W poszukiwaniu metod obniżenia ryzyka lub o

możliwościach spekulacyjnego wykorzystania instrumentów
finansowych, czyli………. o

instrumentach pochodnych

(derywaty finansowe, derywatywy)

WSB - 12 XII 2009 r.

Prof. nadzw. dr hab. Ilona Romiszewska

a także……



Zorganizowany obrót
instrumentami finansowymi – czyli
o Giełdzie Papierów

Wartościowych w Warszawie

Historia instrumentów
pochodnych



Prawdopodobnie posługiwano się nimi już w
XVII w., a w XIX w na giełdach w Chicago
wprowadzono do obrotu towarowe,
zabezpieczające kupujących i sprzedających
przed zmianami cen.



Lata 70. XX w. wzrost ryzyka na rynkach
finansowych w wielu państwach wraz z rosnącą
zmiennością cen, kursów walutowych, stóp
procentowych, a od kryzysu naftowego w 1973
r. zaobserwowano znaczne wahania cen
surowców, wzrosła także zmienność kursów
akcji notowanych na giełdzie.

Instrumenty pochodne

Są to instrumenty finansowe, za

pomocą których dokonuje się

transferu

ryzyka

(zabezpieczenie przed ryzykiem

rynkowym)

, tzn. jedna strona kontraktu

lub obie strony kontraktu przekazują
ryzyko drugiej stronie kontraktu.

Instrument pochodny
(derivative instrument)



jego

wartość zależy (pochodzi) od innego

instrumentu finansowego (

tzw

.

instrument

bazowy

).



nie zawsze fizycznie istnieje instrument

podstawowy

, od którego pochodzi instrument

pochodny (np. waluta, akcja). Może to być

również indeks pochodzący z rynku finansowego

(np. indeks giełdowy, czy stopa procentowa

WIBOR)



instrument pochodny konstruuje się w taki

sposób, aby niekorzystnym zmianom wartości

instrumentu podstawowego towarzyszyły

korzystne zmiany wartości instrumentu

pochodnego. W ten sposób straty z tytułu

instrumentu podstawowego są rekompensowane

dochodami z tytułu instrumentu pochodnego.

Kryteria podziału
instrumentów pochodnych –

ze

względu na charakter relacji pomiędzy stronami
kontraktu



Klasyfikacja ze względu na charakter relacji między

stronami kontraktu:

-

instrumenty „niesymetryczne”

(strona długa nabywa

pewne prawa) a krótka przyjmuje pewne zobowiązane

(np. opcje).

- instrumenty symetryczne

– obie strony przyjmują

pewne zobowiązanie (

kontrakty terminowe forward,

kontrakty terminowe futures, kontrakty swapy)

.

Kryteria podziału instrumentów
pochodnych

– ze względu ma rodzaj indeksu

podstawowego

Klasyfikacja ze względu ma rodzaj

indeksu podstawowego –

indeks

podstawowy powinien odzwierciedlać
rodzaj ryzyka, który jest transferowany
za pomocą tego instrumentu

. Jeżeli np.

podmiot jest narażony na ryzyko cen
akcji, to indeksem podstawowym
powinna być wartość (cena) akcji.
Zasada ta odnosi się do wszystkich
instrumentów!!!!!!!!!!!

Klasyfikacja ze względu ma
rodzaj indeksu
podstawowego



walutowe instrumenty pochodne

– indeksem podstawowym jest

kurs walutowy



instrumenty pochodne na stopę procentową

– indeks

podstawowy to:

- stopa procentowa występująca na rynku finansowym np. WIBOR lub
- pewna wielkość zależna od stopy procentowej, np. wartość obligacji.



instrumenty pochodne na akcje i indeksy

– indeks podstawowy

to:

- cena akcji spółki (akcyjne instrumenty pochodne) i
- indeks rynku akcji, w szczególności indeks giełdowy (WIG 20) są to

tzw. indeksowe instrumenty pochodne.



towarowe instrumenty pochodne –

indeks podstawowy to:

- cena towaru (a nie cena instrumentu finansowego), którym obraca

się na pewnym rynku. Instrumenty te traktowane są w podobny

sposób jak pozostałe instrumenty pochodne : rolnicze instrumenty

pochodne (indeksem podstawowym są ceny rolnych i spożywczych

produktów), metalowe instrumenty pochodne, energetyczne

instrumenty pochodne.

Klasyfikacja ze względu ma
rodzaj indeksu podstawowego
– cd.



kredytowe instrumenty pochodne

– tutaj indeksem

podstawowym jest wielkość odzwierciedlająca premię za

ryzyko danego podmiotu



pogodowe instrumenty

pochodne

– indeksem

podstawowym jest wielkość charakteryzująca zjawiska

pogodowe, np. przeciętna temperatura na danym obszarze



katastrofowe instrumenty pochodne

– w tym

przypadku indeksem podstawowym jest zazwyczaj

przeciętna wielkość odszkodowań płacowych przez

towarzystwa ubezpieczeniowe w ubezpieczeniach

majątkowych



instrumenty pochodne rynku nieruchomości

– indeks

podstawowy to indeks rynku nieruchomości

Klasyfikacja ze względu na
liczbę przepływów
pieniężnych



Instrumenty pochodne, w których potencjalnie
występuje jeden przepływ pieniężny, w
terminie wygaśnięcia kontraktu.



Instrumenty pochodne, w których potencjalnie
występuje więcej przepływów pieniężnych,
po jednym w różnych terminach rozliczenia
kontraktu, w których ostatni to z reguły termin
wygaśnięcia kontraktu (gł. swapy).

Klasyfikacja ze względy na
miejsce obrotu



Giełdowe instrumenty pochodne

(na

giełdach terminowych i tradycyjnych
giełdach papierów wartościowych) -
podstawowe to opcje giełdowe i
kontrakty futures



Pozagiełdowe instrumenty pochodne

(opcje pozgiełdowe, kontrakty forward,
kontrakty swapy

Instrumenty pochodne



Opcje



Kontrakty terminowe forward i futures



Kontrakty swap

Opcje – (optio łac. – wybór)
prawo, a nie obowiązek!!!



Obietnica sprzedaży - termin
pochodzący ze starożytnej Grecji –
oznacza obietnicę sprzedaży, tu:
zobowiązanie się sprzedawcy opcji do
sprzedania określonego dobra lub
ładunku w oznaczonym czasie i po
określonej cenie.

Opcje - historia



W XIX w. pojawiły się pierwsze opcje finansowe,
którymi były opcja na akcje. Handlowano nimi na
rynku pozagiełdowym aż do kwietnia 1973 r. tj. do
otwarcia Chicago Board Options Exchange (CBOE)
– w sposób uproszczony i zestandaryzowany
zakup lub sprzedaż opcji. Wkrótce na giełdzie
także i inne instrumenty finansowe



w 1981 r. na giełdzie w Chicago – pojawiły się
opcje na instrumenty dłużne, rok później na
waluty i kontrakty financial futures, a w 1983 r. na
indeksy giełdowe i dalsze w zależności od potrzeb
rynku.

Opcja….

tj. umowa zawarta między nabywcą

(posiadaczem, - holder, buyer)
kontraktu a jego sprzedawcą (wystawcą
- writer, seller) dającą jego nabywcy
prawo zakupu (opcja call) lub
sprzedaży (opcja put) papieru
wartościowego po umownej cenie
bazowej, w ciągu określonego czasu.

Istota opcji



Chęć zabezpieczenia się przed stratami wynikającymi z

wahań w czasie cen przedmiotu transakcji, czyli opcja

jest instrumentem transferu ryzyka.



Co może być takim instrumentem finansowym?

Papier wartościowy (akcja, obligacja, bon skarbowy),

waluta, indeks giełdowy, stopa procentowa i in.

Ten walor to

instrument pierwotny

, a opcja

(option) utworzona na jego bazie –

instrumentem

pochodnym

(derivative instrument)

Charakter opcji ….



Niezależnie od tego, w jaki sposób
zorganizowany jest giełdowy handel
opcjami przedmiotem obrotów są
kontrakty opcyjnie, ściśle
wystandaryzowane pod względem
przedmiotu umowy, terminu
ważności, wysokości oraz ceny. Ten
wystandaryzowany giełdowy kontrakt
opcyjny wyróżnia je spośród kontraktów
zawieranych na rynkach wolnych!!!!!!!

Kontrakt opcyjny



Cena – tj. cena wykonania opcji, cena rozliczeniowa lub

cena bazowa, natomiast termin wykonanie opcji określa

się również terminem jej rozliczenia lub wygaśnięcia.

Przy czym przez termin „wygaśnięcie opcji” rozumie się

datę po której traci ona ważność.



Wariant europejski i amerykański wykonania opcji

–

opcja amerykańska może być rozliczania zgodnie z

życzeniem nabywcy w dowolnym momencie od daty jej

zakupu do dnia jej wygaśnięcia, a europejska tylko w

oznaczonym terminie przypadającym w dniu

wygaśnięcia jej ważności.



Strona aktywna jest nabywca (decyduje o wykonaniu

opcji) – uiszcza premię za prawo do decydowania.

Opcje – charakter
transakcji



Transakcje opcyjnie mają

charakter

spekulacyjny-

nabywca opcji kupna spekuluje

na rosnącym kursie instrumentu finansowego,
a nabywcy opcji sprzedaży na jego kursie
zniżkującym. Ale ryzyko nabywcy w kontrakcje
opcyjnym jest mniejsze – może stracić premię,
a strata sprzedawcy może być teoretycznie
nieogranicznona. Podobnie, potencjalny zysk
nabywcy może być teoretycznie
nieograniczony, a zarobek wystawcy opcji nie
może być wyższy od otrzymanej premii.

Opcje walutowe



Gł. giełda w Filadelfii – zapoczątkowano w 1982 r., a

także na wszystkich większych giełdach światowych,

gdzie występuje obrót opcjami finansowymi

(Amsterdam, Singapur, Chicago). Kontrakty opcyjne na

najważniejsze waluty świata (Filadelfia).



Podstawową cechą wyróżniającą opcje walutowe jest

fakt, iż ich przedmiotem jest sprzedaż lub kupno

określonej ilości danej waluty. Jeżeli prawo w kontrakcie

zostało przyznane nabywcy do zakupu waluty to jest

opcja kupna, a jeżeli odnosi się do sprzedaży – to opcja

sprzedaży. Nabywca opcji walutowej może więc żądać

od wystawcy dostarczenia lub odebrania zdefiniowanej

w kontrakcie ilości waluty lub tez zrezygnować ze

swojego prawa pozwalając na samoistne wygaśnięcie

opcji. Pozostałe cechy takie same jak w innych

kontraktach opcyjnych.

Opcje walutowe



Z reguły giełdowe transakcje opcji walutowych

są transakcjami nierzeczywistymi.



Opcyjne kontrakty walutowe zawierane na

giełdach dotyczą okresu 3,6 i 9 miesięcy –

niekiedy 12. Rzadko dochodzi do opcji

walutowych w ustalonym terminie, bowiem

najczęściej są one realizowane lub likwidowane

wcześniej.



Opcje walutowe są transakcjami giełdowymi,

ale także realizowanymi przez banki –

indywidualne potrzeby klienta – z reguły

droższe, ale są rzeczywiste.

Przykład amerykańskiej opcji
call:



W dniu 30 maja 2008 r. została wystawiona

amerykańska opcja call. Instrumentem podstawowym

jest w euro – opcja wystawiona na 10 tys. euro – termin

wygaśnięcia 20 czerwca, cena wykonania – 4.10 PLN za

1 euro. Cena opcji wynosi 0,08 PLN/1 euro tj. 800 PLN.



Co to znaczy? …. posiadacz opcji zapłacił 800 PLN za

prawo kupna od wystawcy opcji 10 tys. euro po 4,10 za

1 euro w terminie do 20 czerwca włącznie. Jeżeli do tego

dnia kurs euro będzie poniżej 4,10, to opcja ta nie

zostanie wykonana i wygaśnie 20 czerwca. Jeżeli kurs

wyższy to posiadacz opcji ją wykona, gdyż ma tańsze

euro od kursu rynkowego. Jeżeli będzie to np. 4,22 to

wypłata posiadacza opcji wynosi 1200 PLN (0,12 razy 10

tys., a dochód w uproszczeniu 400 PLN (800 – 400).

Opcja –

przykład opcji wystawionej w innych
jednostkach



Gdy indeks podstawowy i cena wykonania wyrażone są w innych

jednostkach (nie pieniężnych, dokonuje się odpowiedniego

przeliczenia

Np. rozpatrywana jest opcja call wystawiona na indeks na GWP –

WIG20,opcja europejska wygasająca za 3 m., cena wykonania

2700 pkt. Pewien podmiot kupił tę opcję (zajął długą pozycję), inny

podmiot wystawił ją (zajął krótką pozycję) . 1 pkt indeksu

giełdowego = 10 PLN. Cena opcji wynosi 105 pkt, a zatem 1050

pln. Sumę płaci strona długa, a otrzymuje krótka.



3 możliwie sytuacje:

1. WIG20=2830, opcja jest wykonana, a wypłata strony długie

(płacona przez krótką) wynosi 1300 (2830-2700) razy 10. W

uproszczeniu dochód strony długiej wyniósł 250PLN (1300-1050)

2. WIG20 = 2660 - opcja nie jest wykonana, a strona długa

poniosła koszt = opcji 105 pkt , czli 1050 pln

3. Wartość indeksu wyniosła 2700. Wtedy nie ma znaczenia,

czy opcja jest wykonana, czy nie wypłata wynosi 0, a strona

długa poniosła koszy 1050pln.

Opcja kupna - przykład



1/C/abc/200/

lipiec

oznacza, że jego nabywca ma

prawo do zakupu 100 akcji (1 opcja =100 sztuk

akcji) firmy abc po cenie 200 PLN za akcję w

dowolnym czasie

do końca września

i

kosztowała nabywcę 1200 PLN (są jeszcze

prowizje maklerskie). Nabywca ma następujące

sposoby postępowania:

1) Nic nie robi – opcja wygasa – 1500 utrata

zapłaconej premii

2) Skorzystać z przysługującego prawa (100 akcji

razy 200 PLN)

3) Sprzedając opcję na rynku wtórnym.

Jak postąpi ? Tu: analiza ceny akcji firmy !!!

Opcje na akcje



Od 1973 r. w USA, w obrocie akcje na kilkaset

przedsiębiorstw (m.in. IBM, Kodak, GM), poza USA

najwcześniej pojawiły się w Australii i Kanadzie. W Europie

– Holandia (Amsterdam) i Londyn, w drugiej połowie lat

osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych je

giełda szwedzka, francuska, szwajcarska i niemiecka -

Deutsche TerminBörse – DTB). Obecnie w wielu innych

krajach 0 i gł. charakter giełd elektronicznych.



Początkowo były tylko opcje kupna , a od 1977 r. handel

opcjami sprzedaży, Kontrakty opcyjnie na akacje mają

charakter opcji typu amerykańskiego tj. mogą być

rozliczane przed terminem ich wygaśnięcia. Charakter

transakcji rzeczywistych, tj. faktycznego przeniesienia

prawa własności akcji z wystawiającego kontrakt opcyjny

na nabywcę.



Podział (split)

Opcje indeksowe



Pojawiły się w latach 80. XX w. w USA, w
Amsterdamie



Ich przedmiotem są różnego rodzaju
indeksy giełdowe, a w szczególności
indeksy kursów akcji i nie jest możliwa
dostawa przedmiotu kontraktu ze
względu na jego niematerialna postać.
Jedyną dopuszczalną możliwością
rozliczenia transakcji jest jej rozliczenie
gotówkowe.

Co dały opcje indeksowe



Dokonywanie dogodnych lokat kapitałowych, w wyniku

których inwestorzy przy zadanym poziomie ryzyka

mogą osiągnąć korzyści ze zmiany cen akcji

odzwierciedlanych w zmianie indeksu ich kursów.

Ponadto mogą zabezpieczać swoje portfele przed

niekorzystnymi zmianami cen akcji. Główna zaleta opcji

indeksowych w porównaniu z opcjami akcyjnymi jest

fakt, iż te ostatnie pozwalają inwestorom minimalizować

tzw. ryzyko rynkowe. Ryzyko to wiąże się ze zmianami

stóp procentowych i oczekiwaniami inflacyjnymi

inwestorów wpływając na ceny akcji na rynku, ryzyka

tego nie da się wyeliminować przez kontrakty opcyjne

odnoszące się do konkretnych akcji.

GPW w Warszawie



W chwili obecnej w obrocie giełdowym znajdują się opcje na

indeks WIG20 i opcje na akcje pojedynczych spółek.*

Giełda, jako organizator obrotu opcjami opracowuje standard

opcji, czyli szczegółową charakterystykę opcji (zobacz obok).

Procedury rozliczania, ewidencjonowania oraz wysokość

depozytu zabezpieczającego określa Krajowy Depozyt

Papierów Wartościowych pełniący rolę izby rozrachunkowej.

Handel opcjami odbywa się w systemie notowań ciągłych w

godz. 8.30 - 16.30. Na otwarcie i zamknięcie notowań odbywa

się fixing, podobnie jak w przypadku innych instrumentów

notowanych w systemie ciągłym.

*

od dnia 4 lipca 2007 r. zawieszono wprowadzanie do obrotu

kolejnych serii opcji oraz zawieszono obrót wszystkimi seriami

opcji na akcje

W obrocie giełdowym znajdują się następujące opcje:

WIG20

Opcje na stopy procentowe



W celu zabezpieczenia się przed wzrostem

zmienności stóp procentowych w listopadzie

1981 r. na giełdzie EOE w Amsterdamie

pojawiły się pierwsze kontrakty opcyjne

opiewające na obligacje (bond option

contract), następnie w USA.

Przedmiotem kontraktów
opcyjnych…..



… opiewających na instrumenty długu
są w szczególności średnio- i
długoterminowe obligacje rządowe i
skarbowe (np. o okresie wykupu 10 do
30 lat). Także przypadki –
krótkoterminowe weksle skarbowe.

Warrant – instrument o
charakterze opcji



Warrant – w potocznym rozumieniu – jest to

instrument finansowy wprowadzana do obrotu

przez emitenta (nie przez giełdę). Emitent

staje się automatycznie wystawiającym,

natomiast kupujący staje się posiadaczem.

Emitent zobowiązuje się do wypłacenia

uprawnionym właścicielom warrantów kwoty

rozliczenia.

Kontrakty terminowe forward,
futures



Kontrakt terminowy to

zobowiązanie

(NIE

PRAWO!!!!) dwóch stron (długiej i krótkiej) do

przeprowadzenia transakcji kupna/sprzedaży

pewnej ilości instrumentu podstawowego w

ustalonym dniu

(termin realizacji/termin

wygaśnięcia) po określonej cenie (cena

kontraktu) – ujęcie klasyczne.



Współczesna konstrukcja kontraktów

terminowych – nie mamy do czynienia z

transakcją kupna/sprzedaży w terminie realizacji i

brak tradycyjnie rozumianego instrumentu

podstawowego (instrument finansowy), a

występuje indeks podstawowy.

Strona krótka i długa w
kontraktach



Strona krótka – to sprzedająca kontrakt.
Zobowiązuje się do dostarczenia
(sprzedaży), a strona długa do kupna
dostarczonego instrumentu
podstawowego.

Kontrakt terminowy
futures

Futures

(w literaturze nazywany nierzeczywistą

transakcją terminową) – instrument finansowy,

rodzaj umowy zawartej pomiędzy kupującym

(sprzedającym) a giełdą lub izbą rozliczeniową,

w której sprzedający zobowiązuje się do

dostarczenia określonych dóbr w określonym

czasie w przyszłości po cenach

wynegocjowanych w momencie zawarcia

kontraktu, a druga strona zobowiązuje się do

odbioru przedmiotu kontraktu na tych

warunkach.

Kontrakt terminowy
forward



Nazywany także zwykłą dostawą lub dostawną

transakcją terminową, jest umową zawarta

między dwoma stronami, z których jedna

zobowiązuje się do dostarczenia określonych

dóbr w określonej ilości, w uzgodnionym czasie

w przyszłości, po cenach wynegocjowanych w

momencie zawierania transakcji, natomiast

druga strona zobowiązuje się do odbioru

przedmiotu kontraktu na warunkach

określonych w umowie.



Cecha charakterystyczna: zindywidualizowany

charakter transakcji

Przykład



W dniu 8 grudnia 2008 r. został zawarty kontrakt

terminowy (forward).

- instrument podstawowy - 10 tys. euro – termin realizacji

kontraktu 6 stycznia 2009 r. Cena kontraktu 3,98 PLN za 1

euro.

W momencie zawarcia kontraktu – brak płatności, ale w dn.

6 stycznia – możliwe były trzy sytuacje:

-

Kurs spot – poniżej 3,98 tj. za dostarczone przez stronę

krótką – 10 tys. euro strona długa płaci 39 800 PLN, w

porównaniu z kursem rynkowym oznacza to dla strony

długiej (kurs 4,07) dochód w wysokości – 40 700 PLN tj. 900

PLN, ale dla strony krótkiej jest to strata, mniej otrzymuje

niż uzyskałaby na rynku

-

Kurs spot euro – powyżej 3,98 PLN za euro, a tj. Strona

krótka dostarcza euro, a strona długa płaci np. 4,20 – tj. 40

200, a to oznacza la strony długiej stratę. Kurs rynkowy –

4,01 tj. 100 PLN, ale dochód dla strony krótkiej.

Kontrakt swap



Pojawiły się na rynku w początku lat
osiemdziesiątych XX w., stając się
najczęściej stosowanymi instrumentami
transferu ryzyka.



Występuje (w zasadzie) poza giełdami



Kontrakty swap można traktować jako
uogólnienie kontrakty forward, tj. jako
portfel (złożenie) kontraktów forward o
różnych terminach realizacji.

Kontrakt swap



Swap – umowa zawarta między dwoma lub więcej

stronami, których przedmiotem jest wymiana

przepływów gotówkowych wg określonych zasad.



Swap na stopę procentową

- tj. umowa zawarta między

dwoma stronami (X i Y), z których jedna – np. X

zobowiązuje się wypłacić stronie Y przez określony czas

(np. liczbę lat) sumy równe oprocentowaniu, wg stałej

stopy procentowej, kwoty stanowiące wartość

nominalną swapa. Z kolei strona Y zobowiązuje się

płacić stronie X odsetki od tej samej kwoty wg zmiennej

stopy procentowej.



W praktyce jedna ze stron kontraktu swap jest bank

(oferuje kontakty, zajmując jednocześnie długa i krótka

pozycję).

Kontrakty swap –
podstawowe rodzaje



Swap walutowy

– kontrakt, w którym płatności

obu stron są w różnych walutach, ponadto

mogą być płatności wg stałej lub zmiennej

stopy procentowej. Wykorzystywany, gdy

potencjalni partnerzy dysponują (lub mogą

dysponować na korzystniejszych warunkach)

określona waluta , natomiast potrzebują innej



Swap akcyjny

– kontrakt, w którym jedna ze

stron dokonuje płatności wg stałej stopy

procentowej, druga strona zaś wg zmiennej

stopy zależnej od stopy zwrotu akcji lub stopy

zwrotu indeksu



Swap towarowy

Rynki finansowe



Uczestnicy rynku finansowego (inwestorzy
indywidualni i inwestorzy instytucjonalni (bank
centralny, banki komercyjne i inwestycyjne,
zakłady ubezpieczeń, fundusze emerytalne,
fundusze inwestycyjne), a także fundusze bez
formalnych regulacji (fundusze hedgingowe,
spólki venture capital, private equity)



Domy maklerskie - jako instytucje
pośredniczące między inwestorami, ale także
jako inwestorzy na rynku.

Segmenty obrotu



Obrót pierwotny – rynek pierwotny i
obrót wtórny (rynek wtórny)



Rynek regulowany (rynek giełdowy i
pozagiełdowy)

Giełda



Podstawowy segment wtórnego rynku
regulowanego



Rodzaje giełd:

-

Giełdy papierów wartościowych

-

Giełdy terminowe

-

Giełdy „uniwersalne”

Pytania po……



Rynek instrumentów pochodnych.. to



Opcje to..



Warranty.. to



Kontrakt forward .. to



Kontrakt futures… to



Swap… to



Czy rozumiesz jak one funkcjonują?