FUNKCJONALIZM

Funkcjonalizm - koncepcja antropologiczna polegająca na stwierdzeniu,
że każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiś cel. W kulturze
nie ma przypadków - wszystko ma swoją funkcję, dlatego wszystkie te
zjawiska należy analizować. Od niego zaczyna się nowoczesna
antropologia. Powstał w latach 20. XX wieku. Zrodził się w Wielkiej
Brytanii za sprawą Bronisława Malinowskiego i Alfreda Radcliffe-Brown.

Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
- sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych

-punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren;
podstawą pracy antropologa powinny by badania empiryczne czyli
badania terenowe

Naczelne pytania funkcjonalizmu dotyczyły wzajemnych funkcjonalnych
związków między elementami kultury oraz tego w jaki sposób te
elementy przyczyniają się lub umożliwiają utrzymanie się całości, której
są częściami. Funkcjonaliści twierdzą że kultura stanowi o odrębności
człowieka jako gatunku.

Podstawowe założenia funkcjonalizmu opierały się na sprzeciwie

wobec propozycji ewolucjonistycznych, między innymi była to krytyka
ignorowania rzeczywistego przebiegu procesów społecznych, gdyż ich
rekonstrukcje nie opierały się na faktach a jedynie na spekulacjach.

Funkcjonalizm jest orientacją, która zakłada całościowe i

systemowe traktowanie kultury, a zjawiska kulturowe wyjaśnia w oparciu
o ich funkcje. Wszelkie zjawiska kulturowe i społeczne spełniają określone
funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć
przez te funkcje. Każde nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiś
cel. W kulturze nie ma przypadków.

Funkcjonalizm traktuje kulturę

jako narzędzie zaspokajania ludzkich potrzeb a więc spełnia określone
funkcje. Problemy genezy i rozwoju odsunięto na dalszy plan jako
nierozstrzygalne. Według funkcjonalizmu człowiek poddany jest
determinizmowi biologicznemu i kulturowemu. Zaspokajanie potrzeb
ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury, a nie w sposób
naturalny. Zaspokajanie odbywa się od potrzeby podstawowej przez
biologiczną na potrzebach wyższego rzędu kończąc. Każdej potrzebie
odpowiada jakaś reakcja kulturowa. Na każdą potrzebę kultura reaguje w
określony sposób.

Z funkcjonalizmem wiążą się takiej pojęcia jak:
- integracjonizm - interpretowanie elementów kultury w ramach całości
kulturowej.
- utylitaryzm - podejście zakładające, że wszystko co nas otacza ma jakiś
cel, pełni jakąś funkcję.

Prekursorzy funkcjonalizmu

Monteskiusz – rozprawa O duchu praw
(1748) – idea głosząca, że społeczeństwo
jest systematycznie ustrukturyzowane i że
jego struktury są właściwym przedmiotem
badań tych dyscyplin naukowych, które
dzisiaj nazywamy naukami społecznymi.

Od czasów Comte’a teoria ta łączona była
z koncepcją, że społeczeństwo jest
podobne do organizmu ludzkiego
składającego się z kilku systemów.

Charles Louis de Secondat
baron de la Brede et de
Montesquieu, Monteskiusz
(ur. 18 I 1689, zm. 10 II 1755),
francuski filizof, prawnik,
wolnomularz i pisarz epoki
Oświecenia.

Prekursorzy funkcjonalizmu

Herbert Spencer – ewolucjonista, który dowodził, że nauka o
społeczeństwie opiera się na nauce o życiu (biologii). Sądził, że składa
się ono z części, z których każda pełni swoją funkcję. Jest to tzw.
analogia organiczna.

Prekursorzy funkcjonalizmu

Émile Durkheim (ur.
wieczorem 15 IV 1858 r., zm.
15 XI 1917 r.) – francuski
filozof, socjolog i pedagog

Durkheim oraz jego siostrzeniec
Marcel Mauss są autorami pracy O
niektórych pierwotnych formach
klasyfikacji, w której starali się
znaleźć odpowiedź na pytanie jak
ludzki umysł klasyfikuje
rzeczywistość. Na podstawie
obserwacji etnograficznych postawili
hipotezę, że istnieje bliski związek
między społeczeństwem a
klasyfikacją natury.

Marcel Mauss (ur. 10
V 1873 - zm. 1 II 1950),
francuski socjolog i
antropolog, często
uważany za ojca
antropologii
francuskiej.

FUNKCJONALIZM

BRONISŁAWA MALINOWSKIEGO

Bronisław Kasper Malinowski – urodził
się 7 IV 1884 r. w Krakowie. Był słynnym
polskim antropologiem społecznym i
ekonomicznym, podróżnikiem a także
etnologiem, religioznawcą i socjologiem,
który większość życia zawodowego
spędził w Wielkiej Brytanii i USA oraz na
wyspach Polinezji, gdzie prowadził
badania terenowe. W podróżach
towarzyszył mu przyjaciel – Stanisław
Ignacy Witkiewicz. W latach 1902-1906
studiował w Krakowie i doktoryzował się
tam w 1908 roku („O zasadzie ekonomii
milczenia”). W latach 1914-1920
prowadził badania terenowe w Australii i
Oceanii. W roku 1916 doktoryzował się
na Uniwersytecie Londyńskim. W 1927
roku objął profesurę i pierwszą Katedrę
Antropologii na Uniwersytecie
Londyńskim. Dwa lata później
opublikował monografię „The Sexual Life
of Savages in North-Western Melanesia“.
W 1934 roku odbył podróż naukową do
południowej i wschodniej Afryki. W 1936
roku otrzymał doktorat honoris causa
Uniwersytetu Harvarda, a od 1939 roku
był profesorem Uniwersytetu Yale. Zmarł
16 V 1942 w New Haven w Stanach
Zjednoczonych.

FUNKCJONALIZM BRONISŁAWA MALINOWSKIEGO

1. praca terenowa

Do czasów Malinowskiego w antropologii
dominował styl pracy oparty na lekturze i
analizie tekstów (tzw. „antropologia
gabinetowa”). Antropologowie rzadko
wypuszczali się w teren. Skupiano się na
szokujących, „sensacyjnych” sprawach,
wybitnie odbiegających od norm świata
zachodniego.
Na podstawie własnego 2-letniego
doświadczenia w badaniu społeczności
Triobriadczyków sformułował postulaty i
reguły, którymi powinien kierować się
antropolog - badacz w terenie.
Malinowski postuluje by celem
antropologa-badacza uczynić uchwycenie
poglądu tubylca na świat widzianego jego
oczyma, znalezienie typowych sposobów
myślenia i odczuwania, i zrozumienie co
się za nimi kryje ustalenie co jest normą,
zwyczajem, powszechną regułą
obowiązującą w badanej społeczności.

FUNKCJONALIZM BRONISŁAWA MALINOWSKIEGO

1. praca terenowa

Konkretne zalecenia B. Malinowskiego co do
metody pracy terenowej to:
1. Zakładać stację badawczą w znacznej odległości
od ośrodka kultury, z którą związany jest dany
badacz (np. od misji, w której można by mieszkać).
Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której badacz będzie
przychodził do wioski jak do pracy. Ważne jest
przebywanie w badanej społeczności cały czas tak by
nic nie umykało uwadze i by można było wczuć się,
żyć takim samym życiem jak badana społeczność.
Jednak nie może to być zbyt duża odległość na
wypadek zniechęcenia, rozczarowania, tęsknoty,
które prędzej czy później przeżywa każdy antropolog
w trakcie badań terenowych (tym sprawom
Malinowski poświęca bardzo dużo uwagi).
2. Mówić w języku tubylców – trzeba się go nauczyć,
na ogół bywa tak, że dopiero na miejscu.
3. Nie może polegać na opiniach misjonarzy. Z
reguły są one obarczone stereotypami i dotyczą
jedynie spraw powierzchownych lub „sensacyjnych”.
4. Nie może mieć koncepcji badań przygotowanej
zawczasu.
5. Nie może projektować (w znaczeniu
psychologicznym) swoich przekonań itp. na badaną
kulturę.
6. Obowiązkiem badacza jest respektowanie praw,
reguł, obyczajów, kanonów zachowania obecnych.
7. Antropolog-badacz musi stać się elementem,
który nie zakłóca życia społeczności. Musi być przez
nią zaakceptowany najpełniej jak tylko się da – w
sytuacji gdy ktoś czuje, że jest obserwowany, nie
zachowuje się w swój naturalny sposób.

FUNKCJONALIZM BRONISŁAWA MALINOWSKIEGO

2. rytuał Kula

Kula to rytualna wymiana odbywająca się w obrębie archipelagu

położonego w południowo-wschodniej części Morza Salomona,
tuż za wschodnim krańcem Nowej Gwinei, opisana po raz
pierwszy w 1922 roku przez Bronisława Malinowskiego w
Argonautach Zachodniego Pacyfiku jako efekt doświadczenia
zdobytego podczas pobytu na Wyspach Triobriandzkich.

FUNKCJONALIZM BRONISŁAWA MALINOWSKIEGO

2. rytuał Kula

Oprócz wymiaru rytualnego Kula posiada wymiary ekonomiczny, prawny,
psychologiczny i społeczny. Przez Malinowskiego określona została jako
pierwotna instytucja ekonomiczna.
W trakcie Kula wymieniane są dwa rodzaje przedmiotów: naszyjniki
soulava z czerwonych muszli, które krążą wraz pływającymi od wyspy do
wyspy Triobriandczykami w kierunku zgodnym z kierunkiem zegara,
natomiast bransolety mwali z białych muszli - krążą w ten sposób w
kierunku przeciwnym. W wymianie biorą udział tylko mężczyźni.
Przedmioty wymieniane są między stałymi partnerami. Partner daje jeden
rodzaj przedmiotów, a otrzymuje drugi.
Każdy z wymieniających ocenia wartość otrzymywanego przedmiotu i
musi zrewanżować się ekwiwalentem z drugiej grupy przedmiotów. Jeśli
nie ma przygotowanego ekwiwalentu wręcza dar zastępczy jednak
zobowiązuje się najszybciej jak tylko możliwe (na ogół podczas kolejnej
wyprawy) przekazać przedmiot adekwatny co do wartości. Wymiana
następuje w milczeniu, a wszystkie reguły, także te dotyczące sytuacji
"wyjątkowych" są powszechnie znane. Ze względu na rytualny charakter
targowanie się jest po prostu "nie do pomyślenia".
Posiadanie tych przedmiotów jest tylko chwilowe, niemniej stanowi ono
podstawę prestizu i powód do dumy dla społeczności danej wyspy
(wioski). Tubylcy dokładnie zapamiętują kto komu i co wręczył lub co jest
winien - wszystkie ceremonie mają charakter publiczny.
Wartość wymienianych przedmiotów rośnie wraz z czasem ich obecności
w obiegu, ponieważ wraz z ich przekazywaniem przekazywana jest też
informacja na temat poprzednich właścicieli.

FUNKCJONALIZM STRUKTURALNY
ALFREDA RADCLIFFE’A - BROWNA

Alfred Reginald Radcliffe-Brown
(17 I 1881 – 24 X 1955),

Główną dziedziną badań jaką

zajmował się

Radcliffe-Brown była struktura

społeczna i

system społeczny, określający siebie

mianem

ewolucjonisty społecznego. W

terminologii jaką

wprowadził do antropologii i socjologii

bazował,

podobnie jak organicyści, na

analogiach w

stosunku do nauk przyrodniczych.
W systemie społecznym wyróżniał trzy

bazowe

elementy:
1. strukturę społeczną
2. praktyki społeczne
3. sposoby (wzory) myślenia i

odczuwania

Negował psychologię jako istotną

naukę w

antropologii społecznej, zakładał

również, że

kultura jest jedynie drugorzędnym

elementem

wobec wzajemnego dostosowywania

się osób do

siebie w społeczeństwie.

FUNKCJONALIZM STRUKTURALNY
ALFREDA RADCLIFFE’A BROWNA

W książce poświęconej
wyspiarzom z Andamanów
Radcliffe-Brown objaśniał
rytuały w kategoriach
pełnionych przez nie funkcji
społecznych – ich wartości
dla społeczeństwa jako
całości, niż dla jednostki. W
swoich pracach
koncentrował się na
społeczeństwie, a nie na
jednostce, co wpłynęło
zarówno na zainteresowania
teoretyczne, jak i na ujęcia
etnograficzne następnego
pokolenia antropologów.

FUNKCJONALIZM STRUKTURALNY
ALFREDA RADCLIFFE’A - BROWNA

W ujęciu Radcliffe’a-Browna pojęcie „struktury społecznej” odnosi się do
faktycznych obserwacji, czyli tego co antropolog rzeczywiście widzi i co
słyszy o konkretnych ludziach, podczas gdy wprowadzone przez niego
pojęcie „formy strukturalnej” odnosi się do uogólnień, czyli wniosków
dotyczących konkretnego społeczeństwa, które antropolog wyprowadza na
podstawie przeprowadzonych przez siebie obserwacji.

Zdaniem Radcliffe’a-Browna antropolog powinien być zainteresowany
opisywaniem nie tyle konkretnych postaci w społeczeństwie, ile
panującego wśród konkretnych ludzi relacji zachodzących pomiędzy
funkcjami społecznymi, np. relacji pomiędzy typowym wodzem a
typowym podwładnym, typowym ojcem a typowym dzieckiem itp. Dzięki
tej metodzie, na późniejszym etapie analizy antropolog może porównać
formę strukturalną jednego społeczeństwa z formą strukturalną innego,
a wręcz nawet (Radcliffe-Brown miał taką nadzieję) odkryć ogólne prawa
dotyczące sposobu działania społeczeństw.