Mikroekonomia II

Teoria wyboru konsumenta

1



Wykład: dr hab. Sławomir Sztaba, prof. nadzw.

SGH



 



 



 



Kontakt:



[e-mail]



 



konsultacje: Katedra Teorii Systemów

Ekonomicznych, ul.Wiśniowa 41, sala 81, wtorki,

godz. 15.00– 16.00



 

literatura

R. Franck, Mikroekonomia jakiej jeszcze nie było, Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk2007

D. Laidler, S. Estrin: Wstęp do mikroekonomii. Gebethner i Ska,

Warszawa 1991; (LE)

H.Varian: Mikroekonomia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

1997 (V)

M. Heller: Filozofia nauki. Wydawnictwo Naukowe Papieskiej
Akademii Teologicznej w Krakowie, Kraków 1992, ss. 53-72. (H)

H. Leibenstein: Ekonomia atomistyczna versus ekonomia molekularna

i inne eseje. W: Ponad ekonomią, PIW, Warszawa, 1985,(L)

S.Sztaba: Aktywne poszukiwanie renty, SGH, 2002.(S)

M. Krawczyk: Aktywność gospodarcza, SGH 2010

Egzamin i zaliczenie



Egzamin: test jednokrotnego wyboru, bez punktów
ujemnych, około 30 pytań, czas około 40 minut;



Zaliczenie ćwiczeń na podstawie warunków ustalonych
przez osoby prowadzące



W wyjątkowych wypadkach, np. wyjazd za granicę,
zerowy egzamin ustny

Część I. Ekonomia neoklasyczna

 



1. Ekonomia neoklasyczna /powtórzenie/



1.1. Neoklasyczna teoria wyboru konsumenta.



LE ss. 7 - 22.

 



2. Równowaga ogólna



2.1. Efektywność w sensie Pareto



2.2. Wymiana /prostokąt Edgewortha/



2.3. Warunki równowagi ogólnej



LE ss. 243-351, 356-362, 368-375; V ss. 508-516

 
Część II. Niektóre rozwinięcia teorii wyboru



3. Efekt dochodowy i substytucyjny



3.1. Stały dochód wg Hicksa i Słuckiego



3.2. Wyprowadzenie indeksów Laspeyresa i Paaschego.



 



4. Indywidualna podaż pracy.



4.1. Indywidualna podaż pracy - próg aspiracji



4.2. Godziny nadliczbowe



4.3. Czynniki określające podział czasu jednostki

między pracę w domu, pracę zarobkową i czas wolny



D.Laidler, S.Estrin, ss. 61-71.





5. Alokacja konsumpcji w czasie



5.1. Alokacja konsumpcji w czasie



5.2. Wybór w czasie i możliwości produkcyjne



5.3. Wybór optymalnego planu inwestycyjnego



D.Laidler, S.Estrin, ss. 73-88.

Część III. Procesy koncentracji i ich następstwa



6. Przyczyny koncentracji, jej formy i następstwa



6.1. II rewolucja techniczna



6.2. Nowe ekonomiczne i prawne formy przedsiębiorstw



6.3. Nowe struktury rynku



6.4. Ewolucja przedsiębiorstw i rynków



6.5. Czynniki nie pozwalające na koncentrację produkcji



 wykład



7. Ekonomia atomistyczna H. Leibensteina



7.1. Koncepcja selektywnej racjonalności



7.2. Koncepcja X-efektywności



7.3. Pryncypał - agent



L ss.287-362



 

Część III. Procesy koncentracji i ich następstwa



8. Rewolucja menedżerska



8.1. Oderwanie władzy od własności w wielkich korporacjach



8.2. Alternatywne /wobec maksymalizacji zysku/ cele
funkcjonowania wielkich korporacji



8.3. Rynek kontroli nad przedsiębiorstwami



Wykład



 



9. Teoria gier w modelowaniu oligopolu



9.1. Dylemat więźnia



9.2. Analiza kartelu



9.3. Bariery wejścia do gałęzi



V ss. 494-506

 
Część IV. Regulacja



10.Teoria regulacji oparta na interesie



społecznym



10.1. Ceny minimalne i maksymalne



10.2. Efekty zewnętrzne



10.3. Regulacja monopolu naturalnego



Wykład



 



11.Ekonomiczna teoria regulacji



11.1. Popyt na usługi regulacyjne a grupy interesu



11.2. Podaż usług regulacyjnych a teoria biurokracji i ekonomiczna
teoria polityki



11.3. Rynek usług regulacyjnych



11.4. Aktywne poszukiwanie renty



Część V. Filozofia nauki a ekonomia



13. Filozofia nauki a metodologia ekonomii.



13.1. Filozoficzne koncepcje rozwoju nauki.



13.2. Rozwój ekonomii.



13.3. Kryteria prawdziwości poznania w ekonomii.



13.4. Kryzysy poznawcze



H ss. 53-72.

 



Fundamentalne założenie współczesnej

mikroekonomii

brzmi:

człowiek

maksymalizuje swą użyteczność.



Przez

użyteczność

rozumie

się

zadowolenie

konsumenta

ze

spożywanych dóbr.



Dwa powyższe zdania tylko pozornie są

proste. O ich interpretację trwa blisko

już dwustuletni spór w teorii ekonomii.

H.H. Gossen 1854

Przy upraszczającym założeniu, że

konsument spożywa tylko dwa dobra,
jego użyteczność całkowita jest funkcją
dwóch zmiennych. Można to zapisać
następująco:

Uc = f (X, Y), gdzie:
Uc – użyteczność całkowita,
X – ilość dobra x,
Y – ilość dobra y.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej



Każda kolejna jednostka spożywanego dobra powoduje
coraz mniejszy przyrost użyteczności całkowitej



Które zdanie jest prawdziwe:



Ludzie ryzykują życie by wydobyć perły, bo perły są
drogie.



Perły są drogie, bo ludzie ryzykują życie, żeby je
wydobyć.

Paradoks brylantów i wody



W XIX w. ekonomiści nie potrafili wytłumaczyć, dlaczego
brylanty, które mają małą wartość użytkową są drogie, a
woda bez której niemożliwe jest życie, jest tania lub
wręcz darmowa?



Dopiero

wprowadzenie

malejącej

użyteczności

krańcowej pozwoliło rozwiązać ten paradoks.



Woda jest tania, gdyż jest rozpowszechniona. Jej
użyteczność krańcowa jest niewielka.



Brylanty są drogie, gdyż są bardzo rzadkie. Ich
użyteczność krańcowa jest wysoka.



Relacje

cen

odpowiadają

relacjom

użyteczności

krańcowych dóbr

Płaca a wysiłek



Hiszpańskie pływaczki, wicemistrzynie świata w konkurencji

pływania synchronicznego - drużynowo, zdecydowały uczcić swój

sukces, pozując nago do zdjęć - czytamy w "Super Expressie„



 

Zawodniczki Barcelony wypadły na fotkach kusząco. Pływaczki są

jednak obrażone na angielskiego piłkarza Davida Beckhama. 



"Beckham nie wytrzymałby z nami w basenie nawet 5 minut" -

powiedziała Paula Tirados, liderka drużyny. 



"To zakrawa na parodię, że ten kopacz za nie do porównania

mniejszy wysiłek, zarabia w madryckim Realu 50 razy więcej od

nas. Czy ktoś potrafi sobie wyobrazić, by ten próżniak codziennie

przepływał 4 kilometry lub spędził 3-4 godziny w siłowni

przerzucając tony żelastwa i wykonując akrobatyczne ćwiczenia?"

- żaliły się wicemistrzynie świata. 

Mapa
obojętności

Każda

kombinacja

dóbr X i Y należąca
do jednej krzywej
obojętności

daje

konsumentowi taką
samą użyteczność

Błogostan

–

maksymalna
użyteczność

Ćwiartka IV – X i Y są pożądane przez konsumenta
Ćwiartka III –

X jest niepożądane

, Y jest pożądane

Ćwiartka II –

X jest niepożądane, Y jest niepożądane

Ćwiartka I – X jest pożądane,

Y jest niepożądane

Preferencje
konsumenta

a

krańcowa

stopa

substytucji

Rozważamy przypadek konsumenta, który spożywa dwa dobra: chodzi
do kina i je hamburgery. Wypisz, wymaluj dziecko z podstawówki. Ale
dzieci również różnią się preferencjami. Jedne wolą kino, drugie kotlety.
Miłośnik kotletów zrezygnuje ze znacznej ilości filmów, by zjeść jednego
kotleta więcej. Jego krzywa obojętności będzie stroma. Kinomanowi w
zamian za zrezygnowanie z jednego biletu do kina należałoby
zaoferować wiele kotletów. Jego krzywa obojętności będzie płaska.

Pochodzenie preferencji - Suwerenność konsumenta



Suwerenność konsumenta oznacza, że podejmuje on decyzje o

zakupach w oparciu o własne, subiektywne preferencje.

Koncepcja ta pełniła w teorii ekonomii dwie funkcje. Pierwsza z

nich miała charakter ideologiczny. Najpełniejszy wyraz nadał

jej L. von Mises.



„Prawdziwymi szefami [w kapitalizmie] są konsumenci. To oni -

kupując i powstrzymując się od zakupów - decydują o tym, kto

powinien posiadać kapitał i kierować przedsiębiorstwami. To oni

decydują, co powinno być produkowane, w jakich ilościach i jakiej

jakości. Od ich nastawienia zależą zyski i straty przedsiębiorców.

Dzięki nim biedni stają się bogaci a bogaci biednieją. Nie są

łatwymi kierownikami. Mają mnóstwo kaprysów i zachcianek, są

zmienni i nieprzewidywalni. Ani trochę nie zważają na to, co cenili

w przeszłości. Gdy tylko pojawi się coś tańszego albo coś bardziej

im przypadnie do gustu, porzucają dotychczasowych dostawców”.



zatem to nie kapitaliści kierujący się maksymalizacją zysku, jak

twierdził K. Marks, decydowali o produkcji, ale konsumenci.



R. P. Murphy: Mises i Rothbard o suwerenności konsumenta,

http://prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/EkonLit1/Mises%20i%20Rothbard%20o%

20suwerennosci%20konsumenta.htm

Pochodzenie preferencji - Suwerenność konsumenta



Druga funkcja to założenie upraszczające.



Przyjmując, że konsument jest suwerenny, tzn. podejmuje
decyzje w oparciu o subiektywne preferencje, ekonomiści z
ulgą uznali, że preferencje są egzogeniczne i nie należy się
nimi zajmować. Jednak suwerenność konsumenta, czyli wolny
wybór, jest ograniczona przez czynniki różnej natury.

Biologiczne ograniczenie suwerenności konsumenta



Preferencje o biologicznym rodowodzie pojawiły się pod

naciskiem naturalnej selekcji jako mechanizm pozwalający

przetrwać.

Przykładem

takich

preferencji

może

być

zamiłowanie do słodyczy. We wczesnych okresach rozwoju

człowieka cukry spożywane w postaci dojrzałych owoców były

łatwo trawione. Sprzyjało to przetrwaniu. Osobniki, które lubiły

owoce miały większe prawdopodobieństwo przetrwania i

wydania potomstwa. Udział osobników lubiących owoce w

populacji zwiększał się. Jednocześnie owoce były na tyle rzadkie,

że nie groziła nadmierna konsumpcja cukru. Odziedziczone po

przodkach zamiłowanie do słodyczy współcześnie jest groźne,

gdyż cukier jest tani i łatwo dostępny. Jest on spożywany w

nadmiarze i jest to jedną z przyczyn chorób cywilizacyjnych:

otyłości, miażdżycy, cukrzycy. W tym przykładzie ważne jest

również pokazanie, że subiektywne wybory nie są jednoznaczne

z obiektywną korzyścią konsumenta. Konsument może popełniać

błędy i obiektywnie sobie szkodzić.



Przykład z zamiłowaniem do słodyczy zaczerpnąłem z: R. Franck, Mikroekonomia

jakiej jeszcze nie było, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk2007, s.

265.

Kulturowe ograniczenie suwerenności konsumenta

Kulturowe ograniczenie suwerenności konsumenta

Kulturowe ograniczenie suwerenności konsumenta

Społeczne ograniczenie suwerenności konsumenta



Dobra społecznie pożądane



Dobra społecznie niepożądane



Dobra zakazane – broń, narkotyki



Dostęp do informacji



Wykluczenie z wpływu na politykę (co wolisz – autostrady czy
koleje?)

 

Sterowanie konsumentem przez firmy



Marketing



neuroekonomia

Ograniczenie budżetowe



Wybór konsumenta zależy nie tylko od jego preferencji,
ale również od cen dóbr i jego dochodu. Warunki
finansowe

wyboru

konsumenta

określa

jego

ograniczenie budżetowe.



Wyobraźmy sobie Jasia, chłopaczka z podstawówki,
który dostaje od mamusi 50 zł kieszonkowego. Jest to
jego dochód, który oznaczymy symbolem „M”. Badany
przez nas Jaś nie oszczędza i kupuje dwa dobra: bilety
do kina po 10 zł i hamburgery po 5zł. Hamburgery to
dobro X, bilety do kina dobro Y. P

x

(cena dobra x) wynosi

5 zł, a P

y

(cena dobra y) 10 zł.

Ograniczenie budżetowe



M = XPx + YPy (1)



Wyrażenie XPx oznacza wydatki Jasia na hamburgery
(ilość hamburgerów razy ich cena),



wyrażenie YPy to wydatki Jasia na bilety do kina.
Ponieważ Jaś nie oszczędza to suma jego wydatków
równa się dochodowi.



Wyrażenie (1) przekształcamy do innej postaci.

y = ax + b

O
gr
an
ic
ze
ni
e
bu
dż
et
o
w
e:

M

=

X

P

x

+

Y

Py

,

5
0

=

5

X

+

1
0
Y

M = XPx + YPy, 50 = 5 X + 10 Y
 

Ograniczenie budżetowe

G
dy
kr
zy
w
a
ob
oj
ęt
no
śc
i
je
st
st
yc
zn
a
do
og
ra
ni
cz
en
ia
bu
dż
et
o
w
eg
o
ko
ns
u
m
en
t
m
ak
sy
m
ali
zu
je
uż
yt
ec
zn
oś
ć
pr
zy
da
ny
m
do
ch
od
zi
e i
ce
na
ch
dó
br.
W
ar
un
ek
te
n
je
st
sp
eł
ni
on
y,
gd
y
kr
ań
co
w
a
st
op
a
su
bs
ty
tu
cji
ró
w
na
si
ę
re
la
cji
ce
n
ry
nk
o
w
yc
h:

Wybór konsumenta

Wpływ preferencji na wybór
konsumenta

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Udział wydatków na żywność w dochodzie
konsumentów

Wydatki na dobra konsumpcyjne gospodarstw
domowych

Zmiana ceny a wybór konsumenta

Mikroekonomia

Efekty niestandardowego sumowania

popytu

2

Rodzaje popytu



Popyt funkcjonalny – ta część popytu na
dane dobro, która wynika z jego wartości
użytkowej.

Popyt niefunkcjonalny – ta część popytu na

dane dobro, która wynika z innych
czynników niż wartość użytkowa.



Popyt spekulacyjny – nabywanie dobra z
myślą o jego odsprzedaży (korzystnej).

Rodzaje popytu niefunkcjonalnego



Efekt owczego pędu – popyt jednostki na
dane dobro rośnie, gdyż inni konsumują to
same dobro



Efekt snobizmu – popyt jednostki na dane
dobro zmniejsza się, gdyż inni konsumują
to same dobro



(popyt jest funkcją konsumpcji innych osób)



Efekt veblenowski – popyt na dane dobro
rośnie, gdy rośnie jego cena (popyt jest
funkcją ceny)

Efekt owczego pędu – punkt przełamania tabu

P

P

T

T
Q

D

Tabu – ludzie nie kupują
dobra, którego nie kupują
inni ludzie

T

–

ilość

dóbr

po

przekroczeniu

której

pojawia się popyt – punkt
przełamania tabu

Jeżeli tabu występuje to
linia popytu nie zaczyna
się na osi pionowej

Efekt owczego pędu – zwiększenie elastyczności popytu

P

P

1

P

2

Q

1

Q

2

Q

3

Q

D

1

D

2

D

3

D

1

początkowa linia

popytu

D

2

linia popytu po

zwiększeniu

liczby

konsumentów

ze

względu

na

efekt

owczego pędu

D

3

popyt rynkowy

Popyt

rynkowy

jest

bardziej

elastyczny

jeżeli występuje efekt
owczego pędu

Efekt snobizmu

P

P

1

P

2

D

1

D

2

D

3

Q

1

Q

2

Q

3

Q

D

1

początkowy popyt

D

2

popyt po zmniejszeniu

liczby konsumentów ze względu
na efekt snobizmu
D

3

popyt rynkowy

Q

3

- Q

1

= hipotetyczna zmiana

popytu ze względu na zmianę
ceny
Q

3

- Q

2

= zmniejszenie popytu

ze względu na efekt snobizmu
Q

2

- Q

1

= rzeczywista zmiana

popytu

Popyt rynkowy przy efekcie
snobizmu

jest

mniej

elastyczny

Efekt veblenowski

P

P

1

P

2

Q

1

Q

2

Q

3

D

2

D

1

D

3

Q

3

- Q

2

= cenowy efekt

zmniejszenia ceny

Q

3

- Q

1

= veblenowski

efekt zmniejszenia ceny
( z rynku odchodzą ci
konsumenci dla których
wysoka

cena

dobra

podkreślała

ostentacyjną
konsumpcję)

Q

2

- Q

1

= efekt netto

zmniejszenia ceny

Jeżeli efekt veblenowski
jest silniejszy od efektu
cenowego linia popytu
jest rosnąca

Mikroekonomia

Równowaga ogólna

3

Równowaga ogólna



Równowaga



Stan obiektu, w którym siły działające na
ten obiekt wzajemnie się znoszą



Pojęcie wywodzi się z fizyki – mechaniki
klasycznej



Do ekonomii wprowadził je Leon Walras –
francuski inżynier mechanik: „Elementy
czystej teorii ekonomii” 1874

Równowagi cząstkowe



Równowaga na rynku dóbr i usług – rozmiary popytu
równają się rozmiarom podaży



Równowaga na rynku pracy – zrównanie podaży pracy z
popytem na pracę.

Równowaga na rynku kapitałowym – zrównanie podaży i

popytu na fundusze pożyczkowe

Równowagi cząstkowe



Równowaga firmy na rynku pracy – zatrudnienie takiej
ilości pracowników, by zrównać krańcowy koszt pracy
(płacę) z krańcową korzyścią z pracy – wartością
krańcowego produktu pracy.



Równowaga firmy na rynku kapitałowym – wykorzystanie
takiej ilości kapitału, przy której krańcowy koszt kapitału
(stopa procentowa) zrównuje się z wartością krańcowego
produktu kapitału.



Równowaga firmy na rynku dóbr i usług – optymalizacja
wyniku finansowego przez zrównanie kosztu krańcowego z
utargiem krańcowym

Równowagi cząstkowe



Równowaga

konsumenta

–

maksymalizacja

użyteczności przy danych cenach dóbr i danym
dochodzie



Równowaga gałęzi – osiąganie zysku normalnego
przez firmy w długim okresie przy zrównaniu ceny z
przeciętnym kosztem całkowitym

Efektywność w sensie Pareto



Alokacja zasobów między Jasia i Małgosię

A

E

D

C

B

Małgosia

Jaś

Alokacja jest efektywna w sensie
Pareto

jeżeli

niemożliwe

jest

przejście do innej alokacji, która
polepsza położenie jednej osoby, bez
pogorszenia położenia drugiej osoby

A względem B –
nieefektywna
C względem A –
nieefektywna

A względem E – efektywna
A względem D - efektywna

Równowaga ogólna



Jeżeli wszystkie rynki w gospodarce są
doskonale konkurencyjne to powstający
dzięki ich działaniu stan równowagi w całej
gospodarce jest efektywny w sensie Pareto



Jest to inne wyrażenie tezy A. Smitha o
„niewidzialnej ręce rynku”.

Równowaga ogólna



Ekonomiczne założenia modelu konkurencji
doskonałej:



przedmiotem obrotu jest dobro homogeniczne,



podaż jest tak rozdrobniona, że żaden z
producentów nie ma wpływu na cenę,



popyt jest tak rozdrobniony, że żaden z
konsumentów nie ma wpływu na cenę,



w gospodarce nie ma barier wejścia i wyjścia z
gałęzi,



w gospodarce istnieje doskonały przepływ
informacji a ceny pełnią funkcje informacyjne.

Równowaga ogólna



Techniczne założenia modelu konkurencji
doskonałej:



krzywe popytu i podaży na wszystkich rynkach są
ciągłe,



krzywe popytu są monotonicznie malejące,



krzywe podaży są monotonicznie rosnące,



cenowa elastyczność popytu jest większa od
cenowej elastyczności podaży,



korzyści skali są stałe,



krzywa transformacji jest wklęsła,



krzywe obojętności i izokwanty są wypukłe.

Skrzynka Edgewortha

Osoba A
dobro X

D

o

b

ro

Y

dobro X
osoba B

D

o

b

ro

Y

H – taka alokacja, która
przyporządkowuje osobom
A i B cały zasób dóbr X i Y

Skrzynka Edgewortha

Osoba A
dobro X

D

o

b

ro

Y

dobro X
osoba B

D

o

b

ro

Y

Mikroekonomia – zajęcia

2

Indywidualna podaż pracy

4

Indochiny, okres międzywojenny



T. Perkitny, leśnik który po skończeniu studiów w 1926 roku wraz z
kolegą udał się w podróż dookoła świata, utrzymując się po drodze z
różnych zajęć, tak opisał doświadczenia w roli geodety w Indochinach
Francuskich.



„Gdy po całomiesięcznej pracy przychodzi wreszcie pierwszy dzień
wypłaty, postanawiamy, zgodnie z przyjętą uprzednio zasadą, nie
ganić opieszałych, lecz w odpowiednio kwiecistym przemówieniu
pochwalić najbardziej gorliwych. Ba, postanawiamy nawet przyznać
tym gorliwcom nie byle jakie podwyżki, bo o 12,5 procent, z 40 na 45
centów za dniówkę.



Sama uroczystość wypłaty i zapowiedzi tak szczodrych bodźców
materialnych ma przebieg w przybliżeniu taki:



We wczesnych godzinach porannych zajeżdża przed nasz bungalow
gruby Szwajcar Steyer, a towarzyszący mu Annamita wynosi z auta
na werandę duży, ciężki worek.



- Musicie Radejcom wszystkie ich dniówki wypłacić … bilonem –
śmieje się pan Steyer, dostrzegłszy nasze zdziwienie. – Od czasu,
kiedy jakiś biały kasjer wypłacił Radejcom należność skrawkami
starych gazet, nikt z nich nie przyjmie już więcej banknotów.
Unikniecie zresztą w ten sposób kłopotów z drobnymi.



To rzekłszy odjeżdża i zostawia nas samych z olbrzymią gromadą
Radejców, którzy ciągną na plac przed werandą – nie wiadomo po co
– uzbrojeni… w kije. Gdy wywoływani imiennie podchodzą do worka z
bilonem, zabierają z sobą – o zgrozo – owe zagadkowe kije, jak gdyby
mieli

zamiar

przy

ich

użyciu

rozstrzygnąć

ewentualne

nieporozumienia natury finansowej.



I tak jest rzeczywiście, choć w nieco łagodniejszej formie, niż się
nam wydaje. Na tych kijach znaczyli bowiem oni tasakiem każdą
swoją dniówkę, tak, że liczba zaciosów zrobionych na kiju musi
odpowiadać liczbie otrzymanych monet. Po odebraniu wypłaty każdy
Radejec układa więc bilon w kupki odpowiadające należnej mu
dniówce, następnie kupki układa wzdłuż kija, tak aby przy każdym
zaciosie leżała jedna kupka, a w końcu patrzy, czy kupek bilonu jest
tyle, ile zaciosów na kiju. Gdy rachunek się zgadza, odbiera należność
i radosnym okrzykiem: - E – kwituje inkaso. Gdy zaś się nie zgadza,
delikatnym zwrotem : - Omomo – zawraca nam na to uwagę i to
zarówno w przypadku, gdy otrzymuje za mało, jak i w przypadku, gdy
otrzymuje za dużo. Na szczęście przypadków spornych nie ma prawie
wcale, bo podwójna księgowość – prowadzona przez nas w zeszycie,
a przez Radejców na kijach – jest ze sobą zgodna. Tylko z jednym
szałaputem mamy lekki kłopot. Zgubił, osioł jeden, swój drewniany
notatnik, wyciął naprędce kij nowy i próbował odtworzyć na nim
naciosy z pamięci. Omylił się oczywiście przy tym o całe trzy dniówki,
i to na swoją niekorzyść. (…)



Po wypłacie, oracji pochwalnej i przyznaniu podwyżek wypada
oczywiście ogłosić choćby krótkie święto. Toteż zwalniamy Radejców z
roboty na cały dzień dzisiejszy i umawiamy się z nimi dopiero na
jutro, aby jak zwykle o świcie ze zdwojonym zapałem rozpocząć pracę
w drugim z kolei miesiącu. (…) po dobrze przespanej nocy schodzimy
po schodach na placyk, aby ze zgromadzoną tam i pałającą zapałem
do pracy ekipą Radejców wyruszyć jak zawsze do lasu. Tu jednak
stajemy jak wryci. Na całym placyku zamiast co najmniej
sześćdziesięciu Radejców, gdaczą tylko trzy kury (…).



- Źle nas zrozumieli – pociesza mnie Leon. – Myśleli, że mają przyjść
pojutrze i wobec tego jutro o świcie zjawią się na pewno!



Niestety jednak! Następnego ranka plac zbiórek jest tak samo pusty
jak dnia poprzedniego! A więc cóż robić? O Chryste! Z przerażeniem
w sercu walimy do pana Steyera. Ten jak zawsze obciera sobie kark
chusteczką i wybucha śmiechem.



- To wy, panowie – powiada – sądziliście w waszej naiwności, że oni
wam będą pracować dłużej niż przez jeden miesiąc? Dziękujcie Bogu,
że już wcześniej sobie nie poszli! Toć do pracy wygnała tych ludzi nie
żadna istotna życiowa potrzeba, lecz po prostu zwykła, głupia,
dziecięca zachcianka. Większość tych dzikusów to eleganci, którzy
pracowali u was jedynie po to, by u grasującego gdzieś tutaj
chińskiego handlarza kupić dwa metry mosiężnego drutu i zrobić z
niego błyszczące bransoletki na szyję, ręce i nogi



Byli wśród waszych kulisów na pewno także smakosze, którzy
pracowali przez miesiąc marząc tylko o tym, aby za cały swój zarobek
kupić u chińczyka pęczek suszonych śledzi. Jeśli mieliście w waszej
ekipie także i takich maniaków, którym śnią się po nocach aż tak
luksusowe zachcianki jak zapalniczka, scyzoryk lub zgoła parasol i
buty, wtedy możecie mówić o szczęściu. Tym bowiem nie starczy
jednomiesięczny zarobek i ci do was za parę dni wrócą. Chociaż na
takich, co marzą o butach, to lepiej nie liczcie, bo doszły mnie słuchy,
że w całym szczepie Mojów tylko jeden jedyny elegant kupił sobie
buty, ale jak dotąd łazi nadal boso i buty nosi ze sobą … w ręce.
Zresztą nie martwcie się, drodzy panowie – kończy swoje
przemówienie pan Steyer. – Chęć paradowania po dżungli w
mosiężnych bransoletkach jest zaraźliwa, a zawistne żony potrafią i
tutaj wygnać do roboty swych mężów. Poszli więc jedni, ale przyjdą
drudzy. Jeden tylko czeka was kłopot, ze będziecie musieli uczyć tych
świeżo przybyłych wszystkiego da capo, od nowa.



Gdy po takim przemówieniu pana Steyera wracamy na werandę i
zerkamy na bambusowe szałasy opuszczone przez naszych kulisów,
jakaś dziwna melancholia wypełnia nam serca. Gdzież podziała się
nasza wiara w skuteczność metod łagodnej perswazji? Jakże wygląda
nasz święty Franciszek, który pragnie uświęcać te dzieci już od dawna
święte? Jakże wykrzesywać ofiarną pracę tam, gdzie nie ma jeszcze
nie zaspokojonych potrzeb, gdzie nie ma chęci zarobku, bogactwa,
awansu, zaszczytów i troski o przyszłość? Jakże tu żądać roboty tam,
gdzie są tylko dzieci i ich niewinne, kolorowe dziecięce zachcianki



Jakże wykrzesywać ofiarną pracę tam, gdzie nie ma jeszcze nie
zaspokojonych potrzeb, gdzie nie ma chęci zarobku, bogactwa,
awansu, zaszczytów i troski o przyszłość? Jakże tu żądać roboty tam,
gdzie są tylko dzieci i ich niewinne, kolorowe dziecięce zachcianki.”



T. Perkitny, Okrążmy świat raz jeszcze, Iskry, Warszawa 1979, t 2, s.
139-142.

Ameryka Łacińska, współcześnie



W. Cejrowski, współcześnie podróżujący po Ameryce Łacińskiej, tak
opisał spotkania z jednym z jej mieszkańców.



„Indianin wisiał w hamaku na przyzbie i jak co dzień nic nie robił. A
dookoła niego rosła sobie bujnie bieda. (Właściwie lepiej byłoby
napisać BIEDA – taka była wielka.)



Chałupa, którą ulepił z gliny dawno temu, przechyliła się i
nieuchronnie zmierzała ku upadkowi…



- Ale przecie jeszcze stoi – powiadał Indianin – więc na razie nie ma
co naprawiać. Dookoła niego orbitowało stadko głodnych prosiaków.
Były bardzo czujne – gotowe rzucić się ze smakiem nawet na
niedopałek papierosa albo papierek po cukierku. Stadko składało sięw
przeważającej części z łaciatej skóry i kości. A kości te sprawiały
wrażenie, jakby lada chwila miały przebić się na zewnątrz…



- No bo te świnie są straśnie leniwe i nic sobie nie umieją znaleźć do
żarcia – objaśniał Indianin.



- To może byś im sypnął garść kukurydzy? – zapytałem pewnego razu.



- Świniom dawać jeść? Oburzył się i zdziwił jednocześnie. – Wy Biali to
zupełnie pojęcia nie macie o zasadach gospodarki hodowlanej. Świnie
nie są po to, żeby człowiek je karmił, tylko na odwrót – zakończył
dyskusję. Ton jego głosu przywodził na myśl brodatych proroków i
boże przykazania.



Poza stadkiem świń Indianin miał także dwie kury, żonę i gromadę
dzieci, które składały się głównie z ogromnych oczu oraz żył i ścięgien
– ani grama tłuszczu. W Europie takie dziecko zostałoby
prawdopodobnie odebrane rodzicom i w trybie pilnym podłączone do
kroplówki. Na szczęście w republikach bananowych nikt nie robi
takich rzeczy. Sądząc po poziomie radosnego hałasu, jaki potrafiły
wytworzyć, dzieciaki były po pierwsze szczęśliwe, a po wtóre, mimo
biedy, czerpały mnóstwo energii ze słońca albo innych tajemniczych
źródeł. Zęby miały zdrowe, cerę ogorzałą, włosy gęste, ubrania
podarte, gęby umorusane i ZAWSZE uśmiechnięte od ucha do ucha.



Reasumując:



- Gliniana chałupka kryta strzechą z palmowych liści.



- W tej chałupce kilkunastoosobowa rodzina plus inwentarz.



- Dookoła tropikalny las i przemożna bieda.



A Indianin zamiast ruszyć do jakiejś roboty, całymi dniami wisi w
hamaku!



- Do roboty? A po co? – pytał szczerze zdziwiony.



- Jak to po co? Żeby dzieciom kupić coś do jedzenia.



- Nie warto. Jedzą i jedzą, a i tak zawsze są głodne. Dzieci się nigdy
nie udaje napełnić. Po prostu muszą z tego wyrosnąć…



- Z głodu się nie wyrasta!



- Ja wyrosłem. Nic mi się nie chce – nawet jeść. No więc i one
wyrosną, ale nie trza jedzenia, tylko CZASU – zakończył znanym mi
już tonem proroka. (…)



- No a jakbyś na przykład wyhodował więcej świń, no i może
przynajmniej odrobinę bardziej tłustych niż te tutaj, to mógłbyś którąś
sprzedać i zarobić.



- A po co? – zapytał i odpowiedział jednocześnie. Czułem, że mój
zdrowy rozsądek został powalony na łopatki i rozpoczęło się
odliczanie.



- Pieniądze mi szczęścia nie kupią – dodał po chwili. _ I w ogóle w
naszej okolicy są mało praktyczne. Wszystko czego człowiekowi
potrzeba rośnie sobie dookoła – pokazał palcem w kierunku lasu,
niewielkiego zagonu kukurydzy oraz niewysokiej palmy, na której
dojrzewały właśnie dorodne papaje.



- Buty nie rosną. Trzeba kupić.



- A po co? Nigdy nie miałem butów i jakoś nie krzywduję. A dzieciaki
też nie lubią chodzić inaczej niż na bosaka. Buty piją je w stopy. Z
butów wycofałem się bez żalu, bo rzeczywiście w klimacie
podzwrotnikowym nie były towarem pierwszej potrzeby.



- No to może byś sobie radio kupił? Lubisz muzykę.



- Sąsiad ma. Ten co mieszka za polem. Puszcza na cały regulator i ja
tu świetnie słyszę jak charczy.



- Naprawdę nie ma nic, co chciałbyś mieć? – zapytałem kilka dni
później (…). – Niczego ci nie brakuje?



- Czasu.



- Jak to czasu? Przecież całe dni nic nie robisz, tylko wisisz w hamaku.



- A ile jeszcze tak powiszę, hę?



- A co to za różnica?



- Widzisz gringo, dla mnie szczęście jest wtedy, gdy mogę sobie
wisieć w hamaku i nic nie robić. Im dłużej, tym lepiej. Nic nie boli, nie
nagli, nic nie czeka. Nikt nie woła. Brzuch nie burczy, że chce jeść,
żona nie burczy, że chce żeby coś jej zrobić. Moje szczęście to ta
spokojna chwila, która właśnie trwa: nikt i nic niczego ode mnie nie
chce, nie trzeba się wysilać, martwić, nigdzie iść.



- Wy Biali – dodał po chwili namysłu – znajdujecie swoje szczęście w
ruchu, a my w bezruchu. Wy ciągle musicie coś zmieniać,
porządkować, ulepszać, a my poszukujemy stanu ukojenia… I kiedy
go znajdziemy to wolimy się nie poruszać, żeby czegoś nie zepsuć.
(…)



- A o czym tak myślisz, kiedy wisisz w hamaku i patrzysz na ten
piękny zachód slońca przed nami?



- Nie myślę. Tylko patrzę.



Przerwał, zastanowił się chwilę a potem dodał:



- I to jest właśnie to, czego ty, gringo, nie potrafisz robić… Ani nawet



z r o z u m i e ć.



Miał rację – nie potrafiłem.”



W. Cejrowski, Gringo wśród dzikich plemion, Poznaj świat, Amazonia,
Marymont, Pelplin, Poznań 2006. s. 53-56.

Model indywidualnej podaży pracy

›

Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y

Y

0

24 h
t

A

B

Y

0

dochód ze źródeł innych niż

praca

:

Model indywidualnej podaży pracy

›

Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y

Y

0

24 h
t

A

B

Y

0

dochód ze źródeł innych niż

praca

:

Kapitał

Rodzina

Państwo

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y

Y

0

Y

1

24 h
t

A

C

B

Y

0

– Y

1

koszt podjęcia pracy

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y

Y

0

Y

1

24 h
t

A

C

B

Y

0

– Y

1

koszt podjęcia pracy

Dojazdy do pracy
Wydatki reprezentacyjne
Opieka nad dziećmi
Inne

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y
Y

max

Y

0

Y

1

t

0

24 h

t

A

C

B

Y

0

dochód ze źródeł innych niż

praca

Y

0

– Y

1

koszt podjęcia pracy

Y

max

dochód maksymalny

t

0

minimum biologiczne

tg α = ΔY/ Δt
│ΔY/ Δt │ = godzinowa stawka płac

α

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y
Y

max

Y

0

Y

1

t

0

24 h

t

A

C

B

Y

0

dochód ze źródeł innych niż

praca

Y

0

– Y

1

koszt podjęcia pracy

Y

max

dochód maksymalny

t

0

minimum biologiczne

tg α = ΔY/ Δt
\ΔY/ Δt\ = godzinowa stawka płac

α

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – preferencje

Y

t

A

B

domator

pracuś

ΔY
----- =
krańcowa
Δt stopa

substytucji

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym

A

C

B

Y
Y

max

Y

0

Y

1

t0 t

1

24 h

t

E

F

t

1

- czas wolny

24 h – t

1

czas pracy

pracuś

domator

Model indywidualnej podaży pracy



Podaż pracy a wysokość płacy

Y

Y

0

t

2

t

1

24 h

t

E

1

E

2

E

3

Model indywidualnej podaży pracy



Indywidualna podaż pracy

W

w

3

w

2

w

1

w

0

A B
t

A = 24 h – t

1

B = 24 h – t

2

w

2

– próg aspiracji

Tabela nr 15. Subiektywny a obiektywny poziom dobrobytu wybranych krajów
w 2002 roku

Kraj

Subiektywne poczucie dobrobytu
(liczba od minus 2 do plus 5)

Obiektywny miernik dobrobytu
(PKB na głowę mieszkańca)

3/2

1

2

3

4

Argentyna

2,61

2690

1030,65

Brazylia

2,23

2590

1161,43

Chile

2,53

4110

1624,51

Kolumbia

3,94

1860

472,08

Meksyk

4,32

6260

1449,07

Wenezuela

3,58

3760

1050,28

Korea

1,12

10060

8982,14

Tajwan

2,25

12520

5564,44

średnia

1,48

Portugalia

-

12160

Hiszpania

2,13

16370

7,685,45

Francja

2,61

23970

9183,90

Niemcy

2,67

24200

9063,67

Japonia

1,96

31320

15979,59

Holandia

3,86

26120

6766,84

Wielka Brytania

2,92

26240

8986,30

Stany Zjednoczone

3,47

35990

10371,76

Polska

0,84

4910

5845,24

Model indywidualnej podaży pracy



Praca w domu

Y

t

1

24 h

t

E

24 h – t

1

= czas pracy w

domu przy preferencjach
u

1

u

1

Model indywidualnej podaży pracy



Praca w domu i praca na mieście (1)

t

2

t

1

24 h

t

E

u

1

E

1

u

2

Y
Y

2

Y

1

Model indywidualnej podaży pracy



Praca w domu, praca na mieście i czas wolny

t

2

t

1

24 h

t

E

u

1

24 h – t

1

= praca w

domu
t

1

– t

2

= praca na

mieście
t

2

= czas wolny

w

1

Model indywidualnej podaży pracy



Praca w domu a płaca

Y

t

1

t

2

24 h

t

w

1900

w

2000

24 h – t1 = praca w domu
w 1900 roku przy niskiej
stawce płac

24 h – t2 = praca w domu
w 2000 roku przy wysokiej
stawce płac

Tabela nr 1. Rozmiary bezrobocia w krajach OECD w latach 1956-2000

Kraj

56-66

67-74

75-79

80-85

86-90

91-96

2000*

Australia

2,2

2,1

5,5

7,7

7,3

9,7

6,6

Austria

2,4

1,5

1,9

3,2

3,4

3,9

5,8

Belgia

2,6

2,6

7,0

10,3

8,7

8,8

10,9

Kanada

4,9

5,2

7,5

10,0

8,4

10,4

6,9

Dania

2,3

1,3

6,5

9,2

6,4

8,4

5,3

Finlandia

1,6

2,5

5,1

5,9

4,5

14,2

9,8

Francja

1,5

2,5

4,9

8,1

9,7

11,3

9,7

Niemcy

1,4

1,1

3,5

5,6

5,9

7,0

9,6

Grecja

5,1

3,7

1,9

6,1

7,0

9,3

10,8

Irlandia

5,4

5,6

7,0

12,5

15,5

14,0

4,1

Włochy

6,5

5,6

6,8

7,1

9,6

10,6

9,8

Japonia

1,7

1,3

2,0

2,4

2,5

2,7

4,7

Holandia

1,2

2,2

5,3

8,1

7,4

6,4

2,6

Nowa Zel.

0,1

0,3

1,0

4,1

5,7

8,4

6,0

Norwegia

2,3

1,7

1,9

2,6

3,5

5,5

3,5

Portugalia

2,5

2,5

6,8

7,9

6,1

5,9

4,0

Hiszpania

2,1

2,7

5,8

6,4

18,9

21,1

14,1

Szwecja

1,7

2,2

1,9

3,1

2,1

8,0

4,7

Szwajcaria

0,1

0,0

0,4

0,6

0,6

3,2

2,0

Wlk.Bryt.

2,5

3,4

5,8

10,1

9,0

9,3

3,6

USA

5,0

4,6

6,9

8,1

5,9

6,4

4,0

Średnia

2,6

2,6

4,5

6,6

7,1

8,8

6,6

Tabela nr 2 Odsetek pracowników skupionych w związkach zawodowych i płac ustalanych przez zbiorowe
układy pracy.

Kraj

A

B

C

USA

16

26

18

Japonia

24

28

21

Nowa Zelandia

30

67

31

Kanada

38

37

36

Wielka Brytania

34

70

47

Szwajcaria

27

53

50

Dania

76

69

69

Portugalia

32

70

71

Norwegia

58

75

74

Hiszpania

19

76

78

Australia

35

88

80

Holandia

26

76

81

Włochy

39

85

82

Szwecja

91

86

89

Irlandia

50

90

90

Belgia

54

90

90

Niemcy

29

91

92

Grecja

34

90

95

Francja

49

83

95

Finlandia

81

95

95

Austria

42

98

98

Źródło: E.Bierhanzl, J.Gwartney, Regulation,
Unions, and Labour Markets in OECD
Countries. W: Regulation vol 21, No 3, 1998.

A Udział pracowników zrzeszonych w
związkach zawodowych w liczbie
zatrudnionych w 1995 roku

B odsetek zatrudnionych, których płace były
regulowane przez zbiorowe układy pracy w
1980 roku

C odsetek zatrudnionych, których płace były
regulowane przez zbiorowe układy pracy w
1995 roku

Tabela nr 3. Koszty rozwiązania umowy o
pracę w krajach OECD

Kraj

Średnia liczba miesięcy
okresu wypowiedzenia i
odprawy w 1990 r.

USA

0

Nowa Zelandia

0,1

Japonia

0,5

Kanada

0,6

Szwajcaria

1,3

Niemcy

1,4

Australia

1,5

Holandia

1,6

Norwegia

1,8

Finlandia

2,0

Francja

2,1

Szwecja

2,5

Dania

2,7

Irlandia

2,8

Wlk.Brytania

3,6

Belgia

3,8

Hiszpania

5,2

Grecja

5,4

Austria

6,4

Portugalia

8,3

Włochy

11,6

Tabela nr 4. Stopa zastąpienia płacy
zasiłkiem dla bezrobotnych.

Kraj

Okres
ochrony

Stopa
zastąpienia
w %

Włochy

0,5

47

Japonia

1,2

59

USA

0,8

60

Belgia

Nieogran.

61

Nowa Zelandia

Nieogran.

64

Irlandia

1,3

65

Kanada

1,0

66

Wlk.Brytania

1,0

67

Austria

1,0

69

Australia

Nieogran.

71

Norwegia

1,8

73

Grecja

2,7

73

Francja

2,3

75

Hiszpania

2,0

76

Portugalia

2,5

78

Niemcy

1,0

79

Finlandia

2,0

81

Holandia

4,5

82

Szwajcaria

1,5

84

Szwecja

1,8

85

Tabela nr 5. Zmiany stopy bezrobocia w krajach o ciągle niskiej stopie zastąpienia dochodu z pracy zasiłkiem
dla bezrobotnych.

Kraj

Stopa
zastąpienia
1961

Stopa
zastąpienia
1980

Stopa
zastąpienia
1995

Zmiana
1980 -1961

Stopa
bezrob.
1956-66

Stopa
bezrob.
1986-96

zmiana

Japonia

12

9

10

-3

1,7

2,6

+0,9

USA

9

15

12

+6

5,0

6,1

+1,1

średnia

10,5

12,0

11,0

+2,5

3,4

4,4

+1,0

Tabela nr 6. Zmiany stopy bezrobocia w krajach o ciągle wysokiej stopie zastąpienia dochodu z pracy zasiłkiem
dla bezrobotnych.

Kraj

Stopa
zastąpienia
1961

Stopa
zastąpienia
1980

Stopa
zastąpienia
1995

Zmiana
1980 -1961

Stopa
bezrob.
1956-66

Stopa
bezrob.
1986-96

zmiana

Belgia

41

45

42

+4

2,6

8,8

+6,2

Kanada

21

25

27

+4

4,9

9,4

+4,5

Francja

23

30

38

+7

1,5

10,5

+9,0

Niemcy

30

29

26

-1

1,4

6,5

+5,1

Nowa
Zelandia

43

27

30

-16

0,1

7,1

+7,0

średnia

31,6

31,2

32,6

-0,4

2,1

8,5

+6,4

Tabela nr 7. Zmiany stopy bezrobocia w krajach, w których nastąpił wysoki wzrost stopy zastąpienia
dochodu z pracy zasiłkiem dla bezrobotnych.

Kraj

Stopa
zastąpienia
1961

Stopa
zastąpienia
1980

Stopa
zastąpienia
1995

Zmiana
1980 -1961

Stopa bezrob.
1956-66

Stopa bezrob.
1986-96

zmiana

Dania

23

54

70

+31

2,3

7,4

+5,1

Finlandia

6

23

43

+17

1,6

9,4

+7,8

Holandia

13

48

46

+35

1,2

6,9

+5,7

Norwegia

7

29

39

+22

2,3

4,5

+2,2

Hiszpania

10

28

32

+18

2,1

20,0

+17,9

Szwecja

5

24

27

+19

1,7

5,1

+3,4

średnia

10,7

34,3

42,8

+23,6

1,9

8,9

+7,0

Tabela nr 8. Zmiany stopy bezrobocia w krajach o niskiej stopie zastąpienia dochodu z pracy zasiłkiem
dla bezrobotnych w latach siedemdziesiątych i wysokiej w latach dziewięćdziesiątych.

Kraj

Stopa
zastąpieni
a 1961

Stopa
zastąpieni
a 1980

Stopa
zastąpieni
a 1995

Zmiana
1980
-1961

Stopa
bezrob.
1956-66

Stopa
bezrob.
1986-96

zmiana

Norwegia

9

39

39

+30

2,3

9,9

+7,6

Grecja

7

7

22

+15

2,3

9,9

+7,6

Portugalia

5

20

35

+30

4,6

6,8

+2,2

Szwajcaria

3

21

30

+27

0,4

3,6

+3,2

średnia

6,0

21,8

31,5

+25,5

2,3

6,4

+4,1

Stopa zastąpienia płacy zasiłkiem dla bezrobotnych wzrosła w nich
dopiero w latach dziewięćdziesiątych. Spowodowało to mniejszą niż w
poprzednich grupach podwyżkę stóp bezrobocia, o 4,1%. Jest to
informacja istotna dla interpretowania zależności między stopą
zastąpienia a stopą bezrobocia. Wydaje się, że wysoka stopa zastąpienia
działa demoralizująco na grupy pracowników o niższym progu aspiracji.
Przy czym działanie to nasila się wraz z trwaniem okresu, w którym
utrzymują się wysokie stopy zastąpienia.

Regulacja założenia firmy

Procedury(liczba)

Najmniej Najwięcej
Afganistan 1 Argentyna
15
Australia 2 Boliwia
15
Kanada 2 Grecja
15
Nowa Zelandia 2 Gwatemala
15
Dania 3 Ukraina
15
Finland ia 3 Białoruś
16
Szwecja 3 Brazylia
17
Belgia 4 Paragwaj
17
Irlandia 4 Uganda
17
Norwegia 4 Czad
19

Polska 10

Regulacja założenia firmy

Czas(w dniach)

Najmniejszy Największy
Australia 2 Azerbejdżan
115
Kanada 3 Wenezuela
116
Dania 5 Angola
146
Islandia 5 Indonezja
151
USA 5 Brazylia
152
Singapur 6 Mozambik
153
Afganistan 7 Kongo
155
Puerto Rico 7 Św. Tomasz
192
Francja 8 Laos
198
Jamajka 9 Haiti
203

Polska 31

Regulacja założenia firmy

Minimum kapitału zakładowego (% dochodu na głowę
mieszkańca,USD)

najmnieszy (0%) największy %
US$

46 krajów, w tym: Mauritania 878
3686
Australia Timor 909
5000
Botswana Chiny 947
12212
Kanada Jordania 1,012
21649
Francja Arabia Saud. 1,237
129009
Nepal Gaza 1,410
18041
Tajlandia Etiopia 1,532
1685
Uganda Madagaskar 2,158
6474
USA Jemen 2,703
15408
Wietnam Syria 5,112
60832

Polska 220

Regulacja założenia firmy

Koszt (% dochodu na głowę mieszkańca)

Najmniejszy Największy
Dania 0.0 Gaza
275
Nowa Zelandia 0.2 Kambodża
276
USA 0.5 Rwanda
280
Szwecja 0.7 Kongo
288
Wlk. Brytania 0.7 Czad
360
Kanada 0.9 Niger
465
Puerto Rico 1.0 Kongo, Dem.
503
Singapur 1.1 Angola
642
Finlandia 1.2 Sierra Leone
835
Francja 1.2 Zimbabwe
1442

Polska 22,2

Regulacja licencji



Procedury (liczba)



Najmniejsza Największa



Dania 7 Guinea

29



Nowa Zelandia 7 Chiny

30



Szwecja 8 Egipt

30



Tajlandia 9 Czechy

31



Francja 10 Kazachstan

32



Irlandia 10 Tajwan

32



Niemcy 11 Turcja

32



Japonia 11 Botswana

42



Kenia 11 Burkina Faso

46



Singapur 11 Sierra Leone

48



Polska 25

Regulacja licencji



Czas uzyskania (w dniach)



Najmniejszy Największy



Finland ia 56 Madagaskar

356



Korea 60 Chiny

363



Nowa Zelandia 65 Kamerun

444



Dania 70 Brazylia

460



USA 70 Nigeria

465



Kanada 87 Bośnia

476



Japonia 87 Zimbabwe

481



Mongolia 96 Rosja

528



Norwegia 97 Wybrzeże Kości Sł.

569



Wielka Brytania 115 Iran

668



Polska 322

Regulacja licencji



koszt (% dochodu na głowę mieszkańca)



Najniższy Najwyższy



Australia 12.3 Św. Tomasz

1737



Czechy 16.1 Etiopia

1747



Mauritius 16.7 Serbia

2195



Islandia 16.8 Niger

2920



USA 16.9 Tanzania

4110



Tajlandia 17.3 Mali

4903



Litwa 17.5 Burkina Faso

5002



Słowacja 18.0 Kongo

6516



Japonia 19.7 Bośnia

8735



Białoruś 22.7 Burundi 10741



Polska 83,1



Koszt zwolnienia pracownika (liczba tygodniówek)



Najniższy

Najwyższy



Nowa Zelandia 0 Św. Tomasz

108



USA 0 Turcja

112



Afganistan 4 Ekwador

131



Australia 4 Mozambik

141



Gruzja 4 Indonezja

145



Irak 4 Egipt

162



Nigeria 4 Brazylia

165



Singapur 4 Sri Lanka

176



Kazachstan 8 Zambia

176



Szwajcaria 12 Sierra Leone

188



Polska 25

Odprawy w Hiszpanii



Dotychczas: odprawy pracownicze wynoszą 45 dniówek za każdy rok
pracy, czyli pracownik z 10 letnim stażem otrzymuje 450 dniówek (90
tygodni pracy, prawie dwa lata).



Propozycja (kwiecień 2010): 33 dniówki za każdy rok pracy, z tego:



państwo poniesie koszty 8 dniówek,



pracodawca poniesie koszty 25 dniówek.



Konsekwencje:



zmniejszenie kosztów odpraw dla pracodawców z 45 do 25 dniówek
za każdy rok pracy,



przeniesienie na podatnika kosztów odpraw w wysokości 8 dniówek.



Dziś młodzi pracownicy w Hiszpanii są zatrudniani na podstawie
contractos basura – śmieciowych umów – nisko płatnych staży i
praktyk

Ile powinny wynosić miesięczne dochody na jedną osobę w rodzinie, aby można

było:

Rok

Zaspokajać

podstawowe

potrzeby

Żyć na średnim

poziomie

Żyć dostatnio

Deklarowane

średnie

miesięczne

dochody

na

osobę

w

rodzinie:

1992

156

235

371

235

1997

507

817

1281

458

2002

750

1178

1674

665

2007

778

1225

1832

857

Najdłuższy czas pracy w 2007 roku

l.p
.

Kraj

Roczny czas
pracy w godz.

Ilość dni świąt
państwowych

1

Korea Płd.

2357

11

2

Grecja

2052

12

3

Czechy

1997

12

4

Węgry

1989

10

5

Polska

1985

12

6

Turcja

1918

7

7

Meksyk

1883

14

8

Włochy

1800

12

9

USA

1797

8

10 Islandia

1794

12

Źródło: Forbes

Mikroekonomia

5

Procesy koncentracji

Ekonomia neoklasyczna



Ekonomia neoklasyczna powstałą po 1870 roku dzięki zastosowaniu
rachunku różniczkowego do modelowania zjawisk ekonomicznych



Dokonało się to jednocześnie w trzech szkołach:



Austriackiej



Lozańskiej



Anglo-amerykańskiej



Przedmiotem

badania

ekonomii

neoklasycznej

był

kapitalizm

wolnokonkurencyjny opisywany przez model konkurencji doskonałej.



Dominującą formą firmy było przedsiębiorstwo pojedynczego właściciela.



Dominującą strukturą rynku konkurencja doskonała.

Kryzys 1873 roku



Cezura między kapitalizmem wolnokonkurencyjnym a kapitalizmem
państwowo-monopolistycznym



W Stanach Zjednoczonych zbankrutowało 40 000 przedsiębiorstw.



Krach na giełdach w Berlinie i Wiedniu, za który odpowiedzialnością
obarczono Żydów – początek niemieckiego antysemityzmu o podłożu
ekonomicznym



Był to pierwszy kryzys międzykontynentalny

Procesy koncentracji po 1873 roku



Trzy źródła koncentracji po 1873 roku:



II rewolucja techniczna



Powstanie instytucji spółki akcyjnej i spółki z o.o.



Zmowy i fuzje

II rewolucja techniczna



1840 – Amerykański malarz Samuel F.B.Morse stworzył alfabet
telegraficzny (alfabet Morse’a);

 



1841 – rozpoczęto produkcję nawozu fosfatowego według pomysłu Justusa
Liebiga;

 



1841 – Niemiec Alfred Krupp wykonał w Essen pierwszą odlaną ze staliwa
lufę armatnią;



1842 – po pożarze Hamburga podjęto decyzję o wybudowaniu podziemnej
sieci kanalizacyjnej; było to pierwsze większe przedsięwzięcie tego typu w
nowożytnej Europie;



1842 – Amerykanin Samuel Colt wynalazł rewolwer – pierwszą broń
samopowtarzalną;



1846 – Niemiec Wilhelm Siemens skonstruował budzik elektryczny;

II rewolucja techniczna



1847 – Niemiec Werner Siemens wyprodukował maszynę do powlekania
przewodów elektrycznych gutaperką – zapoczątkowało to przemysł
kablowy;



 



1848 – amerykański ślusarz Linus Yale skonstruował zamek bębenkowy;



 



1849 – francuski ogrodnik Joseph Monier, na podstawie obserwacji budowy
roślin, stworzył beton zbrojony drutem;



 



1850 – uruchomiono kabel telegraficzny przez kanał La Manche;



 



1852 – Amerykanin Charles Goodyear, który w 1839 roku wprowadził
wulkanizację kauczuku, uzyskał twardy kauczuk – ebonit;



 



1853 – Polak Ignacy Łukasiewicz oddzielił naftę z ropy naftowej (1852) i
skonstruował lampę naftową.

II rewolucja techniczna



1853-1856 W okresie wojny krymskiej angielska pielęgniarka Florens
Nightingale prowadzi wojskowy szpital: początkowo umieralność wynosiła
w nim 60%, po wprowadzeniu praktyk higienicznych: myciu chorych,
praniu pościeli, wietrzeniu sal, oddzieleniu kuchni od wychodka,
zapewnieniu świeżej wody i posiłków, śmiertelność spadla do 2,2%



1854 – We Francji inżynier A.Merian wyasfaltował pierwszą drogę z Travers
do Pontarlier;



1855 – angielski wynalazca Henry Bessemer, twórca 117 patentów,
zbudował „gruszkę Bessemera”, konwertor do produkcji stali, który
pozwolił zmniejszyć koszty produkcji stali około dwudziestokrotnie;



1856 – Werner Siemens, najstarszy z braci Siemensów (wynalazcami byli
również Friedrich i Wilhelm) zbudował telegraf magnetyczno-indukcyjny, w
1866 roku wymyślił prądnicę, w 1879 skonstruował pierwszą lokomotywę
elektryczną, w 1880 elektryczną windę a w 1881 elektryczny tramwaj;



1857 – Elish G. Otis zainstalował w Nowym Jorku pierwszy parowy dźwig
osobowy (windę);

II rewolucja techniczna



1863 – w Londynie uruchomiono metro;



1864 – bracia Pierre i Emile Martin oraz Wilhelm i Friedrich Siemens
zbudowali piec do wytopu stali umożliwiający wydajne przetwarzanie
złomu na stal;

 



1865 – Amerykanin Samuel van Syckle zbudował pierwszy sprawny
rurociąg do przesyłu ropy naftowej;

 



1865 – Francuz Louis Pasteur zastosował podgrzewanie wina dla jego
konserwowania – pasteryzację; umożliwiło to konserwowanie wielu
produktów spożywczych i zapoczątkowało przemysł spożywczy;



1866 – Szwajcar Henri Nestle uruchomił pierwszą fabrykę
skondensowanego mleka;



 

II rewolucja techniczna



1870 – Angielski garncarz Thomas W.Twyford rozpoczął produkcję
pierwszych ceramicznych misek klozetowych z syfonem
chroniącym mieszkanie przed smrodem z rur kanalizacyjnych;



 



1872 – Niemiec Carl Zeiss wyprodukował nowoczesny mikroskop;



 



1875 – Anglik Alfred Fryer zbudował pierwszą dużą spalarnię
śmieci;



 



1875 – Niemiecki inżynier Carl Linde zbudował chłodziarkę ze
sprężarką amoniakalną, którą początkowo dostarczał rzeźniom;



 



1876 – Amerykanin Aleksander Bell wynalazł telefon;

II rewolucja techniczna



1877 – Amerykanin Thomas A. Edison skonstruował fonograf –
urządzenie do zapisywania i odtwarzania dźwięku;



 



1878 - Amerykanin Thomas A. Edison skonstruował żarówkę i
bezpiecznik;



 



1881 – Amerykanin Frederick W. Taylor przeprowadził pierwsze
pomiary czasu pracy i ruchu robotników, zapoczątkował tym samym
naukową organizację pracy;



 



1882 – Werner Siemens zmontował pierwsze elektryczne oświetlenie
ulic w Berlinie;



 



1883 – Niemcy Wilhelm Maybach i Gottlieb Daimler skonstruowali
silnik benzynowy;

II rewolucja techniczna



1883 – w Chicago wybudowano pierwszy „drapacz
chmur” – budynek wysokości 60 m. o stalowej konstrukcji
szkieletowej;



 



1884 – francuski chemik Hilaire Bernigaud wynalazł
sztuczny jedwab;



 



1884 – amerykański agent ubezpieczeniowy Lewis E.
Waterman opatentował wieczne pióro;



 



1884 – Amerykanin George Eastman opatentował film
rolkowy oraz aparat fotograficzny przystosowany do filmu
rolkowego i założył zakłady Kodak;

II rewolucja techniczna



1885 – Wilhelm Maybach i Gottlieb W. Daimler skonstruowali
motocykl;



 



1885 – Niemcy, bracia Reinhard i Max Mannesman,
wyprodukowali rury bez szwu;



 



1886 – niezależnie Carl F. Benz oraz W. Maybach i G. Daimler
zbudowali samochód;



 



1887 – Amerykanin George M. Pullman zbudował luksusowy
pociąg z wagonem sypialnym, restauracyjnym i palarnią;



 



1888 – irlandzki chirurg John B. Dunlop skonstruował rowerową
oponę pneumatyczną;

II rewolucja techniczna



1889 – w Nowym Jorku wykonano pierwszy wyrok śmierci na
krześle elektrycznym;



 



1893 – amerykański inżynier Whitcomb L. Judson wynalazł
zamek błyskawiczny;



 



1895 – Francuzi, bracia Louis i Auguste Lumiere, zorganizowali
pokaz kinowy;



 



1895 – Francuzi, bracia Andre i Edouard Michelin, zastosowali w
samochodzie opony pneumatyczne;



 



1897 - niemiecki inżynier Rudolf Diesel zbudował silnik
wysokoprężny;

II rewolucja techniczna



1897 – niemiecki mechanik Robert Bosch otrzymał patent na
zapłon iskrowy dla silnika spalinowego;



 



1897 – Włoch Guglielmo Marconi uzyskał połączenie radiowe;



 



1898 – amerykański kelner Charles Carpenter skonstruował
żelazko elektryczne;



 



1899 – Urząd Patentowy w Nowym Jorku poprosił o likwidację,
gdyż „wszystko co było do wynalezienia zostało już
wynalezione”;



 



1901 – Amerykanin King C. Gillette wynalazł aparat do golenia z
wymiennym ostrzem;

II rewolucja techniczna



1903 - Amerykanie, bracia Orville i Wilbur Wright odbyli
pierwszy lot samolotem;



1909 – niemiecka gospodyni domowa Melitta Bentz
opatentowała papierowy filtr do kawy;



 



1910 – polski konstruktor Kazimierz Prószyński zbudował
pierwszą ręczną kamerę filmową;



 



1910 – Niemiec Hugo Junkers uzyskał patent na samolot typu
„latające skrzydło”;



1913 – Amerykanin Henry Ford wprowadził taśmę montażową;

II rewolucja techniczna



Skutkiem

II

rewolucji

technicznej

było

wielokrotne zwiększenie korzyści skali produkcji.
Np. koszt produkcji szyny kolejowej zmniejszył
się około dwadzieścia razy.



 



Korzyści skali to zmniejszenie długookresowego
przeciętnego kosztu całkowitego w miarę
zwiększenia skali produkcji.

II rewolucja techniczna

10 500 1000
Q

P

P1

D

K1 K2
K3

II rewolucja techniczna



Struktura rynku zależy od relacji między minimalną
efektywną skalą produkcji a rozmiarami popytu. Wskutek II
rewolucji technicznej nastąpiło znaczne zwiększenie
minimalnej efektywnej skali produkcji co spowodowało
zmianę struktur rynku. Rynki o rozproszonej podaży, na
których występowało wielu dostawców, charakterystyczne
dla pierwszej połowy XIX wieku, zostały zastąpione przez
rynki o skoncentrowanej podaży, z niewielką ilością
producentów. Na tych rynkach występowały silne
tendencje do monopolizacji. Sprzyjały temu procesy
koncentracji.



Minimalna efektywna skala produkcji to minimum
długookresowych przeciętnych kosztów całkowitych.

Powstanie spółki akcyjnej



Protoplastą

współczesnych

spółek

akcyjnych

były

stowarzyszenia

handlowe

tworzone

przez

kupców

angielskich już w XVII wieku.



Od koncesjonowanych spółek handlowych takich jak np.
Kompania Wschodnio - Indyjska, różnił je brak przywilejów
królewskich, czyli praw monopolu do handlu na danym
obszarze.



Od zwykłych spółek, dziś powiedzielibyśmy „cywilnych”,
różniło je to, że finansowy udział w stowarzyszeniu
handlowym, potwierdzony certyfikatem, był zbywalny.
Ponadto, w przeciwieństwie do wspólników w spółkach
cywilnych, posiadacze certyfikatów nie byli upoważnieni do
reprezentowania innych wspólników.

Powstanie spółki akcyjnej



Stowarzyszenia handlowe tworzone bez przywilejów królewskich,
oprócz niewątpliwych zalet, miały również poważne wady.



Ich członkowie ponosili pełną odpowiedzialność, całym własnym
majątkiem, za zobowiązania spółki.



Stowarzyszenia te nie miały osobowości prawnej. Sądy nie
uznawały ich za jednostki prawne w związku z czym nie mogły
one pozywać i być pozywanymi. Utrudniało to dochodzenie
roszczeń.



Dodatkowo, król i parlament, czerpiący korzyści z opłat za
koncesje

spółek

koncesjonowanych,

zwalczali

nie

koncesjonowane stowarzyszenia handlowe

Powstanie spółki akcyjnej



Najpoważniejszą próbą powstrzymania ich rozwoju było
ustanowienie w 1720 roku Bubble Act, w którym oskarżono
stowarzyszenia kupieckie o naruszanie porządku publicznego.



Powodem uchwalenia Bubble Act była afera związana z
Kompanią Mórz Południowych oraz spekulacje akcjami tzw.
spółek-baniek. Zjawiska te zostały barwnie opisane przez
C.Mackay’a w książce Niezwykłe złudzenia i szaleństwa
tłumów. WIG Press, Warszawa 1999.



Spółki - bańki powstawały w oszukańczych zamiarach. Ich
założyciele gromadzili pieniądze wspólników by następnie
zniknąć z nimi lub odsprzedać akcje po zwyżce kursów. Z
reguły spółki te nie podejmowały działalności gospodarczej.

Powstanie spółki akcyjnej



Kuriozalnymi przykładami były spółki powołane dla:



a) „Kierowania przedsięwzięciem przynoszącym wielkie
korzyści, o którym nikomu nic nie będzie wiadomo”;



b) „Budowy koła znajdującego się bez przerwy w ruchu”;



c) „Ubezpieczania wszystkich panów i pań od strat, na
jakie mogą ich narazić służący”.



Chciwi i naiwni inwestorzy kupując ich akcje tracili często
dorobek życia. Posłużyło to za wygodny pretekst dla
zakazania działalności takich spółek.

Powstanie spółki akcyjnej



Bubble Act został uchylony po ponad stu latach, dopiero w 1825 roku.
Otworzyło to drogę dla tworzenia prawnych regulacji działania
stowarzyszeń handlowych.



W 1834 roku parlament upoważnił króla do wydawania spółkom akcyjnym
„dokumentów patentowych” przyznających prawo wnoszenia pozwów i
występowania w charakterze pozwanego za pośrednictwem urzędnika
państwowego. Było to równoważne nadaniu spółkom akcyjnym
osobowości prawnej.



W 1844 roku parlament zatwierdził Rejestr Spółek Akcyjnych i zobowiązał
do rejestracji wszystkie spółki posiadające ponad 25 wspólników i
zbywalne udziały.



W 1856 roku parlament uchwalił English Company Act który rozszerzył
przywilej ograniczonej odpowiedzialności na spółki rejestrowe. W ten
sposób został zakończony proces tworzenia prawnych podstaw
funkcjonowania spółek akcyjnych.

Powstanie spółki akcyjnej



Dlaczego mimo sprzeciwów ze strony administracji kupcy
tworzyli spółki akcyjne? Na czym polegała wyższość tej
formy nad spółką cywilną? Odpowiedzi na te pytania mogą
być następujące.



Po pierwsze, nabycie udziałów w spółce akcyjnej nie
wymagało zaangażowania udziałowców w kierowanie tą
spółką. Poszerzyło to krąg inwestorów. Mogli nimi zostać
ludzie dysponujący nawet niewielkim kapitałem lub nie
mający czasu na prowadzenie działalności gospodarczej:
urzędnicy, rentierzy, ludzie wolnych zawodów. Również
szlachta, która ze względów prestiżowych nie prowadziła
bezpośrednio działalności handlowej, mogła nabywać
udziały w takich spółkach.

Powstanie spółki akcyjnej



Po drugie, zarząd spółki akcyjnej był bardziej profesjonalny niż w
spółkach cywilnych. Z reguły był on sprawowany przez
renomowanego kupca. Zmniejszało to ryzyko inwestycji i stwarzało
nadzieję na wyższe zyski.



Po trzecie, możliwość natychmiastowego zbycia udziałów w
spółce akcyjnej zmniejszała ryzyko udziałowców w porównaniu ze
wspólnikami w spółce cywilnej. Umożliwiało to angażowanie się
spółek w przedsięwzięcia o dłuższym okresie zwrotu.



Największe emocje budziła kwestia ograniczonej odpowiedzialności
wspólników. Przez długi czas argumentowano, że jej przyznanie
naruszałoby zasadę równości konkurencji. Odwoływano się więc do
argumentów etycznych. Przestały one odgrywać znaczenie dopiero
u progu II rewolucji technicznej, która wymusiła zapotrzebowanie
na środki służące finansowaniu wielkich inwestycji.

Spółki akcyjne w USA



W Stanach Zjednoczonych Kongres bezpośrednio po
uzyskaniu niepodległości pozwolił na tworzenie spółek
akcyjnych. Jednak ich rozwój napotykał bariery ze strony
ustawodawstwa stanowego. W 1900 roku można je było
tworzyć tylko w dwunastu stanach.



Największe nasilenie przekształcania firm w spółki
posiadające osobowość prawną wystąpiło po wojnie
secesyjnej. W 1889 roku w New Jersey stworzono możliwości
prawne tworzenia holdingów (trustów), czyli nabywania akcji
spółek przez inne spółki. Pierwszym trustem był Standard
Oil. W 1891 roku Stan New Jersey wprowadził
ustawodawstwo dotyczące spółek akcyjnych odpowiadające
w dużym stopniu ustawodawstwu brytyjskiemu.

Spółki akcyjne we Francji

Mikroekonomia

Rewolucja menedżerska

6

Rewolucja menedżerska



Rewolucja menedżerska polega na oderwaniu władzy (control) od
własności (own) w wielkich spółkach akcyjnych.



Jako pierwsi opisali to zjawisko Berle i Means w 1929 roku.



Po drugiej wojnie światowej ich badania kontynuował Lerner.

Rewolucja menedżerska

1929

1963

1968

Typ władzy

liczba

korporacji

udział w

aktywach

w %

liczba

korporacji

udział w

aktywach

w %

liczba

korporacji

udział w

aktywach

w %

Własność

wszystkich

akcji

12

4

0

0

5

0

Własność

większości

akcji

10

2

6

2

18

2

Własność

mniejszości

akcji

47

14

18

11

72

12

Wybiegi

prawne

41

22

9

3

26

4

Władza

menedżerów

88

58

167

84

377

81

Inne

2

0

0

0

2

0

Razem

200

100

200

100

500

100

Rewolucja menedżerska



Opublikowanie badań Lernera spowodowało dyskusję nad dwoma
zagadnieniami:



czy menedżerowie realizują cele akcjonariuszy?



czy akcjonariusze mogą sprawować kontrolę nad menedżerami mimo
zmniejszenia znaczenia zgromadzenia akcjonariuszy i rad nadzorczych?

Rewolucja menedżerska



Menedżerom przypisuje się bardzo obszerną paletę celów.



Dążenie do zachowania i umocnienia niezależności zarządu przez finansowanie
inwestycji głównie z zysku korporacji, przy pomniejszaniu zewnętrznych źródeł
finansowania – głównie kredytu bankowego. Dlatego zarządy z reguły niechętnie
wypłacają dywidendy, gdyż zmniejsza to możliwość samofinansowania inwestycji.



Dążenie do zachowania i umocnienia niezależności zarządu od polityków i
urzędników, przez podkreślanie nienaruszalności prywatnej własności akcjonariuszy.



Dążenie do umocnienia siły ekonomicznej spółki poprzez zwiększenie jej udziału w
rynku i szybki wzrost sprzedaży.



Według H. A. Simona, laureata Nagrody Nobla z roku 1978, menedżerowie dążą do
osiągnięcia zadowalających a nie maksymalnych zysków. Wypracowanie
optymalnej decyzji w warunkach niepewności wiąże się z ponoszeniem kosztów na
uzyskanie i przetworzenie informacji. Menedżerowie, zdaniem Simona, wolą
zmniejszać koszty pozyskiwania informacji i rezygnować z osiągnięcia optimum,
jeżeli firma uzyskuje zadowalające rezultaty. Przyjęcie poglądu Simona oznacza
odejście od zasad ekonomii neoklasycznej, zgodnie z którą, maksymalizacja zysku
jest podstawowym celem przedsiębiorstwa.

Rewolucja menedżerska



Według R. Marrisa menedżerowie dążą do maksymalizacji bieżącej
wartości akcji. Ma im to zapewnić bezpieczeństwo i uchronić spółkę przed
wrogim przejęciem. W przypadku wrogiego przejęcia menedżerowie
przejętej spółki z reguły tracą pracę.



Zdaniem O. E. Williamsona menedżerowie maksymalizują swoją
użyteczność. Funkcja użyteczności menedżerów obejmuje prestiż,
wielkość działu kierowanego przez menedżera (im większą ilością
pracowników on kieruje, tym jego dochody i prestiż są większe), wydatki
reprezentacyjne, prestiżowe lokalizacje siedziby firmy itp. Ujęcie
Williamsona wykazuje podobieństwo do ekonomicznej teorii biurokracji, w
ramach której podobne cele są przypisywane urzędnikom. Takie określenie
celów menedżerów wynika w dużym stopniu z przyjęcia założenia, że
konkurencja w oligopolu jest stosunkowo słaba.

Rewolucja menedżerska

Rewolucja menedżerska

Rewolucja menedżerska

Odsetek osób na kierowniczych
stanowiskach, które złożyły
rezygnację

Wrogie przejęcia
zakończone
sukcesem

Przejęcia
nieudane

Osoby na
kierowniczych
stanowiskach
ogółem

78 %

33%

Tylko dyrektorzy
wykonawczy

73

39%

Tabela nr 1 Fluktuacja osób na kierowniczych stanowiskach w
firmach będących celami wrogiego przejęcia. !985-86
Źródło: Franks i Mayer 1991

Rewolucja menedżerska

Wrogie przejęcia
zakończone
sukcesem

Przejęcia
nieudane

Odsetek firm,
które istotnie
zmniejszyły stan
aktywów

53%

32%

Odsetek firm,
które
przeprowadziły
gruntowną
restrukturyzację

63 %

87%

Tabela nr 2 Zmniejszenie stanu aktywów oraz restrukturyzacja w okresie dwóch lat
od momentu wrogiej oferty z roku 1985 i 1986
Źródło: Franks i Mayer 1991

Rewolucja menedżerska



Wskutek rozdrobnienia pakietów akcji i wrogich przejęć powstały dwa
nowe rodzaje rynków:



Rynek przedsiębiorstw, na którym obraca się przedsiębiorstwami



Rynek kontroli nad przedsiębiorstwami, na którym lepsi menedżerowie
zarządzają coraz to większymi kapitałami

Rewolucja menedżerska

Menedżerowie rozwinęli szereg technik obronnych mających na celu
zmniejszenie ich zależności od rynku kontroli nad przedsiębiorstwami:

Zarządzanie kursem akcji - menedżerowie starają się, by kurs akcji
wykazywał systematyczny wzrost. Wtedy akcjonariusze będą
zadowoleni i nie będą pozbywać się tych akcji.

Manipulując przepływami finansowymi ze spółkami zależnymi, można
wpływać na poziom zysku spółki macierzystej a tym samym na kurs
akcji.

Kreatywna księgowość

Prawdziwy problem pojawia się wtedy, gdy czynią to w porozumieniu
ze spółkami kontrolującymi ich bilanse. Powoduje to utratę
wiarygodności całego sektora giełdowego i negatywnie wpływa na
działanie uczciwych przedsiębiorstw.

Rewolucja menedżerska



Drugim rodzajem obrony przed wrogim przejęciem jest
zamontowanie w statutach spółek giełdowych tzw. zatrutych
pigułek, tj. rozwiązań prawnych utrudniających wrogie
przejęcie, głównie przez podniesienie jego kosztów. Arsenał
tych środków jest dość szeroki i opiera się na praktycznej
znajomości prawa.



Trzecim rodzajem obrony przed wrogim przejęciem jest
korzystanie z pomocy innej spółki tzw. białego rycerza.
Wkracza ona w momencie złożenia oferty przejęcia podbijając
ofertę. Powoduje to zwiększenie kosztów wrogiego przejęcia i
może czynić przedsięwzięcie nieopłacalnym. Działanie białych
rycerzy rzuca nowe światło na więzi między różnymi
spółkami, zwłaszcza na zagadnienie aliansów strategicznych.
Ograniczają one konkurencję nie tylko na rynkach dóbr ale
również na rynku kontroli nad przedsiębiorstwami.

Rewolucja menedżerska



Zasięg rewolucji menedżerskiej.




Rewolucja menedżerska dokonała się w krajach, w których zaszły dwa
rodzaje procesów:



a) sektor giełdowy objął znaczną część gospodarki;



b) w spółkach nastąpiło rozdrobnienie pakietów akcji.



Współcześnie warunki te spełniają tylko Stany Zjednoczone i Wielka
Brytania.

Rewolucja menedżerska

Kraj

wartość

rynkowa

sektora

giełdowego w mln

USD

udział

w

wartości 1000

najwięk-

szych spółek w

%

liczba spółek

udział w 1000

spółek w %

Norwegia

4799

0,02

5

0,5

Portugalia

25817

0,15

4

0,4

Singapur

50676

0,30

6

0,6

Hiszpania

288540

1,73

18

1,8

Szwecja

154316

0,93

17

1,7

Szwajcaria

485307

2,91

17

1,7

USA

9421381

56,48

436

43,6

Kraje anglosaskie

11645887

69,82

582

58,2

Europa kontynentalna

3496965

20,96

265

26,5

Azja

1537889

9,22

153

15,3

Źródło: The Global 1000 w: Business Week, edycja polska, sierpień 2003
oraz obliczenia własne

rewolucja menedżerska

Kraj

wartość

rynkowa

sektora giełdowego

udział w wartości

1000 najwięk-

szych spółek w %

liczba spółek

udział w 1000

spółek w %

Australia

284100

1,70

27

2,7

Belgia

98358

0,59

9

0,9

Wielka Brytania

1534181

9,20

77

7,7

Kanada

400746

2,40

41

4,1

Dania

60985

0,37

6

0,6

Finlandia

113755

0,68

5

0,5

Francja

849409

5,09

48

4,8

Niemcy

544626

3,26

35

3,5

Grecja

27581

0,16

7

0,7

Hongkong

154895

0,93

18

1,8

Irlandia

39261

0,24

4

0,4

Włochy

415891

2,49

24

2,4

Japonia

1332318

7,99

129

12,9

Holandia

335079

2,01

19

1,9

Nowa Zelandia

5479

0,03

1

0,1

Rewolucja menedżerska



Na kontynencie europejskim nie zaszły procesy rozdrabniania pakietów
akcji.



We Włoszech i Hiszpanii większościowe pakiety akcji posiadały z reguły
poszczególne rodziny.



We Francji spółki są kontrolowane przez rodziny i państwo.



W Niemczech spółki są kontrolowane przez banki.



Ponadto w krajach kontynentalnych istotny wpływ na decyzje rad
nadzorczych

wywierają

tzw.

„interesariusze”

(stakeholders).

W

odróżnieniu od akcjonariuszy (shareholders), nie są oni związani ze spółką
poprzez własność akcji, lecz z tytułu innych stosunków. Mogą to być
pracownicy, dostawcy, banki, samorządy terytorialne.

Rewolucja menedżerska

Kraje

Stopa
separacji
(zwolnieni z
pracy

jako

procent
nowo
zatrudnionyc
h)

Przeciętny
okres
zatrudnieni
a w latach

Poziom
ustalania
płac

Rozpiętość
płac
(stosunek
dziewiątego
decyla

do

piątego)

Stosunek
płac
pracownikó
w
fizycznych
do CEO (w
%)

Niemcy

27,2

9,7

Branża

1,64

8,8

Japonia

-

11,3

Branża

1,73

9,5

USA

65,9

7,4

Firma

2,22

3,2

W.Brytania

42,9

7,8

Firma

1,99

-

Tabela nr 1. Rynek pracy w LGR i KGR

Źródło: A.Chilosi, M.Damiani: Stakeholders vs. shareholders in corporate governance. 20
March 2007,

http://mpra.ub.uni-muenchen.de/2334/MPRA Paper No. 2334

, posted 07.

November 2007/02:25, s.34

Rewolucja menedżerska

Kraj

Koncentracja
własności
(udział

w

kapitale firmy
5.
największych
właścicieli)

Największy
blok głosów
na
zgromadzeni
u
akcjonariuszy
, w %

Instytucje
finansowi
jako
właściciele
(procent
wyemitowany
ch akcji)

Relacje
między
firmami
(procent
kapitału
akcyjnego
posiadany
przez

inne

niefinansowe
korporacje)

Niemcy

41,5

57,0

33,0

42,0

Japonia

33,1

-

38,5

22,0

USA

25,4

5,4 – 8,6(a)

2,2

0

Wlk. Brytania 20,9

9,9

0,7

1

Tabela nr 2. Koncentracja własności w spółkach akcyjnych w LGR I
KGR

(a) 5,4 – NYSE, 8,6 - NASDAQ

Rewolucja menedżerska

Kraj

Wynagrodzenia

CEO w 2005

(USA = 100)

Procent

firm,

które

oferują

systemy

motywacyjne dla CEO

Procent firm,

które stosują

„udziały

w

zysku” (UZ) i

„spółki

pracownicze

” (SP)

Opcje na akcje Akcje

zarezerwowan

e

Plan

ulgowego

nabycia

akcji

Niemcy

47,1

40

5

10

UZ 13%

SP 4%

Japonia

44,2

35

0

0

UZ 13%

SP 3%

USA

100

85

35

35

UZ 20%

SP 7%

Wlk.

Brytania

54,4

80

0

65

UZ 40%

SP 23%

Tabela nr 3. Wynagrodzenia oraz systemy motywacyjne w KGR i LGR

Rewolucja menedżerska - pojęcie
technostruktury



J.K.Galbraith, lewicowy instytucjonalista amerykański w głośnej książce
Ekonomia a cele społeczne, PWN, Warszawa 1979.:



„Organizacja umożliwia zwiększenie rozmiarów przedsiębiorstwa.
Towarzyszy temu wzrost siły rynkowej, władzy nad postawami
społeczeństwa oraz siły przetargowej w stosunkach z państwem. Do
sprawowania tej władzy – planowania produkcji, ustalania cen oraz
strategii rynkowych, zarządzania sprzedażą oraz reklamą, planowania
zakupów, utrzymywania kontaktów z prasą i z rządem – także są
potrzebni specjaliści. Kierowanie organizacją, w której pracują
specjaliści, oraz stałe jej doskonalenie również wymaga specjalistów.
Tak więc w ostateczności mózgiem przedsiębiorstwa nie jest jednostka,
ale cały zespół naukowców, inżynierów i techników, specjalistów od
sprzedaży, reklamy i marketingu, ekspertów w dziedzinie stosunków
międzyludzkich i informacji prasowej, lobbystów, prawników oraz ludzi
posiadających wyspecjalizowaną wiedzę na temat biurokracji
waszyngtońskiej i sposobów manipulowania nią, koordynatorów,
menedżerów oraz kierowników. To właśnie jest technostruktura. I już nie
pojedyncza jednostka ale technostruktura staje się siłą kierowniczą.”.

Rewolucja menedżerska - pojęcie
technostruktury



Technostruktura wraz z administracją publiczną tworzy
Biurokratyczną Symbiozę. Przejawia się ona głównie w
realizacji wspólnych celów, z których najważniejszym jest
wzrost. Sprzyja temu przenikanie się biurokracji prywatnych
i publicznych oraz częste przechodzenie osób zajmujących
ważne stanowiska w administracji do firm i odwrotnie.



Lewicowość ujęcia Galbraitha przejawia się przede
wszystkim w tym, że pomija on rolę jednostki i jej funkcje
przywódcze. Odpowiedzialność za porażki i zasługi za
sukcesy rozmywają się w licznej, bliżej nieokreślonej grupie
zwanej

technostrukturą.

Sprawne

funkcjonowanie

technostruktury wymaga liderów – jednostek obdarzonych
wyobraźnią

o

silnych

skłonnościach

przywódczych.

Współcześnie rolę tych liderów pełnią menedżerowie.

Mikroekonomia

Problem pryncypał - agent

7

Rodzaje racjonalności

Problem agencji

Π

Π

2

Π

1

K

1

K

2

K

Krzywe obojętności

Ograniczenie budżetowe
właściciela

Ograniczenie budżetowe
menedżera

Ograniczenie budżetowe właściciela ma
nachylenie (-1). Ograniczenie budżetowe
menedżera będącego właścicielem 1/3
przedsiębiorstwa
(-3).

Właściciel maksymalizuje użyteczność
przy rzeczywistych kosztach zarządzania

K

1

.

Menedżer

maksymalizuje

użyteczność przy wyższych kosztach
zarządzania.

Problem agencji

AC

Zysk

Q

1

Q

2

Q

Funkcja
zysku

Krzywa
obojętności

Q

1

wielkość produkcji

maksymalizująca zysk dla
akcjonariuszy

Q

2

wielkość produkcji

maksymalizująca
użyteczność menedżerów

AC koszty agencji, czyli
utracony zysk

P. Pajewski: Ekonomiczne podstawy fuzji i przejęć. W: Gospodarka narodowa, nr 4, 2004, s.10.



Przypomnijmy sobie znane badanie dotyczące wpływu
społecznego, w którym badacze sprawdzali, czy piesi będą
przechodzić przez jezdnię na czerwonym świetle widząc, że
robi to ktoś inny. W eksperymencie asystent badacza celowo
łamał przepisy drogowe. Raz był ubrany we flanelową
koszulę, jeansy i buty sportowe, innym razem miał na sobie
garnitur, elegancką koszulę, krawat i eleganckie buty. Okazało
się, że w drugiej sytuacji aż 3,5 razy więcej osób zdecydowało
się podążyć śladami mężczyzny i tak jak on przejść przez
ulicę łamiąc przepisy. Nie ma to żadnego sensu! Przecież
nawet jeśli ten człowiek jest autorytetem w biznesie, na co
może wskazywać jego ubiór, nie oznacza to wcale, że jest
autorytetem w zakresie przepisów ruchu drogowego.

Pryncypał agent – asymetria informacji



Agenci dysponują lepszą informacją niż pryncypałowie



W warunkach asymetrii informacji pryncypał nie jest w
stanie właściwie ocenić agentów



Lepszy agent osiąga niższe koszty produkcji



W interesie lepszego agenta leży udawanie gorszego –
informowanie pryncypała o wyższych kosztach niż
rzeczywiste



Renta informacyjna – przywłaszcza ją agent lepszy



Nieefektywny agent nie realizuje renty

Mikroekonomia

X- efektywność

8

Efektywność alokacyjna



Konwencjonalna mikroekonomia posługuje się
pojęciem efektywności alokacyjnej



Próby pomiaru tej efektywności starają się
odpowiedzieć na pytanie: o ile zmieniłoby się
PKB gdyby nie było monopoli i protekcjonizmu

Efektywność alokacyjna

Autorzy

badania

Badany

kraj

rok

przyczyna

Strata w

%PKB

A.C.Haberger

USA

1929

monopol

0,07

D.Schwartzman

USA

1954

monopol

0,01

T.Scitovsky

EWG

1952

cła

0,05

H.G.Johnson

Wlk.

Brytania

1970

cła

1,0

Przeprowadzone badania pokazują, że w krajach wysoko
rozwiniętych straty społeczne z powodu błędnej alokacji są
bardzo małe

Źródło: H. Leibenstein, Poza schematem homo oeconomicus, PWN Warszawa 1988, s.59

Efektywność alokacyjna



W krajach postkomunistycznych, w których
decyzje inwestycyjne były podejmowane na
podstawie kryteriów politycznych a nie
ekonomicznych

straty

społeczne

spowodowane błędną alokacją mogły być
znacznie większe. Problem ten nie doczekał
się gruntownej analizy.

X - efektywność

Gałąź

Wzrost

wydajności

Oszczędności

pracy

Oszczędności

kapitału

Tekstylia, Indie

250%

70%

70%

Meble, Birma

100%

50%

50%

Elektrotechnika,

Indonezja

40%

30%

30%

Tkactwo,

Pakistan

10%

30%

30%

Efekty misji Międzynarodowej Organizacji Pracy

Efekty te osiągnięto bezinwestycyjnie, dzięki zmianom w
zarządzaniu

Źródło: H. Leibenstein, Poza schematem homo oeconomicus, PWN Warszawa 1988, s.67

X - efektywność



Czynniki wpływające na x – efektywność:



Psychologiczne



Czas pracy



Usługi konsultacyjne



Motywacje



Własność



Konkurencja



Protekcjonizm

X – efektywność: czynniki psychologiczne



Wydajniejsze są zespoły pracowników:

małe
złożone z przyjaciół
poddane ogólnemu nadzorowi
dobrze poinformowane o celu pracy

X – efektywność: motywacje



W Indiach i Pakistanie po wycofaniu misji
Międzynarodowej

Organizacji

Pracy

wydajność spadała do poprzedniego poziomu.
Kadra nie była zmotywowana do utrzymania
postępu organizacyjnego.



W kopalniach miedzi w USA zastosowanie
lokomotyw

elektrycznych

pozwalało

zmniejszyć koszty o 67%. Jednak kadra nie
była zmotywowana do wprowadzania postępu
technicznego i do 1940 roku stosowano mniej
niż 1/3 lokomotyw elektrycznych.

X – efektywność: czas pracy



Praca nie jest równie wydajna w każdej jednostce czasu



Im krótszy czas pracy tym mniejsza absencja i mniej
wypadków przy pracy



Znaczące skrócenie czasu pracy wystąpiło w okresie I
wojny św. : „chłopcy” poszli na front, kobiety do fabryk.



Wprowadzenie trzydniowego tygodnia pracy w Wlk.
Brytanii w 1974 roku: zmniejszenie czasu pracy do 60%,
zmniejszenie produkcji tylko do 60-80%

X – efektywność: usługi konsultacyjne



Przeciętny wzrost produkcyjności dzięki
usługom konsultacyjnym w przemyśle Wlk.
Brytanii w 1962 roku – 53% - ten sam rząd
wielkości co w Trzecim Świecie.



Badano

około

600

czynności

konsultacyjnych. Przeciętnie stopa wzrostu
dochodu wynosiła 200% honorariów za
konsultacje.

X – efektywność: usługi konsultacyjne



Reszta Solowa – tylko od 20% do 50% wzrostu
produkcji można wytłumaczyć zwiększeniem
nakładów pracy lub kapitału.



Resztę tłumaczy:



postęp techniczny i organizacyjny



wzrost kwalifikacji



wzrost motywacji



Czynniki te (postęp organizacyjny i motywacje)
wchodzą w zakres pojęcia x – efektywności.

X – efektywność: własność prywatna



Restauracje typu Mc Donalds – o wysokiej
unifikacji.



Restauracje prowadzone przez ajentów:



przeciętny zysk: 1,8%,



straty wykazała połowa zakładów.



Restauracje prowadzone przez właścicieli:



przeciętny zysk: 9,5%,



straty wykazały tylko dwie restauracje.



Prywatni właściciele skuteczniej tną koszty.

X – efektywność: konkurencja



Miasta

w

USA,

w

których

energię

elektryczną dostarczały lokalne monopole
miały koszty wyższe o 10,75% niż miasta, w
których

energię

dostarczało

kilka

konkurujących firm. Miast, w których
działały konkurencyjne firmy, było w USA
tylko 49.

X – efektywność: skala produkcji



W gospodarce amerykańskiej zaobserwowano
zmniejszenie rentowności w firmach, których
udział w rynku przekracza 27%.



Dobrze tłumaczy to zjawisko hipoteza x –
efektywności.

X – efektywność:



„Ani jednostki (menedżerowie – S.Sz.), ani
przedsiębiorstwa na ogół nie pracują tak
efektywnie ani nie zdobywają informacji z
taką dociekliwością, jak mogłyby”.



Studenci na ogół też nie studiują z taką
intensywnością, z jaką mogliby.

X - efektywność



Danych nakładów czynników produkcji nie można przekształcić w
z góry założone efekty, gdyż:



umowy o pracę są niekompletne, zwłaszcza dotyczy to
menedżerów,

współcześnie

opisują

to

liczne

modele

uwzględniające asymetrię informacji na rynku pracy,



nie wszystkie nakłady są przedmiotem transakcji rynkowych (nie
mają cen), dotyczy to menedżerów, informacji, dostępu do
kapitału



funkcja produkcji jest nieznana,



przedsiębiorstwa tworzą kartele.

X - efektywność

Dobra
inwestycyjne

Dobra
konsumpcyjne

Ze względu na występowanie x –
efektywności przedsiębiorstwa i
gospodarki

narodowe

nie

funkcjonują na krzywej możliwości
produkcyjnych,

lecz

wewnątrz

krzywej możliwości produkcyjnych.

Oznacza to niepełne wykorzystanie
zasobów czynników produkcji

X - efektywność

K

Q

Przeciętne długookresowe
koszty całkowite

W

przedsiębiorstwach,

w

których

występuje

x

–

efektywność,

przeciętne

długookresowe

koszty

całkowite

są

wyższe

niż

wynikałoby to z

krzywej

kosztów

wyprowadzonej

z

funkcji produkcji

X - efektywność

K

Q

MC

2

MC

1

MC

1

- koszt krańcowy

wyprowadzony

z

funkcji produkcji

MC

2

- koszt krańcowy

uwzględniający

x

–

nieefektywność

W

porównaniu

monopolu

i

konkurencji przyjmuje
się, że koszty nie
zależą od struktury
rynku. Koncepcja x –
efektywności
pokazuje,

że

w

monopolu koszty są
wyższe

niż

w

konkurencji

X - efektywność

K

Q

2

Q

1

Q

MC

2

MC

1

MC

1

- koszt krańcowy

wyprowadzony z funkcji
produkcji

MC

2

- koszt krańcowy

uwzględniający

x

–

nieefektywność

Q

1

- skala produkcji przy

modelowych

kosztach

produkcji
Q

2

- skala produkcji przy

x - nieefektywności

W porównaniu monopolu
i konkurencji przyjmuje
się, że koszty nie zależą
od

struktury

rynku.

Koncepcja

x

–

efektywności

pokazuje,

że w monopolu koszty są
wyższe

niż

w

konkurencji

.

Dlatego

monopolista

produkuje

jeszcze mniej niż wynika
to z modelu.

MR

Straty społeczne spowodowane x -
nieefektywnością

Aktualny koszt krańcowy

Koszt krańcowy bez x -
nieefektywności

D

P, K

P 1

K 1

K 2

Q 1 Q 2 Q 3
Q

Strata społeczna spowodowana
monopolem

Strata społeczna spowodowana
x- nieefektywnością

W. Comanor, H. Leibenstein: Allocative Efficiency, X – efficiencyand the
Measurement of Welfare Loses. W: „Economica New Series, vol. 36, No.
143(Aug.1969) pp 304-309.

X - Efektywność



Problemy do przemyślenia:



Co dyrektor przedsiębiorstwa może zrobić
by zwiększyć x – efektywność w
przedsiębiorstwie?



Co premier rządu może zrobić by zwiększyć
x – efektywność w gospodarce narodowej?

RSAI dla wybranych
krajów

Zjawisko aktywnego

poszukiwania renty w

wybranych krajach w okresie

transformacji

10

Aktywne poszukiwanie
renty



Aktywne

poszukiwanie

renty:

ponoszenie nakładów przez grupy
interesów i firmy dla uzyskania
ochronnej regulacji ze strony rządu.



Jest to działanie legalne, tzn. zgodne
z prawem. Podobne skutki powoduje
nielegalna korupcja, ale ona nie jest
przedmiotem badania

Ochronna regulacja



Ochronna regulacja:



Ochrona przed konkurencją
zagraniczną



Ochrona przed konkurencją krajową



Pomoc publiczna



Normy techniczne



Popieranie produkcji dóbr
komplementarnych, przeciwdziałanie
produkcji substytutów.

Skutki aktywnego
poszukiwania renty

P

P
m

Pk

D

MK

MR

B

A

W

R

Pk - poziom ceny w
warunkach konkurencji
Pm - poziom ceny w
warunkach monopolu,
Qk - ilość produkcji
wytwarzanej w gałęzi przy
zachowaniu
konkurencji,
Qm - ilość produkcji
wytwarzanej przez
monopolistę,
W - strata społeczna z
istnienia monopolu,
R - renta konsumenta
przechwytywana przez
monopolistę,
PkB P - renta konsumenta w
przypadku rynku
konkurencyjnego,
PmA P - renta konsumenta
w przypadku monopolu,
D - linia popytu.
 

Qm Qk

Q

Skutki aktywnego
poszukiwania renty



Skutkiem

aktywnego

poszukiwania

renty jest jałowa strata dobrobytu.



Po aferze Rywina zaczęto zwracać
większą uwagę na praworządność
władzy. Powinno się zwracać uwagę czy
powoduje ona zwiększenie dobrobytu,
czy też jego zmniejszenie.



Nowy poziom dialogu społecznego.

Mierzenie strat społecznych powodowanych
aktywnym poszukiwaniem renty



Możliwe jest precyzyjne liczenie strat
społecznych w poszczególnych
gałęziach.



Niemożliwe jest liczenie strat
społecznych w skali całej gospodarki
narodowej.

Rent Seeking Activity Indicator

Ws

Wskaźnik

Kompon

komponent

ent

RSAI

1

Zmiana stopy inflacji, rok 1993 = 100

Polityka makroekonomiczna

R

S

A

I

2

Zmiany udziału wydatków publicznych w PKB,

rok 1993 = 100

3

Zmiany długu publicznego, rok 1993 = 100

Polityka budżetowa

4

Zmiany deficytu budżetowego, rok 1993 =

100

5

Zmiany wydatków publicznych na zdrowie,

rok 1993 = 100

Wykorzystanie budżetu dla celów

publicznych

6

Zmiany wydatków na badania i rozwój, rok

1993 = 100

7

Zmiany ilości ustaw, rok 1993 = 100

Legislacja i administracja

8

Zmiany w zatrudnieniu w administracji, rok

1993 = 100

RSAI dla Polski

RSAI dla Czech

RSAI dla Finlandii

Wydatki na badania i rozwój

Rok

Słowa

cja

Polsk

a

Wlk.Bryt

ania

Franc

ja

Włoch

y

Irland

ia

Niem

cy

USA

Czech

y

Dania

Finla

ndia

1

15

15

15

15

15

15

15

15

15

15

15

1993 100,00 100,00

100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

1994 101,12

91,57

97,63

97,50

92,92 111,97

96,20

96,43

90,91 102,30 105,05

1995 104,49

83,13

93,36

96,25

88,50 114,53

95,36

99,60

83,47 105,75 104,59

1996 103,37

85,54

90,05

95,83

89,38 112,82

95,36 101,19

85,95 106,32 116,51

1997 122,47

85,54

86,26

92,50

92,92 110,26

96,62 102,38

95,87 111,49 124,31

1998

88,76

86,75

85,78

90,42

94,69 106,84

97,47 103,17 102,48 118,39 132,11

1999

74,16

90,36

87,68

90,83

92,04 102,56 102,95 105,16 102,48 120,69 148,17

2000

73,03

80,72

87,68

90,83

94,69

98,29 105,06 107,94 109,92 129,89 155,96

2001

71,91

81,93

89,57

92,92

94,69 100,00 105,91 108,73 107,44 137,93 155,96

2002

71,91

81,93

89,57

91,67

94,69 100,00 105,91 105,95 107,44 137,93 160,09

Zmiany ilości ustaw

Rok

Włoc

hy

Finla

ndia

Wlk.

Bryta

nia

Dani

a

Fran

cja

Niem

cy

USA

Irlan

dia

Czec

hy

Słowa

cja

Polska

1993 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

100,00

100,00

1994 100,00 113,85

81,43 100,00 100,00 100,00 100,00

85,00

70,75

100,00

404,76

1995 100,00

67,69

92,86 100,00 100,00 113,39 100,00

90,00

75,47

100,00

457,14

1996 100,00

83,08 108,57 100,00 100,00 113,39

99,41 107,50

36,79

100,00

504,76

1997

67,25

73,85 104,29 100,00 100,00 113,39 119,53 187,50

53,77

100,00

871,43

1998

73,13

89,23

77,14 100,00 103,47 113,39 119,53 200,00

44,34

100,00

461,90

1999

78,41

61,54

55,71 117,67

92,51 111,61 178,70 187,50

67,92

588,24

595,24

2000

66,37

67,69

75,71

95,98

75,97 111,61 178,70 180,00 139,62

735,29

823,81

2001

67,99

67,69

57,14 109,64

95,51 111,61 113,61 172,50

91,51

705,88 1147,62

2002

43,32

67,69

71,43

91,97

95,51 111,61 113,02 115,00 129,25 1011,76 1023,81

Zmiany w zatrudnieniu w administracji

Rok

Niem

cy

Finla

ndia

USA

Włoc

hy

Franc

ja

Dania

Czec

hy

Wlk.

Bryta

nia

Słow

acja

Irlan

dia

Polsk

a

1993 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

1994

98,71

99,30

99,10

97,48 101,11 106,53 104,55

99,57 100,00 102,00 109,65

1995

97,43

99,30

98,09

95,89 102,43 108,54

98,05

94,35 108,28 108,91 114,22

1996

96,71

99,30

96,81

98,66 103,65 106,03 100,97

96,94 123,97 116,13 119,35

1997

94,76

93,71

96,06

99,43 103,07 105,03 104,22

97,01 126,42 110,91 125,59

1998

93,21

96,50

96,17

99,63 103,06 103,52 104,87

95,83 121,37 111,37 127,72

1999

92,32

96,50

96,61

99,58 103,38 103,52 109,09

99,56 118,61 114,29 137,13

2000

90,71

93,71

98,57 101,89 104,34 103,52 111,36 104,43 124,84 119,51 152,48

2001

88,96

93,01 100,13 101,63 103,12 103,52 110,06 113,88 124,45 123,50 165,42

2002

88,96

95,80 100,13 101,63 103,12 103,52 105,84 115,18 118,06 123,50 165,33

Kraje według komponentu nr 4 - legislacja i

administracja

Rok

Polska

Słowa

cja

Irlandi

a

Czech

y

USA

Norwe

gia

Niemc

y

Francj

a

Dania

Wlk.B

ryt.

Finlan

dia

Włoch

y

1993

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

1994

257,2

100

93,5

87,65

99,55

99,07

99,36

100,55

103,27

90,5

106,57

98,74

1995

285,68

104,14

99,45

86,76

99,05

101,06

105,41

101,21

104,27

93,61

83,5

97,94

1996

312,06

111,99

111,81

68,88

98,11

118,41

105,05

101,82

103,02

102,8

91,19

99,33

1997

498,51

113,21

149,2

79

107,8

119,08

104,08

101,53

102,51

100,7

83,78

83,34

1998

294,81

110,69

155,68

74,6

107,85

104

103,3

103,26

101,76

86,48

92,87

86,38

1999

366,19

353,42

150,89

88,51

137,65

102,42

101,97

97,95

110,59

77,64

79,02

89

2000

488,14

430,07

149,75

125,49

138,64

106,39

101,16

90,15

99,75

90,07

80,7

84,13

2001

656,52

415,17

148

100,79

106,87

125,9

100,28

99,31

106,58

85,51

80,35

84,81

2002

594,57

564,91

119,25

117,54

106,58

106,4

100,28

99,31

97,74

93,3

81,75

72,47

RSAI dla wybranych krajów

Rok

Polsk

a

Słowa

cja

Niem

cy

Dania

Czech

y

Irlan

dia

Fran

cja

USA

Wlk.

Bryt

.

Wło

chy

Finl

andi

a

1993

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

1994

133,16

90,13

94,31

110,38

84,1

93,55

96,56

94,18

93,46

96,57

92,32

1995

136,58

87,05

100,57

112,39

82,67

95,37

99,24

94,16

96,23

95,06

77,48

1996

142,34

88,54

98,15

107,16

75,02

87,32

98,71

92,41

94,59

91,07

82,91

1997

185,78

93,08

95,75

97,87

77,13

83,34

91,7

87,78

84,95

76,08

77,59

1998

130,8

87,01

90,35

86,48

87,84

82,22

87,63

80,94

75,68

76,79

74,13

1999

150,21

151,13

88,1

89,99

83,72

81,66

83,56

89,3

70,68

74,58

70,4

2000

177,13

181,57

78,18

98,39

98,12

86,1

87,06

92,34

66,38

74,78

68,33

2001

229,05

172,81

96,8

93,53

101,18

95,24

89,86

86,81

72,32

74,91

70,84

2002

213,08

208,01

98,14

97,12

96,26

96,22

94,44

90,36

78,23

74,3

70,65