TKANKI ZWIERZĘCE

Organizm człowieka składa się z ponad

100

bilionów

komórek zróżnicowanych pod względem

budowy i funkcji na około

200 rodzajów

.

TKANKA

(textus, histus) – zespół komórek

pełniących wyspecjalizowane funkcje, oraz
wytwarzana przez nie istota międzykomórkowa

NARZĄD

– kilka tkanek zajmujących wspólne

terytorium i pełniących skoordynowane funkcje
-

zrąb

– tkanka podtrzymująca i odżywiająca komórki

(najczęściej tkanka łączna właściwa, w grasicy – nabłonkowa, w OUN –
glejowa)

-

miąższ

– zespoły komórek i ich istota

międzykomórkowa pełniące swoiste dla narządu
funkcje

Pochodzenie tkanek

LISTEK

zarodkowy

TKANKA

EKTODERM
A

ENDODERM
A

MEZODERM
A

NABŁONKOWA

MIĘŚNIOWA

ŁĄCZNA

NERWOWA

Tkanka nabłonkowa

• Stanowi ok. 60% wszystkich komórek organizmu

• Główna masę stanowią komórki, istota

międzykomórkowa bardzo skąpa

• Jest zróżnicowana na nabłonki

pokrywające

(=

wyścielające

) i

gruczołowe

• Kształty komórek wielokątne

(3-10 kątów, większość 6-kątne)

• W komórkach tonofilamenty keratynowe

• Pochodzenie ze wszystkich listków zarodkowych

mezodermalny nabłonek wyścieląjący naczynia krwionośne

–

śródbłonek,

wyścielający jamy ciała (opłucna, otrzewna, osierdzie) –

nabłonek

surowiczy,

ektodermalny wyścielajacy jamy OUN -

ependyma

Funkcje nabłonków

•

Mechaniczna ochrona

tkanek leżących pod

nabłonkiem

•

Izolowanie

różnych środowisk od siebie, dzięki

czemu zachowane są różnice chemiczne i fizyczne
między tymi środowiskami

•Wchłanianie

(absorpcja) różnych związków

chemicznych (podstawa procesów odżywiania i
wymiany gazowej)

•Wydzielenie

(sekrecja) licznych związków

chemicznych wytwarzanych lub modyfikowanych w
komórkach nabłonkowych

Budowa nabłonków pokrywających

1. Leżą na

błonie podstawnej

, za pomocą której

łączą się z podłożem mechanicznie,transportują
substancje odżywcze i metabolity, zachowują kształt
komórek

2. Struktura wolnej powierzchni komórek:

glikokaliks

mikrokosmki

– wypustki cytoplazmatyczne (dł.

0,5-1,0 μm, szer. ok. 0,1 μm) w liczbie 3 tys./1
kom., zwiększające powierzchnię chłonną

•

rzęski

–

(dł. 5-10 μm, szer. 0,2

μm)

- do 300/1 kom., otoczone

błoną komórkową, zawieraja cytozol i aparat
ruchowy - aksonema (9 par + 2 mikrotubule)
zbudowany z

dyneiny i neksyny

, połączony z

ciałkiem podstawowym (kinetosomem); wykonują
ok. 20 ruchów/min. Rzęski mogą być nieruchome
(

stereocilia

) lub obdarzone zdolnością ruchu

(

kinetocilia

).

(Ruch rzęsek utrzymuje się po śmierci organizmu 50-70

godz., a w jamie nosa do 140 godz.)

3. Struktura bocznych powierzchni komórek –

połączenia:

-

zamykające

– w nabłonkach resorpcyjnych; w

wierzchołkowych częściach i wzdłuż obwodu komórek;
nieprzepuszczalne dla jonów i cząsteczek

(np. w nabłonku

pęcherza moczowego – zapobiegają ucieczce wody tkankowej do
hipertonicznego moczu)

-

zwierające

– oporne na rozrywanie (w naskórku, nabłonku

pochwy, szyjki macicy); występują jako:

•

obwódki zwierające

– między błonami występuje

glikoproteina- kadheryna

•

desmosomy

(plamki zwierające) – „nity” spajające

komórki, między komórkami zawierają desmogleinę i
desmoplakinę, od strony cytozolu przyłączają się
tonofilamenty

•

hemidesmosomy

– na powierzchniach podstawnych,

łączą się z błona podstawną, są krążkami zagęszczonej
cytoplazmy połączonymi z tonofilamentami

Klasyfikacja nabłonków

Wg kształtu komórek:
•

nabłonek płaski

–

komórki wydłużone, leżące równolegle do

powierzchni

•

nabłonek sześcienny

–

komórki na przekroju +- kwadratowe

•

nabłonek walcowaty (cylindryczny)

–

komórki

wydłużone, leżą prostopadle do powierzchni

Wg liczby warstw:
•

jednowarstwowy

•

wielowarstwowy

(nazwa wynika z kształtu powierzchniowej warstwy

komórek)

Rodzaje nabłonków i ich funkcje

jednowarstwowy

płaski

filtracja, dializa,
transport

gazów,
transcytoza

pokrywa kłębuszki
nerkowe, wyściela

naczynia krwionośne i
jamy ciała, buduje
pęcherzyki płucne

jednowarstwowy

sześcienny

wydzielanie,
czynny
transport jonów

części wydzielnicze
gruczołów, kanaliki
nerkowe

jednowarstwowy

walcowaty

wchłanianie i
wydzielanie

wyściela przewód
pokarmowy od żołądka
do odbytu

wielorzędowy

ochrona,

transport

przewody oddechowe,

przewód najądrza,
jajowód

Rodzaje nabłonków i ich funkcje (c.d.)

wielowarstwowy

płaski

oddziela tkankę
łączną od

środowiska
zewnętrznego

pokrywa ciało, wyściela
jamę ustną, przełyk,

odbyt

wielowarstwowy

walcowaty

ochrona

wyściela duże
przewody
wyprowadzające

gruczołów ślinowych,
odcinki cewki
moczowej, pokrywa
błonę śluzową spojówki

przejściowy –

wielowarstwowy

sześcienny

(zmienna grubość

zależna od stopnia

wypełnienia pęcherza)

ochrona,
zabezpiecza

przed ubytkiem
wody

wyściela pęcherz
moczowy i przewody

wyprowadzające mocz

Tkanka łączna

Funkcje:

• tworzy zrąb narządów, nadaje im kształt

• stanowi ochronę mechaniczną dla innych tkanek

• transportuje substancje odżywcze i produkty
metabolizmu

• broni organizm przed czynnikami zewnętrznymi
(cząsteczki chemiczne, wirusy, bakterie, inne obce
komórki)

Tkanka
łączna

komórki

istota
międzykomórkowa

włókna

istota
podstawowa

kolagenowe

siateczkowe

sprężyste

fibroblasty
histiocyty
tuczne
plazmocyty
komórki napływowe

ISTOTA PODSTAWOWA

– bezpostaciowa, postać żelu; podtrzymuje komórki,
włókna

– skład: woda, glikozaminoglikany

(wypełniają

przestrzenie istoty międzykomórkowej, tworzą podłoże dla ruchu
komórek)

,

glikoproteiny

(rola w przyleganiu komórek do podłoża)

– stałe krążenie płynu tkankowego (przesącz osocza)

WŁÓKNA KOLAGENOWE

(klejodajne, białe)

– wytwarzane przez fibroblasty,

chondroblasty,

osteoblasty,

hepatocyty,komórki mięśni gładkich

– zbudowane z kolagenu

(makrocząsteczka - helisa z 3

łańcuchów – tropokolagen, szer. 1,5 nm, dł. 280 nm,

istnieje

ok. 25 rodzajów kolagenu

(najczęstsze: kolagen

typu I – (90%), II, III, IV,V, VI, VII, XI i XII)

– bardzo odporne na rozciąganie

(ulegają zerwaniu przy

sile kilkuset kg/cm

2

)

– odnowa kolagenu jest powolna

WŁÓKNA SIATECZKOWE

(argentofilne,

retikulinowe)

– włókienka zbudowane z kolagenu typu III
– wiązki grubości 0,5 – 2,0 μm
– oplatają naczynia krwionośne, włókna mięśniowe,
włókna nerwowe
– wchodzą w skład błon podstawnych

WŁÓKNA SPRĘŻYSTE

(elastyczne, żółte)

– średnica 0,2 – 1,0 μm, rozgałęzione, tworzą sieć
– podatne na rozciąganie

(pękają po przekroczeniu 150%

długości)

– występują w naczyniach krwionośnych, skórze,

więzadłach

– zbudowane z glikoproteiny elastyny i włókienek

białkowych mikrofibryliny

KOMÓRKI TKANKI ŁĄCZNEJ WŁAŚCIWEJ

FIBROBLASTY

(starsze – fibrocyty) – najliczniejsze,

osiadłe, wytwarzają włókna i proteoglikany, kształt
wrzecionowaty z wypustkami, jednojądrowe z jąderkim,
wydzielają enzymy – kolagenazę i stromelizynę,
odmiany fibroblastów to miofibroblasty (w naczyniach
krwionośnych) i melanofory (zawieraja melaninę)

HISTIOCYTY

– makrofagi, powstają w szpiku

kostnym, do krwi przechodzą jako monocyty,
po kilku dniach dostają się do tkanki łącznej
właściwej gdzie dojrzewają jako histiocyty,
występują we wszystkich narządach, na
powierzchni błony mają receptory wiążące
białka drobnoustrojów

KOMÓRKI TKANKI ŁĄCZNEJ WŁAŚCIWEJ

KOMÓRKI TUCZNE

(mastocyty, labrocyty) – w

cytoplaźmie liczne ziarnistości otoczone błoną,
zawierające substancje czynne, m.in.:

• heparynę

(działanie przeciwzakrzepowe)

• histaminę

(rozszerza naczynia, zwiększa ich przepuszczalność,

objawy alergii)

• czynnik martwicy nowotworów

(obrona przed

bakteriami,

pasożytami)

• czynnik aktywujący płytki krwi

PLAZMOCYTY

– powstają z

limfocytów B, najliczniejsze w
miejscach kontaktu z bakteriami,
syntetyzują immunoglobuliny

KOMÓRKI TKANKI ŁĄCZNEJ
WŁAŚCIWEJ

KOMÓRKI NAPŁYWOWE

(limfocyty, granulocyty) –

powstają w szpiku, wędrują do krwi (na kilka dni – kilka
m-cy), potem do tkanki łącznej,najliczniej w stanach
zapalnych

(obojętnochłonne),

alergiach i chorobach

pasożytniczych

(kwasochłonne)

ODNOWA KOMÓREK – w szpiku kostnym, niektóre
w tkance łącznej z komórek macierzystych
mezenchymalnych; tylko fibroblasty dzielą się in situ.

RODZAJE TKANKI ŁĄCZNEJ

Właściwa

luźna

wypełnia przestrzenie,
warstwa brodawkowata

skóry, tkanka podskórna,
błony śluzowe i surowicze

luźna konsystencja,
umożliwia ruchomość

narządów

Właściwa

zbita

warstwa siateczkowata
skóry, torebki narządów,
ścięgna, więzadła

dużo włókien, mało
istoty podstawowej i
komórek

Tłuszczo

wa

tkanka podskórna, wokół
serca, nerek, przestrzenie
między narządami

(K 20-

25%, M 15-20%

liczne komórki

(40-

100mld.),

mało istoty

międzykomórkowej,
rezerwuar

energetyczny

Tkanka tłuszczowa żółta
– komórki ściśle
przylegające do siebie,
pojedyncza kropla tłuszczu
w komórce; rola
energetyczna

Tkanka tłuszczowa brunatna – jako tkanka
podskórna okolicy międzyłopatkowej i szyi,
śródpiersia, okolicy nerek i tętnic brzusznych; w
komórkach liczne krople tłuszczu, odpowiada za
wytwarzanie ciepła

RODZAJE TKANKI CHRZĘSTNEJ

Chrzastk

a

szklista

powierzchnie stawowe,
części przymostkowe żeber,

tchawica, krtań, oskrzela

40% s.m.stanowią
włókienka

kolagenowe, liczne
chondrocyty

Chrzastk

a

sprężyst

a

małżowina uszna, zewn.
przewód słuchowy, trąbka
słuchowa, krtań, nagłośnia

włókna sprężyste,
mało włókienek
kolagenowych,
chondrocyty w

jamkach

Chrzastk

a

włóknist
a

połączenia ścięgien i
więzadeł z kośćmi, krążki
międzykręgowe,spojenie

łonowe

liczne włókna
kolagenowe w
pęczkach, mało

komórek

RODZAJE TKANKI KOSTNEJ

Grubowłóknist
a
(splotowata)

buduje kości w okresie

płodowym, u dorosłych –
przyczepy ścięgien,
wyrostki zębodołowe,
błędnik, szwy czaszki,

reperacja uszkodzeń

włókna kolagenowe w

grubych pęczkach, o
nieregularnym
ułożeniu

Drobnowłókni
sta
(blaszkowata)

• gąbczasta

• zbita

forma dojrzała; kości
długie i płaskie

nasady kości długich,

wypełnia kości płaskie

trzony kości długich, zew.

warstwy kości płaskich

blaszki kostne z poj.
włóknami
kolagenowymi

blaszki tworzą beleczki
– w jamkach osteocyty

osteon – 4-20 blaszek,
z kanalikami kostnymi,
kanał Haversa, jamki z

osteocytami

Komórki kostne:

Osteoblasty

– wytwarzają istotę międzykomórkową, chronią rozwijającą

się kość

Osteocyty

– osteoblasty otoczone zmineralizowaną substancją

międzykomórkową

Osteoklasty

– makrofagi, 5-10-jądrowe

Istota międzykomórkowa: osteoid (subst organiczna, oraz włókna
kolagenowe I) i minerał kości- hydroksyapatyt, bursztyt (postacie
fosforanów wapnia)

KREW

• stanowi ok. 8% masy ciała

• elementy komórkowe zajmują 45%, osocze 55%

• osocze: woda (90%), białka (6-8%) – albuminy,

globuliny, fibrynogen, sole nieorganiczne, tłuszcze,
hormony, aminokwasy

• elementy morfotyczne krwi

- erytrocyty

(transport gazów oddechowych)

- retikulocyty

(niedojrzałe erytrocyty)

- neutrofile

(fagocytoza bakterii, uwalnianie substancji

bakteriobójczych)

- eozynofile

(fagocytoza, w chorobach alergicznych,

robaczycach)

- bazofile

(wydzielają heparynę, histaminę, rozszerzają naczynia)

- limfocyty B

(synteza immunoglobulin),

T

(aktywacja

limfocytów B,T, niszczenie komórek zakażonych)

, NK

(niszczenie

komórek nowotworowych)

- monocyty

(fagocytoza)

- płytki krwi

(tworzą skrzep, aktywują trombokinazę)

Tkanka mięśniowa

poprzecznie prążkowana szkieletowa

•

komórki długie, cylindryczne (włókna), polikariocyty

otoczone blaszką podstawną

•siateczka sarkoplazmatyczna otacza miofibrylle
•komórki białe

(mało mioglobiny, cytochromu, sarkosomów, oddychanie

beztlenowe,skurcze szybkie, krótkotrwałe)

czerwone

(dużo mioglobiny,

oddychanie tlenowe, skurcze wolne, odporność na zmęczenie)

•powstają przez zlewanie się miotubul

(

w 4 tyg.rozwoju

zarodkowego)

•wzrost mięśni - zwiększanie liczby i masy miotubul

(najintensywniejszy przed urodzeniem, u chłopców do 16 r.ż. Wzrost liczby 14-
krotny, po 50 r.ż. spadek liczby komórek)

•regeneracja - macierzyste komórki mięśni

szkieletowych

(5%)

•kontrolowana przez SUN

poprzecznie prążkowana sercowa

• zbudowana z kardiomiocytów i istoty

miedzykomórkowej (tkanka łączna właściwa, blaszki
podstawne)

•kardiomiocyty powstają z mioblastów zawiązków

serca; mono- lub bikariocyty, jądra położone
centralnie

•komórki ułożone w szeregi, połączone wstawkami
•szeregi komórek rozgałęziają się
•miofibrylle zbudowane z sarkomerów, poprzeczne

prążkowanie

•od urodzenia do 30 r.ż. włókna grubieją, po 60 r.ż.

średnica stale maleje, brak zdolności regeneracji

•silne unaczynienie

(sieć naczyń włosowatych 2 X gęstsza niż w

szkieletowym)

•unerwienie przez AUN

mięśniowa gładka

• miocyty wrzecionowate, monokariocyty, jądro

położone centralnie

• rzadko ulegają podziałom – ograniczona

regeneracja

• w sarkoplaźmie miofilamenty,układ nie

uporządkowany

•silnie rozwinięta siateczka gładka, obecna też

szorstka

•występują pojedynczo, w małych grupach

(w gruczole

krokowym, kosmkach jelita)

lub tworzą duże mięśnie

(żołądka, macicy)

•skurcze kontrolowane przez AUN i hormonalnie

Tkanka nerwowa

• zbudowana z neuronów (neurocytów) i komórek

glejowych

• ogólna liczba neuronów u człowieka – 10 mld.
• neurogeneza w okresie embrionalnym

(po urodzeniu

komórki macierzyste w ependymie i w hipokampie)

• neurony 1-2 jądrowe, zdolne do odbioru i wysyłania

bodźców

• wypustki neuronów – dendryty i aksony
• w miejscach połączeń – synapsy chemiczne lub

elektryczne

• neuroglej – tworzy zrąb układu nerwowego,

wypełnia przestrzenie, transport do neuronów,
izolacja, ochrona

•mezoglej – pochodzenia łącznotkankowego,

makrofagi