4.05.21

Sprawiedliwość naprawcza -

mediacje w prawie karnym

Dr Wojciech Zalewski

4.05.21

Wprowadzenie



Historia sprawiedliwości naprawczej



Podstawy filozoficzne RJ



Podstawy socjologiczne i

psychologiczne RJ



Modele sprawiedliwości naprawczej



Obecny kształt prawny mediacji w

sprawach karnych w prawie polskim

4.05.21

Słowo o historii



Kryzys tradycyjnej sprawiedliwości

karnej



Załamanie idei dobroczynnego

karania (Penal - Wefare) w latach 70

– tych XX wieku



Powstanie dwóch przeciwstawnych

kierunków; neoklasycyzmu (polityka

mass imprisonment) i

sprawiedliwości naprawczej

4.05.21

Przyczyny kryzysu



Jednostronność dotychczasowego

modelu karania



Poszukiwanie skutecznej

alternatywy dla kary pozbawienia

wolności



„Odkrycie” ofiary

4.05.21

Odkrywanie prawdy o

„przestępstwie

”

- kodeksy z Ur, Ur Lipid i Eszuny

- restytucja wyłączną sankcją

- kodeks Hammurabiego; idea

pokoju i porządku wewnętrznego

poprzez połączenie tradycyjnej woli

ofiary, stałej restytucji i represyjnej

odpłaty

4.05.21

Prawo hebrajskie



starotestamentowe

shalom

opisuje pokój

wspólnoty.



Shalom oznacza: kompletność, pełnię,

całokształt – istniejących prawych

stosunków między ludźmi, wspólnotą i

Bogiem.



Shalom

to idealny stan w jakim winna

funkcjonować wspólnota.



Przestępstwo to złamanie

shalom

zniszczenie właściwych relacji

międzyludzkich, uczynienie ich szkodliwymi.



Sprawiedliwość hebrajska zmierza do

przywrócenia właściwych relacji.

4.05.21



Rzymianie nie mieli nawet słów na określenie

tego co dziś nazywamy prawem karnym

(criminal law) czy penalnym (penal law, droit

penal).



Słowo crimen zachowujące swój grecki

rodowód, nie oznaczało „przestępstwa”, lecz

„skargę”, prywatne powództwo wnoszone

przez jednego obywatela przeciw drugiemu.



Słowo poena, mające również greckie

korzenie (poine), oznaczało nie karanie ale

kompensację płaconą celem rozwiązania

kryminalnego

konfliktu

4.05.21

U Germanów

 istotą kary prywatnej było przywrócenie

spokoju i pojednanie stron.

 Środkiem do tego stał się okup płacony

pokrzywdzonemu lub jego rodzinie jako

rekompensata za doznaną krzywdę. Wszedł

on w miejsce stosowanej dotąd krwawej

zemsty.

 kary prywatne zwano kompozycyjnymi.

Jak wiadomo, łacińskie słowo „compositio”

znaczy tyle co „ugoda”.

 Najstarszy zachowany pomnik

germańskich praw plemiennych, Lex

Salica (496 A.D.), przewiduje sankcje

restytucyjne nawet za zabójstwo i rozbój.

4.05.21

Prawo Afryki czarnej



Ubuntu jest filozofią zachowania

człowieczeństwa wywodząca się z

tradycyjnej koncepcji sprawiedliwości

opartej o wspólnotę.



Ubuntu wyjaśnia istotę natury ludzkiej.

Tradycyjne rozumienie ubuntu jest afirmacją

holistycznego ujmowania natury ludzkiej.

Kompletnie opisać człowieka można tylko

przez jego związki z innymi ludźmi.



Xhosa powiadają: umuntu ngumuntu

ngabantu (osoba jest osobą przez osobę).



Ubuntu opisywane jest przez powiedzenie

„jestem bo ty jesteś” lub „moje

człowieczeństwo jest związane z twoim”.

4.05.21

Społeczność Nuerów. Brak organizacji

społecznej. Brak prawa pojmowanego po

europejsku.



Hobbes w Lewiatanie powiada: „gdzie ma

nad ludźmi jednej wspólnej mocy, tam nie

ma prawa: gdzie nie ma prawa tam nie ma

sprawiedliwości”.



Nuerowie mają silnie rozwinięte poczucie

cuong – słuszności.



Istnieje dobra i zła odpłata. Kwal czyli zabór

mienia w celu zabezpieczenia roszczenia lub

realizacji roszczenia oraz wuan – bezprawne

przywłaszczenie mienia.



Pośrednictwo osób trzecich: Wódz w

lamparciej skórze - Kuaar kwac.



Cena „za głowę” to 40-50 sztuk bydła +

rytuał oczyszczenia

4.05.21

Ameryka Północna

•

Navajo Justice - idea Hozhooji, czyli życia we

właściwych relacjach.



Żądanie nalyeeh - obok naprawienia szkody

(kompensacji),

również

obowiązek

odbudowania naruszonych relacji.



Naat’aanil (niosący pokój) nie jest neutralny.

Używa tradycyjnych przekazów, aby objaśnić

wartości i zapobiec ich fałszowaniu, poprawić

nieprawdziwe poglądy na zachowanie.



Całościowego

uzdrowienia

sytuacji.

Kompensacja może być nawet symboliczna,



Ten kto dopuścił się przestępstwa „postąpił

tak jak by nie miał rodziny”.

4.05.21

Bliski Wschód - Irak



Przedislamskie zasady i obyczaje (Al.

Dżahijlije).



Al. Dyje – islamskie zasady odrzucające

zemstę i odwet.



Zalecenie przebaczenia i braterstwa oraz

załatwianie sprawy przez zorganizowane

postępowanie, tj. albo ukaranie sprawcy

według przepisów, albo rozwiązanie

konfliktu w drodze pojednania i

przebaczenia na zasadach Al. Dyje.

4.05.21

Nils Christie



Przestępstwo jako konflikt



Konflikt jako własność stron



Konflikt który został ukradziony

stronom: sprawcy i ofierze



Wymiar sprawiedliwości

„złodziejem konfliktu”.

4.05.21

Ujęcia socjologiczne c.d.



Kompensacja jako potrzeba

naturalna



Kompensacja jako potrzeba

przywrócenia właściwych relacji



Koncepcja exomologesis



Kreatywna restytucja



Karanie jako zmuszanie do

odpowiedzialności – sprawiedliwość

naprawcza proces dobrowolny.

4.05.21

Socjologiczne znaczenie konfliktu

 wzrost motywacji i energii dającej się

wykorzystać do realizacji zadań stawianych

przez system społeczny.

 sprzyja innowacyjności jednostek i systemu z

racji pojawienia się rozmaitych punktów

widzenia i wzmożonego poczucia potrzeby

ulepszeń.

 każda osoba lepiej zrozumie własne

stanowisko,

 silniejszą świadomość swej tożsamości.
 uporanie się ze swymi własnymi konfliktami

wewnętrznymi.

4.05.21

Psychologia konfliktu



Pseudorozwiązania:



ignorowanie, które może zakończyć się stanem

tzw. wyuczonej bezradności,



odwlekanie – konflikt traktowany w ten sposób

ma wszelkie szanse na pogłębienie,



„pokojowe współistnienie”, strony udają, że

konflikt nie istnieje, podkreślają wspólnotę,

ignorują przyczyny sporów,



deprecjonowanie, które polega na umownym

pozbawieniu wartości przeciwnika w konflikcie.

Odbywa się to przez dehumanizacje przeciwnika,



reorientacja, polega na wskazaniu innego

zagrożenia,



separację, kompromis, eskalację, walkę -

nieskuteczne sposoby rozwiązania sporu.

4.05.21

Fazy „idealnego konfliktu”



 Pierwsza faza – zachowania będące

detektorami konfliktu.



 Faza druga - wzajemna wrogość.



 Faza trzecia – kulminacja, która

najczęściej jest „krótka i daleka od

rozsądku”.



 Faza czwarta, wyciszenie, w której strony

najczęściej utrzymują komunikację, są w

stanie oddzielać emocje od faktów.



 Faza piąta – porozumienie, które pozwala

na skonfrontowanie stanowisk, rozpatrzenie

wzajemnych interesów, co umożliwia często

dalsze współdziałanie i koegzystencję.

4.05.21

Modele sprawiedliwości

naprawczej



Trzy modele Restorative Justice:



1) mediacje,



2) konferencje,



3) koła (circles).

4.05.21



Wyróżnia się cztery etapy

„spotkania”:



1) zrozumienie zła (dyskusja o

faktach),



2) dzielenie się krzywdą i jej

zrozumienie (wyrażanie uczuć),



3) uzgodnienie warunków

reparacji (ugoda),



4) wyciągniecie wniosków na

przyszłość (wprowadzenie zmian).

4.05.21

Zadania mediatora



ustala reguły mediacji: pozostać na miejscu, nie

przerywać sobie nawzajem, używać właściwego

języka, pracować nad porozumieniem.



informuje o poufności spotkania.



opisuje konsekwencje niepowodzenia mediacji:

powrót do sądu i tradycyjnego rozstrzygnięcia,



tonowanie, gdy strony przedstawiają swoją

wersję zdarzenia i uczestniczą w ogólnej

dyskusji.



zachęca strony do porozumienia w sprawie

przyszłego zachowania w stosunku do siebie

(nie powinien czynić żadnych sugestii, chyba, że

negocjacje utkwią w jakimś punkcie).



może spotykać się z każdą ze stron oddzielnie.

4.05.21

Umiejętności mediatora



umiejętność słuchania,



utrzymywania kontaktu wzrokowego,



umiejętność dokonywania podsumowań,



identyfikowania punktów wspólnych,

które

mogą

się

stać

podstawą

porozumienia,



zachęcania do dalszej dyskusji.



Mediatorzy sprawdzają również stan

realizacji zawartej już ugody.

4.05.21

Modele mediacyjne



community mediation CM

(sprawy cywilne)



victim-offender reconciliation

programs VORP, (Kitchener,

1974 r.)



victim-offender mediation VOM,

4.05.21

Schemat mediacji za P. McCold,

RESTORATIVE

JUSTICE PRACTICE –

THE STATE OF THE FIELD, 1999

4.05.21

onferencje (Conferencing

Models).



Konferencje to spotkania grup

osób, w jakiś sposób związanych

lub dotkniętych przeszłym

zdarzeniem, które spotykają się,

aby przedyskutować i rozwikłać

wszystkie sprawy jakie w związku

z tym zdarzeniem się pojawią.



Reintegrujący wstyd

4.05.21

Charakterystyka mediacji



Najważniejsze w tych spotkaniach (key

parties) są bezpośrednio zainteresowani:

pokrzywdzony i sprawca, ale uczestniczą w

nich również osoby wspierające i członkowie

wspólnoty.



Konferencje to nie mediacje.



Nieadekwatność mediacji w sprawach

karnych (zakładają moralną równowartość

stron, zmierzają do rozstrzygnięcia sprawy

za pomocą wynegocjowanego kompromisu).



Mediacja ma się do konferencji jak prawo

cywilne do karnego

4.05.21

Schemat konferencji

za P. McCold,

RESTORATIVE JUSTICE PRACTICE –

THE STATE OF THE FIELD, 1999

4.05.21

Najcz

ęś

ciej spotykane to

konferencje



konferencje z udziałem rodzin Family

Group Conferencing (FGC) nowozelandzki

social welfare model (WFGC), i jego

zmodyfikowaną odmianę (JFGC),



community justice conferencing (CJC) z

udziałem policjanta jako mediatora,

(Wagga Wagga Model),



kanadyjskie family group decision-making

(FGDM), skierowane szczególnie na

rozwiązywanie problemów przemocy w

rodzinie.

4.05.21

Kręgi

wg P. McColda,

RESTORATIVE JUSTICE

PRACTICE –

THE STATE OF THE FIELD, 1999

4.05.21

Skuteczność sprawiedliwości naprawczej wg P. McColda

“Restorative

Justice Theory Validation”

a paper presented

at the Fourth

International Conference on Restorative Justice for Juveniles,

Tübingen, Germany, October 1-4, 2000.

4.05.21

Schemat działania sprawiedliwości naprawczej wg. P. McCold’a;

Paul McCold

and Ted Wachtel

In Pursuit of Paradigm: A Theory of Restorative

Justice

Paper presented at the XIII World Congress of Criminology,

0-15

August 2003, Rio de Janeiro.

4.05.21

Mediacja w Polsce

4.05.21

Art. 23a.

4.05.21

§ 1. Sąd, a w postępowaniu

przygotowawczym prokurator,

może z inicjatywy lub

zgodą pokrzywdzonego i

oskarżonego, skierować

sprawę do instytucji lub

osoby

godnej zaufania w celu

przeprowadzenia

postępowania mediacyjnego

między pokrzywdzonym i

oskarżonym.



§ 2. Postępowanie mediacyjne nie

powinno trwać dłużej niż miesiąc,

a jego okresu nie wlicza się do

czasu trwania postępowania

przygotowawczego.

4.05.21

Sprawozdanie

Instytucja lub osoba godna

zaufania sporządza, po

przeprowadzeniu postępowania

mediacyjnego, sprawozdanie z

jego przebiegu i wyników.

4.05.21



Par. 3 Postępowanie mediacyjne może

prowadzić osoba godna zaufania, która:



1) posiada obywatelstwo polskie;



2) korzysta w pełni z praw cywilnych i

obywatelskich;



3) ukończyła 26 lat;



4) biegle włada językiem polskim;



5) nie była karana za przestępstwo

umyślne;



6) posiada umiejętności likwidowania

konfliktów oraz wystarczającą do

przeprowadzania postępowania

mediacyjnego wiedzę, w szczególności

w zakresie psychologii, pedagogiki,

socjologii, resocjalizacji lub prawa;

4.05.21

Kto może być mediatorem



7) daje rękojmię należytego wykonywania

obowiązków;



8) została wpisana do wykazu, o którym

mowa w § 4 ust. 1.



Art. 23a § 3. Postępowania mediacyjnego

nie może prowadzić osoba, co do której w

konkretnej sprawie zachodzą okoliczności

określone w art. 40-42, czynny zawodowo

sędzia, prokurator, adwokat, radca

prawny, a także aplikant do tychże

zawodów albo inna osoba zatrudniona w

sądzie, prokuraturze lub innej instytucji

uprawnionej do ścigania przestępstw.

4.05.21

Ilość mediacji w Polsce

Lata

Liczba

1997

1998

1999

171

2000

336

2001

609

2002

b.d. (ok. 800).

2003

1343

4.05.21

Statystyka

(www.kgp.gov.pl)



W roku 2003 policja stwierdziła

łącznie 1.466.643 przestępstw

(wzrost o 4,4 % w stosunku do

roku 2002), w tym 1.101.387

( wzrost o 1,6 %) o charakterze

kryminalnym oraz 147.658

( wzrost o 34,6 % ) o charakterze

gospodarczym.

4.05.21

Statystyka c.d.



Zwiększyła się m.in liczba:

• kradzieży rozbójniczych, rozbojów i

wymuszeń rozbójniczych – o 8,1 %

(wzrost z 47.808 do 51.688 )

• kradzieży cudzej rzeczy - o 6,7 %

( wzrost z 314.929 do 336.143), w tym

także kradzieży samochodów – wzrost

o 1,1 % ( wzrost z 53.674 do 54.291)

4.05.21

Wnioski



Wielokierunkowość działania

sprawiedliwości naprawczej



Znaczenie RJ w krzewieniu postaw

obywatelskich



Jesteśmy ludźmi karzącymi musimy żyć z

owocami naszej zemsty.



W centrum naszej uwagi znajduje się

system więzienny, na który wydajemy co

roku setki milionów.



Współczynnik prizonizacji w Polsce to 210

osób na 100 tyś. mieszkańców

4.05.21



Nauczanie prawa to nauczanie

postrzegania w zawężonym polu

widzenia. W szkole prawniczej

uczą, że istotne są tylko kwestie

zdefiniowane prawnie. (Nils

Christie)

4.05.21

Literatura wykorzystana i zalecana

4.05.21

J. Braithwaite, D

emocracy,

Community and Problem

Solving, www.realjustice.org.



B. Czarnecka – Dzialuk, D. Wójciek, Mediacja. Nieletni

przestępcy i ich ofiary, Warszawa 1999



S. Chełpa T. Witkowski, Psychologia konfliktów, 1999



N. Christie, Granice cierpienia, Warszawa 1991



J. Consedine, Sprawiedliwość naprawcza. Przywrócenie ładu

społecznego, Warszawa 2004



M. Fajst, M. Płatek, W kręgu kryminologii romantycznej,

Warszawa 2004.



J. Kurczewski, Prawo prymitywne, Warszawa 1973



D. Van Ness, K. H. Strong, Restoring Justice, Cincinati 1997



W. Zalewski, Naprawienie szkody w polskim prawie karnym a

postulaty restorative justice, [w] Księga pamiątkowa ku czci

prof. Z. Gostyńskiego (red.) S. Waltosia, B. Nity, P. Trzaski, M.

Żurka, Zakamycze 2002.



W. Zalewski, Mediacja w polskim prawie karnym – teoria i

praktyka. Przegląd Sądowy, 6/2003r



Prace cytowane w trakcie wykładu oraz inne na omawiany

temat dostępne na stronie www.realjustice.org..

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Mediacja w polskim prawie karnym
mediacja w polskim prawie karnym sedzia Agnieszka Rekas
Przewodnik po prawie karnym
Wzory pism w prawie karnym procesowym i administracyjnym
Geneza i definicje sprawiedliwości naprawczej
SPRAWIEDLIWOŚĆ NAPRAWCZA

więcej podobnych podstron

Sprawiedliwosc naprawcza mediacje w prawie karnym

Document Outline