Badanie moczu-
właściwości fizyczne i
chemiczne. Mikroskopowe
badanie osadu moczu
Iwona Taszkun, Jan Marczuk
Wydział Medycyny
Weterynaryjnej w Lublinie
Diagnostyka nefrologiczna
• Ocena funkcji nerek
• Ocena funkcji dróg moczowych
Funkcje nerek
• Usuwanie z organizmu zbędnych
produktów przemiany materii
• Regulacja gospodarki wodno-
elektrolitowej i równowagi kwasowo-
zasadowej
• Czynność wewnątrzwydzielnicza
(erytropoetyna i renina)
Produkcja moczu
• Filtracja kłębuszkowa osocza
• Resorpcja i sekrecja kanalikowa
• Wchłanianie wody
• Regulacja hormonalna: wazopresyna,
aldosteron, renina, angiotensyna,
erytropoetyna
Wytwarzanie moczu
• Mocz pierwotny
powstaje w kłębuszkach
nerkowych na drodze biernego przesączania
osocza. Siła napędową przesączania jest
efektywne ciśnienie filtracyjne (EFP),
które
jest różnicą ciśnienia krwi w tętniczkach
doprowadzających (6,7 kP) a ciśnieniem
hydrostatycznym moczu pierwotnego w
torebce kłębuszka nerkowego (2 kP) i
ciśnieniem onkotycznym białek osocza (3,3
kP)
• EFP zależy od: ukrwienia nerek, drożności
dróg moczowych, stężenia białek osocza,
stanu błon filtracyjnych
Wytwarzanie moczu
• Przesączanie ustaje
, gdy ciśnienie
moczu pierwotnego w kłębuszku
nerkowym i ciśnienie onkotyczne
białek osocza = ciśnienie
hydrostatyczne krwi
• Przesączanie jest zwiększone
, gdy
rośnie ciśnienie w tętniczkach
doprowadzających lub spada ciśnienie
onkotyczne krwi
Wytwarzanie moczu
• Skład moczu pierwotnego: woda,
Na+, K+, Ca+2, glukoza, mocznik
• Stężenie poszczególnych substancji
jest zbliżone do stężenia w osoczu
Wytwarzanie moczu
ostatecznego
• Mocz ostateczny
powstaje przez czynny transport
kanalikowy (ATP) oraz bierny powodowany gradientem stężeń
i potencjałów elektrochemicznych w kanaliku bliższym (Na+)
• Wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach nerkowych ulega: 99%
wody, 70% Na+ i Ca+2, 100% K+.
• Aktywnie wchłania się glukoza, moczany, aminokwasy,
fosforany (patathormon-PTH),
• Nie wchłaniają się produkty zbędne: mocznik, kreatynina, ciała
ketonowe, amoniak, kwas moczowy, kreatyna
• Wchłanianie w kanaliku dalszym i zbiorczym następuje dzięki
ADH (hormon antydiuretyczny).
• Aktywnie transportowane są stąd:
Na+, Cl-
,
K+, H+,
Ca+2,
HCO3-. Jony są transportowane dzięki układowi aldosteron-
renina-angiotenzyna ( Na, K, H) i PTH, kalcytoninie oraz
kalcytriolu (Ca).
ADH
(hormon antydiuretyczny
przysadkowy)
• Niskie stężenie ADH we krwi
powoduje że mocz jest hipotoniczny w
stosunku do osocza i ma małą
gęstość względną i dużą objętość
dobową
• Wysokie stężenie ADH powoduje
zagęszczenie moczu, zwiększenie
jego osmolalności, gęstości względnej
i zmniejszenie objętości
Regulacja hormonalna gospodarki
wodno-elektrolitowej- Na+
• Aldosteron produkowany przez nadnercza
zwiększa wchłanianie Na+
• Produkcję aldosteronu stymuluje renina
syntetyzowana przez aparat
przykłębuszkowy →angiotensyna (zwiększa
ciśnienie i przepływ)
• Hiperosmolarności płynów zapobiega ADH
przysadkowe i podwzgórzowy ośrodek
pragnienia
Regulacja gospodarki potasowej
• Stężenie potasu w moczu pierwotnym jest takie
samo jak w osoczu
• Wchłanianie w kanalikach zależy od Na+,
aldosteronu i H+
• Zwiększone wydalanie K+ z moczem występuje
przy zasadowicy metabolicznej,
hiperaldosteronizmie, odmiedniczowym,
kłębkowym, zapaleniu nerek, obturacji dróg
moczowych
• Zmniejszone wydalanie K+ w ostrej kwasicy i
zmniejszeniu przepływu nerkowego- przewlekła
lub ostra (ze skąpomoczem) niewydolność nerek
Skład moczu ostatecznego o
osmolalności 40-1400
mosmol/kg
• Woda
• Składniki nieorganiczne: chlorki, sód,
potas, fosfor, siarka, wapń, magnez, jod
• Składniki organiczne: mocznik,
kreatynina, amoniak, kwas moczowy,
kreatyna
Przy prawidłowej funkcji kanalików
nerkowych resorpcja Na+ jest
równoważona zwiększonym wydalaniem
H+ w zamian za oszczędzanie K+
Patobiochemia chorób nerek
Wpływ chorób nerek na skład osocza
krwi i moczu zależy od zaburzeń
kłębuszkowych i kanalikowych i liczby
uszkodzonych nefronów
Zaburzenia przesączania przy
prawidłowej czynności kanalików
nerkowych
• Zmniejszenie przesączania kłębuszkowego
przy
zachowanej pracy kanalika
prowadzi do wzrostu
stężenia mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego
w
osoczu
i upośledza wymianę jonową powodując :
- Zmniejszone wydzielania jonów H, zmniejszone
wchłanianie jonów HCO3 i niedobór zasad
w osoczu
(pH krwi spada, a moczu rośnie)
- Zmniejszone wydzielania jonów K w kanaliku dalszym
W przypadku zmniejszonego przepływu zmniejsza się
wydalanie Na+ z moczem (hiponatremia).
Reakcyjne pobudzanie wydzielania ADH zwiększa
osmolalność i stężenie mocznika w moczu
Zaburzenia przesączania przy
prawidłowej czynności kanalików
nerkowych- przyczyny
• Spadek ciśnienia krwi- krwotoki,
odwodnienie, wstrząs, zastoinowa
niewydolność krążenia, ostra
niewydolność nerek
• Ostre i przewlekłe zapalenie
kłębuszków nerkowych
Zaburzenia czynności kanalików
nerkowych przy prawidłowym
przesączaniu
• Kanalików bliższych- upośledza
izoosmotyczne wchłanianie wody
• Kanalików dalszych-spadek regulacji
hormonalnej ADH → poliuria z
hiposetnurią
Zaburzenia czynności kanalików
nerkowych przy prawidłowym
przesączaniu- następstwa
• Prawidłowe stężenie mocznika i kreatyniny
we krwi
• Upośledzone zwrotny transport glukozy,
aminokwasów, fosforanów, kwasu
moczowego→wzrost stężenia fosforanów i
moczanów we krwi
• Zmniejszanie wydzielania H+, zmniejszone
wchłanianie HCO3- →zasadowe pH moczu
• Wzrost wydalania Na+ i K+→
hiponatremia, hipokaliemia
Zespoły kliniczne w chorobach
nerek
• Ostra niewydolność nerek wywołana
zmniejszeniem przesączania kłębuszkowego
charakteryzująca się oligurią
• Przewlekła niewydolność nerek wywołana
uszkodzeniem kłębuszków i kanalików
charakteryzująca się poliurią
doprowadzająca do oligurii, białkomoczu i
mocznicy
• Kamica nerkowa wywołana odkładaniem się
złogów stałych
Diagnostyka laboratoryjna w
nefrologii
• Badania statyczne - moczu i krwi
• Badania dynamiczne - czynnościowe
badania nerek
Wskazania do badania
moczu:
• Zaburzenia ilości i częstości
oddawania moczu
• Zmiany barwy i zapachu moczu
• Wskazania wyników badania
klinicznego
• Choroby ogólnoustrojowe- cukrzyca,
moczówka prosta,
hyperadrenokortycyzm
Badanie moczu- właściwości
fizyczne i chemiczne
• Ilość moczu (dobowa)- poliuria, oliguria, anuria
• Częstość wydalania moczu- pollakisuria, oligokisuria
• Barwa
• Przejrzystość- krwiomocz, krwinkomocz
(hemoglobinuria, hematuria)
• Gęstość
• pH
• Obecność białka, cukier
• Obecność krwi i barwników
• Obecność ciał ketonowych
• Oznaczanie chlorków i wapnia
Oznaczanie objętości moczu
• Min. objętość próbki- 100 ml
Gatunek
Dobowa obj. moczu
w l
bydło
8,8-22,6 (14,2)
konie
2,0-11,0 (4,7)
owce, kozy
0,5-2,0 (1,0)
świnie
2,0-6,0 (4,0)
psy
0,5-2,0 (1,0)
koty
0,2-0,5 (0,3)
Interpretacja
• Polyuria- przewlekłe śródmiąższowe zap.
nerek, cukrzyca, moczówka prosta, nadmierna
podaż płynów, ropomacicze, leki moczopędne,
uszkodzenie móżdżku
• Oliguria- ostre śródmiąższowe zap. nerek,
odwodnienie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
szczyt gorączki, wysiłek fizyczny (podrażnienie
układu współczulnego), niewydolność krążenia
• Bezmocz- zapaść( spadek ciśnienia
onkotycznego krwi), wstrząs, utrata krwi, osrte
kłebkowe zapalenie nerek, obrzęk nerek
Barwa, przejrzystość,
zapach
• Organoleptycznie w szklanym
cylinderku, ocena subiektywna
Interpretacja -barwa
• Jasnosłomkowa, gdy c.wł jest niski-
przewlekłe śródmiąższowe zap. nerek,
moczówka prosta, cukrzyca
• Żółtobrunatna do żółtozielonej-
obecność barwników żółciowych
• Czerwona do brunatnej – hemoglobina,
erytrocyty, mioglobina,
methemoglobina,
• Mleczna- leukocyty, ropa
Interpretacja - przejrzystość
• Opalizujący- zawiera bakterie
• Mętny, kłaczkowaty-komórki
nabłonkowe, krew, śluz, ropa,
fosforany wapnia i magnezu (pH
alkaliczne), moczany (pH kwaśne)
• Mocz spieniony świadczy o obecności
białka
Ciężar właściwy moczu
gatunek
c. wł.
średnio
Bydło
1,025-1,045
1,035
Konie
1,020-1,050
1,035
Owce, kozy
1,015-1,045
1,030
Świnie
1,010-1,030
1,015
Psy
1,015-1,045
1,025
Koty
1,020-1,040
1,030
Interpretacja- c.wł
(urometr- 20 st.
C)
• Niski c.wł-
przewlekłe śródmiąższowe
zap. nerek, moczówka prosta,
nadczynność kory nadnerczy,
ropomacicze
• Wysoki c. wł-
ostre śródmiąższowe
zapalenie nerek, cukrzyca, zapalenie
pęcherza moczowego, odwodnienie,
spadek ciśnienia tętniczego
pH moczu
• Bydło odczyn zasadowy – pH=7,4-
8,4
• Konie- odczyn zasadowy – pH=8,0
• Owce, kozy- odczyn zasadowy –
pH=8,0
• Świnie – pH= 6,0-8,0
• Psy- odczyn kwaśny – pH= 6,0-7,0
• Koty- odczyn kwaśny – pH= 6,0-7,0
Interpretacja- pH
• Odczyn kwaśny-
klacze karmiące, krowy w
wysokiej laktacji, gorączka, kwasica
metaboliczna lub oddechowa, wysiłek
fizyczny, polekowo (metionian, NH4Cl,
CaCl)
• Odczyn zasadowy-
bakteryjne zap.
pęcherza moczowego, zatrzymanie moczu,
zasadowica metaboliczna lub oddechowa,
wchłanianie wysięku, polekowo (mleczan
sodowy)
Oznaczanie białka w moczu
• Dopuszczalna jest obecność 15 mg%
białka, która to ilość nie jest
wykrywalna rutynowymi metodami
• Metody: próba Robertsa z kwasem
azotowym, próba z 20% kwasem
sulfosalicylowym, Albustix ( błękit
czterobromofenolowy z cytrynianem
o pH=3)
Próba z kwasem
sulfosalicylowym
• 20% wodny roztwór kwasu sulfosalicylowego
• Do probówki zawierającej 2-4 ml moczu dodać 5
kropel odczynnika i zamieszać
• Jeżeli natychmiast powstaje zmętnienie- mocz
zawiera białko. Próba pozwala na wykrycie 10 mg
% białka
Białkomocz nerkowy
• Zapalenie kłębuszków nerkowych lub
zwiększona przepuszczalność
kłębuszków, zapalenia z wysiękiem,
ostre i przewlekłe (wałeczki)
śródmiąższowe zap. nerek, zap.
miedniczek nerkowych (leukocyty,
erytrocyty), zwyrodnienie nerek
(skrobiawica), białaczka
granulocytowa
Białkomocz pozanerkowy
• Infekcje dróg wyprowadzających
(moczowodów, pęcherza
moczowego, cewki moczowej,
kamica moczowa) i zapalenia macicy,
pochwy, gruczołu krokowego,
napletka
Oznaczanie cukru w moczu
• Obecna glukoza krwi przesączona w
kłębuszkach nerkowych (mocz
pierwotny) ma zostać wchłonięta w
kanalikach nerkowych do progu
cukrowego
• Metody: Benedicta
(cukry w środowisku alkalicznym
redukując jony miedziowe do miedziawych wytrącają się w
postaci czerwonych tlenków),
Fehlinga, Nylandera
(glukoza redukuje sole bizmutu w roztworze alkalicznym do
czarnego metalu
), glukotest
Cukier w moczu
• Cukrzyca
• Martwica trzustki
• Nadczynność kory nadnerczy,
tarczycy
• Wzrost ciśnienia śródczaszkowego
(wścieklizna, urazy czaszki, wstrząs)
• Uszkodzenia kanalików nerkowych
• Narkoza ogólna, wstrząs, stres
Oznaczanie związków ketonowych w
moczu
• Aceton, kwas acetooctowy, kwas beta-
hydroksymasłowy powstają na skutek
zaburzeń gospodarki węglowodanowej
(kwasica metaboliczna) i towarzyszą
cukrzycy, zaburzeniom hormonalnym
(niedobór ACTH, kortyzolu)
• Metody: nitroprusydek sodu i siarczan
amonu - próba Rossa Rothera, ketotest
• Czułość: 10 mg acetonu w 100 ml moczu,
wykrywa aceton i kwas acetooctowy, nie
wykrywa kwasu beta-hydroksymasłowego
Próba Rothera
• Zasada- mocz świeży może nie zawierać acetonu,
jedynie substancje macierzyste (kwas
acetooctowy i kwas beta-hydroksymasłowy).
• Wykonanie- do probówki wsypać odczynnika
Rothera i nakropić parę kropli moczu.
• Interpretacja- fioletowe zabarwienie proszku
świadczy o obecności acetonu, różowe
zabarwienie nie pochodzi od acetonu. Reakcja
ustaje gdy stężenie acetonu w moczu przekracza
10 mg/100ml moczu
Interpretacja- ciała
ketonowe
• Ketoza ciężarnych i mlecznych
przeżuwaczy
• Cukrzyca mięsożernych
• Kwasica
• Wymioty, biegunka, głód
• Zaburzenia hormonalne – niedobór
ACTH i glikokortykoidów
Wykrywania krwi, barwników krwi i
żółci w moczu
• Wirowanie moczu
• Próba Foucheta
(bilirubina utleniana jest do
zielonej biliwerdyny),
Ehrlicha
(urobilinogen
zabarwia się na czerwono pod wpływem
odczynnika)
Próba benzydynowa
(hematuria, hemoglobinuria)
• Do probówki wsypać szczyptę benzydyny i
rozpuścić w 2 ml lodowatego kwasu
octowego. Dodać 1 ml 3% wody utlenionej.
Wlać 2 ml moczu. Zamieszać
• Zmiana barwy w ciągu 3-5 min. na
niebieską świadczy o obecności barwników
krwi
Hemoglobinuria/mioglobinur
ia
• Piroplazmoza, babeszjosa, leptospiroza
• Choroba hemolityczna noworodków
• Oparzenia dużych części ciała
• Transfuzja krwi niezgodnej grupowo
• Zatrucia pokarmowe (jaskier, ciemiężyca,
jałowiec kozacki, zmarznięta rzepa)
• Jad żmij i owadów żądlących
• Mięśniochwat porażenny koni, urazy
mięśni (zmiażdżenia)
Bilirubina w moczu-
fizjologicznie
rdzeń porfirynowy hemoglobiny
powinien być związany z kwasem
glukoronowym i wydalony z żółcią
• Żółtaczka hemolityczna, miąższowa,
mechaniczna,
• Ostre zapalenie jelit
• Zatkanie jelit
• Zapalenie woreczka żółciowego
• Niedrożność dróg żółciowych
Mikroskopowe badanie
osadu moczu
dr n. wet. Iwona Taszkun
dr n. wet. Jan Marczuk
Badanie mikroskopowe osadu
moczu
• Komórki (krwinki, nabłonki)
• Wałeczki
• Związki nieorganiczne
• Bakterie
• Plemniki
Badać środkową porcję rannego moczu
tj pobranego 8 godzin bez podaży
płynów.
Czas od pobrania -1 godzina lub
przetrzymywać w lodówce 24 godziny
• 7-10- ml moczu pobrać do probówki,
wirować 1500 -3000 obr/min przez 3 min
• Zlać mocz znad osadu
• Nanieść kroplę na szkiełko podstawowe i
przykryć nakrywkowym
• Oceniać 15:1 w jasnym i ciemnym polu
widzenia pod pow. 10x20 i 10x40
Interpretacja wyników
• Krwinki czerwone
w moczu o pH kwaśnym są obkurczone,
gwiazdkowate, a pH zasadowym- pęcznieją.
• Erytrocyty świeże z hemoglobiną w środku są okrągłe i
pochodzą z pęcherza lub cewki moczowej
• Erytrocyty wyługowane bez widocznego w środku
przejaśnienia- przypominają komórki drożdży-pochodzą z
kanalików nerkowych
• Krwinki białe
mają ziarnistą budowę z widocznym jądrem
• Fizjologicznie może być 5/1
Pojedyncze (do 10/1)zapalenie dróg wyprowadzających
Pole usiane- zapalenie miedniczek nerkowych, zap. gruczołu
krokowego
W moczu kwaśnym- mają widoczne jądro komórkowe
W moczu zasadowym są trudne do rozpoznania i połyskliwe
przypominają kulki tłuszczu
Krwinki w moczu
• Krwinki czerwone - przednerkowe
(skazy krwotoczne, leczenie
antykoagulantami) nerkowe (zapalenie
kłebków nerkowych, kamica nerkowa,
urazy nerek), pozanerkowe (zapalenie
dróg moczowych i pęcherza
moczowego, nowotwory)
• Krwinki białe - odmiedniczkowe
zapalenie nerek, zapalenie dróg
moczowych- ropomacicze
Krwinki czerwone i białe o
osadzie moczu
Interpretacja wyników-
komórki
nabłonkowe
Płaskie- duże, nieregularne, wielokątne z małym
jądrem-
pęcherz moczowy, cewka moczowa
Przejściowe – małe o ziarnistej budowie kształtu
łzy
-głębsze warstwy pęcherza moczowego,
cewki moczowej, moczowody, miedniczki
nerkowe
Nerkowe-
większe od leukocytów o dużym jądrze
i ziarnistej cytoplazmie. W przeciwieństwie do
leukocytów nie chłoną płynu Lugola. Świadczą
o procesach patologicznych-
kanaliki nerkowe
(śródmiąższowe zapalenie nerek)
Komórki nabłonkowe
Komórki przejściowe
komórki nowotworowe
Wałeczki prawdziwe- odlewy
kanalików nerkowych- pętli
Henlego powstałe na skutek
odkładania się mukoprotein
wydzielanych przez nabłonek
kanalików
• Szkliste (hialuronowe)-
fizjologiczne w
moczu kwaśnym, gorączka, narkoza,
• Ziarniste-
ostre śródmiąższowe zap. nerek,
• Nabłonkowe-
ostre zap. nerek,
zwyrodnienie kanalików nerkowych
• Krwinkowe-
ostre zap. kłębuszków,
krwotoki, ropne choroby nerek
• Woskowe- stany przewlekłe, zwyrodnienie
nerek
Obecność wałeczków można traktować
jako wskaźnik uszkodzenia nerek
• W uszkodzeniu nieznacznego stopnia nerek
dominują wałeczki szkliste i hialinowe
• Obecność wałeczków ziarnistych i
komórkowych przemawia za znacznym
uszkodzeniem nerek
• Wałeczki czerwonokrwinkowe dominują w
chorobach kłębków nerkowych
• Wałeczki białokrwinkowe towarzyszą
chorobom zakaźnym
Ewolucja wałeczków
nerkowych
• Hialinowe
• Inkrustowane
• Nabłonkowe
• Ziarniste- rozpad komórek
nabłonkowych
Wałeczek hialinowy
Wałeczek leukocytarny
Wałeczek tłuszczowy
wałeczki woskowe i
ziarniste
Wałeczki rzekome
• Bakteryjne
• Śluzowe- podrażnienie błony śluzowej
pęcherza lub cewki moczowej u konia
• Plemnikowe
• Utworzone ze spor grzybów
Nieupostaciowane składniki
osadu- pH kwaśne
• Moczany, kwas moczowy- nasilony rozpad
białka, kamienie moczanowe
są miękkie i
tworzą się w moczu o pH<7,0
• Szczawiany- fizjologiczne dla
roślinożernych, cukrzyca mięsożernych,
przewlekłe zap. nerek, kamienie
szczawianowe
są twarde
• Siarczany- przewlekłe zapalenie jelit
• Aminokwasy krystalizujące w
pH<6,0-
babesioza, leptospiroza
Nieupostaciowane składniki
osadu- pH zasadowe
• Fosforany- widoczny po 3-6 dniach od
początku infekcji bakteryjnej
miedniczek nerkowych i pęcherza
moczowego. U bydła- krzywica,
osteomalacja
• Węglan wapnia- fizjologiczne u konia,
gorączka, choroby zakaźne u
miesożernych przy pH moczu >7,0,
• Moczan amonu-zapalenie pęcherza,
miedniczek nerkowych, nerek
Wygląd morfotyczny soli w
moczu
• Szczawiany- koperta
• Węglan wapnia- podwójne kule
• Moczan amonu- owoc kasztanu
• Fosforan amonowo-magnezowy-
sztaby złota
• Fosforan wapnia- igły lodowe
• Aminokwasy krystalizujące-
sześciokąty regularne- cystynowe,
szczotka- bilirubinowe
Szczawian wapnia w osadzie
moczu
Węglan wapnia w osadzie
moczu
Kryształy struwitowe
Kryształy bilirubiny
Bakterie w osadzie moczu
Nitki grzybni w osadzie
moczu
Jaja pasożytów