Wykład III.: Orientacje w

Wykład III.: Orientacje w

metodologii współczesnej

metodologii współczesnej

pedagogiki

pedagogiki

Plan wykładu

Wprowadzenie

3.1 Metodologia – sposób jej uprawiania i

wymagania stawiane badaniom

pedagogicznym

3.2 Metodologiczne aspekty uprawiania

pedagogiki

3.3 Pedagogika jako nauka empiryczno-

analityczna i nauka humanistyczna (badania

ilościowe i jakościowe w pedagogice)

3.4 Pedagogika jako nauka teoretycznie i

nauka praktycznie zorientowana

3.5 Podstawowe dylematy i kontrowersje w

badaniach pedagogicznych

Badania, poszukiwania,

Badania, poszukiwania,

odkrycia są uznawane

odkrycia są uznawane

za czynnik postępu

za czynnik postępu

i/lub zmiany. Rozwój i

i/lub zmiany. Rozwój i

zróżnicowanie

zróżnicowanie

współczesnej

współczesnej

pedagogiki wiąże się

pedagogiki wiąże się

z rozwojem i

z rozwojem i

zróżnicowaniem

zróżnicowaniem

metodologii badań

metodologii badań

pedagogicznych.

pedagogicznych.

Metodologia ogólna - nauka o metodach

działalności naukowej, sposobach
przygotowania oraz prowadzenia studiów
i badań, opracowywania wyników, a także
o sposobach konceptualizacji, budowania
systemów naukowych, utrwalania
dorobku nauk, refleksji o sposobach
uprawiania tych wszystkich obszarów i
form działalności naukowej. W ramach
każdej dyscypliny tworzy się metodologie
szczegółowe - służące kształtowaniu
systemów i metod określonej dyscypliny
czy nawet subdyscypliny.

3.1 Metodologia – sposób jej

3.1 Metodologia – sposób jej

uprawiania i wymagania stawiane

uprawiania i wymagania stawiane

badaniom pedagogicznym

badaniom pedagogicznym

Wymagania stawiane badaniom

pedagogicznym:



Świadomość potrzeby badań
pedagogicznych. Możemy wyróżnić dwie
grupy potrzeb:

– podporządkowanie badań potrzebom

praktyki pedagogicznej

– badania służące sprawdzaniu założeń

teoretycznych.

Metodologia jest nauką o zasadach (czyli

zaleceniach obowiązujących w badaniach
pedagogicznych) i sposobach postępowania
badawczego (metody i techniki postępowania
badawczego) stosowanych w pedagogice.

o

Metodologia uprawiana w sposób opisowy,

Metodologia uprawiana w sposób opisowy,

normatywny lub opisowo-normatywny.

normatywny lub opisowo-normatywny.

o

Przydatność znajomości metodologii badań

Przydatność znajomości metodologii badań

pedagogicznych –

pedagogicznych –

świadomość

świadomość

metodologiczna

metodologiczna

.

.

o

Braki i nowe trendy w metodologii badań

Braki i nowe trendy w metodologii badań

pedagogicznych.

pedagogicznych.



Poprawność logiczna i językowa w

Poprawność logiczna i językowa w

badaniach pedagogicznych

badaniach pedagogicznych



Wystrzeganie się błędów:

Wystrzeganie się błędów:

– Brak precyzji w formułowaniu celów

badawczych i hipotez roboczych;

– Mało trafny dobór metod i technik badań;
– Brak pogłębionego opisu i analizy wyników

badań – wyciąganie z nich błędnych

wniosków końcowych;

– Wadliwa struktura pracy;
– Niewystarczająca obudowa teoretyczna

przyjętej koncepcji;

– Nadmiar cytatów;
– Nieumiejętne wykorzystywanie literatury

fachowej – PRZYPISY.

Podstawowe pojęcia



Wyraz „metoda” pochodzi z greckiego methodos
i oznacza drogę, sposób badania. Przez metodę
W. Okoń rozumie „systematycznie stosowany
sposób postępowania prowadzący do założonego
wyniku. Na dany sposób postępowania składają
się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio
dobrane i realizowane w ustalonej kolejności”.



M. Łobocki zaś definiuje metody badań jako „pewien
ogólny system reguł, dotyczących organizowania
określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji
poznawczych i praktycznych, kolejności ich
zastosowania, jak również specjalnych środków i
działań skierowanych z góry na założony cel
badawczy”.



Techniki są składnikami metod badawczych. Są
one podporządkowane metodom. Metoda z reguły
obejmuje kilka technik badawczych. Metody i
techniki badawcze nie wykluczają się, ale są ze
sobą ściśle związane i wzajemnie się uzupełniają.
Wg. A. Kamińskiego techniki badawcze są to
„czynności praktyczne, regulowane starannie
wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi
na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych
informacji, opinii, faktów”.



Natomiast narzędzie badawcze jest
przedmiotem służącym do realizacji wybranej
techniki badań.



Jedna z przykładowych klasyfikacji (za T. Pilchem)

Jedna z przykładowych klasyfikacji (za T. Pilchem)

1. Metodę monografii pedagogicznej z technikami:

1. Metodę monografii pedagogicznej z technikami:

a. analizą dokumentów;

a. analizą dokumentów;

b. analizą statystyczną.

b. analizą statystyczną.

2. Metodę sondażu diagnostycznego z technikami:

2. Metodę sondażu diagnostycznego z technikami:

a. analizą dokumentów – akt personalnych

a. analizą dokumentów – akt personalnych

upośledzonych umysłowo wychowanków

upośledzonych umysłowo wychowanków

porównywanych placówek opiekuńczo-

porównywanych placówek opiekuńczo-

wychowawczych;

wychowawczych;

b. ankietą przeprowadzoną wśród dyrektorów

b. ankietą przeprowadzoną wśród dyrektorów

badanych placówek;

badanych placówek;

c. ankietą przeprowadzoną wśród wychowawców

c. ankietą przeprowadzoną wśród wychowawców

placówek;

placówek;

d. ankietą przeprowadzoną wśród rodziców

d. ankietą przeprowadzoną wśród rodziców

upośledzonych wychowanków objętych opieką

upośledzonych wychowanków objętych opieką

instytucjonalną;

instytucjonalną;

e. analizą statystyczną.

e. analizą statystyczną.

Doszukując się czynników warunkujących
zróżnicowanie w sposobach uprawiania
pedagogiki możemy wskazać cztery podstawowe
grupy. Są to:



doświadczenia przeszłości,



doświadczenia teraźniejszości związane z
okresami przełomów społecznych, kul turowych,
w których stawiane są na nowo pytania o istotę
wychowania człowieka,



inspiracje poznawcze i metodologiczne z
dziedziny nauk filozoficznych (z ontologii,
epistemologii, antropologii, aksjologii),



wzory czerpane z nauk pokrewnych o silnie
zaznaczonym statusie naukowym i silnej
dynamice rozwojowej.

Przyjmując definicję S. Palki: pedagogika

jest nauką o wychowywaniu, kształceniu
i samokształtowaniu człowieka w ciągu
całego życia. W jej skład wchodzą:



wychowywanie i kształcenie (działania
dośrodkowe) jako oddziaływania bezpo
średnie lub pośrednie człowieka na
człowieka w ciągu całego życia
(sprzyjanie rozwojowi człowieka),



samokształtowanie, samowychowanie,
samodoskonalenie człowieka (działania
odśrodkowe) w ciągu całego życia.

Odnosząc się do badań współczesnych

Odnosząc się do badań współczesnych

przedmiotem zainteresowania

przedmiotem zainteresowania

badaczy są takie problemy jak:

badaczy są takie problemy jak:

podmiotowość

podmiotowość

,

,

partnerstwo

partnerstwo

,

,

dialog

dialog

,

,

postawa twórcza i twór cza

postawa twórcza i twór cza

aktywność

aktywność

,

,

samodziel ność

samodziel ność

poznawcza

poznawcza

,

,

demokracja

demokracja

.

.

Są to kategorie, które jeszcze

Są to kategorie, które jeszcze

kilkadziesiąt lat temu zupełnie były w

kilkadziesiąt lat temu zupełnie były w

pedagogice nieobecne.

pedagogice nieobecne.

S. Palka wyróżnił dwa podstawowe

S. Palka wyróżnił dwa podstawowe

ujęcia pedagogiki:

ujęcia pedagogiki:



Koncepcję pedagogiki jako nauki

Koncepcję pedagogiki jako nauki

empiryczno-analitycznej

empiryczno-analitycznej

(przyrodniczej i społecznej) i jako

(przyrodniczej i społecznej) i jako

nauki humanistycznej;

nauki humanistycznej;



Koncepcję pedagogiki teoretycznie

Koncepcję pedagogiki teoretycznie

zorientowanej i pedagogiki

zorientowanej i pedagogiki

praktycznie zorientowanej.

praktycznie zorientowanej.

3.3 Pedagogika jako nauka empiryczno-

3.3 Pedagogika jako nauka empiryczno-

analityczna i nauka humanistyczna –

analityczna i nauka humanistyczna –

badania empiryczne ilościowe i

badania empiryczne ilościowe i

jakościowe

jakościowe

Pedagogika bardzo często zaliczana jest do

nauk, których metodologia wzorowana jest
na naukach przyrodniczych i społecznych,
a więc takich, w których wykorzystywany
jest pozytywistyczny model badawczy.



Badania empiryczne w pedagogice mają

aspekt teoretyczny i praktyczny. Aspekt
teoretyczny jest związany z opisem i
wyjaśnianiem faktów, zjawisk i procesów
pedagogicznych bez włączania czynności
oceniania.

Empiryczne badania ilościowe w pedagogice,

realizowane według modelu badawczego stosowanego w
naukach przyrodniczych, opierają się na następujących
założeniach (prezentowane są tu tylko założenia
podstawowe):

– Rzeczywistość jest jedna, badacz jest w stanie ją

poznawać, badając jej elementy składowe.

– Podmiot poznający (badacz) może stać „poza" badaną

rzeczywistością, przyjmować rolę obserwatora
zewnętrznego.

– Możliwy jest do uzyskania obiektywizm poznawczy

(szansa na prawdę obiektywną).

– Zachowania i działania ludzi i grup ludzkich

przebiegają według stałych reguł, powtarzalnych
schematów, czyli rzeczywistość poznawana przez
pedagogów jest podobna do zjawisk przyrodniczych,
gdzie również występują stałe reguły i powtarzalność
zjawisk.

–

Badacz-pedagog w toku poznawania

Badacz-pedagog w toku poznawania

rzeczywistości, faktów, zja wisk i procesów

rzeczywistości, faktów, zja wisk i procesów

„zawiesza" wartościowanie, nie stosuje

„zawiesza" wartościowanie, nie stosuje

ocenia nia, realizuje badania w sposób

ocenia nia, realizuje badania w sposób

neutralny aksjologicznie.

neutralny aksjologicznie.

–

Istnieją możliwości generalizowania

Istnieją możliwości generalizowania

wyjaśnień, uogólniania wyni ków na

wyjaśnień, uogólniania wyni ków na

zdarzenia, procesy, zjawiska dokonujące się w

zdarzenia, procesy, zjawiska dokonujące się w

różnych miejscach i czasie, w związku z tym

różnych miejscach i czasie, w związku z tym

badanie próby reprezentacyjnej

badanie próby reprezentacyjnej

daje

daje

możliwość orzekania o całej populacji.

możliwość orzekania o całej populacji.

–

Celem badań jest

Celem badań jest

opis i wyjaśnianie

opis i wyjaśnianie

zjawisk

zjawisk

i procesów, weryfikacja hipotez o związkach

i procesów, weryfikacja hipotez o związkach

między badanymi elementami (zmiennymi),

między badanymi elementami (zmiennymi),

weryfikacja twierdzeń.

weryfikacja twierdzeń.

Wyjaśnianie (eksplanacja) służyć

może odkrywaniu prawidłowości:



przyczynowo-skutkowych,



korelacyjnych.

Owe prawidłowości deterministyczne i

korelacyjne mogą mieć charakter:



prawidłowości bezwyjątkowych,



prawidłowości statystycznych (istnieje
określony poziom prawdo podobieństwa, że
występują związki miedzy badanymi
zmiennymi).

Empiryczne badania jakościowe

Empiryczne badania jakościowe

są

są

w pedagogice realizowane według

w pedagogice realizowane według

modelu badawczego stosowanego w

modelu badawczego stosowanego w

naukach humanistycznych.

naukach humanistycznych.

Inspiracje metodologiczne czerpane

Inspiracje metodologiczne czerpane

są z nauk filozoficznych –

są z nauk filozoficznych –

szczególnie hermeneutyki i

szczególnie hermeneutyki i

fenomenologii, ale również między

fenomenologii, ale również między

innymi: filozofii dialogu, antropologii

innymi: filozofii dialogu, antropologii

kulturowej.

kulturowej.

Pedagogiczne badania jakościowe wsparte są

na następujących założeniach (prezentowane

są również jedynie wybrane, podstawowe

założenia):



Badacz-pedagog nie stoi „poza" badaną

rzeczywistością, podmiot i przedmiot poznania są

bowiem elementami wzajemnie uwarun

kowanymi.



W badaniach niezbędne jest wartościowanie,

system przyjętych wartości ma znaczenie dla

zrozumienia badanej rzeczywistości.



Wiedza nie jest tylko tym czymś, co jest

odkrywane, ale także tym, co jest konstruowane,

badacz nastawiony jest na analizowanie

rzeczywistości tworzonej i przekształcanej przez

aktywną działal ność jednostek i grup

społecznych.



Wyjaśnienie jest uzasadnione tylko dla

jednego miejsca i czasu, nie jest możliwe

generalizowanie wyjaśnień na całą

populację i na różne punkty w czasie.



Podstawowymi kategoriami badawczymi

są rozumienie i interpretacja faktów.



Użytecznymi „narzędziami" poznania są

empatia, introspekcja, subiektywne

podejście do badanej rzeczywistości, co

jest związane z ocenianiem, osądzaniem

według przeświadczeń przyjmowanych

przez badacza i przede wszystkim

według doświadczeń, które żywi badana

osoba.

Podstawowymi metodami badań

Podstawowymi metodami badań

jakościowych są: obserwacja

jakościowych są: obserwacja

uczestnicząca, wywiad swobodny –

uczestnicząca, wywiad swobodny –

narracyjny, introspekcyjny, otwarty,

narracyjny, introspekcyjny, otwarty,

analiza treści dokumentów

analiza treści dokumentów

osobistych, metoda biograficzna oraz

osobistych, metoda biograficzna oraz

badanie w działaniu.

badanie w działaniu.

3.4 Pedagogika jako nauka teoretycznie

3.4 Pedagogika jako nauka teoretycznie

i nauka praktycznie zorientowana

i nauka praktycznie zorientowana

Dla badaczy wpisujących się w nurt pedagogiki

teoretycznie zorientowanej istotne jest:

poznanie naukowe, budowanie systemu

teoretycznej wiedzy pedagogicznej lub teorii

pedagogicznej, a więc budowanie pedagogiki

teoretycznej.

Z kolei dla badaczy z nurtu pedagogiki

praktycznie zorientowanej podstawowym

celem jest służenie praktyce pedagogicznej,

czynienie starań zmierzających do jej

przekształcania.

3.5 Podstawowe dylematy i

3.5 Podstawowe dylematy i

kontrowersje w badaniach

kontrowersje w badaniach

pedagogicznych

pedagogicznych

Jakie są

Jakie są

zatem najistotniejsze kontrowersje i

zatem najistotniejsze kontrowersje i

dylematy

dylematy

są

są

obecne w badaniach

obecne w badaniach

pedagogicznych?

pedagogicznych?



Uznawanie za ważniejszą i lepszą od innych

Uznawanie za ważniejszą i lepszą od innych

wybraną orientację metodologiczną

wybraną orientację metodologiczną

. Np.

. Np.

podejście badania ilościowe czy jakościowe…

podejście badania ilościowe czy jakościowe…



Drugą grupę stanowią kontrowersje, jakie

Drugą grupę stanowią kontrowersje, jakie

istnieją

istnieją

wokół problemów badawczych

wokół problemów badawczych

–

–

niedocenianych w badaniach pedagogicznych.

niedocenianych w badaniach pedagogicznych.



Kolejną grupę dylematów – wspominaną już nieco

Kolejną grupę dylematów – wspominaną już nieco

wcześniej jest

wcześniej jest

pytanie o badania ilościowe i

pytanie o badania ilościowe i

jakościowe

jakościowe

, które są szczególnymi odmianami orientacji

, które są szczególnymi odmianami orientacji

metodologicznych. Ostatnio coraz częściej uznaje się ich

metodologicznych. Ostatnio coraz częściej uznaje się ich

charakter komplementarny.

charakter komplementarny.



Kontrowersje wokół badań
eksperymentalnych.



Niemało kontrowersji istnieje również
wokół podziału metod i technik badań
pedagogicznych.



Kontrowersje związane z oceną
moralną tego rodzaju badań.



Faktolatria.



Bardzo istotnym zagadnieniem jest styl
języka, jakim posługują się pedagodzy
prezentujący opracowane wyniki badań.