Żywienie kliniczne

rok III semestr V

Wykład 1

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

1. Zdrowie jamy ustnej jest związane z

ogólnym stanem zdrowia człowieka

2. Związek ze wszystkimi narządami i

tkankami ustroju

3. Jama ustna i narząd żucia: szczęki,

żuchwa, układ mięśniowy, staw
skroniowo żuchwowy, zęby,
przyzębie, błona śluzowa jamy ustnej

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Zmiany o charakterze morfologicznym i

czynnościowym

• Zaburzenia rozwoju narządów jamy ustnej w

okresie płodowym np. choroby wirusowe (grypa,

różyczka), trucizny (alkohol, nikotyna), działanie

leków, niedobory w odżywianiu, energia

promienista.

• Wady wrodzone: dystrofie kostne, zaburzenia

rozwoju szczęki i żuchwy ( rozszczepy warg i

podniebienia), zaburzenia twarzowo szczękowo

zgryzowe ( progenia, mikrogenia, prognacja,

mikrognacja, nadgryz), zaburzenia zębowe (

anodoncja, hipodoncja, zęby nadliczbowe)

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Dysfunkcje: zaburzenia karmienia,

żucia, połykania, mowy, oddychania)

• Parafunkcje: stereotypyruchowe:

ssanie palca, ogryzania paznokci,
ołówków, nawyki mięśni mimicznych

• Próchnica: przedwczesna utrata

zębów mlecznych i stałych, choroby
przyzębia

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Mineralizacja zębów w połowie ciąży,

odpowiednie żywienie: wapń, fosfor, żelazo,
pełnowartościowe białka, witaminy gł D,A,C

• Nadmierna ilość węglowodanów szkliwo

mało odporne na działanie czynników
kariogennych

• Karmienie naturalne: prawidłowy rozwój

szczęk, zapobieganie wadom zgryzu,
ograniczenie zapadalności na próchnicę

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Karmienie sztuczne i pojenie napojami

słodzonymi: próchnica butelkowa

• Większość chorób jamy ustnej jest

następstwem chorób

ogólnoustrojowych: przebarwienia

dziąseł w zatruciach solami metali

ciężkich, zanik brodawek języka i

zapalenia kątów ust w niedoborach

pokarmowych, suchość jamy ustnej

w cukrzycy

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Rola śliny
• mucyny, immunoglobuliny (A), białka

obronne, enzymy biorące udział w reakcjach

obronnych: peroksydaza, sialoferyna, lizozym

• Leukocyty
• Działanie obronne, trawiące i wiążące związki

mineralne

• Wpływ na gojenie ram w zakresie jamy ustnej
• Kserostomia, brak wydzielania śliny

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Urazy jamy ustnej: ostre brzegi zębów,

korzeni, nieprawidłowych uzupełnień.

Odleżyny np. od protez zębowych

• Narażanie na podrażnienia chemiczne,

termiczne (zbyt gorące posiłki, zbyt

ostre)

• Siedlisko drobnoustrojów: saprofity i

drobnoustroje chorobotwórcze. 1 ml

śliny 20-400 mnl drobnoustrojów.

Równowaga czynnościowa i jakościowa

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Próchnica Caries dentium
• 9 na 10 dorosłych
• Jest to bakteryjna choroba twardych

tkanek zęba, demineralizacja substancji
nieorganicznej, rozkład substancji
organicznej

• Paciorkowce próchniczo twórcze

,streptokoki, actinomyces, pałeczki
kwasu mlekowego

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

Bakterie próchnicotwórcze:
- Wytwarzają kwasy
- Obniżają pH na powierzchni szkliwa
- Utrzymują się w środowisku kwaśnym
- Trwale przywierają do gładkiej

powierzchni

- Wytwarzają nierozpuszczalne

polisacharydy odporne na działanie śliny i
płynów

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Zmiany morfologiczne i biochemiczne

szkliwa

• Zależność od struktury i składu

chemicznego tkanek twardych,

środowiska jamy ustnej i diety

• Kluczowa rola węglowodanów

dostarczanych z dietą

• Płatka nazębna z bakterii, usunięcie

mechaniczne

• Zapalenie dziąseł, choroby przyzębia

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Liczne ekstrakcje zębów w przebiegu

próchnicy- upośledzenie rozdrabniania

pokarmów, choroby przewodu pokarmowego

• Spadek pH sprzyja rozwojowi płytki

nazębnej: soki owocowe, słodzone napoje

• Węglowodany : wiele badań

epidemiologicznych, sacharoza i skrobia

najbardziej próchnicogenne, mniej fruktowa i

glukoza

• Choroba społeczna łatwa do wyeliminowania,

rola fluoru

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Znaczne ograniczenie spożycia cukru:

częstość i rodzaj spożywanych
węglowodanów, poszukiwanie innych
substancji o słodkim smaku
( aspartam- 2aminokwasy)

• Skuteczna higiena jamy ustnej
• Stosowanie endo i egzogennie

związków fluoru(woda pitna, Wrocław,
sól, mleko dla dzieci)

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Choroby przyzębia: proces zapalny dziąsła,

ozębnej, cementu korzeniowego i wyrostka
zębodołowego

• 80% dorosłych zgłaszających się do

dentysty

• Ropnie przyzębne, utrata zębów. Ból

tkliwość dziąseł, zapach z jamy ustnej,
zagrożenie dla zdrowia( zapalenia
wsierdzia, mózgu, uogólniona bakteriemia)

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Zaburzenia prawidłowego odżywiania się
• Unikanie potraw twardych, które

umożliwiają naturalne oczyszczanie

zębów, pobudzają wydzielanie śliny i

powodują prawidłowe ukrwienie tkanek i

fizjologiczne śćieranie się zębów

• Pokarmy o odpowiedniej ilości białka,

soli mineralnych i witamin

• Ograniczenie nadmiernego spożywania

białka zwierzęcego, alkoholu i używek

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

Choroby błon śluzowych

• Zmiany w przebiegu alergii pokarmowych

• Zmiany zanikowe w niedoborach pokarmowych,

niedobór bądź brak niezbędnych składników,

niedobory ilościowe i energetyczne.

Ograniczenie czynności gruczołów wydzielania

wewnętrznego

• Niedobory żywieniowe u pacjentów po urazach

kości szczęk. Długotrwała dieta płynna, duże

ubytki masy ciała.

• Leki hamujące syntezę witamin

• Grzybica jamy ustnej

• Zatrucia solami metali ciężkich

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

Niedobory witaminowe. W odosobnieniu rzadko

• B2, łącznie z niedoborem białek wit B1 i PP –

wygładzenie zaczerwienienie języka, utrata

brodawek języka, owrzodzenia, zapalenie kątów

ust, pęknięcia warg, łuszczenie czerwieni wargowej

• PP – pelagra, zmiany na języku, zaczerwieniony,

obrzękły, bolesny, pokryty nalotem. Infekcje,

niedokrwistość, inne niedobory

• Niedobór Fe, w przebiegu innych chorób: zapalenie

kącików ust, zanikowa zapalenie języka, pieczenie

• Zmiany zanikowe w zespołach przebiegających z

zaburzeniem wydzielania śliny ( zespół Sjogrena,

cukrzyca)

Żywienie w chorobach jamy

ustnej

• Leczenie zmian chorobowych tkanek jamy

ustnej we wszystkich przypadkach powinno
być wspomagane dobrze zaplanowana dietą

• Ma to szczególne znaczenie w próchnicy

gdzie udokumentowano niekorzystny wpływ
niskiego pH . Właściwa dieta ( białka, wapń,
witaminy) sprzyja również leczeniu chorób
przyzębia a także opóźnia zmiany zanikowe
błony śluzowej jamy ustnej w procesie
starzenia sie

Żywienie w wybranych

chorobach przewodu

pokarmowego

Nietolerancja laktozy
• Dwucukier występujący w mleku
• Laktaza enzym rozkładający laktozę do

glukozy i galaktozy

• Biegunka, wzdęcia, kurczowe bóle brzucha.

Objawy te są związane z wewnątrzjelitowej

fermentacji niestrawionej laktozy oraz z jego

hiperosmolarności.

• Minimalne ilości są tolerowane a

indywidualna granica tolerancji jest zmienna

• Test tolerancji laktozy

Żywienie w wybranych

chorobach przewodu

pokarmowego

• Wyłączenie laktozy z diety ( produkty

mleczne, mleko pełne, mleko
odtłuszczone, mleko w proszku,
skondensowane, śmietany, lody, białe
sosy)

• Produkty zalecane: ryby, drób, mięso,

pieczywo, płatki owsiane, owoce
warzywa, desery bez mleka, zupy na
bazie bulionu, rosołu, twarogi i jogurty

Żywienie w wybranych

chorobach przewodu

pokarmowego

Test tolerancji laktozy:
• Badanie zmian stężenia glukozy we krwi po

doustnym podaniu 50g laktazy ( norma to
wzrost o minimum 20 mg/dl

• Test oddechowy – wykrywanie wodoru

powstającego w wyniku fermentacji
niestrawionej laktozy w powietrzu
wydychanym

• Oznaczanie laktazy w bioptacie śluzówki

jelita cienkiego

Żywienie w wybranych

chorobach przewodu

pokarmowego

Wrodzony niedobór laktazy występuje u około
10% populacji europejskiej, 75% ludności czarnej
USA, 90% ludności Azji
Wtórna postać niedoboru laktazy: zespół
krótkiego jelita, sprue, po radio i chemioterapii
Stopniowe wzbogacanie diety w laktozę
doprowadza do wytworzenia jej tolerancji

Żywienie w wybranych

chorobach przewodu

pokarmowego

Leczenie :

- Dieta ubogolaktozowa, ryzyko niedoborów
innych składników pokarmowych ( wapń, witaminy

rozpuszczalne w tłuszczach )

- Błędne utożsamianie diety z bezmleczną, jogurty z

żywymi kulturami bakterii mają aktywność laktazy

- Środek spożywczy ubogolaktozowy poniżej 2g

laktozy w jednej porcji

- Mleko bezlaktozowe, preparaty laktazy,

zmniejszenie jednorazowej dawki laktozy, większa

ilość posiłków

- Profilaktyka osteoporozy suplementacja wapniem i

witaminą D3

Żywienie w wybranych chorobach przewodu

pokarmowego

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy:

-

Dieta nie jest czynnikiem terapeutycznym

-

Wspomaga leczenie farmakologiczne

-

Łagodzi objawy choroby

-

Utrzymanie zapotrzebowania w podstawowe składniki
pokarmowe

-

Unikanie potraw produktów i napojów nadmiernie
pobudzających wydzielanie żołądkowe: kawa, alkohol,
napoje gazowane, potrawy smażone, pieczone,
wędzone, herbata, wywary z mięsa, buliony, rosoły,
surowe warzywa, bogatobłonnikowe, tłuste, z dużą
ilością cukrów prostych

Żywienie w wybranych chorobach przewodu

pokarmowego

• Posiłki małe objętościowo, częściej niż

trzy razy dziennie. Do dyskusji ?

• Potrawy gotowane, duszone, mleczne,

sery chude mięsa, pieczywo pszenne,
ciasta drożdżowe, warzywa gotowane,
dojrzałe owoce cytrusowe, jabłka i
banany

• Szczególnie zalecane: marchew,

ziemniaki, buraki , sałata

Żywienie w wybranych chorobach przewodu

pokarmowego

Żywienie osób po resekcji żołądka
• Ograniczenie objętości i działania osmotycznego posiłków

( zapobiegania rozdęcia jelita i hipoglikemii)

• Ograniczenie podaży jedno i dwucukrów. Bezpośrednio po

resekcji unikanie podaże cukrów prostych, miodu i pokarmów
słodkich

• Ograniczenie objętości płynów spożywanych jednorazowo. 30-

60 mi nut przed posiłkiem lub po posiłku, opóźnienie opróżniania
żołądkowego ( roztwory hipertoniczne )

• Ocena tolerancji laktozy
• Spożywanie powoli z dokładnym żuciem
• Ocena tolerancji posiłków, stopniowa liberalizacja diety
• Uwzględnienie terapii żywieniowej u osób z zaburzeniami

wchłaniania

Żywienie w wybranych chorobach przewodu

pokarmowego

Zaburzenia opróżniania żołądkowego
• Modyfikacja składu, konsystencji, objętości

i częstości posiłków

• Posiłki małej objętości, płynne i papkowate
• Indywidualna tolerancja spożywanych

pokarmów

• Suplementacja witaminami, solami

mineralnymi i substratami
energetycznymi

Żywienie w wybranych chorobach przewodu

pokarmowego

• Zwężenie odźwiernika
• Zaburzenia czynności motorycznej żołądka :

nudności, wymioty, uczucie sytości, bóle

• Utrata masy ciała, bezoary
• Gastropareza: kwasica metaboliczna,

zaburzenia elektrolitowe, niewyrównana
cukrzyca, stany pooperacyjne, infekcje,
choroby endokrynologiczne, neurologiczne,
układowe, choroba refluksowa

• Leczenie choroby podstawowej

Żywienie w wybranych chorobach przewodu

pokarmowego

Leczenie dietetyczne gastroparezy, wymaga
znajomości następujących faktów:
- Najszybciej żołądek opuszczają płyny
- Pokarmy stałe wymagają ograniczenia

objętości i zmiany konsystencji

- Płyny w wysokiej osmolarności spowalniają

perystaltykę w porównaniu z płynami
izotonicznymi

- Najbardziej spowalniają perystaltykę tłuszcze

Żywienie w wybranych chorobach przewodu

pokarmowego

• Eliminacja czynników spowalniających

perystaltykę np. leków

• Leczenie chorób podstawowych np. cukrzycy
• Stosowanie leków prokinetycznych
• Dieta: posiłki małe objętościowo, częste,

papkowate, z miękkich potraw, o małej
zawartości tłuszczu

• Diety monomeryczne ( hiperosmolarność)
• Żywienie enteralne w wykorzystaniem pomp

podaż pokarmu za więzadło Treitza