Wykład 10

30 kwietnia 2009

Wydobywanie

informacji

z pamięci

Plan wykładu

• Uwagi wstępne
• Rozpoznawanie a reprodukcja
• Zjawisko „końca języka”
• Rola wskazówek – zasada specyficzności

kodowania

• Zależność od kontekstu zewnętrznego, od

stanu wewnętrznego i zgodności nastroju

• Modele wydobywania informacji z pamięci
• Wiarygodność zeznań naocznych świadków

Czym jest wydobywanie?

• Złożony wieloetapowy proces, w

którym podstawową rolę odgrywa

aktywność poznawcza jednostki

• W wydobywanie zaangażowany

jest cały aparat poznawczy

• Efekty wydobywania zależą od

interakcji właściwości podmiotu

oraz cech sytuacji i treści

Determinanty

wydobywania

• Wiedza jednostki: ogólna, np. schematy;

wiedza i domniemywane oczekiwania odbiorcy

• Metapamięć
• Poziom organizacji treści
• Stopień utrwalenia
• Zgodność testu pamięciowego z

oczekiwaniami

• Cechy sytuacji wydobywania: presja czasowa;

rodzaj testu pamięciowego

Rozpoznawanie a

reprodukcja

• Na ogół rozpoznawanie daje lepsze wyniki

niż reprodukcja

• Reprodukcja: samodzielne wydobywanie

informacji zawartej w śladzie pamięciowym

• Rozpoznawanie: jednostka otrzymuje zbiór

możliwych odpowiedzi na dane pytanie i jej

zadanie polega na wskazaniu poprawnej

odpowiedzi

• Rozpoznawanie tym trudniejsze, im bardziej

są do siebie podobne odpowiedzi

Przypadki dysocjacji

reprodukcji i

rozpoznawania

• Na ogół gdy jednostka coś sobie przypomina,

rozpoznaje to jako coś znanego, ale...

• Nieświadomy plagiat czyli przypominanie

bez rozpoznania

• Paramnezja czyli rozpoznawanie bez

przypominania; pokrewna „zjawisku końca

języka”

• Déjà vu czyli rozpoznawanie bez

przypominania, ale jest błędne

• Jamais vu czyli błędne rozpoznawanie bez

przypominania

Czynniki wpływające w

odmienny sposób na

rozpoznawanie i reprodukcję

• Frekwencyjność słów (częstość

występowania): wysoka łatwiejsza
reprodukcja, niska łatwiejsze rozpoznawanie

• Uczenie się zamierzone i niezamierzone: dla

reprodukcji przeważnie korzystniejsze
uczenie się zamierzone niż niezamierzone;
przy rozpoznawaniu brak różnic

• Strategie uczenia się stosowane przy

zapamiętywaniu

Zjawisko końca języka

• Zjawisko polegające na poczuciu

pamiętania przy niemożliwości reprodukcji

• W przypadku słów pamiętanie niektórych

cech fizycznych i fonemicznych, np.

długość, liczba sylab, rym

• Procedura badania
• Ogólnie ludzie trafnie oceniają zawartość

swojej pamięci

• Zjawisko „końca nosa”

Rola wskazówek – zasada

specyficzności kodowania

• Sformułowana przez Endela Tulvinga teoria

ekforii synergistycznej

• Ekforia to aktywowanie ukrytego engramu,

polegające na współdziałaniu informacji

zakodowanej w śladzie pamięciowym z

informacją zawartą we wskazówce do

odtwarzania

• Zgodność informacji zakodowanej z informacją

ze wskazówki – najlepsze efekty wydobywania

• Przy odpowiednich wskazówkach reprodukcja

może być skuteczniejsza od rozpoznawania

Rola wskazówek –

eksperyment Tulvinga i

Psotki

Zasada specyficzności

kodowania

• Każde wspomnienie jest rejestrowane

w pamięci w sposób unikatowy

• Zawiera informację o samym

materiale oraz o wytworzonych
skojarzeniach, sposobie organizacji
treści, różnych elementach sytuacji
zapamiętywania

• Po co poszłam do kuchni?

Zależność od kontekstu

zewnętrznego

• Badania Goddena i Baddeleya nad nurkami
• Muzyka jako kontekst
• Zapachy jako kontekst – efekt Prousta
• Sala jako kontekst
• Kiedy kontekst zewnętrzny może być

skuteczną wskazówką dla wydobywania?

• Znaczenie związków z materiałem
• Rola sposobu wydobywania – reprodukcja

versus rozpoznawanie

Zależność od kontekstu –

badania Goddena i Baddeleya z

udziałem płetwonurków

Zależność od stanu

wewnętrznego

• Wpływ nastroju: zapamiętywanie i

wydobywanie tekstów przygnębiających i
humorystycznych

• Wpływ alkoholu, tlenku azotu i marihuany

na etapie zapamiętywania i wydobywania

• Potwierdzenie występowania efektu

kontekstu, ale zapamiętywanie pod
wpływem środków odurzających ogólnie
gorsze

Zależność od stanu

wewnętrznego – przykład

badania

Zgodność nastroju w

chwili zapamiętywania i

wydobywania

Zgodność nastroju

• Łatwiej wydobywane przyjemne

wspomnienia w nastroju wesołym

• Łatwiej wydobywane smutne wspomnienia,

gdy nastrój jest negatywny

• Teasdale i Russell (1983): lepsze

wydobywanie słów o pozytywnym

zabarwieniu emocjonalnym w dobrym

nastroju, słów o negatywnym zabarwieniu

emocjonalnym w depresyjnym, brak

istotnego wpływu nastroju na wydobywanie

słów neutralnych

Zgodność nastroju c.d.

• Laird, Wagner, Halal i Szegda (1982):

irytujący artykuł i humorystyczne

opowiadanie Woody Allena

• Związki z depresją
• Czy zawsze w przypadku obniżonego

nastroju wydobywane są negatywne

wspomnienia?

• Strategie poprawiania nastroju

Modele wydobywania

informacji

• Punkt wyjścia: wyróżnienie dwóch

sposobów aktualizowania

Rozpoznawanie
Reprodukcja
• Założenie o wyższej efektywności

rozpoznawania w stosunku do
reprodukcji

Teoria detekcji sygnału

• Pozwala na opis rozpoznawania
• Każda ekspozycja prowadzi do

podwyższenia stopnia trwałości śladu
informacji w pamięci

• Podmiot jest w stanie ocenić stopień

znajomości elementu i podjąć decyzję:
znany lub nieznany

• Kryteria oceny trwałości elementów są

indywidualne

Teoria detekcji sygnału

Odpowiedź

Tak

Nie

Sygnał +

szum

Trafienie

Opuszczenie

Szum

Fałszywy

alarm

Prawidłowe

odrzucenie

Teoria detekcji sygnału

Hipoteza progu

• Wynik rozpoznawania i odtwarzania

zależy od trwałości elementów czyli

siły śladów pamięciowych

• Próg rozpoznawania jest niższy niż

próg reprodukcji

• Jednak niektóre czynniki działają

odmiennie na rozpoznawanie i

reprodukcję, np. frekwencyjność słów

Hipoteza dwóch śladów

• Zakłada, że występują dwa rodzaje

śladów pamięciowych: werbalne i
obrazowe

• Rozpoznawanie zachodzi na

podstawie śladów obrazowych

• Reprodukcja zachodzi na

podstawie śladów werbalnych

Hipoteza dwóch procesów

• Reprodukcja polega na

poszukiwaniu w pamięci oraz
rozpoznawaniu

• Rozpoznawanie jest więc

podejmowaniem decyzji
„znany/nieznany”

Hipoteza czterech

procesów

• Wydobywanie informacji z pamięci może być

opisane za pomocą czterech procesów:

1. Badanie szlaków skojarzeniowych
2. Badanie informacji kontekstowej, aby

sprawdzić, czy znaleziony element poddaje się

odtwarzaniu

3. Wypowiadanie elementu po znalezieniu jego

sensu

4. Znajdowanie sensu po wydobyciu elementu
• 1 + 3 = reprodukcja
• 2 + 4 = rozpoznawanie

Wiarygodność zeznań

naocznych świadków

•

Wpływ stresu w chwili kodowania

•

Wpływ przemocy w chwili kodowania

•

Hipoteza koncentracji na broni

•

Pamięć twarzy i identyfikacja osób innej rasy

•

Identyfikacja podejrzanych

•

Wpływ czynników działających po zdarzeniu:
podawane informacje; sposoby odtwarzania

•

Sposoby zwiększania trafności zeznań