Krajobraz wysokogórski

Krajobraz wysokogórski

Tatr

Tatr

Kontrola opanowania

Kontrola opanowania

materiału

materiału

Uczeń na ocenę

Dopuszczającą
(2)
Dostateczną
(3)
Dobrą (4)

Bardzo dobrą

(5)

.

Położenie Tatr

Położenie Tatr

Mapa topograficzna Tatr

Mapa topograficzna Tatr

Tatry na przedwojennej mapie topograficznej Wojskowego

Tatry na przedwojennej mapie topograficznej Wojskowego

Instytutu Geograficznego. Skala 1:100.000.

Instytutu Geograficznego. Skala 1:100.000.

Tatry

Tatry

– najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat

– najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat

(Karpaty Zachodnie).

(Karpaty Zachodnie).

1.

1.

Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego 175

Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego 175

km² (ok. 25%) leży w granicach Polski, ok. 610

km² (ok. 25%) leży w granicach Polski, ok. 610

km² (75%) na terytorium Słowacji. Długość Tatr

km² (75%) na terytorium Słowacji. Długość Tatr

wynosi w linii prostej 53 km, a ściśle wzdłuż

wynosi w linii prostej 53 km, a ściśle wzdłuż

grani 80 km.

grani 80 km.

2.

2.

Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na

Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na

ich obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego.

ich obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego.

3.

3.

Tatry dzielimy na:

Tatry dzielimy na:



Tatry Zachodnie – Grześ, Kasprowy Wierch,

Tatry Zachodnie – Grześ, Kasprowy Wierch,

Czerwone Wierchy, Ornak.

Czerwone Wierchy, Ornak.



Tatry Wschodnie:

Tatry Wschodnie:

–

Tatry Wysokie – Gerlach (2655 m n.p.m.), Rysy (2499 m

Tatry Wysokie – Gerlach (2655 m n.p.m.), Rysy (2499 m

n.p.m.; po stronie słowackiej 2503 m n.p.m.), Świnica,

n.p.m.; po stronie słowackiej 2503 m n.p.m.), Świnica,

Kościelec, Mnich, Granaty, Kozi Wierch

Kościelec, Mnich, Granaty, Kozi Wierch

–

Tatry Bielskie – Hawrań, Płaczliwa Skała, Murań

Tatry Bielskie – Hawrań, Płaczliwa Skała, Murań

(Słowacja).

(Słowacja).

Tatry zbudowane są z granitu.

Tatry zbudowane są z granitu.



Granit to często spotykana,

Granit to często spotykana,

lita, kwaśna skała magmowa.

lita, kwaśna skała magmowa.



W Polsce granity występują na

W Polsce granity występują na

powierzchni ziemi na Dolnym

powierzchni ziemi na Dolnym

Śląsku oraz w Tatrach.

Śląsku oraz w Tatrach.



Granit przybiera różne barwy,

Granit przybiera różne barwy,

takie jak szara, białoróżowa,

takie jak szara, białoróżowa,

zielona, czerwona i inne. Ze

zielona, czerwona i inne. Ze

względu na łatwość

względu na łatwość

otrzymania dużych bloków,

otrzymania dużych bloków,

cięcia i polerowania oraz

cięcia i polerowania oraz

bogatą i piękną kolorystykę

bogatą i piękną kolorystykę

używany jest w budownictwie

używany jest w budownictwie

jako kamień budowlany i

jako kamień budowlany i

dekoracyjny.

dekoracyjny.

GRANIT

GRANIT

Gerlach

Gerlach

- 2655 m n.p.m.

- 2655 m n.p.m.

Najwyższy szczyt Tatr, położony na Słowacji.

Najwyższy szczyt Tatr, położony na Słowacji.

Rysy

Rysy

- 2499 m.n.p.m.

- 2499 m.n.p.m.

Rysy - najwyższy szczyt Tatr polskich

Rysy - najwyższy szczyt Tatr polskich

i równocześnie najwyższy szczyt Polski.

i równocześnie najwyższy szczyt Polski.

Świnica

Świnica

- 2301 m n.p.m.

- 2301 m n.p.m.

Kominiarski Wierch

Kominiarski Wierch

-

-

1829 m

1829 m

n.p.m.

n.p.m.

Masyw górski dawniej nazywany

Masyw górski dawniej nazywany

Kominami Tylkowymi.

Kominami Tylkowymi.

Mięguszowiecki

Mięguszowiecki

Szczyt

Szczyt

2438 m n.p.m.

2438 m n.p.m.

Jest to drugi, co do

Jest to drugi, co do

wysokości szczyt w

wysokości szczyt w

Polsce.

Polsce.

Kościelec

Kościelec

-

-

2155 m n.p.m.

2155 m n.p.m.

Szczyt w Tatrach Wysokich.

Szczyt w Tatrach Wysokich.

Mnich

Mnich

2068 m n.p.m.

2068 m n.p.m.

Północno-wschodnia

Północno-wschodnia

ściana Mnicha.

ściana Mnicha.

Samotna turnia

Samotna turnia

Turnia

Turnia

- rodzaj

- rodzaj

skalistego, ostrego

skalistego, ostrego

szczytu lub skałki o

szczytu lub skałki o

stromych lub nawet

stromych lub nawet

pionowych ścianach.

pionowych ścianach.

Kasprowy Wierch -

Kasprowy Wierch -

1987 m

1987 m

n.p.m.

n.p.m.

Obserwatorium meteorologiczne.

Obserwatorium meteorologiczne.

Masyw górski w Tatrach Zachodnich

Masyw górski w Tatrach Zachodnich

o długości 2,7 km. Złożony jest z

o długości 2,7 km. Złożony jest z

trzech części:

trzech części:

–

Wielkiego Giewontu (1894 m n.p.m.)

Wielkiego Giewontu (1894 m n.p.m.)

–

Małego Giewontu (1728 m n.p.m.)

Małego Giewontu (1728 m n.p.m.)

–

Długiego Giewontu (1867 m n.p.m.).

Długiego Giewontu (1867 m n.p.m.).

Widok od strony północnej.

Widok od strony północnej.

Na Wielkim Giewoncie znajduje się

Na Wielkim Giewoncie znajduje się

15-metrowy żelazny krzyż, obiekt

15-metrowy żelazny krzyż, obiekt

pielgrzymek religijnych, ale również

pielgrzymek religijnych, ale również

niezwykle niebezpieczne miejsce.

niezwykle niebezpieczne miejsce.

W czasie burzy. 15 sierpnia 1937, podczas

W czasie burzy. 15 sierpnia 1937, podczas

procesji w Święto Wniebowzięcia NMP

procesji w Święto Wniebowzięcia NMP

zginęły tam, porażone piorunem

zginęły tam, porażone piorunem

4 osoby, 13 zostało ciężko rannych.

4 osoby, 13 zostało ciężko rannych.

Oficjalnie na Giewoncie w ciągu ostatnich

Oficjalnie na Giewoncie w ciągu ostatnich

95 lat zginęło 76 osób.

95 lat zginęło 76 osób.

Grześ

Grześ

- 1653 m n.p.m.

- 1653 m n.p.m.

Szczyt w Tatrach Zachodnich.

Szczyt w Tatrach Zachodnich.

Czerwone Wierchy

Czerwone Wierchy

Zespół

Zespół

czterech

czterech

szczytów

szczytów

znajdujących

znajdujących

się w ciągu

się w ciągu

głównego

głównego

grzbietu Tatr.

grzbietu Tatr.

Biegnie po

Biegnie po

nich granica

nich granica

słowacko-

słowacko-

polska.

polska.

Ornak

Ornak

– grzbiet górski

– grzbiet górski

o wysokości 1854 m n.p.m.

o wysokości 1854 m n.p.m.

Grzbiet górski

Grzbiet górski

- obszar położony wzdłuż linii

- obszar położony wzdłuż linii

grzbietowej łączący znaczące szczyty danego

grzbietowej łączący znaczące szczyty danego

pasma górskiego.

pasma górskiego.

Grań

Grań

- stromy i ostry grzbiet górski. Ostra

- stromy i ostry grzbiet górski. Ostra

krawędź utworzona przez stykające się

krawędź utworzona przez stykające się

zbocza.

zbocza.

Cyrk lodowcowy

Cyrk lodowcowy

Cyrk lodowcowy - półkoliste lub owalne zagłębienie otoczone z trzech stron

Cyrk lodowcowy - półkoliste lub owalne zagłębienie otoczone z trzech stron

stromymi stokami (ścianami), a z czwartej ryglem skalnym /

stromymi stokami (ścianami), a z czwartej ryglem skalnym /

wał z litej skały

wał z litej skały

/.

/.

Cyrk lodowcowy po rezygnacji lodowca ma najczęściej kształt misy i często

Cyrk lodowcowy po rezygnacji lodowca ma najczęściej kształt misy i często

zostaje zajęty przez

zostaje zajęty przez

jezioro cyrkowe.

jezioro cyrkowe.

Jezioro cyrkowe

Jezioro cyrkowe

Jezioro cyrkowe

Jezioro cyrkowe

- rodzaj jeziora polodowcowego, powstałego w

- rodzaj jeziora polodowcowego, powstałego w

obrębie kotła lodowcowego po ustąpieniu lodowca. Powstają z

obrębie kotła lodowcowego po ustąpieniu lodowca. Powstają z

wytopionych brył martwego lodu. Mają małą powierzchnię, owalny

wytopionych brył martwego lodu. Mają małą powierzchnię, owalny

kształt i strome brzegi.

kształt i strome brzegi.

Stawy tatrzańskie, z jednym wyjątkiem (Kras Cichy Stawek), są

Stawy tatrzańskie, z jednym wyjątkiem (Kras Cichy Stawek), są

pochodzenia polodowcowego.

pochodzenia polodowcowego.

Jeziora polskich Tatr zwane są tradycyjnie stawami.

Jeziora polskich Tatr zwane są tradycyjnie stawami.

W Tatrach występuje blisko 200 różnej wielkości stawów, począwszy

W Tatrach występuje blisko 200 różnej wielkości stawów, począwszy

od największego,

od największego,

Morskiego Oka

Morskiego Oka

(34,54 ha), poprzez

(34,54 ha), poprzez

porównywalnie duży

porównywalnie duży

Wielki Staw Polski

Wielki Staw Polski

,

,

do zupełnie maleńkich, jak

do zupełnie maleńkich, jak

Zadni Mnichowy Stawek

Zadni Mnichowy Stawek

(0,04 ha).

(0,04 ha).

Morskie Oko

Morskie Oko

Morskie Oko jest położone w Dolinie Rybiego Potoku

Morskie Oko jest położone w Dolinie Rybiego Potoku

na wysokości 1395 m n.p.m.

na wysokości 1395 m n.p.m.

Widok z Czarnego Stawu.

Widok z Czarnego Stawu.

Wielki Staw i Mały Staw

Wielki Staw i Mały Staw

Na pierwszym planie - Wielki Staw, za nim (po lewej) na zboczu Wyżnej Kopy – strażnicówka TPN

Na pierwszym planie - Wielki Staw, za nim (po lewej) na zboczu Wyżnej Kopy – strażnicówka TPN

nad Małym Stawem, dalej Przedni Staw i schronisko turystyczne, Niżna Kopa.

nad Małym Stawem, dalej Przedni Staw i schronisko turystyczne, Niżna Kopa.



Powierzchnia jeziora wynosi 34,1 ha głębokość 79,3 m.

Powierzchnia jeziora wynosi 34,1 ha głębokość 79,3 m.



Jest to najgłębsze i najdłuższe (998 m) jezioro w Tatrach.

Jest to najgłębsze i najdłuższe (998 m) jezioro w Tatrach.

Czarny Staw

Czarny Staw

To tatrzańskie jezioro położone jest w kotle polodowcowym

To tatrzańskie jezioro położone jest w kotle polodowcowym

na wysokości 1581 m n.p.m.

na wysokości 1581 m n.p.m.

Czarny Staw

Czarny Staw

Widok ze szlaku na Rysy.

Widok ze szlaku na Rysy.

Dolina Pięciu Stawów Polskich

Dolina Pięciu Stawów Polskich

Zwany także

Zwany także

Żabim Stawkiem.

Żabim Stawkiem.

Nad nim szczyty zamykające

Nad nim szczyty zamykające

Dolinę Gąsienicową: Świnica, Pośrednia Turnia, Skrajna Turnia.

Dolinę Gąsienicową: Świnica, Pośrednia Turnia, Skrajna Turnia.

W stawkach tych występują traszki: górska i karpacka oraz żaba trawna.

W stawkach tych występują traszki: górska i karpacka oraz żaba trawna.

Dolina

Dolina

Dolina – wklęsła forma

Dolina – wklęsła forma

terenu o wydłużonym

terenu o wydłużonym

kształcie otoczona

kształcie otoczona

ze wszystkich stron

ze wszystkich stron

wzniesieniami

wzniesieniami

i wyraźnie

i wyraźnie

wykształconym dnie,

wykształconym dnie,

najczęściej powstała

najczęściej powstała

w wyniku działalności

w wyniku działalności

rzek lub lodowców

rzek lub lodowców

.

.

Dolina lodowcowa

Dolina lodowcowa

Dolina

Dolina

Kościelisk

Kościelisk

a

a

Czarna Dolina Gąsienicowa

Czarna Dolina Gąsienicowa

Dolina Jaworzynka

Dolina Jaworzynka

Zniszczone erozją zbocza Skupniowego Upłazu

Zniszczone erozją zbocza Skupniowego Upłazu

znacznie już pokryły się roślinnością.

znacznie już pokryły się roślinnością.

Pusta Dolinka

Pusta Dolinka

Mała, boczna dolinka zawieszona nad Doliną Pięciu Stawów

Mała, boczna dolinka zawieszona nad Doliną Pięciu Stawów

w Tatrach Wysokich. Utworzona została przez kocioł polodowcowy.

w Tatrach Wysokich. Utworzona została przez kocioł polodowcowy.

Jaskinia

Jaskinia

Jaskinia to naturalna pusta przestrzeń

Jaskinia to naturalna pusta przestrzeń

w skale o rozmiarach umożliwiających

w skale o rozmiarach umożliwiających

jej penetrację przez człowieka.

jej penetrację przez człowieka.

Jaskinia Wielka Śnieżna

Jaskinia Wielka Śnieżna

Najgłębsza jaskinia w Polsce, głębokość 824 m

Najgłębsza jaskinia w Polsce, głębokość 824 m

i najdłuższa jaskinia w Polsce długość 22 km.

i najdłuższa jaskinia w Polsce długość 22 km.

Zbójnickie Okna

Zbójnickie Okna

Dwie jaskinie w wapiennych ścianach.

Dwie jaskinie w wapiennych ścianach.

Jaskini

Jaskini

a

a

Mroźna

Mroźna

Jaskinia Mroźna

Jaskinia Mroźna

– leży we wschodnim zboczu Doliny

– leży we wschodnim zboczu Doliny

Kościeliskiej Całkowita długość jaskini ok. 480 m.

Kościeliskiej Całkowita długość jaskini ok. 480 m.

Swoją nazwę zawdzięcza panującej wewnątrz stałej, niskiej

Swoją nazwę zawdzięcza panującej wewnątrz stałej, niskiej

temperaturze (6 stopni w skali Celsjusza).

temperaturze (6 stopni w skali Celsjusza).

Smocza Jama

Smocza Jama

Jaskinia w Tatrach Zachodnich, właściwie krótki,

Jaskinia w Tatrach Zachodnich, właściwie krótki,

stromy korytarz jaskiniowy przebijający skałę na wylot.

stromy korytarz jaskiniowy przebijający skałę na wylot.

Żleb, rynna korazyjna

Żleb, rynna korazyjna

Żleb wklęsła forma ukształtowania terenu

Żleb wklęsła forma ukształtowania terenu

górskiego.

górskiego.

Powstaje na skutek działalności żłobiącej

Powstaje na skutek działalności żłobiącej

zsuwającego się materiału skalnego,

zsuwającego się materiału skalnego,

wody opadowej i roztopowej, lawin

wody opadowej i roztopowej, lawin

kamienistych, a także lawin śnieżnych.

kamienistych, a także lawin śnieżnych.

Żlebami często

Żlebami często

spływają z gór

spływają z gór

potoki, spadają

potoki, spadają

kamienie,

kamienie,

schodzą lawiny.

schodzą lawiny.

W żlebach

W żlebach

zwykle też

zwykle też

najdłużej

najdłużej

zalega śnieg.

zalega śnieg.

Ślady po ski-alpinistach.

Ślady po ski-alpinistach.

Rynna w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich.

Rynna w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich.

Stożki piargowe

Stożki piargowe

Piargi

Piargi

, ogólna nazwa kamienistych

, ogólna nazwa kamienistych

usypisk, powstałych w efekcie

usypisk, powstałych w efekcie

gromadzenia się materiału

gromadzenia się materiału

odpadłego ze ścian skalnych. Piargi

odpadłego ze ścian skalnych. Piargi

stożki, hałdy i pokrywy usypiskowe.

stożki, hałdy i pokrywy usypiskowe.

Składają się ze żwiru, kamieni lub

Składają się ze żwiru, kamieni lub

wielkich bloków, pochodzące z

wielkich bloków, pochodzące z

obrywów skalnych.

obrywów skalnych.

Stożki piargowe

Stożki piargowe

Stożki piargowe

Stożki piargowe

: rozpościerają się u wylotu żlebów i są o różnych

: rozpościerają się u wylotu żlebów i są o różnych

rozmiarach, w zależności od wielkości obszaru dostarczającego

rozmiarach, w zależności od wielkości obszaru dostarczającego

okruchy. Ich wysokość w Tatrach wynosi od 50 do 260 m.

okruchy. Ich wysokość w Tatrach wynosi od 50 do 260 m.

Stożki piargowe powstałe z gruzu odpadłego

Stożki piargowe powstałe z gruzu odpadłego

od skał.

od skał.

Wodospad

Wodospad

–

–

swobodny, pionowy spadek wody rzecznej,

swobodny, pionowy spadek wody rzecznej,

spowodowany różnicą poziomów dna koryta rzeki lub potoku.

spowodowany różnicą poziomów dna koryta rzeki lub potoku.

Szereg wodospadów nazywa się kaskadą.

Szereg wodospadów nazywa się kaskadą.

Wodospady na Świecie

Wodospady na Świecie

Wodospad Niagara

Wodospad Niagara

Wodospad Wiktorii

Wodospad Wiktorii

Wodospad Glymur

Wodospad Glymur

Wielka Siklawa

Wielka Siklawa

Siklawa

Siklawa

– wodospad w Tatrach Wysokich spada dwoma lub trzema strugami

– wodospad w Tatrach Wysokich spada dwoma lub trzema strugami

(w zależności od wysokości poziomu wody w Wielkim Stawie). Wysokość progu ok. 64 - 70 m.

(w zależności od wysokości poziomu wody w Wielkim Stawie). Wysokość progu ok. 64 - 70 m.

Jest to największy (chociaż nie najwyższy) wodospad w Tatrach.

Jest to największy (chociaż nie najwyższy) wodospad w Tatrach.

Wodogrzmot

Wodogrzmot

y

y

Mickiewicza

Mickiewicza

Wodospady utworzone

Wodospady utworzone

z trzech większych

z trzech większych

i kilku mniejszych

i kilku mniejszych

kaskad (od 3 do 10 m).

kaskad (od 3 do 10 m).

Wodospady te nazwane

Wodospady te nazwane

zostały Wodogrzmotami

zostały Wodogrzmotami

z racji olbrzymiego

z racji olbrzymiego

huku jaki powoduje

huku jaki powoduje

spadająca nimi woda,

spadająca nimi woda,

zwłaszcza po dużych

zwłaszcza po dużych

opadach.

opadach.

Przełęcz

Przełęcz

Forma ukształtowania terenu,

Forma ukształtowania terenu,

wybitne, poprzeczne obniżenie w przebiegu grzbietu górskiego

wybitne, poprzeczne obniżenie w przebiegu grzbietu górskiego

lub grani między sąsiednimi szczytami.

lub grani między sąsiednimi szczytami.

Kozia

Kozia

Przełęcz

Przełęcz

.

.

Na skośnej

Na skośnej

półce

półce

w ścianie turyści.

w ścianie turyści.

Świnicka Przełęcz

Świnicka Przełęcz

-

-

2051 m

2051 m

n.p.m.

n.p.m.

Erozja spowodowana ruchem turystycznym.

Erozja spowodowana ruchem turystycznym.

.

.

Erozja na szczycie Rysów.

Erozja na szczycie Rysów.

Sprawdź, czy wiesz..

Sprawdź, czy wiesz..



Określ położenie Tatr w Polsce i

Określ położenie Tatr w Polsce i

wskaz je na mapie;

wskaz je na mapie;



Wymień główne cechy krajobrazu

Wymień główne cechy krajobrazu

TATR

TATR



Omów piętrowy układ roślinności w

Omów piętrowy układ roślinności w

Tatrach.

Tatrach.