Etyczne aspekty

transplantologii

Definicja:

• Transplantacja - termin pochodzący od późnołacińskiego słowa

transplantare (szczepić i plantare - sadzić) , używanego pierwotnie

na określenie czynności przesadzania bądź przenoszenia. Jest to

podejmowany w celach terapeutycznych zabieg chirurgicznego

przeszczepiania komórek, tkanek i narządów z organizmu dawcy

do organizmu biorcy.

• Przeszczep (transplantat) - komórki, tkanka (skóra, rogówka,

kości) lub narząd (nerka, serce) pobrane od dawcy, podlegające

chirurgicznemu przeszczepieniu do organizmu biorcy. Niektóre

tkanki i narządy mogą być konserwowane i przechowywane w tzw.

bankach.

• Przeszczepianiem narządów zajmuje się medyczna dziedzina

naukowa nazywana transplantologią.

Rodzaje:

• autogeniczne (autologiczne) – polegają na przeniesieniu własnej

tkanki lub narządu biorcy z jednego miejsca na drugie np. przeszczep

skóry.

• izogeniczne - polegają na przeniesieniu tkanki lub narządu między

osobnikami identycznymi genetycznie np. bliźniętami jednojajowymi

• allogeniczne - polegają na przeniesieniu tkanki lub narządu między

osobnikami różnymi genetycznie, ale tego samego gatunku np.

człowiek --> człowiek

• ksenogeniczne (heterologiczne, ksenogenne) - polegają na

przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami różnego

gatunku np. świnia --> człowiek

Aspekty medyczne:

• Zabiegi tego typu są bardzo skomplikowane i

pracochłonne (niektórzy twierdzą, że to

najtrudniejsze zabiegi chirurgiczne), ponadto

występuje ryzyko, że wszczepiony narząd nie

przyjmie się - to znaczy, że organizm będzie

traktował go jako ciało obce i próbował

zwalczyć (reakcja odrzucenia przeszczepu).

W rzadkich przypadkach mamy do czynienia

z sytuacją odwrotną czyli przeszczep zwraca

się przeciw gospodarzowi i stara się go

zniszczyć jest to tzn. choroba przeszczep

przeciwko gospodarzowi.

Warunki powodzenia

przeszczepu:

• zgodność tkankowa
• właściwy dobór dawcy i biorcy
• zastosowanie dobrego płynu

prezerwacyjnego i metody prezerwacji dla
transplantu

• odpowiednie leczenie immunosupresyjne
• umiejętność rozpoznania i leczenia procesu

odrzucenia narządu przez organizm biorcy

• zapobieganie powikłaniom i ich leczenie

Najczęściej przeszczepiane

narządy:

• skóra
• serce
• nerki
• płuca
• wątroba
• trzustka
• jelita
• szpik kostny
• tętnica

Sytuacja transplantologii w

Europie:

Największym problemem z jakim boryka się transplantologia jest
obecnie bardzo duży popyt na organy do przeszczepu przy
zupełnie nienadążającej za nim podaży.

Liczbę przeszczepów w UE ma zwiększyć europejska karta dawcy,
której wprowadzenie proponuje Komisja Europejska. Europejska
karta dawcy mogłaby być dołączana do ubezpieczenia
zdrowotnego. Miałoby to nie tylko ułatwić decyzję o pobraniu
organu w razie nagłej śmierci posiadacza karty, ale też "uwrażliwić
opinię publiczną na problemy transplantologii".

W poszczególnych krajach Unii Europejskiej obserwuje się duże
różnice w liczbie dawców na milion mieszkańców - od 34,6
zmarłego dawcy w Hiszpanii, 21 - we Francji, 14,7 - w Polsce, 13,8
- w Wielkiej Brytanii, do 6 - w Grecji i tylko 0,5 w Rumunii.

Historia przeszczepów na

świecie:

• Świat

–

1954

- pierwszy przeszczep nerki (od brata bliźniaka) -

(Boston)

prof. Joseph Murray

–

1963

- pierwsza próba przeszczepu wątroby (Denver)

–

1966

- pierwszy jednoczesny przeszczep nerki i trzustki

(Minneapolis)

–

1967

- pierwszy udany przeszczep wątroby (Denver)

–

1967

- pierwszy przeszczep serca (Kapsztad)

–

1981

- pierwszy jednoczesny przeszczep serca i płuca

(Stanford)

–

1998

- pierwszy przeszczep przedramienia (Lyon)

–

2005

- pierwszy przeszczep fragmentu twarzy ze zwłok

(Amiens)

Historia przeszczepów w

Polsce:

• Polska

–

1965

- pierwsza próba przeszczepu nerki pobranej ze zwłok (Wrocław)

–

1966

- pierwszy udany przeszczep nerki ze zwłok (Warszawa)

–

1968

- pierwszy przeszczep nerki pobranej od żywego dawcy (Wrocław)

–

1969

- pierwsza próba przeszczepu serca (Łódź)

–

1986

- pierwszy udany przeszczep serca (Zabrze)

–

1987

- pierwszy przeszczep wątroby (Szczecin)

–

1988

- pierwsze udane jednoczasowe przeszczepienie nerki i trzustki (Warszawa)

–

1990

- pierwsze udane przeszczepienie wątroby u dziecka (Warszawa)

–

1994

- pierwsze udane przeszczepienie wątroby u dorosłego (Warszawa)

– 1999 - pierwszy przeszczep części wątroby od żywego dawcy (Warszawa)
– 2001 - pierwszy udany jednoczasowy przeszczep płuc i serca (Zabrze)
– 2003 - pierwszy przeszczep pojedynczego płuca (Zabrze)
– 2004 - pierwsze udane przeszczepienie trzustki u osoby z uprzednio

przeszczepioną nerką ( Warszawa)

– 2005 - pierwszy przeszczep obu płuc (Zabrze)
– 2006 - pierwszy przeszczep wątroby i jelita (Warszawa)
– 2006 - pierwszy przeszczep ręki (Trzebnica)

Regulacje prawne – zmarli:

• Jeśli chodzi o kwestie pobierania narządów od zmarłych to polskie

prawo mówi, że osoba zmarła może być uważana za potencjalnego

dawcę tkanek i narządów, jeśli za życia nie wyraziła sprzeciwu. Lekarz,

pod którego opieką był zmarły informuje rodzinę o śmierci i zamiarze

pobrania narządów do przeszczepienia, ale nie musi prosić o

wyrażenie na to zgody. Choć nie jest to prawnie wymagane, możliwe

jest sporządzenie Oświadczenia woli - dokumentu informującego o

tym, że zezwalasz na użycie Twoich organów w razie śmierci mózgowej

dla celów ratowania życia innych ludzi. Sugeruje się, aby takie

oświadczenie nosić zawsze przy sobie. Jednak ze względów etycznych i

społecznych na ogół jest przeprowadzana rozmowa z rodziną zmarłego

w celu poinformowania ich o chęci pobrania narządów do

przeszczepienia oraz uzyskania ich przyzwolenia. Jeśli zmarły

pozostawił pisemny zapis dotyczący jego woli odnośnie pobierania

narządów po śmierci, lekarze bez zastrzeżeń respektują jego decyzję.

Jeśli zaś zmarły nie zostawił takiego oświadczenia rodzina na drodze

sądowej może uniemożliwić pobranie narządów. Oświadczenie

informujące, że nie zgadzamy się na pobranie narządów po naszej

śmierci możemy złożyć listownie lub osobiście w Centrum

Organizacyjno-Koordynacyjne ds.. Transplantacji POLTRANSPLANT w

Warszawie.

Regulacje prawne – osoby

żywe:

• Zupełnie inaczej wygląda natomiast kwestia pobrania

narządów od osób żywych. Jeśli taka operacja jest wymagana

do uratowania komuś życia, dawcy szuka się najpierw wśród

rodziny. Jeśli chcesz pomóc komuś obcemu, abyś mógł

dobrowolnie, nieodpłatnie oddać jakiś narząd (którego

pobranie nie zagraża życiu) zgodę musi wyrazić Sąd, biorąc

pod uwagę istniejący związek emocjonalny między

potencjalnym dawcą, a biorcą. W związku z tym, ze względów

prawnych, na ogół możliwość ta dotyczy jedynie najbliższej

rodziny. W chwili obecnej w Polsce nie ma generalnie

możliwości odsprzedania narządu unaczynionego (nerka,

wątroba, trzustka, płuco) obcej osobie, handel jest prawnie

zakazany i zagrożony karą więzienia. Procedura sądowa nie

dotyczy osób, które chcą być dawcami szpiku. W tym

przypadku wyraża się chęć pozostania dawcą szpiku poprzez

wypełnienie odpowiedniego formularza zgłoszeniowego i

przesłanie go do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych

Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej (CRNDSiKP).

Stanowisko Kościoła:

Katolicyzm

Stanowisko Kościoła katolickiego w sprawie przeszczepiania narządów

jest ogólnie pozytywne. Choć znacząca większość księży popiera tę

formę leczenia, to jednak zdarzają się pojedynczy teologowie i

duchowni nazywający transplantację "kanibalizmem naszych czasów”.

Stanowisko papieża Jana Pawła II było pozytywne. Fragmenty z

przemowy Jego Świątobliwości Jana Pawła II podczas XVIII Kongresu

Międzynarodowego Towarzystwa Transplantacyjnego (Rzym, 29

sierpnia 2000):
"Transplantacja to duży krok naprzód w służbie nauki dla człowieka i

obecnie wielu ludzi zawdzięcza swoje życie przeszczepionemu

narządowi. Co więcej, technika transplantacji udowodniła, że jest

znaczącym sposobem osiągnięcia głównego celu całej medycyny -

służenia ludzkiemu życiu. Dlatego też w Liście Encykliki "Evangelium

Vitae" sugerowałem, że jedną z dróg pielęgnowania prawdziwej kultury

życia jest dawstwo narządów, wykonywane w sposób etycznie

akceptowalny, z zamiarem oferowania szansy na zdrowie, a nawet

życie, chorym, którzy czasem nie mają innej nadziei".

Stanowisko Kościoła:

„Tak, jak z każdym nowym osiągnięciem ludzkim, ta szczególna

dziedzina nauk medycznych, z całą nadzieją na zdrowie i życie, jaką

oferuje, przedstawia również pewne krytyczne zagadnienia, które

muszą być zbadane w świetle antropologicznej i etycznej refleksji.„

Przemowa do uczestników Kongresu Międzynarodowego Towarzystwa

Transplantacyjnego (20 czerwca 1991): "Pierwsze, co musi zostać

podkreślone, a co zauważyłem przy innej okazji, to fakt, że każdy

narząd przeszczepiony ma swoje źródło w decyzji o bardzo dużej

wartości etycznej: decyzja, aby zaoferować bez oczekiwania nagrody

części własnego ciała dla zdrowia i dobrego samopoczucia innej

osoby. W tym dokładnie zawiera się szlachetność tego gestu, gestu

który jest autentycznym aktem miłości".

W listopadzie 2006 przedstawiciele polskiego

Kościoła Katolickiego oficjalnie poparli oświadczenia

woli, oraz transplantacje organów po śmierci.

Stanowisko Kościoła:

Świadkowie Jehowy

Świadkowie Jehowy uważają, że decyzję o transplantacji
narządów każdy musi podjąć sam zgodnie z własnym
sumieniem. Do lat 60. uważali oni przeszczepy narządów za
kwestię sumienia, czyli sprawę która podlega osądowi każdego
człowieka. Od drugiej połowy lat 60. przeszczepy były
traktowane (podobnie jak transfuzje krwi) jako grzech,
niedopuszczalny przejaw ludożerstwa i przyczyna przeszczepu
osobowości. Od poczatku lat 80. poglądy te zarzucono i wybór
dotyczący przeszczepu pozostawiono każdemu wierzącemu do
własnego osądu. Podczas zabiegów transplantacji narządów
świadkowie Jehowy odmawiają stosowania transfuzji krwi.
Według ich informacji "do tej pory ponad 90 000 lekarzy z
całego świata zadeklarowało gotowość leczenia Świadków
Jehowy" w ten sposób.

Stanowisko Kościoła:

Islam

Współczesne muzułmańskie stanowisko sunnickich szkół

prawnych wobec transplantacji narządów jest ogólnie

pozytywne, z zastrzeżeniami:

• przeszczep nie może "sprzeciwiać się ludzkiej godności

muzułmanina"

• dopuszczalny jest tylko gdy jest jedyną możliwą formą pomocy

• oddanie organu musi być dobrowolne (również po śmierci,

pobranie organów warunkuje wcześniejsza zgoda)

• handel organami ludzkimi jest sprzeczny z godnością człowieka

• można przyjmować organy od nie-muzułmanów, ale nie od

ludzi skazanych na śmierć.

• Szyici zakazują pobierania organów od zmarłych muzułmanów,

chyba, że jest to konieczne dla ratowania życia innego

muzułmanina.

Stanowisko Kościoła:

Buddyzm

Lekarze buddyjscy wskazują na odpowiedzialność, jaką obarczyła
lekarza możliwość transplantacji narządów i jak inne religie są
uwrażliwieni na nadużycia, takie jak kradzież narządów czy
nielegalny handel. Z religijnego punktu widzenia buddyzm nie
wysuwa żadnych zasadniczych zarzutów co do transplantacji
organów czy transfuzji krwi, a nawet określa to jako "akt heroizmu".

Judaizm

W judaizmie panują sprzeczne poglądy na ten temat - jedne
autorytety uważają oddanie narządów za czyn godny, inni wskazują
na fakt, iż taka ingerencja sprawi, że ciało dawcy nie będzie
integralne w momencie zmartwychwstania. Przeważa jednak
pogląd, że gdy chodzi o ocalenie życia człowieka, przeszczepy są
dozwolone.

Argumenty przeciwko:

-istnieje ryzyko nie przyjęcia się przeszczepu
-handel transplantami
-znaczne koszta co dyskryminuje

biedniejszych

-małe powodzenie niektórych przeszczepów
-znaczne obciążenia dla budżetu państwa
-długa rehabilitacja

Argumenty za:

•

ŻYCIE

Moje stanowisko:

• Po mojej śmierci moje organy nie

będą mi potrzebne! Moje serce,
nerki, wątroba skóra… wiem, że to
wszystko może stać się na prawdę
potrzebne, a nie zostać jedynie
pożywką dla robaków. A to, że dam
komuś życie to tylko pozytywny efekt
uboczny :D

Pytania do grupy:

• Jakie jest wasze zdanie odnośnie przeznaczania

narządów po śmierci? Czy zdanie rodziny powinno
się liczyć skoro zmarły nie zgłosił za życia swojego
odwołania?

• Dlaczego w Polsce (w stosunku do np. USA)

przeszczepia się tak mało narządów w obrębie
rodziny?

• Co może pozytywnie wpłynąć na świadomość

ludzi w sprawie przeszczepów?

• W jakiem wieku należy rozpocząć edukację

młodzieży w zakresie transplantacji?

Bibliografia:

• http://www.przeszczep.pl/
• www.wikipedia.pl