UKŁAD

UKŁAD

DOKREWNY I

DOKREWNY I

HORMONALN

HORMONALN

Y

Y

CZYM JEST GRUCZOŁ?

• Gruczoły są różnymi organami w

ciele człowieka, których funkcją jest
wydzielenie specyficznych substancji
niezbędnych do prawidłowego
funkcjonowania organizmu.

• Gruczoły mogą stanowić pojedyncze

komórki albo ich skupiska lub całe
narządy.

GRUCZOŁY DOKREWNE

GRUCZOŁY WYDZIELANIA

(NARZĄDY)

WEWNĘTRZNEGO

GRUCZOŁY WYDZIELANIA

ZEWNĘTRZNEGO

• Gruczoły wydzielania

wewnętrznego nazwane

są w ten sposób,

ponieważ substancje

przez nie wydzielane

dostają się do wnętrza

organizmu za

pośrednictwem krwi,

płynu tkankowego lub

limfy. Miejscem

docelowym substancji

wydzielanych przez

gruczoły dokrewne są

narządy lub tkanki.

Substancje wydzielane

przez te gruczoły

nazywamy hormonami.

• Gruczoły wydzielania

zewnętrznego

produkują

substancje, które

wydostają się na

zewnątrz ciała np.

gruczoł śluzowy

produkujący ślinę i

gruczoły w śluzówce

oskrzeli produkujące

wydzielinę

oskrzelową.

DO GŁÓWNYCH

GRUCZOŁÓW

ENDOKRYNNYCH

CZŁOWIEKA ZALICZA SIĘ:

• przysadkę mózgową,

• tarczycę,

• przytarczyce,

• nadnercza,

• trzustkę,

• jądra,

• jajniki oraz łożysko ( u kobiet ciężarnych ),

• szyszynkę

• podwzgórze

• grasicę.

• 1 - przysadka

mózgowa,

• 2 - szyszynka,
• 3 - tarczyca,
• 4 - przytarczyce,
• 5 - grasica,
• 6 - trzustka,
• 7 - nadnercza,
• 8 - jądra,
• 9 - jajniki

PODWZGÓRZE

PODWZGÓRZE

• To centralna stacja odbiorcza wszelkiego

rodzaju bodźców czuciowych

• Na poziomie podwzgórza następuje

integracja wszystkich informacji

napływających z receptorów (narządów

zmysłów) i w zależności od aktualnych

potrzeb odbywa się tu wydzielanie

odpowiednich substancji

• Reguluje homeostazę poprzez:

termoregulację, rytmy biologiczne,

współpracę z autonomicznym układem

nerwowym, kontrolą przysadki mózgowej,

głodu i pragnienia.

• Boczna część podwzgórza – odpowiada za

ośrodek przyjemności.

PODWZGÓRZE

• Hormony podwzgórza:

– tyreoliberyna (TRH)
– gonadoliberyna (GnRH)
– somatoliberyna (GHRH)
– kortykoliberyna (CRH)
– somatostatyna (GIH)
– prolaktostatyna inaczej

dopamina (PIH)

– wazopresyna
– oksytocyna

PRZYSADKA MÓZGOWA

pituitary gland

• jest nieparzystym

gruczołem, ważącym
ok. 0,5g, kształtu
owalnego, położonym
u podstawy mózgu w
zagłębieniu siodła
tureckiego.
Rozróżniamy w
przysadce płat
przedni i płat tylny.

• Przysadka jest nadrzędnym gruczołem

dokrewnym wydzielającym zestaw
hormonów, które wywierają wpływ na
komórki ustroju i regulują praktycznie
wszystkie procesy fizjologiczne.

• Przysadka nazywana „królową”

gruczołów dokrewnych pozostaje pod
wpływem podwzgórza, które jest
łącznikiem układu nerwowego z układem
dokrewnym.

GŁÓWNE HORMONY WYTWARZANE I WYDZIELANE

PRZEZ PRZYSADKĘ

Hormon

Główny narząd

docelowy

Główne działanie

fizjologiczne

Przedni

płat
przysad
ki

Hormon wzrostowy

(somatotropina)

Wątroba, tkanka

tłuszczowa

Sprzyja (pośrednio)

wzrostowi, kontroluje
przemianę białkową,
tłuszczową i
węglowodanową

Hormon tyreotropowy

Gruczoł

tarczowy

Pobudza wydzielanie

hormonów tarczycy

Hormon

adrenokortykotropow
y (ACTH)

Nadnercza

(kora)

Pobudza wydzielanie

gikokortykosteroidów

Prolaktyna

Gruczoły

sutkowe

Wytwarzanie mleka

Hormon lutenizujący

Jajnik i jądra

Kontrola układu

rozrodczego

(doprowadza

do owulacji i powstawania ciałka
żółtego, pobudza je do produkcji
progesteronu, stymuluje produkcje
i wydzielanie testosteronu przez
jadra)

Hormon pobudzający

pęcherzyki

Jajnik i jądra

Kontrola układu

rozrodczego

Tylny płat

przysad
ki

Hormon antydiuretyczny

(wazopresyna)

Nerki

Oszczędzanie wody w

ustroju

Oksytocyna

Jajnik i jądra

Pobudza wydzielanie

mleka, powoduje
skurcze macicy

NADNERCZA

NADNERCZA

• to dwa gruczoły przylegające

do górnych biegunów nerek.

Są one płaskimi tworami o

przekroju trójkątnym lub

półksiężycowatym

• Nadnercze składa się z dwóch

połączonych ze sobą części,

zewnętrznej i wewnętrznej,

różnych pod względem

budowy i czynności. Część

zewnętrzna nosi nazwę kory

nadnerczy, wewnętrzna to

rdzeń nadnerczy. Kora stanowi

główną masę gruczołu - około

90% całego nadnercza.

Składa się z trzech warstw o

różnej budowie histologicznej:

kłębkowatej, pasmowatej i

siatkowatej.

HORMONY KORY

NADNERCZY:

• Glikokortykoidy

- podnoszą poziom glukozy we krwi

zwiększając jej syntezę z aminokwasów: zwiększają

katabolizm białka i tłuszczu

• Mineralokortykoidy

- regulują gospodarkę sodem i

potasem w organizmie

• Androgeny
• dehydroepiandrosteron
• kortyzol
• kortykosteron

HORMONY RDZENIA NADNERCZY:

• andrenalina (epinefryna), noradrenalina (norepinefryna)

-

zwężają naczynia krwionosne, przyspieszaja prace serca,

doprowadzajac do wzrostu cisnienia krwi, zwiekszajac

rozklad glikogenu i rozklad tluszczu w organizmie

GRUCZOŁ TARCZOWY

• zwany pospolicie

tarczycą, jest

narządem

nieparzystym,

położnym w

przedniej okolicy

szyi przed tchawicą

i krtanią. Składa się

on z dwóch płatów

bocznych i z części

środkowej zwanej

węziną.

HORMONY TARCZYCY

•Tyroksyna T4,

Trijodotyronina T3

-

zwiększa

tempo podstawowej przemiany materii,
przyspiesza proces spalania w organizmie,
wzmaga produkcje ciepła

•Kalcytonina

-

reguluje gospodarkę

wapnia i fosforu (obniza poziom wapnia w krwi)

JAJNIKI

JAJNIKI

• Jajniki leżą wewnątrz

jamy otrzewnej przy

bocznych ścianach

miednicy na tylnej

powierzchni wiązadeł

szerokich macicy, do

których przywiązane

są za pomocą

krótkich krezek.

Górne bieguny

jajników objęte są

przez jajowody.

HORMONY JAJNIKÓW

•

Estrogeny

(regulują aktywność gruczołów

płciowych) -

odpowiedzialne za drugorzędowe cechy płciowe

żeńskie i popęd płciowy

•

Progesteron

-

wpływa na prawidłowy przebieg i utrzymanie ciąży

•

Estron

•

estradiol

•

estriol

•

Relaksyna

Estrogeny są wytwarzane w ciągu całego życia

kobiety, progesteron zaś produkowany jest

jedynie w okresie dojrzałości płciowej i to

wyłącznie w drugiej połowie cyklu

miesiączkowego oraz w czasie ciąży.

JĄDRA

17

• jądra są położone

poza obrębem

ciała, zawieszone

przez powrózek

nasienny w worku

mosznowym

• Jądra produkują

hormon

testosteron

-

odpowiedzialne za drugorzędne

cechy płciowe męskie, popęd

płciowy

PRZYTARCZYCE

PRZYTARCZYCE

• W liczbie dwóch par leżą

na tylnej powierzchni

tarczycy, a często są

ukryte w jej utkaniu.

Mają one kształt

okrągławych lub

owalnych nieco

spłaszczonych tworów

długości 6-8 mm.

• W odróżnieniu od innych

gruczołów dokrewnych

czynność gruczołów

przytarczycznych nie jest

regulowana przez

przysadkę mózgową ani

przez układ nerwowy.

HORMON GRUCZOŁÓW

PRZYTARCZYCY:

Parathormon

stymuluje co najmniej trzy

procesy:

• uruchamia wapń z kości i uwalnia

sole wapnia do krwi.

• zwiększa wchłaniane wapnia w

jelicie cienkim.

• hamuje wydalanie wapnia z moczem,

zwiększając jego wchłaniane
zwrotne w kanalikach nerkowych.

TRZUSTKA

• W calej trzustce

rozrzucone sa wysepki
Langerhansa (jest ich
okolo miliona) . Tworzą
dwa rodzaje komorek:
alfa i beta

• Komórki trzustki mają

"własny" zegar, który
decyduje o porze i ilości
wydzielonej insuliny.
Zegar informuje, kiedy i
ile w danej chwili jej
potrzeba.

HORMONY TRZUSTKI

• insulina

(regulacja ilości cukru we krwi) - jest

hormonem białkowym, którego zadanie polega na

obniżaniu poziomu cukru we krwi.

Produkowana jest w komórkach beta trzustki, a

następnie wydzielana do krwi w małych ilościach

przez całą dobę oraz w momencie gdy zobaczysz

lub poczujesz zapach jedzenia następuje

zwiększenie produkcji insuliny.

• glukagon

(regulacja ilości cukru we krwi) - podnosi

poziom glukozy we krwi zwiększając rozkład

glikogenu i syntezę glukozy z aminokwasów

• somatostatyna

• Polipeptyd trzustkowy

SZYSZYNKA

SZYSZYNKA

• Szyszynka - jest ułożona

w mózgu miedzy

wzgórzem a sklepieniem

trzeciej komory

• Posiada stosunkowo

niewielkie rozmiary -

długość 5-8 mm, a
szerokość 3-5 mm.

• Wydziela hormon

Melatoninę

, która działa

na ośrodki związane ze

snem i czuwaniem.

Reguluje cykl dobowy,

wpływa na wczesne etapy

dojrzewania

GRASICA

• zbudowana z dwóch

płatów oddzielonych
przegrodami
łącznotkankowymi

• Hormonem jej jest

tymozyna

- pobudza

tkankę limfoidalna w
okresie rozwoju
organizmu, reguluje
produkcje limfocytów

NERKI

NERKI

• U człowieka nerki

znajdują się po obu

stronach kręgosłupa, za

żołądkiem i pod wątrobą,

prawa nieco niżej niż

lewa, obie na wysokości

ostatniego kręgu

piersiowego i drugiego

kręgu lędźwiowego.

• Hormony wydzielane przez

nerki:

– Renina
– Erytropoetyna (EPO)
– Kalcytriol

WĄTROBA

•

znajduje się pod

przeponą, jej większa

część jest w prawym

podżebrzu. Zajmuje

również górne części

nadbrzusza i lewego

podżebrza, sięgając aż do

linii sutkowej. Od góry i z

przodu graniczy z

przeponą, z dołu i z tyłu z

jelitami i żołądkiem.

•

Hormony wątroby:

–

Insulinopodobny

czynnik (IGF)

–

angiotensynogen

–

trombopoetyna