruntowania polega na porównywaniu
różnych wersji badanego miejsca. Nazywa się ją
triangulacją, przez analogię do geodezyjnej metody
wyznaczania położenia pewnego punktu przez
obserwowanie go z dwóch innych punktów.

Denzin wyróżnia 4 typy triangulacji:
1.Triangulacja źródeł- porównuje się dane pochodzące
od różnych osób, z różnych miejsc terenu i czasu.
2. Triangulacja badaczy- porównuje się wnioski, do
których dochodzi kilku badaczy pracujących w tym
samym terenie. Jeśli dwie osoby niezależnie zbierające
dane o życiu młodzieży w pewnej dzielnicy miasta
dochodzą do podobnych wniosków, ich wiarygodność
wzrasta. W przeciwnym razie rodzi się podejrzenie, że
wnioski odzwierciedlają indywidualne nastawienie
badaczy.
3. Triangulacja metod- porównuje się dane zebrane
różnymi metodami, np. za pomocą ankiety i otwartego
wywiadu.
4. Triangulacja teorii- porównuje się interpretacje
danych w różnych perspektywach teoretycznych.
Te odmiany triangulacji mogą współwystępować ze sobą.

INDUKCJA ANALITYCZNA
Indukcja analityczna to jeszcze bardziej radykalny
sposób podniesienia wiarygodności wyników. Polega ona
na wprowadzeniu hipotez z danych i sprawdzaniu ich na
danych.
Indukcja analityczna zaleca, by sformułowawszy
hipotezę, sprawdzać ją przypadek po przypadku.
UOGÓLNIANIE
W tradycji ilościowej nic tak nie wpływa na
wiarygodność wyników, jak odtworzenie się ich w
niezależnym badaniu. Jeśli inni badacze nie są w stanie
uzyskać takich wyników, jak moje, wiarygodność moich
wyników jest wątpliwa, choćby zastosował nieskazitelnie
poprawną procedurę badawczą. W tradycji
jakościowej sprawa jest bardziej złożona. Jeśli badanie
przeprowadzono bezbłędnie, wyniki badania można
uznać za wiarygodne. Można je ogłosić, ponieważ
powiększają nasza wiedzę o zbadanych terenach czy
osobach.

W tradycji jakościowej uogólnienie
wyników nie ma uzasadnienia.
Zwolennicy tej tradycji dopuszczają
jednak możliwość ,,przenoszenia”.
Niestety ,,przenoszenie” i
,,uogólnianie’’ to niemal synonimy.
Mówiąc, że dwa obiekty są podobne,
ponieważ zajmują zbliżone pozycje na
jednym lub kilku wymiarach
znaczeniowych, ignorujemy fakt, że
zajmują one odmienne pozycje na wielu
innych wymiarach.

WSPÓŁPRACA
Mimo wszystkich odmienności obóz badań jakościowych nie jest wrogi celom
nauki- odrzucając bowiem jedne ograniczenia, wprowadza inne, w trosce o
prawomocność, wiarygodność i precyzję sądów.
Jak wszędzie, tak i w nauce są ,,rzemieślnicy’’ i ,,artyści’’. Artysta to ktoś
otwarty, ciekawy szczegół, a przede wszystkim niechętny rutynie. Pracuje bez
reguł i dopiero gdy rzecz ukończy, formułuje reguły, których się trzymał.
Mniej dna o procedurę niż o końcowe wrażenie, jakie zrobi swoim
doniesieniem. Chce jednak zrobić wrażenie nie elegancją języka i walorami
retorycznymi tekstu(choć i o to zabiega), lecz nową wiedzą, która byłaby
czymś więcej niż projekcją jego wyobrażeń i postaw. Artyści zasilają obóz
badań jakościowych. Nie mogą się powieść próby wprowadzenia sztywnego
schematu oceniania badania jakościowego, by się przekonać o ich
bezużyteczności. Z jednej strony- wdzierają się w proces myślenia badacza, z
drugiej- są tak ogólnikowe, że niczego nie mogą zdyskwalifikować. W
badaniach jakościowych nie warto mnożyć reguł- zastępuje je zwiększona
odpowiedzialność badacza za wynik jego pracy. Początkującym badaczom
podejście jakościowe może się wydać pociągające, ponieważ przypomina
codzienny proces poznania społecznego, no i nie wymaga znajomości
statystyki. Ale może się okazać, że po miesiącach ciężkiej pracy przygniata
ich góra danych, z których nie wyłania się żadne odkrycie. Z powyższego
płynie wniosek, że różnice między oboma obozami nie wykluczają
współpracy. Ogólne cele badania jakościowego nie są inne niż cele badania
ilościowego. Badanie jakościowe może mieć cel praktyczny: dostarczyć
przesłanek do decyzji lub oceny. Może tez mieć cel teoretyczny: gromadzić
wskazówki co do budowy teorii lub sprawdzać teorię.

Większość badań jakościowych
to badania eksploracyjne,
weryfikacyjne albo
eksploracyjno- weryfikacyjne.
Mogą występować samodzielnie
lub w połączeniu z badaniami
ilościowymi. Kilka typowych
wariantów:
Badanie jakościowe prowadzące
do teorii jednostkowej. Może to
być teoria jednej organizacji(np.
hospicjum lub szkoły),
społeczności(np. gangu
młodzieżowego), przedsięwzięcia
społecznego(np. reformy oświatowe)
czy nawet jednej historii życia.

Badanie jakościowe prowadzące do typologii.
Badanie jakościowe jako wstęp do badania ilościowego.
Wnioski z badań jakościowych są źródłem wartościowych hipotez
dla badania ilościowego. Badanie jakościowe pomaga zaplanować
badanie ilościowe i opracować narzędzia pomiaru.
Badanie jakościowe sprawdzające wyniki badania
ilościowego. Jeśli w badaniu ilościowym wykrywa się intrygującą
regularność, to badanie jakościowe, uwzględniające pełny kontekst
zjawiska, może pozwolić je zrozumieć. Dotyczy to, np. nierówności
oświatowych.
Elementy ilościowe i jakościowe są w tym samym badaniu.
Połączenie obu tradycji dokonuje się najczęściej na poziomie
metod analizy danych. Oryginalne dane muszą być jakościowe,
możliwe jest bowiem przejście od tekstu do liczby, ale i odwrotnie.
Badanie jakościowe i ilościowe jako niezależne i
uzupełniające się przedsięwzięcia naukowe. Jeśli interesują
nas przeżycia osób upośledzonych umysłowo i sposoby, jakimi oni
sami i ich otoczenie radzą sobie z tą ułomnością, powinniśmy użyć
podejścia jakościowego. Jeśli jednak chcemy oszacować
skuteczność szkolnictwa specjalnego w przygotowaniu tych osób
do życia w społeczeństwie, powinniśmy wybrać podejście
ilościowe(np. badania porównawcze losów reprezentatywnej próbki
absolwentów tych szkół).