ZASADY PRAWIDŁOWEGO
ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU
STARSZYM W ASPEKCIE
PROFILAKTYKI
NADWAGI I OTYŁOŚCI.
LEK. BARTŁOMIEJ SOŁTYSIK
ZMIANY W SPOSOBIE ODŻYWIANIA U
OSOBY STARSZEJ SPOWODOWANE SĄ:
• Spowolnieniem procesów przemiany materii,
• Zmniejszeniem zapotrzebowania energetycznego,
• Zmniejszeniem się aktywności psychoruchowej
• Wystąpieniem polipatologii
• Zmniejszeniem odczuwania smaku przez kubki smakowe,
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSÓB
ODŻYWIANIA C.D.:
• choroby przewodu pokarmowego,
• zaburzenia neurologiczne,
• nowotwory,
• niewydolność krążenia,
• Zmiany socjalne(samotność),
• Nadmiar leków,
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSÓB
ODŻYWIANIA C.D.:
• Źle dopasowane protezy stomatologiczne lub ich brak,
• Niewystarczająca wiedza na temat żywienia,
• Dysfagia ,
• Brak uzębienia lub źle dopasowana proteza stomatologiczna,
• Niedostatki finansowe,
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSÓB
ODŻYWIANIA:
• Nawyki żywieniowe,
• Środowisko,
• Obniżenie funkcji poznawczych(otępienie)
• Nieumiejętność przyrządzania posiłków,
• Ograniczenie fizyczne(zaburzenia trawienia, możliwości
poruszania się),
WPŁYW RÓŻNYCH
ZMIAN W STARSZYM
WIEKU NA ŻYWIENIE
RÓŻNE ZAPOTRZEBOWANIA
ENERGETYCZNE:
• Zapotrzebowanie podstawowe – energia, jaka jest potrzebna
do funkcjonowania organizmu w spoczynku (np. do oddychania
) zależna jest od wieku, płci, masy ciała, wzrostu i temperatury
ciała.
• Zapotrzebowanie do pracy- energia potrzebna do pracy mieśni,
do poruszania się ciała, zależna od ruchu i pracy mięśni.
• Zapotrzebowanie energetyczne- zapotrzebowanie podstawowe
+ energia potrzebna do pracy mierzona w kcal lub kJ(1
kcal=4,2kJ)
ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE W
STARSZYM WIEKU:
Ilość energii pobieranej z pożywienia musi być dostosowana
indywidualnie do potrzeb organizmu, odpowiednio dla wieku,
płci, wykonywanego wysiłku fizycznego.
• Dla starszych kobiet ok. -1700kcal/d.
• Dla starszych mężczyzn- ok. 2000kcal/d.
PODSTAWOWE SKŁADNIKI POŻYWIENIA
• Substancje odżywcze stanowiące źródło energii:
• Białka
• Węglowodany
• Tłuszcze
• Substancje odżywcze nie stanowiące źródło energii:
• Witaminy
• Składniki mineralne
• Mikroelementy
• Woda
BIAŁKO
• Białko – proteiny stanowiące dla organizmu źródło budulca i
energii.
• Pokarmy bogate w białko pomagają w szybszym gojeniu się ran.
• Dzienne zapotrzebowanie powinno wynosi 1.2-1.5g/kg m.c.
• Źródłem białka pochodzenia zwierzęcego jest:
• chude mięso,
• ryby,
• niskotłuszczowe produkty mleczne,
• jaja,
• Źródłem białka roślinnego są:
• ziemniaki,
• rośliny strączkowe,
• produkty sojowe
WĘGLOWODANY
• Węglowodany odgrywają istotną rolę w zapotrzebowaniu
energetycznym gdyż są łatwo dostępne nośnikiem.
• Węglowodany powinny stanowić 55 – 75 % energii,
• Dominować powinny węglowodany złożone:
• produkty pełnoziarniste
• warzywa.
• Cukry proste, czyli
• słodycze,
• dżemy,
• miód
mają dostarczać nie więcej niż 15 – 25 % energii,
KONTROLA JAKOŚCI WĘGLOWODANÓW
Ta sama ilość węglowodanów spożyta w
postaci różnych produktów może powodować
różny wzrost stężenia glukozy we krwi,
dlatego opracowano tzw.
indeks glikemiczny
.
Indeks Glikemiczny
określa procentowo
szybkość wzrostu stężenia glukozy we krwi
po spożyciu produktów zawierających
węglowodany w porównaniu do wzrostu jaki
następuje po spożyciu tej samej ilości
węglowodanów w postaci czystej glukozy.
BP
BP
TŁUSZCZE
• tłuszcze – lipidy dostarczają energię w skoncentrowanej formie i w
postaci niezbędnych do życia kwasów tłuszczowych.
• Wiążą się z nimi niektóre witaminy.
• Dzienne zapotrzebowanie powinno wynosić do 60g/dobę
• Źródłem tłuszczu powinny być:
• ryby morskie,
• chude mięso i wędliny,
• tłuszcze roślinne,
• orzechy, itp.,
Kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3
zaliczane są do niezbędnych nienasyconych kwasów
tłuszczowych (NNKT) i muszą być dostarczane z
codziennym pożywieniem.
• kwas alfa-linolenowy
(źródła: oleje roślinne np. olej lniany (ok. 40%
wszystkich kw. tłuszczowych, oleju rzepakowym (ok.
10-12 %) lub oleju sojowym (ok. 7%), olej
słonecznikowy.
• kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy
(DHA)
(źródła: tłuszcz ryb i ssaków morskich)
Najlepiej spożywać ryby
świeże lub mrożone.
W przypadku ryb w
puszkach wybieraj te w
sosie własnym,
pomidorowym lub usuń
olej.
Polecane sposoby
przyrządzania potraw z
ryb to:
- duszenie,
- pieczenie,
- gotowanie na parze,
- grillowanie na grillu
elektrycznym.
Tabela Ilość wybranych gatunków ryb (g), które dostarczają
1 g EPA i DHA
Ryby świeże
Gatunek
ryby
Ilość ryby
(g)
Gatunek ryby
Ilość ryby (g)
łosoś
35
morszczuk
204
pstrąg
tęczowy
42
płastuga
208
śledź solony
54
flądra
278
makrela
57
pstrąg
strumieniowy
278
Śledź
78
sola
526
sardynki
100
mintaj
556
tuńczyk
100
karp
625
węgorz
120
dorsz, filet bez
skóry
900
halibut
196
Ryby wędzone
Przetwory rybne
makrela
37
sardynka w
oleju
41
pikling
68
śledź
marynowany
55
łosoś
79
sardynka w
pomidorach
62
węgorz
384
śledź w
pomidorach
71
dorsz
555
śledź w oleju
100
tuńczyk w
wodzie
400
tuńczyk w
oleju
667
Źródła cholesterolu dla organizmu
człowieka:
- wątroba, która jest miejscem syntezy
cholesterolu - dostarcza 3/4 całkowitej ilości
cholesterolu.
- żywność pochodzenia zwierzęcego -
dostarcza 1/4 całkowitej ilości cholesterolu.
Do pokarmów bogatych w cholesterol należą:
•
wątroba cielęca;
• wątroba wieprzowa;
• jaja kurze;
• nerki wieprzowe;
• ser żółty pełnotłusty;
• masło;
• tłuste mleko i przetwory mleczne;
• mięso z drobiu ze skórą
.
Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać
300 mg/dobę !!!
WITAMINY
• witaminy - nie dostarczają energii lecz są ważnym składnikiem diety, o
który należy szczególnie zadbać w starszym wieku.
• Witaminy możemy podzielić na:
• Rozpuszczalne w tłuszczach (witamina A, D, E, K)
• Rozpuszczalne w wodzie ( witaminy
• Źródłem witamin są ryby, tran, mleko i przetwory mleczne, jaja, wątroba,
warzywa, oleje roślinne, substancje zbożowe, drożdże, mięso, wędliny,
nasiona roślin strączkowych, soja, otręby pszenne, jaja, wątroba, mleko i
jego przetwory,
• Starsze osoby unikają często spożywania świerzych owoców i warzyw z
powodu trudności w połykaniu, gryzieniu czy żuciu. Należy wtedy podawać
je w odpowiedniej formie np. pokrojone na małe kawałki, starte na tarce
czy zmiksowane
SKŁADNIKI MINERALNE
• Nie dostarczają energii, są wykorzystywane w wielu procesach
przemiany materii
• Przykłady:
• wapń – zapotrzebowanie wzrasta w starszym wieku ze względu na
zagrożenie osteoporozą,
• żelazo – zmniejsza się zapotrzebowanie u kobiet po ustaniu
menstruacji,
• sód – zaleca się ograniczenie spożycia ze względu na ryzyko
rozwoju nadciśnienia,
MIKROELEMENTY
• W organizmie występują w śladowych ilościach, jak np. miedź,
cynk, mangan, jod, kobalt.
• Cynk odgrywa istotną role w gojeniu się ran i w obronnych
reakcjach immunologicznych. Występuje w:
• Wieprzowinie,
• Wołowinie,
• Drobiu,
• Jajach,
• Mleku,
• W produktach pełnoziarnistych
WODA
• woda - zapotrzebowanie organizmu na płyny wynosi od2-
2.5l/dobe. Ilość ta obejmuje zarówno wodę dostarczaną
organizmowi w postaci napojów, jak i tę zawartą w pożywieniu
spożytym w ciągu dnia. Zapotrzebowanie na wodę zależy od
temperatury otoczenia, wilgotności powietrza, poziomu
aktywności, masy ciała, przyjmowanych leków, ilości
spożywanego pożywienia, itd.
PIRAMIDA ŻYWIENIA – ZESTAWIENIE
ZDROWEGO ODŻYWIANIA SIĘ
1.
NADWAGA i OTYŁOŚĆ
(nadmiar masy
ciała).
2.
NIEDOŻYWIENIE
w populacji osób
starszych występuje u 11-22% osób
leczonych ambulatoryjnie i aż u 26-59%
pensjonariuszy domów opieki oraz u
17 – 65% chorych hospitalizowanych.
(Według różnych autorów)
3.
NIEDOBORY JAKOŚCIOWE
– niedobór
jednego lub więcej specyficznych składników
odżywczych.
Główne problemy w ocenie stanu
odżywienia osób w starszym wieku:
BP
STAN ODŻYWIENIA:
• Na podstawie oceny stanu odżywienia
można ocenić stan ogólny podopiecznego.
U starszych osób występuje duże ryzyko
niedożywienia .
•BMI = waga[kg]/ wzrost
[metr] do kwadratu,
•Przykład wzrost-
1,70m;waga-60 kg,
60kg/[1,70]² BMI=20,76
Interpretacja wskaźnika masy ciała (BMI) dla
osób dorosłych [www.who.int]
Ocena stanu odżywienia
WARTOŚĆ wskaźnika
BMI
Niedowaga (niedobór masy ciała)
<18,5
Norma
18,5- 24,9
Nadwaga
>25
I stopień otyłości
30-34,9
II stopień otyłości
35- 39,9
III stopień otyłości
>40
Wskaźnik BMI
poniżej
23,5 kg/m
2
dla osób powyżej
65 r.ż. stanowi już ryzyko niedożywienia i jest
wskazaniem do leczenia żywieniowego (Bruno
Szczygieł).
WSKAŹNIK MASY CIAŁA - BMI
Klasyfikacja
BMI (kg / m
2
)
Główne punktów odcięcia
Dodatkowe punktów odcięcia
Niedowaga
<18,50
<18,50
Ciężkie cienkość
<16,00
<16,00
Umiarkowane szczupłość
16,00 - 16,99
16,00 - 16,99
Łagodna cienkość
17,00 - 18,49
17,00 - 18,49
Normalny zakres
18,50 - 24,99
18,50 - 22,99
23,00 - 24,99
Nadwaga
≥ 25,00
≥ 25,00
Pre-otyłość
25,00 - 29,99
25,00 - 27,49
27,50 - 29,99
Otyły
≥ 30,00
≥ 30,00
Otyłych klasy I
30,00 - 34,99
30,00 - 32,49
32,50 - 34,99
Otyłość klasa II
35,00 - 39,99
35,00 - 37,49
37,50 - 39,99
Otyłość III klasa
≥ 40,00
≥ 40,00
Tabela 1: Międzynarodowa Klasyfikacja niedowagi, nadwagi i otyłości dorosłyc wg BMI
OCENA TYPU OTYŁOŚCI
Wskaźnik WHR (Waist - Hip Ratio)
Interpretacja wyników ustalona przez Björntropa
wskazuje na
otyłość androidalną (brzuszną,
wisceralną, centralną)
jeżeli:
WHR > 0,9 dla mężczyzn
WHR > 0,8 dla kobiet
W badaniu WOBASZ otyłość brzuszną
(
kryterium obwodu talii
M >102 cm, K
>88 cm)
stwierdzono u:
40,4 %
kobiet
28,3 %
mężczyzn
Wskaźnik WHtR (Waist to Height Ratio),
który jeżeli
dla obu płci
>
= 0,5
to definiuje otyłość centralną.
NADWAGA (OTYŁOŚĆ)
• Nadwaga(otyłość) - to masa ciała przewyższająca masę
należną powyżej 10%( wartość BIM)
• U dużej części ludzi starszych podstawowym błędem
żywieniowym jest nadmierne w stosunku do zapotrzebowania
spożycie tłuszczów, głównie pochodzenia zwierzęcego oraz
węglowodanów prostych kosztem błonnika pokarmowego. Taka
dieta charakteryzuje się małą gęstością odżywczą, co stwarza
ryzyko niedoborów witamin i składników mineralnych.
• Siedzący tryb życia sprzyja wystąpieniu u ludzi starszych
otyłości ze względu na zaburzony bilans energetyczny
RYZYKO ZWIĄZANE Z OTYŁOŚCIĄ
• Zwiększone ryzyko wystąpienia chorób serca i układu krążenia,
• Obciążenie stawów,
• Ograniczenie sprawności ruchowej,
• Zaburzenia przemiany materii,
• Kamica pęcherzyka żółciowego,
• Nadciśnienie tętnicze,
• U osób leżących problemy pielęgnacyjne
POSTĘPOWANIE Z OSOBĄ OTYŁĄ:
• Ogólnie przyjmuje się że osoby starsze z otyłością powinny:
• częściej, ale regularnie spożywać mniejsze posiłki( najlepiej 5 posiłków
dziennie),
• dostosować proporcje składników odżywczych do kaloryczności
posiłków,
• spożywać różnorodne produkty w ciągu dnia,
• unikać produktów ciężkostrawnych, alkoholu oraz ograniczyć spożycie
tłuszczu, cholesterolu, cukru oraz soli,
• zwiększyć spożycie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych,
błonnika pokarmowego oraz skrobi, owoców i warzyw,
• zwiększyć ilość przyjmowanych płynów,
• kontrolować swoją masę ciała
• zwiększyć swoją aktywność fizyczną.
NIEDOŻYWIENIE U OSÓB STARSZYCH:
• Niedożywienie białkowo-energetyczne to metaboliczna odpowiedź
organizmu na patologiczny stres skojarzony ze znaczącym
wzrostem zapotrzebowania na białko i energię dla utrzymania
homeostazy,
• Przyczyny niedożywienia
Samotność i izolacja społeczna,
Problemy ekonomiczne,
Nieumiejętność robienia zakupów i przygotowywania posiłków
[wdowcy!],
Alkoholizm,
Stany depresyjne,
Choroby nowotworowe,
Schorzenia p.pokarmowego,
Nadczynność tarczycy,
Przyczyny jatrogenne,
Zab.połykania, pogorszenie sprawności ruchowej-ch.O.U.N.,
Zaburzenia pamięci-zapominanie o konieczności jedzenia,
wielolekowość-brak apetyt, nudności, biegunka, pogorszenie wchłaniania,
POWIKŁANIA W NIEDOŻYWIENIU
• Obniżenie stężenia białek,
• Spadek masy ciała,
• Osłabienie siły mięśniowej,
• Osłabienie sprawności ruchowej
• Osłabienie sprawności psychicznej-
demencja,
• Zab.gospodarki wodno-
elektrolitowej,
POWIKŁANIA W NIEDOŻYWIENIU
• Niedokrwistość niedoborowa,
• Spadek odporności,
• Zmiany narządowe,
• Zwiększona ilość zakażeń,
• Trudności w gojeniu się ran,
• Wzrost chorobowości i umieralności,
POSTĘPOWANIE W NIEDOŻYWIENIU
•Określenie zapotrzebowania na poszczególne składniki
odżywcze,
•Rozpoczęcie terapii żywieniowej,
•Kontrola skuteczności terapii żywieniowej,
•Kontrola wypróżnień,
•Ocena dolegliwości ze strony P.pokarmowego,
•Określenie zapotrzebowania na płyny,
•Dbałość o zdrowie i higienę jamy ustnej,
•Pomoc choremu w czynnościach dnia codziennego,
•Toaleta p/odleżynowa,
•Dbałość o bezpieczeństwo,
ZABURZENIA W PRZYJMOWANIU
POŻYWIENIA
• Zaburzenia żucia
• Niedostateczne przyjmowanie płynów i zmniejszenie
odczuwania pragnienia
• Zaburzenia apetytu
• Odmowa jedzenia ( spowodowana np. chorobą otepienną)
• Zaburzenia trawienia
• Zaburzenia sprawności ruchowej
• Zmiejszenie odczuwania smaku
• Zaburzenia połykania
CZYNNOŚCI TERAPEUTYCZNE
U PACJENTA Z ZABURZENIAMI
W PRZYJMOWANIU POŻYWIENIA
• Ocena odruchu połykania,
• Ćwiczenia połykania,
• Stymulacja różnych grup mięśniowych policzków i jamy ustnej
• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie twarzy
• Stymulacja jamy ustnej
• Zastosowanie zgłębnika żołądkowego
Dziękuję za uwagę