Stopień opanowania systemu

leksykalnego.

Dziecko słyszące rozwija się w świecie

dźwiękowo-obrazowym, natomiast

dziecko z dużym ubytkiem słuchu żyje i

rozwija się w świecie obrazowo-

dźwiękowym. U dziecka, u którego

mowa nie była nigdy systematycznie

rozwijania, a „obrazy”, tzn. przedmioty,

zjawiska je otaczające, nie były

nazywane, nie dochodzi do

kształtowania się mowy wewnętrznej,

stanowiącej zasób niezbędnych pojęć

systemu leksykalnego

• Zadaniem logopedy jest wprowadzenie

dziecka głuchego w świat dźwiękowo-

obrazowy oraz pomoc w przejściu z

myślenia konkretnego na pojęciowe.

Przedstawione trudności w opanowaniu

systemu leksykalnego przez dzieci z

wadą słuchu wyrażają się w ubogim

słownictwie i konkretnym nazywaniu

rzeczy i zjawisk.

• Badania A. Rakowskiej (1992) na

temat rozwoju systemu

gramatycznego u dzieci głuchych

wykazały, że w ich zasobie

leksykalnym dominują wyrazy

nazywające prymarne, czyli

rzeczowniki i czasowniki.

Rzeczowniki, którymi posługują się

dzieci głuche, są głównie nazwami

określającymi osoby, rzeczy, rośliny,

zwierzęta z najbliższego otoczenia.

• Na podstawie badań A. Rakowskiej

można stwierdzić, że w toku

systematycznej rewalidacji

instytucjonalnej, prowadzonej w

klasach młodszych szkoły specjalnej

dla głuchych, zakres znaczeń

rzeczowników rozszerza się powoli,

obejmując coraz szersze kategorie

znaczeniowe.

• W słowniku biernym i czynnym dzieci

głuchych najczęściej wstępują

czasowniki obejmujące nazwy

czynności wykonywanych kilka razy

dziennie przez dzieci lub osoby im

bliskie. Są to czasowniki z grupy:

toaleta, ubieranie się, czynności

porządkowe, pobieranie pokarmów

(Gunia 1986).

• Duże trudności w rozumieniu

czasowników dotyczą tych wyrazów,

które są utworzone przez dodanie

przedrostków, np. zjeżdżam –

odjeżdżam – wyjeżdżam - przyjeżdżam;

odchodzę – przychodzę – wychodzę –

podchodzę – wchodzę – zachodzę. Są

to grupy wyrazów, które w systemie

leksykalnym określają precyzyjnie ruch

własny istot i rzeczy oraz czynności

ruchowe działające na położenie

przedmiotów.

• Badania dotyczące umiejętności

rozróżniania form czasownika

wykazały, że poprawne stosowanie

form w drugiej osobie (daj, połóż,

otwórz) jest najlepiej opanowane

przez dzieci głuche. W kształtowaniu

mowy dzieci później pojawiają się te

formy czasownika w pierwszej

osobie, a najpóźniej w trzeciej osobie

• Obserwowane trudności w zakresie

opanowania systemu leksykalnego,

obejmują również wyrazy sekundarne

(przymiotniki, przysłówki),

wskazujące (zaimki), szeregujące

(liczebniki) oraz morfemy luźne

(spójniki, partykuły, przyimki).

1) Wśród przymiotników, którymi

najczęściej posługują się dzieci głuche, są

wyrazy oznaczające barwę, kształt,

rozmiar i ciężar. Określają one cechy

sensoryczne, odbierane przez wrażenia

zmysłowe. Rzadko pojawiają się w

słownictwie dzieci przymiotniki oceniające

i wartościujące.

2) Badania znajomości przysłówków

wykazały, że najwcześniej w mowie

dziecka głuchego pojawiają się wyrazy

określające miejsce – „tu”, „tutaj”, „tam”-

następnie przysłówki oznaczające czas i

sposób w jaki czynność została wykonana.

3) Spośród wyrazów wskazujących

najczęściej jest używany zaimek

osobowy „ja” i dzierżawczy „mój”,

ponieważ mają one dla dziecka

konkretne znaczenie. Duże trudności

występują podczas użycia zaimków,

takich jak: „on”, „ty”.

4) Ponieważ wypowiedzi dzieci są

przeważnie zdaniami prostymi,

dlatego spójniki są używane

sporadycznie.

5) Wśród partykuł najczęściej są

używane dwie: „nie”, „czy”.

6) Geppert (1968) przedstawiła

charakterystyczne trudności w

prawidłowym opanowaniu

przyimków.

Stwierdziła ona, że badane dzieci:

- prawie nie uwzględniają przyimka w zdaniu;
- rozumieją niektóre przyimki tylko w konkretnym

znaczeniu, np. koło, pod;

- nadają przyimkom znaczenie rzeczownikowe;
- ujmują przyimki w znaczeniu przysłówków;
- mają trudności w różnicowaniu znaczenia

przyimków podobnych graficznie i bliskich

semantycznie (na, nad);

- mają problemy z ujmowaniem przyimka jako

określenia stosunku między dwoma

przedmiotami; ujmują go jako znak stosunku

między sobą a danym przedmiotem;

- nie rozumieją abstrakcyjnego znaczenia

przyimków, używając ich w znaczeniu

przestrzennym (zanosić – przynosić – podnosić).

• Omówione trudności w opanowaniu

zasobu leksykalnego przez dzieci z

uszkodzonym słuchem potwierdzają

liczne badania. J. Baran (1981)

wykazała, że dzieci z klasy IV szkoły

podstawowej specjalnej osiągają

słabe wyniki w opanowaniu języka. W

próbie 10 000 wyrazów liczba

znanych haseł nie przekroczyła 12%.

• Potwierdza to dysproporcje w

opanowaniu przez dzieci

poszczególnych części mowy na

niekorzyść zaimków, przyimków,

spójników, przysłówków.

• Również badania Z. M. Kurkowskiego

(1996) dowiodły, że istnieją znaczne

zróżnicowania w opanowaniu

słownictwa przez sześcioletnie dzieci

z uszkodzonym narządem słuchu.

Wykazały one, że 11,5% dzieci nie

używało w ogóle słów, a 7,7%

wypowiadało tylko formy cząstkowe

wyrazów lub leksemy ekspresywno-

onomatopeiczne.

• Z.M. Kurkowski twierdzi, że żadne z

badanych dzieci nie osiągnęło zasobu

słownictwa biernego i czynnego

charakterystycznego dla

sześciolatka, a większość dzieci

opanowała poziom rozwoju mowy

trzylatka.