dr Lidia Marszałek

Rozwój dziecka w wieku
przedszkolnym



Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka

od 3. do 7. roku życia.



Dzieci w tym wieku rozwijają się w różnym

tempie, różnią się od swoich rówieśników

cechami fizycznymi i psychicznymi, wzrastają w

odmiennych warunkach środowiskowych. Jednak

u wszystkich dzieci pomiędzy 3. a 7. rokiem życia

zachodzą zmiany w psychice, charakterystyczne

dla okresu przedszkolnego, które pozwalają ten

okres wyodrębnić spośród innych okresów

rozwojowych.



Wiek ten stanowi względnie jednolity okres ze

względu na dominującą w nim formę działalności,

jaką jest zabawa, na sposób poznawania

rzeczywistości, czyli swobodne zdobywanie

doświadczeń i okolicznościowe uczenie się oraz ze

względu na specyfikę środowiska wychowawczego,

jakim jest głównie rodzina oraz przedszkole,

dopełniające jej role.



Poza tymi wspólnymi dla wieku przedszkolnego

właściwościami można wyodrębnić w tym okresie

trzy kolejne fazy. Nie mają one charakteru

zasadniczego, jednak są odzwierciedleniem

istotnych przemian w świadomości i osobowości

dziecka oraz dynamiki procesów poznawczych,

przekształceń w emocjonalnej i społecznej sferze

rozwoju psychicznego dzieci.

Okresy rozwojowe



Faza pierwsza ( wczesna ) - od 3 do 4 lat



Mała samodzielność, konieczność pomocy

dorosłych w najprostszych nawet czynnościach

samoobsługowych. Zasób doświadczeń jest niewielki,

trudności z porozumieniem. Dzieci lepiej rozumieją

polecenia kierowane do nich indywidualnie niż

zbiorowe nakazy i zakazy.



Stadium myślenia sensoryczno-motorycznego,

zadania rozwiązywane w płaszczyźnie manipulacyjnej

i ruchowo-spostrzeżeniowej, gdy zachodzi

bezpośredni kontakt z przedmiotem w działaniu.

Zabawy są proste i krótkie, gdyż dzieci nie potrafią

koncentrować uwagi przez dłuższy czas.



Chwiejność uczuciowa i duża wrażliwość na

zmiany w otoczeniu społecznym.



Faza druga ( średnia ) - od 4 do 5 ,5 lat



Dzieci są bardziej samodzielne, zaradne, łatwiej

przystosowują się do grupy przedszkolnej i nawiązują

życzliwe kontakty z rówieśnikami. Bywają jednak

impulsywne i niezrównoważone, egocentryczne i

agresywne, stąd nie brak między nimi konfliktów.

Jednak lubią towarzystwo innych dzieci i chętnie

podejmują z nimi zabawy.



W tej fazie dzieci wkraczają w „wiek pytań”, stają się

odkrywcami świata rzeczy, zjawisk i pojęć. Rozkwit

wyobraźni, szybkie postępy w dziedzinie mowy i

myślenia. Aktywność intelektualna dziecka

współistnieje z realnym działaniem na przedmiotach.



Doświadczenia ruchowe, sensoryczne i umysłowe

dzieci w tym wieku są coraz szersze, ale poznanie

rzeczywistości wciąż jest powierzchowne, bo dziecko

nie ujmuje jeszcze istoty faktów i zdarzeń, a także

związków logicznych, które je łączą.



Faza trzecia ( późna ) - od 5,5 do 7 lat



Żywe zainteresowanie światem przyrody oraz

niektórymi zjawiskami życia społecznego. Dziecko

chłonie informacje o otoczeniu. Zmienia się sposób

zdobywania wiedzy i doświadczenia. Dziecko jest już

lepiej przystosowane do pracy w zespole, zdolne do

dłuższego wysiłku i skupienia uwagi.



Zasadniczą formą spędzania czasu jest nadal zabawa,

jednak zabawy sześciolatków są bardzo urozmaicone,

organizowane z podziałem ról i funkcji. Rozwijają się

gry i zabawy dydaktyczne – umysłowe i ruchowe, z

pilnie przestrzeganymi przez dzieci regułami.



Samodzielność i wyższy stopień uspołecznienia dzieci

pozwalają na powierzanie im przez dorosłych

odpowiedzialnych zadań. Dziecko w tym wieku staje

się bardziej opanowane i mniej impulsywne od

młodszych dzieci a w sprzyjającym środowisku może

rozwijać uczucia wyższe – społeczne i estetyczne.

Cechy i właściwości
rozwoju

Rozwój fizyczny



Rozrost organizmu dziecka polegający na zwiększaniu się

wymiarów i masy ciała.



Wyraźne dysproporcje w budowie ciała: krótkie kończyny w

stosunku do dużej głowy i wydłużonego tułowia.



Kościec dziecka jest wrażliwy i giętki a krzywizny

kręgosłupa jeszcze nie ustalone. Bardzo słaba muskulatura,

wskutek czego dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek

fizyczny, męczy je jednostajna pozycja i monotonny, dłużej

trwający ruch. Ruchy mięśni dziecka 6-7-letniego są już

całkiem swobodne, lecz proces różnicowania w obrębie

układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony.



Wrażliwy układ pokarmowy.



Doskonali się budowa i funkcje układu nerwowego. Zmienia

się wielkość powierzchni poszczególnych pól kory

mózgowej, komplikuje się budowa komórek nerwowych. Za

rozwojem strukturalnym układu nerwowego idzie jego

rozwój funkcjonalny. Wzrasta wpływ kory mózgowej na

niższe części układu nerwowego, dzięki czemu czynności

dziecka stają się lepiej skoordynowane. Wzrasta ogólna

zdolność do pracy komórek nerwowych, dzięki czemu

dziecko może dłużej odbierać bodźce zewnętrzne.

Rozwój motoryczny



Rozwój ruchowy dziecka w wieku przedszkolnym

cechuje względna harmonijność, stopniowo doskonali

ono ruchy postawno-lokomocyjne i ruchy

manipulacyjne. W tym okresie następuje też rozwój i

doskonalenie się ruchów narzędziowych (praksji), co

wpływa na wzrost samodzielności i zaradności

dziecka.



Dzieci 3-4-letnie wymagają jeszcze przy ubieraniu się

pewnej pomocy dorosłych, większość dzieci 5-letnich

potrafi samodzielnie ubrać się, ma jednak trudności

na przykład z zawiązaniem sznurowadeł, natomiast u

dzieci 6-letnich ruchy te stają się w pełni

zautomatyzowane i sprawne, o ile dorośli umożliwiają

ich ćwiczenie.

Rozwój działalności dziecka



Podstawową, choć nie jedyną formą działalności dziecka w

wieku przedszkolnym jest zabawa. Wraz z wiekiem

większego znaczenia nabierają zajęcia, które przygotowują

je do podejmowania nowych obowiązków.



W trzeciej fazie tego wieku niektóre formy nauki i pracy

zostają wyodrębnione w postaci czynności specyficznych,

np. pełnienie dyżuru w grupie, pomaganie w zajęciach w

gospodarstwie domowym. Im dziecko starsze, tym bardziej

zmienia się jego postawa wobec własnych czynności,

dziecko wkłada coraz większy wysiłek w ich finalizację.



6-7-latek jest już zdolny do podejmowania czynności

intencjonalnych, czyli takich, w których toku zmierza do

określonego celu i wyniku, usiłując przezwyciężyć

ewentualne przeszkody. Zabawy dzieci przybierają bogate i

różnorakie formy, stają się czynnością samodzielną i

twórczą. Dzieci coraz chętniej bawią się w grupie, ucząc się

podporządkowywać swoje chęci projektom i postępowaniu

innych dzieci oraz przyjętym regułom wspólnej zabawy.

Rozwój procesów poznawczych



Uwaga dzieci nie jest zbyt trwała, przerzutna ani

podzielna. Jest przede wszystkim mimowolna,

skoncentrowana na bodźcach atrakcyjnych.



Wraz z wiekiem kształtują się początki uwagi

dowolnej, dzieci coraz trwalej skupiają uwagę na

tym, co robią.



Pamięć ma charakter mimowolny, dziecko nie

stawia sobie zadania zapamiętania materiału w

celu jego późniejszego odtworzenia.

Zapamiętywanie i przypominanie włączają się w

różne formy aktywności dziecięcej. Dopiero pod

koniec tego wieku obserwuje się początki pamięci

dowolnej.



W procesach pamięci dużą rolę odgrywają emocje.

Czynności i zdarzenia zabarwione emocjonalnie

zostają lepiej zapamiętane przez dzieci.

Rozwój mowy



Pod koniec trzeciego roku życia dzieci mają już
opanowane podstawy języka ojczystego, zarówno pod
względem leksykalnym , jak i gramatycznym. Od strony
funkcjonalnej mowa dzieci w tym wieku ma charakter
sytuacyjny i synpraktyczny, tzn. dziecko w swych
wypowiedziach nie przekracza kręgu wykonywanych
czynności , przedmiotów i osób, z którymi pozostaje w
danej chwili w bezpośrednim kontakcie.



W wieku 6-7 lat dziecko posługuje się już swobodnie
mową potoczną i porozumiewa się bez trudu z innymi
ludźmi. Potrafi przekazać im swoje myśli i pragnienia,
emocje i uczucia. Mowa staje się mową kontekstową
(wiązaną), gdyż jest zrozumiała we wzajemnych
związkach między słowami, tworzącymi wypowiedź,
niezależnie od sytuacji. Jednocześnie rozwija się
symboliczna funkcja języka i jego ścisły związek z
myśleniem.

Rozwój myślenia

Myślenie dzieci w wieku przedszkolnym opiera się na

trzech szczeblach tego procesu :



myśleniu sensoryczno-motorycznym (zmysłowo-

ruchowym),



myśleniu konkretno-wyobrażeniowym



myśleniu pojęciowym, abstrakcyjnym, zwanym też

słowno-logicznym lub symbolicznym.



Dla dzieci w tym wieku najbardziej charakterystyczne

jest myślenie konkretno-wyobrażeniowe, jednak

spotyka się również myślenie dominujące w poprzednim

stadium, jak i zalążki wyższych form czynności

umysłowych. Myślenie jest podporządkowane zadaniom

praktycznym, przejawia się w rozwiązywaniu

problemów podczas codziennych zajęć, jest związane z

konkretnym celem, jakiemu służy w działaniu.

Rozwój uczuciowy



Dziecko nie umie maskować swych przeżyć, dlatego

uwidaczniają się one natychmiast w jego zachowaniu.



We wczesnej i średniej fazie wieku przedszkolnego

uczucia dzieci cechuje afektywność i impulsywność,

emocje są krótkotrwałe, ale silne i gwałtowne. Dziecko

jest zmienne w swoich uczuciach i nastrojach, jego

emocje szybko się wytwarzają i gasną lub

przekształcają się w inne , czasem krańcowo

odmienne uczucia (labilność uczuciowa.)



W powiązaniu z pobudliwością emocji i łatwością

ekspresji stanów uczuciowych sprawia to, że dzieci w

wieku przedszkolnym są emocjonalnie niedojrzałe i

niezrównoważone. Dojrzewanie uczuć polega na

opanowywaniu przez dziecko emocji i rozwoju uczuć

właściwych, wyższych (intelektualizacja uczuć –

uczuciowe ustosunkowanie się do faktów

rzeczywistych, ale i wyobrażonych).

Rozwój społeczny



Przystosowanie form zachowania dziecka do

wymagań środowiska społecznego stanowi ważne
osiągnięcie rozwojowe wieku przedszkolnego,
dziecko w tych latach staje się istotą społecznie
dostosowaną do otoczenia, zdolne jest do
uczestnictwa w zabawach i zajęciach oraz
przygotowane do włączenia się w szerszą
społeczność. Rzeczywisty układ stosunków
międzyludzkich jest odtwarzany w zabawie, co
wpływa na przyswojenie sobie przez dzieci norm i
nawyków postępowania społecznego, które
następnie zostają przeniesione przez dzieci w
inne sytuacje społeczne.

Potrzeby i motywy działania



Potrzeba ruchu i aktywności



Potrzeba życzliwej akceptacji (atmosfery)



Potrzeba bezpieczeństwa



Potrzeba poznawcza

Postawy i oceny moralno-społeczne



Moralność dzieci jest moralnością

heteronomiczną, normy moralne wynikają nie z
dobrowolnego wyboru jednostki, ale są dziecku
narzucone z zewnątrz przez dorosłych. Dorośli
stanowią dla dziecka bezwzględny autorytet i
wzór zachowania. Pod koniec okresu
przedszkolnego dziecko potrafi podporządkować
się wymaganiom innych także dlatego, że chce
postępować zgodnie z zasadami, które wyznają
osoby, które darzy szacunkiem. Nawyki i sposoby
postępowania dzieci w wieku przedszkolnym nie
są jeszcze trwałe, dlatego postępowanie dzieci
niekiedy rozmija się z przyjętą przez nie, jednak
nie zawsze do końca rozumianą zasadą

Czynniki rozwoju dziecka