ZARYS PATOMORFOLOGICZNY

WYBRANYCH ZATRUĆ

DEFINICJA TRUCIZNY

• Trucizna jest to związek, wprowadzany do

żywego organizmu z zewnątrz

• Jest to każdy związek chemiczny, po którego

podaży organizm biorący odpowiada odczynem
patologicznym, często kończącym się śmiercią

DEFINICJA ZATRUCIA

• Zatruciem nazywamy wchłonięcie związku

chemicznego i odczyn organizmu na jego
działanie

Ww. definicje podane za prof. T. Żulińskim

ze skryptu „Wybrane zagadnienia

z weterynarii sądowej”

DEFINICJA TRUCIZNY

• Trucizna jest to substancja, która wprowadzona

w niewielkich ilościach do organizmu dzięki
swoim właściwościom toksykodynamicznym
powoduje zaburzenie jego funkcji
fizjologicznych, które
w konsekwencji mogą doprowadzić do zgonu

Definicja ta pochodzi z książki „Ekspertyza sądowa”

pod red. J. Wójcikiewicza

POBIERANIE PRÓBEK

• Próbki należy pobierać, przechowywać

i transportować tak, żeby ich pochodzenie było
znane i możliwe do udowodnienia

• Należy do minimum ograniczać ilość osób,

stykających się z próbkami

POBIERANIE PRÓBEK

• Odpowiednie oznakowanie próbki: inicjały

pobierającego, kolejny numer, pełna data
(oznakowanie należy umieszczać np. na
butelce, nie na zakrętce)

• Dołączenie notatek, sporządzanych na bieżąco

i dokładniejszego opisu

POBIERANIE PRÓBEK

• Przed przesłaniem próbki należy telefonicznie

uprzedzić laboratorium o zawartości próbki oraz

o możliwości sprawy sądowej i opieczętowaniu
przesyłki

• Próbki należy opieczętować w sposób prosty

i skuteczny

POBIERANIE PRÓBEK

• Jeżeli sprawa ma trafić do sądu, można

podzielić próbkę na trzy części, jedną – wysłać
do badania, pozostałe dwie po opieczętowaniu –
zamrozić
i ewentualnie:

– udostępnić stronie przeciwnej

– przekazać do badań, gdyby wyniki badań

poprzednich różniły się między sobą

POBIERANIE PRÓBEK

• Powyższe uwagi, zaczerpnięte z książki A.

Campbell, M. Chapman -„Zatrucia u psów i
kotów”, mają charakter ogólny

• Należy rozważyć zasięgnięcie porady w

laboratorium, do którego wysyła się próbkę, w
prokuraturze,
u agenta ubezpieczeniowego, itp.

PAMIĘTAJMY !

Laboratoria

mogą tylko wtedy pracować skutecznie,

gdy otrzymują próbki wysokiej jakości,

dobrze zachowane i w wystarczającej

ilości,

którym towarzyszy pełna i dokładna

dokumentacja

(Lorgue et al.,

1996, str. 25)

ROLA WYWIADU W TOKSYKOZACH

• Data pojawienia się pierwszych przypadków i

ich ilość

• Objawy, miejsce ich wystąpienia

• Dane o ilości i rodzaju karmy oraz o sposobie

karmienia

• Wizja lokalna (jeśli jest to możliwe)

PODZIAŁ ZATRUĆ

• Ostre

• Podostre

• Przewlekłe

OBRAZ KLINICZNY

• Śmierć zwierzęcia może wystąpić tak szybko, że

zmiany kliniczne uchodzą uwagi właściciela czy
lekarza

• Przeciętny przebieg ostrej toksykozy trwa

ok. 48 godzin,

• ale np.

– śmierć po przyjęciu dawki śmiertelnej

alkaloidów może nastąpić w 15 – 30 min.

– a w zatruciu tlenkiem arsenu po 1 – 2

godzinach

OBRAZ KLINICZNY

• W ostrej toksykozie główne objawy dotyczą

układu nerwowego i przewodu pokarmowego

• Zazwyczaj brak jest podwyższonej temperatury

ciała, czasem następuje jej spadek poniżej
normy

OBRAZ KLINICZNY

• Toksykoza przewlekła następuje po wielokrotnie

przyjętych małych dawkach i polega na
działaniu kumulatywnym

• Objawy kliniczne bywają niewyraźne, z

przewagą zmian w przewodzie pokarmowym

OCENA TOKSYCZNOŚCI

• Dawka - w gramach, miligramach,

nanogramach na kilogram masy ciała

• Droga podania

• Częstość podania

• Czas narażenia

• Wraz ze wzrostem toksyczności substancji

obniża się dawka, która powoduje wystąpienie
objawów zatrucia

ROLA SEKCJI W ZATRUCIACH

• Sekcja sądowa może zawieść, szczególnie

w przypadkach śmierci nagłej, spowodowanej
np. alkaloidami (strychnina!)

• Podobnie trudne do oceny są przypadki, w

których użyty środek toksyczny ulega
szybkiemu rozkładowi w organizmie lub
szybkiemu wydaleniu

ROLA SEKCJI W ZATRUCIACH

• Najpewniejsze wyniki sekcji uzyskuje się

w przypadkach, w których obraz sekcji wskazuje
niezbicie na inną przyczynę śmierci, niż zatrucie

• Dlatego zazwyczaj konieczne jest wykonanie

badań histopatologicznych, toksykologicznych,
mikrobiologicznych, wirusologicznych, itp.

ROLA SEKCJI W ZATRUCIACH

• Sekcję należy przeprowadzić jak najszybciej po

śmierci zwierzęcia

• Protokół sekcji powinien być pełny, pisany

zwięźle
i jasno

• Powinien zawierać opis materiału pobranego do

dalszych badań i wzmiankę, komu je
przekazano

• Protokół winien być pisany na miejscu

dokonywanej sekcji i zaopatrzony podpisami
wszystkich członków komisji

ROLA SEKCJI W ZATRUCIACH

• Najdokładniejszej analizy wymaga przewód

pokarmowy i jego zawartość

• Po opisie otrzewnej i stopnia wypełnienia

żołądka badamy jego zawartość, stan
strawienia treści i zapach (można nakłuć
żołądek przed jego otworzeniem), np.

– cyjanowodór pachnie gorzkimi migdałami

– fosforek cynku i tlenek arsenu – czosnkiem

– zatruciu fosforem towarzyszą duszące dymy

ROLA SEKCJI W ZATRUCIACH

• Barwa treści może również sugerować użytą

truciznę, np.

– barwa niebieskawa – obecność siarczanu

miedzi;

– żółta – związków krezolu

• Cenne bywa znalezienie ciał obcych, np.

barwionych ziaren zbóż, igieł cisu

ROLA SEKCJI W ZATRUCIACH

• W badaniu sekcyjnym krwi ważna jest jej barwa,

krzepliwość, hemoliza

• Przy podejrzeniu zatrucia fluorem szczególną

uwagę należy poświęcić kośćcowi

PRZESYŁANIE MATERIAŁU DO

BADAŃ CHEMICZNYCH

• Małe zwierzęta przesyła się całe, nieotwierane,

w większej ilości egzemplarzy

• Wycinki narządów wewnętrznych dużych

zwierząt powinny ważyć 0,5 – 1,0 kg

• W przewodzie pokarmowym podwiązuje się

żołądek
i kawałki jelit wraz z zawartością, a ponadto
dołącza oddzielnie treść pokarmową

PRZESYŁANIE MATERIAŁU DO

BADAŃ CHEMICZNYCH

• Pęcherz moczowy podwiązuje się wraz z

zawartym
w nim moczem

• Przy podejrzeniu zatrucia talem czy arsenem

przesyła się do badania także sierść, pazury,
rogi

PRZESYŁANIE MATERIAŁU DO

BADAŃ CHEMICZNYCH

• Krew przesyła się przy podejrzeniu zatrucia

tlenkiem węgla, cyjanem, związkami azotu

• Mózg przy narkotykach

• Kości i zęby przy fluorze

• Mleko przy zatruciu arsenem, HCN, koniiną i

innych związkach wydalanych z mlekiem

PRZESYŁANIE MATERIAŁU DO

BADAŃ CHEMICZNYCH

• Ponadto załącza się próbki z otoczenia

zwierzęcia: karma, woda, ściółka, ziemia,
chemikalia, itp.

• Przy zatruciu pszczół najlepiej wysyłać do

badania całe rodziny – z bardzo dokładnym
opisem okoliczności ich śmierci,
tzn. miejsca, właściwości
tego miejsca, obecnych roślin
i stosowanych związków
chemicznych

BADANIA CHEMICZNE

• Dla rozpoznania zatrucia wynik powinien

pokrywać się z wynikami innych badań
(niewielkie ilości As, Fl, Cu, NO

2

mogą

występować w pokarmach normalnych albo są
skutkiem podawanych leków)

• Wynik ujemny nie wyklucza zatrucia, ponieważ

wiele związków szybko się rozkłada albo
ujawnia swą toksyczność dopiero w próbie
biologicznej lub analizie botanicznej

BADANIA CHEMICZNE

• Badania chemiczne są metodą pomocniczą, a

ich przydatność dla toczącej się sprawy sądowej
ocenia ostatecznie lekarz weterynarii,
opierający się na całości przeprowadzonych
badań

TRUCIZNY MINERALNE

• Pierwiastki chemiczne - czyste i w połączeniach,

uzyskanych syntetycznie i występujących
samorzutnie

• Toksyczność zależy od ilości i od warunków

działania oraz od odporności organizmu

ARSEN

• Zawarty bywa w środkach chwasto- i

owadobójczych, nawozach sztucznych

• Dawki śmiertelne arszeniku w gramach:

– drób

0,05 - 0,1

– pies

0,1 - 0,2

– świnia

0,5 - 1,0

– owca, koza1,0 - 1,5

– koń

10 - 15

– krowa

15 - 30

ARSEN

• Zatrucie ostre ujawnia się w kilka godzin po

przyjęciu (nawet 1 – 2 godz.)

• Objawy:

– wymioty u psa, kota i świni

– u innych gatunków - brak łaknienia, bóle

morzyskowe, biegunka (wodnista z krwią)

– wzrost pobudliwości, potem - spadek

– ataksja, depresja

– wytrzeszcz oczu

– słabnie czynność serca, tętno niewyczuwalne

– przyspieszenie oddechów

– zapaść, śmierć w ciągu kilku godzin

ARSEN

• Obraz sekcyjny:

– ostre krwotoczne zapalenie przewodu

pokarmowego (odcinkowo) - czasem
wyczuwalny zapach czosnku

– wynaczynienia pod wsierdziem i nasierdziem

– zwyrodnienie tłuszczowe wątroby i innych

narządów

– u drobiu charakterystyczny surowiczo-

włóknikowy wysięk, który powoduje
odklejanie się zrogowaciałego nabłonka
mielca

ARSEN

• W zatruciu przewlekłym:

– biegunka,

– przewlekłe zapalenie skóry,

– charłactwo,

– żółtaczka,

– bez charakterystycznych objawów sekcyjnych.

• W badaniach laboratoryjnych - próba Přibyla

– próbkę w roztworze kwasu solnego ogrzewa się

z blaszką miedzianą; wynik dodatni - na
powierzchni miedzi błyszcząca, szara,
metaliczna powłoka

FOSFOR

• Kiedyś częste zatrucia, szczególnie drobiu - masowo

używano związków fosforu do tępienia gryzoni

• U drobiu pierwsze objawy to podniecenie nerwowe,

u bydła - utrata mleczności

• Wspólne dla wszystkich gatunków:

– odruchy wymiotne, ślinienie, pragnienie,

– zapach czosnku w jamie ustnej,

– bóle kolkowe, wzdęcia, biegunka, żółtaczka

– duszność,

– niepokój,

– osłabienie, obniżenie temp. ciała

FOSFOR

• Dawka śmiertelna: 0,02 – 0,03g;

dla szczurów 0,03 – 0,05g/100g mc

• Śmierć następuje w parę godzin po przyjęciu

trucizny, rzadziej po 2 – 3 dniach

• Sekcyjnie:

– ostre nieżytowe zapalenie żołądka i jelit

z krwawymi podbiegnięciami

– dymy fosforowodoru o charakterystycznej woni

– żółtaczka

– zwyrodnienie tłuszczowe narządów (w tym

mięśnia sercowego)

SÓL KUCHENNA

• Dawki śmiertelne:

– krowa

1 – 3 kg

– świnia

125 – 250 g (2,5g/1 kg mc)

– pies

30 – 60 g

– drób

4,5 g/1 kg mc

• Objawy kliniczne:

– silne pragnienie, ślinotok

– biegunka

– poliuria

– niepokój ruchowy, ruchy maneżowe lub

siedzenie w bezruchu

– zaburzenia wzroku

– kurcze mięśniowe, niedowłady

– zapaść, śmierć (przeważnie w 1. dobie)

SÓL KUCHENNA

• Sekcyjnie:

– zapalenie nieżytowe przewodu pokarmowego

– zwyrodnienie wątroby i nerek

– wybroczyny w korze nerek i pod wsierdziem

– zapalenie pęcherza moczowego

• Histopatologicznie:

– eozynofilowe zapalenie mózgu

• W badaniu chemicznym stwierdza się co

najmniej 350, ale czasem też ponad 450mg% Cl

ZWIĄZKI AZOTU

• Dawka śmiertelna azotanów

– dla dużych zwierząt 100 – 250 g

– dla owiec i świń

30 g

– dla psa

5 g

• Następuje utlenianie hemoglobiny

w methemoglobinę: krew przybiera barwę
żywoczerwoną lub brudno-brunatnoczerwoną

• Objawy:

– ślinienie, wymioty, bóle kolkowe, wzdęcia

– drgawki, spadek ciepłoty ciała

– zapaść

ZWIĄZKI AZOTU

• Sekcyjnie:

– zapalenie nieżytowe lub krwotoczne

przewodu pokarmowego,

– wylewy krwi w pęcherzu moczowym

• Śmierć po kilku godzinach, a nawet po kilku

minutach trwania zmian

FLUOR

• Związki fluoru używane były jako leki

przeciwrobacze i środki ochrony roślin

• Zatrucia przewlekłe dotyczą głównie bydła,

wypasanego w okolicy hut glinu

• Dawki śmiertelne:

– pies, królik 0,023 – 0,045 g/1 kg mc

– koń

20 – 30 g

FLUOR

• Fluor łączy się we krwi z jonami wapnia;

nierozpuszczalny fluorek wapnia upośledza
krzepliwość krwi, hamuje działanie enzymów
zaangażowanych w odkładanie soli wapnia
w kościach

FLUOR

• Zatrucie przewlekłe:

– zmiany w kośćcu (osteoporoza, osteomalacja)

– kulawizny, złamania kości, wyrośla kostne

• Zatrucie ostre:

– krwotoczne zapalenie przewodu

pokarmowego

– u bydła ślinienie się i wzdęcie

– drgawki

– senność

– zaburzenia akcji serca

– zapaść

FLUOR

• Ilość fluoru w kościach może wzrosnąć nawet

pięciokrotnie w porównaniu z normą

• W pozostałych tkankach dwu- , trzykrotnie

• W moczu zawartość fluoru może wzrosnąć

nawet czternastokrotnie

RTĘĆ

• Związki rozpuszczalne w wodzie mogą

powodować miejscowe wynaczynienia i
zapalenia

• Rtęć metaliczna po pewnym czasie utajenia

daje ogólne objawy zatrucia

• Najwrażliwsze na działanie rtęci jest bydło

• Dawki śmiertelne:

– bydło

sublimat 4 – 8 g, kalomel 8 – 10 g

– pies

2 g

– świnia

10 g

RTĘĆ

• Zatrucie ostre – objawy kliniczne:

– ślinienie się

– biegunka

– poliuria / białkomocz, potem bezmocz

– zmiany w jamie ustnej, jelicie grubym, nerkach

– zaburzenia nerwowe – lękliwość, niedowłady,

drgawki, porażenia,

– zapalenie oskrzeli i płuc

• Zatrucie przewlekłe:

– obniżenie / utrata mleczności u bydła

– spadek nieśności u drobiu

RTĘĆ

• Zatrucie ostre – zmiany anatomopatologiczne:

– zapalenie nieżytowe ostre żołądka i jelit

– obrzęk błon śluzowych

– wybroczyny, szczególnie w jelicie grubym

– wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy

ustnej

– ostre kłębuszkowe zapalenie nerek

– obrzęk wątroby

TAL

• Używany jako środek gryzoniobójczy

• Po dwu- lub trzytygodniowym okresie

bezobjawowym - wypadanie sierści

• Przy ostrym zatruciu objawy:

– z układu pokarmowego,

– ogniskowe zapalenie skóry,

– wynaczynienia,

– zapalenie wielonerwowe,

– zapalenie nerek

• Dawka toksyczna:

– octan talu 5 – 8 mg/kg, dla siarczanu talu

trzykrotnie wyższa

RODENTYCYDY

ANTYKOAGULACYJNE

• Aktywny składnik preparatów do zwalczania

szczurów i myszy

• Należą do pierwszej lub drugiej generacji

(preparaty drugiej generacji wywołują dłuższe
działanie)

• Produkowane są

– w formie proszków, ziaren, nasion

(do 100 μg antykoagulantu/g preparatu - ppm)

albo

– past, żelu, płynu

(do 2,5 mg antykoagulantu/g preparatu)

RODENTYCYDY

ANTYKOAGULACYJNE

• Działają poprzez hamowanie enzymów

wątrobowych, uczestniczących w przemianach
wit. K

• Są wolno metabolizowane: okres półtrwania

warfaryny u psów wynosi około 14,5 godz.;
preparatów drugiej generacji jest dłuższy

• Objawy kliniczne mogą się utrzymywać przez

15 – 20 dni po zjedzeniu

• Objawy mogą wystąpić z opóźnieniem 1 – 5 dni

po połknięciu

RODENTYCYDY

ANTYKOAGULACYJNE

• Objawy kliniczne:

– utrzymujące się krwawienie z nosa, dziąseł, w

jamie brzusznej i z jakichkolwiek ran

– niedokrwistość

– blade błony śluzowe

– depresja, senność

– osłabienie

– brak apetytu

– ból brzucha

RODENTYCYDY

ANTYKOAGULACYJNE

• Objawy kliniczne cd.:

– krwawe wymioty, krwiomocz, smołowate stolce

– zaburzenia oddychania

– częstoskurcz

– kulawizna wskutek obrzęku wokół stawów

– przy krwotokach płucnych może wystąpić

duszność z wilgotnymi rzężeniami, kaszel,

zabarwiona krwią piana wokół nosa lub jamy

ustnej

– mogą wystąpić krwotoki do jamy otrzewnej

i opłucnej, śródpiersia, mózgu

– podskórne obrzęki, wybroczyny i wylewy krwawe

na twardówce, spojówce i błonach śluzowych

RODENTYCYDY

ANTYKOAGULACYJNE

• Objawy kliniczne cd.:

– krwotoki do ważnych obszarów mogą

poprzedzać szybkie zejście śmiertelne

– po szybkiej utracie krwi może wystąpić

wstrząs hypowolemiczny, poprzedzony
niedowładem, ataksją, zapaścią, konwulsjami

RODENTYCYDY

ANTYKOAGULACYJNE

• Zmiany anatomopatologiczne:

– uogólnione krwotoki do jam ciała (do światła

przewodu pokarmowego, tkanki podskórnej,
jamy otrzewnej i opłucnej, pęcherza
moczowego, przestrzeni wokół stawów)

– wiotkie zaokrąglone serce z

podosierdziowymi
i podwsierdziowymi wylewami krwi

– ogniska martwicy w wątrobie

POPULARNE ZATRUCIA

• Lekarstwa dla ludzi

• Środki przeciw pchłom i kleszczom

POPULARNE ZATRUCIA

• Jedzenie

• Rośliny domowe

POPULARNE ZATRUCIA

• Preparaty weterynaryjne

• Trutki na gryzonie

POPULARNE ZATRUCIA

• Środki czystości

• Metale ciężkie

POPULARNE ZATRUCIA

• Artykuły ogrodowe

• Środki chemiczne

PIŚMIENNICTWO

• T. Żuliński, A. Zakrzewski, E. Gajos - „Wybrane

zagadnienia z weterynarii sądowej”, PWN
Wrocław, 1969

• A. Campbell, M. Chapman - „Zatrucia u psów

i kotów”, SIMA WLW, Warszawa, 2001

• J. Wójcikiewicz i wsp. - „Eksperyza sądowa”,

Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, 2002

PIŚMIENNICTWO

• Jan S. Olbrycht - „Medycyna sądowa w procesie

karnym”, PZWL, Warszawa, 1964

• S. Kruś, E. Skrzypek-Fakhoury - „Patomorfologia

kliniczna”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa, 1996

• T. Marcinkowski - „Medycyna sądowa”

• B. Popielski, J. Kobiela - „Medycyna sądowa”

PZWL, 1972