Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

ZBIERANIE DANYCH

Możemy wyróżnić cztery podstawowe metody

zbierania danych:

- techniki obserwacyjne,
- badania sondażowe,
- wtórna analiza danych,
- badania jakościowe.
Jeśli to możliwe, badacze korzystają z techniki

triangulacji metod, tzn. stosują więcej niż jeden
sposób zbierania danych w celu weryfikacji
hipotez.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Triangulacja:
Metoda triangulacji pozwala badaczom

przezwyciężyć osobiste uprzedzenia i
ograniczenia wynikające z przyjęcia jednej
metodologii. Dzięki łączeniu różnych metod w
jednym badaniu badacze mogą częściowo
pokonać brak dokładności wynikający z
zastosowania jednej tylko metody i
przeprowadzania badań tylko przez jednego
badacza.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Sposoby zbierania danych:
1. Metody obserwacyjne:
- eksperyment laboratoryjny – jest to najbardziej

kontrolowana metoda zbierania danych w naukach
społecznych. Eksperyment laboratoryjny polega na
tworzeniu takich warunków sytuacji, które mogą być
regulowane przez badacza, tzn. na stworzeniu
kontrolowanej sytuacji badawczej. Warunki laboratoryjne
pozwalają na symulowanie określonych cech środowiska
naturalnego oraz na manipulowaniu jednym lub więcej
elementami (zmiennymi niezależnymi) po to, aby
obserwować powstały efekt (np. test Ascha).

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Eksperyment laboratoryjny oprócz zalet ma

również określone ograniczenia i są to:

- wskazówki sugerujące – zachodzą wówczas, gdy

osoba badana wie, że uczestniczy w
eksperymencie i stara się zareagować w sposób,
jakiego jej zdaniem eksperyment oczekuje,

- stronniczość eksperymentatora – występuje

wtedy, gdy eksperymentator niezamierzenie
przekazuje swoje oczekiwania osobom badanym,

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

- artefakty pomiarowe – stosowane procedury

pomiarowe mogą być dla badanych osób
źródłem wskazówek dotyczących tego, o co
właściwie chodzi w eksperymencie. Niektóre
instrumenty pomiarowe takie, jak arkusze
testowe czy kamera również mogą
uwrażliwiać osoby badane i spowodować
efekt stronniczości.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Druga z metod obserwacyjnych to:
- eksperyment terenowy – jest badaniem

prowadzonym w środowisku naturalnym, gdzie
badacz manipuluje jedną lub więcej zmiennymi
niezależnymi w warunkach, które są na tyle
kontrolowane, na ile pozwala sytuacja. W tym
eksperymencie zaletą jest fakt, że umożliwia
on badanie złożonych interakcji, procesów i
zmian w naturalnym środowisku. Wadą są
zagadnienia natury etycznej.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

2. Badania sondażowe:
Są sposobem zbierania danych wykorzystywane

w ramach nauk społecznych.

Badania sondażowe mogą przybierać formę:
- ankiety pocztowej,
- wywiadu bezpośredniego,
- wywiadu telefonicznego.
Badania te prowadzone są wówczas, gdy nie

możemy bezpośrednio zaobserwować pewnych

zjawisk, a pomóc nam mogą pytania

odtwarzające daną sytuację.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Ankieta

pocztowa

Jest to metoda

zbierania
danych bez
pośrednictwa
ankietera.

Zalety

Wady

1. Niski koszt (zwłaszcza, gdy

populacja rozproszona jest na

dużym obszarze

geograficznym).
2. Obniżenie błędu

stronniczości (indywidualne

cechy ankietera).
3. Większa anonimowość

(ważna zwłaszcza wtedy, gdy

pytania dotyczą drażliwych

kwestii).
4. Udzielanie przemyślanych

odpowiedzi i możliwość

konsultacji (gdy wymagane

jest korzystanie z

dokumentów).
5. Dostępność (rozproszenie

populacji badanych)

1. Wymaga prostych pytań

(muszą być zrozumiałe dla

każdego).
2. Brak możliwości

sondowania (odpowiedzi są

ostateczne, brak obserwacji

zachowań niewerbalnych).
3. Utrata kontroli nad tym,

kto udziela odpowiedzi (brak

pewności).
4. Niski odsetek odpowiedzi

(najpoważniejszy problem,

odsetek odpowiedzi w

granicach 20 – 40 %).

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Czynniki wpływające na odsetek odpowiedzi w ankiecie

pocztowej:

- sponsoring – legalność i sankcje,
- zachęcanie do odpowiadania – pomoc, nagroda,
- wygląd ankiety i sposoby jej wysyłania – wysoka jakość
papieru, kolorystyka,
- list towarzyszący – forma listu (formalny, osobisty),
- sposób wysyłania – zaadresowana koperta zwrotna,
- czas wysyłania – pora roku,
- metoda kompletnego planu – wygląd kopert, 1 strony
- dobór respondentów – cechy psychospołeczne

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Wywiad osobisty (bezpośredni)
Jest to sytuacja bezpośredniej

interpersonalnej reakcji, w której osoba
prowadząca wywiad zadaje respondentowi
pytania opracowane w taki sposób, aby
udzielone odpowiedzi pozostawały w związku
z hipotezą badawczą. Pytania, ich kolejność
czy sposób ich formułowania jest strukturą
kwestionariusza.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Wywiad osobisty występuje w trzech postaciach:
- według ustrukturowanego planu – brak

wskazówek od ankietera, określona kolejność
pytań dzięki temu otrzymujemy zróżnicowane
odpowiedzi,

- zogniskowany – pytania pomocnicze prowadzą

do celu (reakcje, emocje),

- nieukierunkowany – bez planu i kolejności

pytań, swobodny opis doświadczeń respondenta

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Zalety wywiadu

osobistego

Wady wywiadu osobistego

1. Elastyczność (swobodne

formułowanie pytań,
wyjaśnianie terminów,
szczegóły i dodatkowe
informacje).
2. Kontrolowanie sytuacji
(kolejność pytań, miejsce,
czas).
3. Wysoki odsetek
odpowiedzi (bezpośredni
kontakt, analfabetyzm, obcy

język).
4. Zbieranie dodatkowych
informacji (charakterystyka
osobowości i otoczenia,

emocje)

1. Wyższe koszty (szkolenie

ankieterów, wynagrodzenie,
koszty podróży).
2. Stronniczość

prowadzącego wywiad
(wskazówki ankietera).
3. Brak anonimowości
(poczucie zagrożenia lub

zastraszenia, zwłaszcza w
pytaniach osobistych)

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Wywiad telefoniczny

(sondaż telefoniczny)

Jest to paraosobista
metoda zbierania
danych w badaniach
sondażowych.

Zalety

Wady

1. Przeciętne koszty.
2. Szybkość dotarcia
do respondenta

(komputer do
kodowania danych).
3. Dotarcie do osób,

które nie chcą
kontaktu
bezpośredniego.

1. Możliwość
odmowy odpowiedzi
na drażliwe pytania.
2. Przerywanie
wywiadu.
3. Brak dodatkowych

informacji o
respondencie i jego
otoczeniu.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Konstruowanie kwestionariusza
Prawidłowe konstruowanie kwestionariusza

jest podstawowym zadaniem w badaniach
sondażowych, ze względu na ogromny wpływ
na życie i opinie ludzi.

Istotą wszystkich kwestionariuszy są pytania.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Pytania – podstawa kwestionariusza.
W kwestionariuszu cele badawcze

przekładane są na konkretne pytania.

Odpowiedzi na te pytania są źródłem danych,

wykorzystywanych do testowania hipotez

badawczych.

Pytanie musi motywować respondenta do

udzielania poszukiwanych informacji.

Podstawowe zagadnienia związane z

tworzeniem pytań dotyczą ich treści,

struktury, formatu czy kolejności.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Treść pytań:
- pytania dotyczące faktów (metryczkowe) –

zawierają obiektywne informacje uwzględniające
pochodzenie, środowisko lub nawyki respondenta.
Najbardziej popularne pytania metryczkowe
dotyczą danych demograficznych (płeć, wiek, stan
cywilny, dochody, wykształcenie); które są
podstawą różnic w zachowaniach lub postawach
respondentów.

Inne pytania metryczkowe dotyczą otoczenia

respondenta lub sposobu spędzania wolnego czasu.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

- pytania dotyczące subiektywnych

doświadczeń – dotyczą postaw, uczuć, opinii
czy wierzeń respondenta. Pytania te są
bardziej wrażliwe na zmiany słownictwa,
podkreślenia i ich kolejność. Częściowo jest
to wynikiem wielowymiarowości postaw (np.
pytania dotyczące aborcji).

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Rodzaje pytań:
- zamknięte – respondentowi przedstawia się

zbiór odpowiedzi, a jego zadaniem jest
wybranie tej, która odzwierciedla jego poglądy.

* zalety
- zadaje się je łatwo i szybko się na nie

odpowiada,

* wada
- możliwość zaistnienia stronniczości

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Przykład pytania zamkniętego:
- Proszę podać odpowiedź, która wskazuje na Pana(i) stopień

zadowolenia z życia rodzinnego:

1. Bardzo wysoki
2. Wysoki
3. Przeciętny
4. Niewielki
5. Niski
6. Bardzo niski
7. Nie wiem
8. Brak odpowiedzi

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

- otwarte – nie są wyposażone w żadną konkretną

odpowiedź, a to, co mówi respondent, jest w całości
zapisywane

* zalety:
- swobodne, spontaniczne odpowiedzi
- wypowiedzi własnym, zrozumiałym językiem
- możliwość nawiązania kontaktu z respondentem
* wady
- trudno się odpowiada (więcej czasu i przemyśleń)
- trudno się analizuje

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

- alternatywne – specjalny rodzaj pytań

zamkniętych, dotyczących tylko wybranych
grup respondentów. Podgrupa ta
wyodrębniona jest za pomocą pytania
filtrującego, kierującego podgrupę do
odpowiednich dla niej pytań przy pomocy
instrukcji lub uwagi przy wyznaczonych
pytaniach.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Format pytań
W badaniach stosuje się wiele technik w celu

nadania odpowiedniej struktury kategoriom
odpowiedzi w pytaniach zamkniętych.
Podstawowy format, to przedstawienie
możliwych odpowiedzi do wyboru.
Respondent może otoczyć odpowiedź
kółkiem, napisać numer, postawić krzyżyk
w odpowiednim kwadracie lub w pustym
miejscu obok.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Skalowanie – jednym z najczęściej

stosowanych formatów porządku pytań
wykorzystywanych w sondażach jest
format skali szacunkowej, która wyraża sądy
respondenta na dany temat.

Przykłady:
I. 1. Całkowicie się zgadzam, 2. Zgadzam się, 3. Nie mam zdania,
4. Nie zgadzam się, 5. Całkowicie się nie zgadzam
II. 1. Za mało, 2. Prawie dobrze, 3. Za dużo
III. 1. Więcej, 2. Tak samo, 3. Mniej

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Porządek pytań:
Po ustaleniu formatu pytań należy określić

ich porządek. Zazwyczaj stosuje się dwa
rodzaje schematów:

1. Strategia lejka – każde kolejne pytanie jest

powiązane z poprzednim, a jego zakres jest
coraz mniejszy. Strategia ta jest skuteczna,
jeżeli celem sondażu jest uzyskanie
szczegółowych odpowiedzi.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

2. Strategia odwróconego lejka – w tej

strategii pytania wąsko sformułowane
wyprzedzają pytania o szerokim zakresie. Na
pytania o wąskim zakresie jest łatwiej
odpowiedzieć. Strategia ta jest właściwa jeśli
zależy nam na uzyskaniu odpowiedzi
ogólnych.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

Błędy w konstrukcji kwestionariusza:
1. Słownictwo – musi być sensowne, jasno

sformułowane, o jednoznacznej interpretacji
oraz zrozumiałe dla przeciętnego szóstoklasisty.

2. Styl (schematyzacja) odpowiedzi –

schematyzacji unikamy zmieniając format
odpowiedzi lub umieszczając pytania dotyczące
jednego tematu w różnych miejscach
kwestionariusza, zamiast grupować je w
jednym miejscu.

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

3. Pytania sugerujące – są tak sformułowane, że

respondent odczytuje je jako wymagające określonej
odpowiedzi. Przykładem takich pytań są wszelkiego
rodzaju pytania zadawane w referendach.

4. Pytania zagrażające – są to pytania, które mogą

wywoływać u respondentów lęk czy zakłopotanie.
Tym samym trudno na nie odpowiadać. Dotyczą
najczęściej zachowań, uznawanych za naganne
społecznie. Mogą dotyczyć uprawiania hazardu,
alkoholizmu, narkomanii czy preferencji seksualnych

Metodologia Badań Naukowych

Metodologia Poznania Naukowego

5. Pytania o podwójnej treści – łączą ze sobą dwa

lub więcej pytań. Są one kłopotliwe dla
respondentów, którzy nie zgadzają się z częścią
odpowiedzi. Większość pytań zawierających
łącznik „i” to prawdopodobnie pytania o
podwójnej treści.

Przykład:
- Przemoc w rodzinie i AIDS to dwa największe problemy

występujące w USA:

1. Zgadzam się 2. To zależy
2. Nie zgadzam się 4. Całkowicie się nie zgadzam