Badanie moczu-

właściwości fizyczne i

chemiczne. Mikroskopowe

badanie osadu moczu

Iwona Taszkun, Jan Marczuk

Wydział Medycyny

Weterynaryjnej w Lublinie

Diagnostyka nefrologiczna

• Ocena funkcji nerek
• Ocena funkcji dróg moczowych

Funkcje nerek

• Usuwanie z organizmu zbędnych

produktów przemiany materii

• Regulacja gospodarki wodno-

elektrolitowej i równowagi kwasowo-
zasadowej

• Czynność wewnątrzwydzielnicza

(erytropoetyna i renina)

Produkcja moczu

• Filtracja kłębuszkowa osocza
• Resorpcja i sekrecja kanalikowa
• Wchłanianie wody
• Regulacja hormonalna: wazopresyna,

aldosteron, renina, angiotensyna,
erytropoetyna

Wytwarzanie moczu

• Mocz pierwotny

powstaje w kłębuszkach

nerkowych na drodze biernego przesączania

osocza. Siła napędową przesączania jest

efektywne ciśnienie filtracyjne (EFP),

które

jest różnicą ciśnienia krwi w tętniczkach

doprowadzających (6,7 kP) a ciśnieniem

hydrostatycznym moczu pierwotnego w

torebce kłębuszka nerkowego (2 kP) i

ciśnieniem onkotycznym białek osocza (3,3

kP)

• EFP zależy od: ukrwienia nerek, drożności

dróg moczowych, stężenia białek osocza,

stanu błon filtracyjnych

Wytwarzanie moczu

• Przesączanie ustaje

, gdy ciśnienie

moczu pierwotnego w kłębuszku
nerkowym i ciśnienie onkotyczne
białek osocza = ciśnienie
hydrostatyczne krwi

• Przesączanie jest zwiększone

, gdy

rośnie ciśnienie w tętniczkach
doprowadzających lub spada ciśnienie
onkotyczne krwi

Wytwarzanie moczu

• Skład moczu pierwotnego: woda,

Na+, K+, Ca+2, glukoza, mocznik

• Stężenie poszczególnych substancji

jest zbliżone do stężenia w osoczu

Wytwarzanie moczu

ostatecznego

• Mocz ostateczny

powstaje przez czynny transport

kanalikowy (ATP) oraz bierny powodowany gradientem stężeń

i potencjałów elektrochemicznych w kanaliku bliższym (Na+)

• Wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach nerkowych ulega: 99%

wody, 70% Na+ i Ca+2, 100% K+.

• Aktywnie wchłania się glukoza, moczany, aminokwasy,

fosforany (patathormon-PTH),

• Nie wchłaniają się produkty zbędne: mocznik, kreatynina, ciała

ketonowe, amoniak, kwas moczowy, kreatyna

• Wchłanianie w kanaliku dalszym i zbiorczym następuje dzięki

ADH (hormon antydiuretyczny).

• Aktywnie transportowane są stąd:

Na+, Cl-

,

K+, H+,

Ca+2,

HCO3-. Jony są transportowane dzięki układowi aldosteron-

renina-angiotenzyna ( Na, K, H) i PTH, kalcytoninie oraz

kalcytriolu (Ca).

ADH

(hormon antydiuretyczny

przysadkowy)

• Niskie stężenie ADH we krwi

powoduje że mocz jest hipotoniczny w
stosunku do osocza i ma małą
gęstość względną i dużą objętość
dobową

• Wysokie stężenie ADH powoduje

zagęszczenie moczu, zwiększenie
jego osmolalności, gęstości względnej
i zmniejszenie objętości

Regulacja hormonalna gospodarki

wodno-elektrolitowej- Na+

• Aldosteron produkowany przez nadnercza

zwiększa wchłanianie Na+

• Produkcję aldosteronu stymuluje renina

syntetyzowana przez aparat
przykłębuszkowy →angiotensyna (zwiększa
ciśnienie i przepływ)

• Hiperosmolarności płynów zapobiega ADH

przysadkowe i podwzgórzowy ośrodek
pragnienia

Regulacja gospodarki potasowej

• Stężenie potasu w moczu pierwotnym jest takie

samo jak w osoczu

• Wchłanianie w kanalikach zależy od Na+,

aldosteronu i H+

• Zwiększone wydalanie K+ z moczem występuje

przy zasadowicy metabolicznej,

hiperaldosteronizmie, odmiedniczowym,

kłębkowym, zapaleniu nerek, obturacji dróg

moczowych

• Zmniejszone wydalanie K+ w ostrej kwasicy i

zmniejszeniu przepływu nerkowego- przewlekła

lub ostra (ze skąpomoczem) niewydolność nerek

Skład moczu ostatecznego o

osmolalności 40-1400

mosmol/kg

• Woda
• Składniki nieorganiczne: chlorki, sód,

potas, fosfor, siarka, wapń, magnez, jod

• Składniki organiczne: mocznik,

kreatynina, amoniak, kwas moczowy,

kreatyna

Przy prawidłowej funkcji kanalików

nerkowych resorpcja Na+ jest

równoważona zwiększonym wydalaniem

H+ w zamian za oszczędzanie K+

Patobiochemia chorób nerek

Wpływ chorób nerek na skład osocza

krwi i moczu zależy od zaburzeń
kłębuszkowych i kanalikowych i liczby
uszkodzonych nefronów

Zaburzenia przesączania przy

prawidłowej czynności kanalików

nerkowych

• Zmniejszenie przesączania kłębuszkowego

przy

zachowanej pracy kanalika

prowadzi do wzrostu

stężenia mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego

w

osoczu

i upośledza wymianę jonową powodując :

- Zmniejszone wydzielania jonów H, zmniejszone

wchłanianie jonów HCO3 i niedobór zasad

w osoczu

(pH krwi spada, a moczu rośnie)

- Zmniejszone wydzielania jonów K w kanaliku dalszym
W przypadku zmniejszonego przepływu zmniejsza się

wydalanie Na+ z moczem (hiponatremia).

Reakcyjne pobudzanie wydzielania ADH zwiększa

osmolalność i stężenie mocznika w moczu

Zaburzenia przesączania przy

prawidłowej czynności kanalików

nerkowych- przyczyny

• Spadek ciśnienia krwi- krwotoki,

odwodnienie, wstrząs, zastoinowa
niewydolność krążenia, ostra
niewydolność nerek

• Ostre i przewlekłe zapalenie

kłębuszków nerkowych

Zaburzenia czynności kanalików

nerkowych przy prawidłowym

przesączaniu

• Kanalików bliższych- upośledza

izoosmotyczne wchłanianie wody

• Kanalików dalszych-spadek regulacji

hormonalnej ADH → poliuria z
hiposetnurią

Zaburzenia czynności kanalików

nerkowych przy prawidłowym

przesączaniu- następstwa

• Prawidłowe stężenie mocznika i kreatyniny

we krwi

• Upośledzone zwrotny transport glukozy,

aminokwasów, fosforanów, kwasu

moczowego→wzrost stężenia fosforanów i

moczanów we krwi

• Zmniejszanie wydzielania H+, zmniejszone

wchłanianie HCO3- →zasadowe pH moczu

• Wzrost wydalania Na+ i K+→

hiponatremia, hipokaliemia

Zespoły kliniczne w chorobach

nerek

• Ostra niewydolność nerek wywołana

zmniejszeniem przesączania kłębuszkowego
charakteryzująca się oligurią

• Przewlekła niewydolność nerek wywołana

uszkodzeniem kłębuszków i kanalików
charakteryzująca się poliurią
doprowadzająca do oligurii, białkomoczu i
mocznicy

• Kamica nerkowa wywołana odkładaniem się

złogów stałych

Diagnostyka laboratoryjna w

nefrologii

• Badania statyczne - moczu i krwi
• Badania dynamiczne - czynnościowe

badania nerek

Wskazania do badania

moczu:

• Zaburzenia ilości i częstości

oddawania moczu

• Zmiany barwy i zapachu moczu
• Wskazania wyników badania

klinicznego

• Choroby ogólnoustrojowe- cukrzyca,

moczówka prosta,
hyperadrenokortycyzm

Badanie moczu- właściwości

fizyczne i chemiczne

• Ilość moczu (dobowa)- poliuria, oliguria, anuria
• Częstość wydalania moczu- pollakisuria, oligokisuria
• Barwa
• Przejrzystość- krwiomocz, krwinkomocz

(hemoglobinuria, hematuria)

• Gęstość
• pH
• Obecność białka, cukier
• Obecność krwi i barwników
• Obecność ciał ketonowych
• Oznaczanie chlorków i wapnia

Oznaczanie objętości moczu

• Min. objętość próbki- 100 ml

Gatunek

Dobowa obj. moczu

w l

bydło

8,8-22,6 (14,2)

konie

2,0-11,0 (4,7)

owce, kozy

0,5-2,0 (1,0)

świnie

2,0-6,0 (4,0)

psy

0,5-2,0 (1,0)

koty

0,2-0,5 (0,3)

Interpretacja

• Polyuria- przewlekłe śródmiąższowe zap.

nerek, cukrzyca, moczówka prosta, nadmierna

podaż płynów, ropomacicze, leki moczopędne,

uszkodzenie móżdżku

• Oliguria- ostre śródmiąższowe zap. nerek,

odwodnienie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe,

szczyt gorączki, wysiłek fizyczny (podrażnienie

układu współczulnego), niewydolność krążenia

• Bezmocz- zapaść( spadek ciśnienia

onkotycznego krwi), wstrząs, utrata krwi, osrte

kłebkowe zapalenie nerek, obrzęk nerek

Barwa, przejrzystość,

zapach

• Organoleptycznie w szklanym

cylinderku, ocena subiektywna

Interpretacja -barwa

• Jasnosłomkowa, gdy c.wł jest niski-

przewlekłe śródmiąższowe zap. nerek,
moczówka prosta, cukrzyca

• Żółtobrunatna do żółtozielonej-

obecność barwników żółciowych

• Czerwona do brunatnej – hemoglobina,

erytrocyty, mioglobina,
methemoglobina,

• Mleczna- leukocyty, ropa

Interpretacja - przejrzystość

• Opalizujący- zawiera bakterie
• Mętny, kłaczkowaty-komórki

nabłonkowe, krew, śluz, ropa,
fosforany wapnia i magnezu (pH
alkaliczne), moczany (pH kwaśne)

• Mocz spieniony świadczy o obecności

białka

Ciężar właściwy moczu

gatunek

c. wł.

średnio

Bydło

1,025-1,045

1,035

Konie

1,020-1,050

1,035

Owce, kozy

1,015-1,045

1,030

Świnie

1,010-1,030

1,015

Psy

1,015-1,045

1,025

Koty

1,020-1,040

1,030

Interpretacja- c.wł

(urometr- 20 st.

C)

• Niski c.wł-

przewlekłe śródmiąższowe

zap. nerek, moczówka prosta,
nadczynność kory nadnerczy,
ropomacicze

• Wysoki c. wł-

ostre śródmiąższowe

zapalenie nerek, cukrzyca, zapalenie
pęcherza moczowego, odwodnienie,
spadek ciśnienia tętniczego

pH moczu

• Bydło odczyn zasadowy – pH=7,4-

8,4

• Konie- odczyn zasadowy – pH=8,0
• Owce, kozy- odczyn zasadowy –

pH=8,0

• Świnie – pH= 6,0-8,0
• Psy- odczyn kwaśny – pH= 6,0-7,0
• Koty- odczyn kwaśny – pH= 6,0-7,0

Interpretacja- pH

• Odczyn kwaśny-

klacze karmiące, krowy w

wysokiej laktacji, gorączka, kwasica
metaboliczna lub oddechowa, wysiłek
fizyczny, polekowo (metionian, NH4Cl,
CaCl)

• Odczyn zasadowy-

bakteryjne zap.

pęcherza moczowego, zatrzymanie moczu,
zasadowica metaboliczna lub oddechowa,
wchłanianie wysięku, polekowo (mleczan
sodowy)

Oznaczanie białka w moczu

• Dopuszczalna jest obecność 15 mg%

białka, która to ilość nie jest
wykrywalna rutynowymi metodami

• Metody: próba Robertsa z kwasem

azotowym, próba z 20% kwasem
sulfosalicylowym, Albustix ( błękit
czterobromofenolowy z cytrynianem
o pH=3)

Próba z kwasem

sulfosalicylowym

• 20% wodny roztwór kwasu sulfosalicylowego
• Do probówki zawierającej 2-4 ml moczu dodać 5

kropel odczynnika i zamieszać

• Jeżeli natychmiast powstaje zmętnienie- mocz

zawiera białko. Próba pozwala na wykrycie 10 mg
% białka

Białkomocz nerkowy

• Zapalenie kłębuszków nerkowych lub

zwiększona przepuszczalność
kłębuszków, zapalenia z wysiękiem,
ostre i przewlekłe (wałeczki)
śródmiąższowe zap. nerek, zap.
miedniczek nerkowych (leukocyty,
erytrocyty), zwyrodnienie nerek
(skrobiawica), białaczka
granulocytowa

Białkomocz pozanerkowy

• Infekcje dróg wyprowadzających

(moczowodów, pęcherza
moczowego, cewki moczowej,
kamica moczowa) i zapalenia macicy,
pochwy, gruczołu krokowego,
napletka

Oznaczanie cukru w moczu

• Obecna glukoza krwi przesączona w

kłębuszkach nerkowych (mocz
pierwotny) ma zostać wchłonięta w
kanalikach nerkowych do progu
cukrowego

• Metody: Benedicta

(cukry w środowisku alkalicznym

redukując jony miedziowe do miedziawych wytrącają się w

postaci czerwonych tlenków),

Fehlinga, Nylandera

(glukoza redukuje sole bizmutu w roztworze alkalicznym do

czarnego metalu

), glukotest

Cukier w moczu

• Cukrzyca
• Martwica trzustki
• Nadczynność kory nadnerczy,

tarczycy

• Wzrost ciśnienia śródczaszkowego

(wścieklizna, urazy czaszki, wstrząs)

• Uszkodzenia kanalików nerkowych
• Narkoza ogólna, wstrząs, stres

Oznaczanie związków ketonowych w

moczu

• Aceton, kwas acetooctowy, kwas beta-

hydroksymasłowy powstają na skutek

zaburzeń gospodarki węglowodanowej

(kwasica metaboliczna) i towarzyszą

cukrzycy, zaburzeniom hormonalnym

(niedobór ACTH, kortyzolu)

• Metody: nitroprusydek sodu i siarczan

amonu - próba Rossa Rothera, ketotest

• Czułość: 10 mg acetonu w 100 ml moczu,

wykrywa aceton i kwas acetooctowy, nie

wykrywa kwasu beta-hydroksymasłowego

Próba Rothera

• Zasada- mocz świeży może nie zawierać acetonu,

jedynie substancje macierzyste (kwas
acetooctowy i kwas beta-hydroksymasłowy).

• Wykonanie- do probówki wsypać odczynnika

Rothera i nakropić parę kropli moczu.

• Interpretacja- fioletowe zabarwienie proszku

świadczy o obecności acetonu, różowe
zabarwienie nie pochodzi od acetonu. Reakcja
ustaje gdy stężenie acetonu w moczu przekracza
10 mg/100ml moczu

Interpretacja- ciała

ketonowe

• Ketoza ciężarnych i mlecznych

przeżuwaczy

• Cukrzyca mięsożernych
• Kwasica
• Wymioty, biegunka, głód
• Zaburzenia hormonalne – niedobór

ACTH i glikokortykoidów

Wykrywania krwi, barwników krwi i

żółci w moczu

• Wirowanie moczu
• Próba Foucheta

(bilirubina utleniana jest do

zielonej biliwerdyny),

Ehrlicha

(urobilinogen

zabarwia się na czerwono pod wpływem
odczynnika)

Próba benzydynowa

(hematuria, hemoglobinuria)

• Do probówki wsypać szczyptę benzydyny i

rozpuścić w 2 ml lodowatego kwasu
octowego. Dodać 1 ml 3% wody utlenionej.
Wlać 2 ml moczu. Zamieszać

• Zmiana barwy w ciągu 3-5 min. na

niebieską świadczy o obecności barwników
krwi

Hemoglobinuria/mioglobinur

ia

• Piroplazmoza, babeszjosa, leptospiroza
• Choroba hemolityczna noworodków
• Oparzenia dużych części ciała
• Transfuzja krwi niezgodnej grupowo
• Zatrucia pokarmowe (jaskier, ciemiężyca,

jałowiec kozacki, zmarznięta rzepa)

• Jad żmij i owadów żądlących
• Mięśniochwat porażenny koni, urazy

mięśni (zmiażdżenia)

Bilirubina w moczu-

fizjologicznie

rdzeń porfirynowy hemoglobiny

powinien być związany z kwasem

glukoronowym i wydalony z żółcią

• Żółtaczka hemolityczna, miąższowa,

mechaniczna,

• Ostre zapalenie jelit
• Zatkanie jelit
• Zapalenie woreczka żółciowego
• Niedrożność dróg żółciowych

Mikroskopowe badanie

osadu moczu

dr n. wet. Iwona Taszkun

dr n. wet. Jan Marczuk

Badanie mikroskopowe osadu

moczu

• Komórki (krwinki, nabłonki)
• Wałeczki
• Związki nieorganiczne
• Bakterie
• Plemniki

Badać środkową porcję rannego moczu

tj pobranego 8 godzin bez podaży

płynów.

Czas od pobrania -1 godzina lub

przetrzymywać w lodówce 24 godziny

• 7-10- ml moczu pobrać do probówki,

wirować 1500 -3000 obr/min przez 3 min

• Zlać mocz znad osadu
• Nanieść kroplę na szkiełko podstawowe i

przykryć nakrywkowym

• Oceniać 15:1 w jasnym i ciemnym polu

widzenia pod pow. 10x20 i 10x40

Interpretacja wyników

• Krwinki czerwone

w moczu o pH kwaśnym są obkurczone,

gwiazdkowate, a pH zasadowym- pęcznieją.

• Erytrocyty świeże z hemoglobiną w środku są okrągłe i

pochodzą z pęcherza lub cewki moczowej

• Erytrocyty wyługowane bez widocznego w środku

przejaśnienia- przypominają komórki drożdży-pochodzą z

kanalików nerkowych

• Krwinki białe

mają ziarnistą budowę z widocznym jądrem

• Fizjologicznie może być 5/1
Pojedyncze (do 10/1)zapalenie dróg wyprowadzających
Pole usiane- zapalenie miedniczek nerkowych, zap. gruczołu

krokowego

W moczu kwaśnym- mają widoczne jądro komórkowe
W moczu zasadowym są trudne do rozpoznania i połyskliwe

przypominają kulki tłuszczu

Krwinki w moczu

• Krwinki czerwone - przednerkowe

(skazy krwotoczne, leczenie

antykoagulantami) nerkowe (zapalenie

kłebków nerkowych, kamica nerkowa,

urazy nerek), pozanerkowe (zapalenie

dróg moczowych i pęcherza

moczowego, nowotwory)

• Krwinki białe - odmiedniczkowe

zapalenie nerek, zapalenie dróg

moczowych- ropomacicze

Krwinki czerwone i białe o

osadzie moczu

Interpretacja wyników-

komórki

nabłonkowe

Płaskie- duże, nieregularne, wielokątne z małym

jądrem-

pęcherz moczowy, cewka moczowa

Przejściowe – małe o ziarnistej budowie kształtu

łzy

-głębsze warstwy pęcherza moczowego,

cewki moczowej, moczowody, miedniczki

nerkowe

Nerkowe-

większe od leukocytów o dużym jądrze

i ziarnistej cytoplazmie. W przeciwieństwie do

leukocytów nie chłoną płynu Lugola. Świadczą

o procesach patologicznych-

kanaliki nerkowe

(śródmiąższowe zapalenie nerek)

Komórki nabłonkowe

Komórki przejściowe

komórki nowotworowe

Wałeczki prawdziwe- odlewy

kanalików nerkowych- pętli

Henlego powstałe na skutek

odkładania się mukoprotein

wydzielanych przez nabłonek

kanalików

• Szkliste (hialuronowe)-

fizjologiczne w

moczu kwaśnym, gorączka, narkoza,

• Ziarniste-

ostre śródmiąższowe zap. nerek,

• Nabłonkowe-

ostre zap. nerek,

zwyrodnienie kanalików nerkowych

• Krwinkowe-

ostre zap. kłębuszków,

krwotoki, ropne choroby nerek

• Woskowe- stany przewlekłe, zwyrodnienie

nerek

Obecność wałeczków można traktować

jako wskaźnik uszkodzenia nerek

• W uszkodzeniu nieznacznego stopnia nerek

dominują wałeczki szkliste i hialinowe

• Obecność wałeczków ziarnistych i

komórkowych przemawia za znacznym
uszkodzeniem nerek

• Wałeczki czerwonokrwinkowe dominują w

chorobach kłębków nerkowych

• Wałeczki białokrwinkowe towarzyszą

chorobom zakaźnym

Ewolucja wałeczków

nerkowych

• Hialinowe
• Inkrustowane
• Nabłonkowe
• Ziarniste- rozpad komórek

nabłonkowych

Wałeczek hialinowy

Wałeczek leukocytarny

Wałeczek tłuszczowy

wałeczki woskowe i

ziarniste

Wałeczki rzekome

• Bakteryjne
• Śluzowe- podrażnienie błony śluzowej

pęcherza lub cewki moczowej u konia

• Plemnikowe
• Utworzone ze spor grzybów

Nieupostaciowane składniki

osadu- pH kwaśne

• Moczany, kwas moczowy- nasilony rozpad

białka, kamienie moczanowe

są miękkie i

tworzą się w moczu o pH<7,0

• Szczawiany- fizjologiczne dla

roślinożernych, cukrzyca mięsożernych,
przewlekłe zap. nerek, kamienie
szczawianowe

są twarde

• Siarczany- przewlekłe zapalenie jelit
• Aminokwasy krystalizujące w

pH<6,0-

babesioza, leptospiroza

Nieupostaciowane składniki

osadu- pH zasadowe

• Fosforany- widoczny po 3-6 dniach od

początku infekcji bakteryjnej

miedniczek nerkowych i pęcherza

moczowego. U bydła- krzywica,

osteomalacja

• Węglan wapnia- fizjologiczne u konia,

gorączka, choroby zakaźne u

miesożernych przy pH moczu >7,0,

• Moczan amonu-zapalenie pęcherza,

miedniczek nerkowych, nerek

Wygląd morfotyczny soli w

moczu

• Szczawiany- koperta
• Węglan wapnia- podwójne kule
• Moczan amonu- owoc kasztanu
• Fosforan amonowo-magnezowy-

sztaby złota

• Fosforan wapnia- igły lodowe
• Aminokwasy krystalizujące-

sześciokąty regularne- cystynowe,

szczotka- bilirubinowe

Szczawian wapnia w osadzie

moczu

Węglan wapnia w osadzie

moczu

Kryształy struwitowe

Kryształy bilirubiny

Bakterie w osadzie moczu

Nitki grzybni w osadzie

moczu

Jaja pasożytów