TEORIA ZORIENTOWANA NA

TEORIA ZORIENTOWANA NA

CZAS

CZAS

TEORIA CHARLOTTY

BüHLER

Teorie

Teorie rozpatrujące średnią

dorosłość z punktu widzenia
zorientowania na czas:

- teoria biegu życia Ch. Bühler -

dotyczy

ZEGARA ŻYCIA;

oraz

- teoria ZEGARA SPOŁECZNEGO

B.L.Neugarten

Kryterium wyodrębniania tego

podejścia teoretycznego:

Ujmowanie średniej dorosłości w

aspekcie czasowym,

czyli:

założenie, że w średniej

dorosłości ważne staje się

POCZUCIE CZASU

POCZUCIE CZASU

i jest ono

ważniejsze niż na innych

etapach życia;

Wprowadzony jest nowy sposób

pomiaru czasu życiowego:

Odejście od mierzenia czasu, jaki

upłynął od urodzenia, a

dokonywanie pomiaru czasu, jaki

jeszcze został do przeżycia;

DO PRZESZŁOŚCI I

TERAŹNIEJSZOŚCI DOŁĄCZA

PERSPEKTYWA PRZYSZŁOŚCI

PRZYSZŁOŚCI

;

Te trzy perspektywy czasowe wiążą

się w całościowe poczucie cyklu

życia;

Dyskomfort psychiczny powstający

na skutek uświadomienia sobie
skończoności życia jest usuwany
poprzez:
stawianie celów i zadań

- realizowanych w przyszłości i
dla przyszłości;
- na bazie doświadczeń z
przeszłości

TEORIA CHARLOTTY B

TEORIA CHARLOTTY B

ü

ü

HLER

HLER

Teoria biegu życia ludzkiego jest
opracowana na podstawie
pogłębionej analizy biografii ludzi.
- Ch. B. stosuje podejście
holistyczne (kompleksowe ujęcie
życia ludzkiego);
- opisuje życie ludzkie na dwóch
krzywych: biologicznej i
biograficznej;

a) Biologiczna

Biologiczna

krzywa obejmuje:

- fizyczny postęp i regres dotyczący
ciała i jego funkcji.

b) Biograficzna

Biograficzna

krzywa opisuje:

- dziedziny indywidualnej biografii:

Czyli:

-właściwości indywidualnego
zachowania;
-właściwości osobistych przeżyć;
-obiektywnie istniejące produkty
własnych działań.

Holistyczne podejście teorii Ch.B.

wyraża się także tym, że życie
jednostki rozpatrywane jest od
strony obiektywnej i subiektywnej
(przeżycia osobiste i
doświadczenia).

Wprawdzie Ch.B. rozróżnia w biegu

życia oddzielne grupy
problemowe, ale zastrzega, że:
w toku życia splatają się ze sobą i
integrują w całość życia ludzkiego.

Każda z dziedzin życia może być

prześledzona pod kątem zmian
uporządkowanych w określone
fazy.

Zmiany w sferze biologicznej mają

trójfazowy przebieg:

I. Do 25 roku życia u mężczyzn i do

18 roku życia u kobiet: występują
zmiany o charakterze

progresywnym

progresywnym,

generatywnym

generatywnym

;

II. Do około 50 roku życia: czas

względnej stabilizacji

stabilizacji

,

podtrzymywanej dzięki procesom
regeneracyjnym;

III. Po 50 roku życia: rozwój

regresywny

regresywny

, ponieważ

regeneracja nie nadąża za
wstecznymi zmianami
organizmu.

- Procesy generatywnego

wzrostu związane ze
zwiększaniem się
funkcjonalności i wydolności
organizmu określane są jako

EKSPANSJA

EKSPANSJA

;

- Spadek możliwości organizmu

pod wpływem zmniejszania się
jego zdolności funkcjonalnych
określany są jako RESTRYKCJA

RESTRYKCJA.

W biograficznym schemacie życia Ch.B.,

przez analogię do ekspansji i restrykcji,

rozpatruje ZYSKI i STRATY w zakresie

ZYSKI i STRATY w zakresie

faktów o charakterze społecznym

faktów o charakterze społecznym

dotyczących:
- aktywności zawodowej;
- życia małżeńskiego;
- pozycji społecznej;
- wyróżnień (zdobywania ich lub tracenia);
- sytuacji materialnej;
- przynależności do znaczących grup

społecznych;
- czynów i dzieł o znamionach faktów.

Zmiany biograficzne w dużym stopniu

są wyznaczane przez zmiany

biologiczne, ale nie przebiegają

synchronicznie z nimi.

Ekspansja społeczna opóźnia się w

porównaniu z ekspansją biologiczną.
Ale:
- doświadczenie, wiedza i rozum

doświadczenie, wiedza i rozum

sprzyjają podwyższaniu poziomu

wydolności fizycznej;
(W późniejszych okresach częściowo

zastępują wydolność fizyczną).

Przykłady

Przykłady:

- wydłużony czas wydolności
zawodowej w porównaniu do
biologicznego szczytu;
- podtrzymywanie ekspansji i
przeciwdziałanie ubytkowi sił
może być osiągane przez
tworzenie w biegu życia
produktów mogących istnieć
nawet po śmierci ich twórcy.

Ekspansja i restrykcja w

zdarzeniach biologicznych i
społecznej strukturze biegu życia
- to obiektywne

obiektywne

tendencje

tendencje

życiowe

życiowe

.

.

Oprócz nich ważne z perspektywy

rozwoju jednostki są subiektywne

subiektywne

tendencje życiowe

tendencje życiowe

- czyli

subiektywny pogląd na życie,
przeżycia związane z własnym
doświadczeniem,
ponieważ:

Nie jest obojętne, jakie intencje leżą

u podstaw aktywności człowieka,

ku czemu człowiek się

ku czemu człowiek się

„przeznacza

„przeznacza

”:

- czy dla własnego rozwoju;
- czy dla „bycia-dla-czegoś”: dla
jakiejś sprawy, idei, rzeczy,
człowieka.
Jest tu mowa o celu życia, o
samookreśleniu celu swego
istnienia.

Subiektywne nastawienia życiowe nie

zawsze pozostają w zgodzie z

obiektywną ekspansją i restrykcją:
- przeznaczanie siebie może

przekraczać potencjalne możliwości

człowieka zawarte w obiektywnych

tendencjach do ekspansji i

restrykcji, co może prowadzić do

uszkodzenia lub zniszczenia

egzystencji;
- podobny efekt powstaje, gdy brak

jest poczucia sensu życia lub życie

nabiera charakteru naiwnej

„zwierzęcej” egzystencji.

Gdy tendencje obiektywne i

subiektywne pozostają w

równowadze i harmonii

równowadze i harmonii

- wówczas

wg Ch.B. - człowiek jest
zadowolony i pogodzony z myślą o
przemijaniu, o wycofywaniu się z
aktywności, o śmierci.

W przeżywaniu przeznaczenia ważne

jest także źródło stawianych celów
życiowych: wewnętrzne pragnienie
osiągnięcia rezultatu czy
obowiązek lub konieczność.

Analiza biegu życia jest niewystarczająca,

jeżeli nie dokona się przeglądu
stworzonych przez człowieka produktów

produktów

.

Człowiek tworzy dzieła, z których płodzenie

dzieci czy budowę domów można porównać
do produkcji obserwowanej u zwierząt.

Ale produkty wytworzone przez zwierzęta

istnieją tak długo, jak żyje twórca i
podtrzymuje ich stan; lub wcześnie
separują się od twórcy - tak, jak czyni to
potomstwo.

A człowiek potrafi wyprodukować dzieła,

które po jego śmierci nadal wzrastają i

wzrastają i

przynoszą mu korzyść:

przynoszą mu korzyść:

Te produkty

produkty

to:

- kapitał, przedsiębiorstwo,
wytwory intelektualne -
wspierające i przedłużające
ekspansję człowieka;
- także dzieci ludzkie nie tracą
szybko kontaktu ze swymi
rodzicami, traktowane są jako
kontynuatorzy życia swych
twórców, a w okresie osłabienia sił
witalnych starszego pokolenia
służą mu wsparciem i pomocą.

Szczegółowa analiza biografii

250 osób pozwoliła Ch.B. na
wyłonienie faz rozwojowych
człowieka dorosłego.

Ważne odkrycie Ch.B. - fazy

opisujące dzieciństwo i
adolescencję stanowią nie tylko
powtórzenie filogenezy

filogenezy

, ale

także pozwalają na ujęcie całego
cyklu życiowego.

Pięć faz dzieciństwa i młodości:

Pięć faz dzieciństwa i młodości:

I. Noworodek - istota zamknięta w sobie, potem

stopniowo otwiera się na świat zewnętrzny;

aktywność jest czysto funkcjonalna, dla samej

aktywności - bez intencji wytworzenia wyniku;

II. Dziecko rozpoczyna przeciwstawianie swojego Ja

światu i stawianie celów; zaczyna wytwarzać

dzieła;

III. Dziecko osiąga poziom adekwatności

materiałowej i tworzenie wyników aktywności;

dążenie do obiektywności;

IV. Dociekanie reguł i praw; podporządkowanie się

grupie; niepokój związany ze zbliżającą się

dojrzałością płciową;

V. Nowe stosunki osobiste z wybranymi osobami,

dążenie ku wspólnocie ludzkiej; dążenie do

osiągnięć.

Ch.B. proponuje pięciofazowy opis

życia człowieka, dostrzega też
paralelę z pięcioaktowym
przebiegiem akcji w dramacie
klasycznym, w którym kolejne
akty, to:
1. Ekspozycja;
2. Rozwinięcie;
3. Kulminacja;
4. Rozwiązanie lub odwrócenie;
5. Katastrofa.

Fazy życia człowieka wg Ch.B.:
I. Dzieciństwo i adolescencja do

momentu zapoczątkowania kariery
zawodowej i wejścia w stały
związek osobisty (ekspozycja);

II. Okres budowania wymiarów

życia, sfer funkcjonowania i
przeżywania ekspansji, a
jednocześnie czas prowizorium i
braku specyficzności w
samookreśleniu (rozwinięcie);

III. Okres kulminacyjny, w którym

następuje przejście od dominacji
potrzeb do dominacji zadań
(kulminacja);

IV. (Odwrót od kulminacji): wzniesienie

się ponad wytworzone przez siebie
dzieło lub tragiczne oderwanie się
dzieła od osoby, wycofywanie się, a
nawet początek rozstawania się z
życiem;

V. Starość, ostateczne dokonywanie

bilansu życiowego, zajmowanie się
przeszłością i przyszłością (katastrofa).

Średnia dorosłość

Średnia dorosłość

przypada na

czwartą fazę biegu życia człowieka.

Faza ta, jak i każda, jest

charakteryzowana z trzech
punktów widzenia:
1. wydarzeń lub danych
obiektywnych;
2. przeżyć lub danych
subiektywnych;
3. dzieł i rezultatów.

Ad 1. Rozpatrywane są następujące

kategorie zdarzeń obiektywnych

zwane wymiarami:
- przebieg procesu kształcenia;
- przebieg działalności urzędowej;
- stosunek do rodziny i małżeństwa;
- rodzenie się i umieranie dzieci;
- zmiany miejsca zamieszkania;
- podróże.

W średniej dorosłości obserwuje się

W średniej dorosłości obserwuje się

redukcję liczby wymiarów

redukcję liczby wymiarów

Ad 2. Dane subiektywne oceniane są z

dwóch punktów widzenia:
- ze względu na współwystępujące z

rozwojem lub regresem przeżycia ekspansji

i restrykcji;
- ze względu na przeżycia odnoszące się do

określania przeznaczenia - od

niespecyficznego zaczynając a na

specyficznym, w powiązaniu z

nastawieniem na rezultat, kończąc.

Analiza średniej dorosłości pokazuje czasową

Analiza średniej dorosłości pokazuje czasową

zbieżność przeżyć z przebiegiem zdarzeń,

zbieżność przeżyć z przebiegiem zdarzeń,

polegającą na tym, że nastawienie na

polegającą na tym, że nastawienie na

rezultat i przeżycie restrykcji

rezultat i przeżycie restrykcji

poprzedza

poprzedza

wystąpienie ograniczania obiektywnych

wystąpienie ograniczania obiektywnych

wymiarów życiowych.

wymiarów życiowych.

Ad 3.
Średnia dorosłość z perspektywy tego

kryterium to okres, w którym
największą witalność i powstawanie

powstawanie

dzieł, w tym dzieci, człowiek ma już

dzieł, w tym dzieci, człowiek ma już

poza sobą

poza sobą

. W tej fazie wytworzone

produkty odrywają się od swoich
twórców. Rodzice jako twórcy - nie
tracą jednak kontaktu z dziećmi,
upatrują w nich kontynuację swego
życia, uczestniczą w ich życiu, a także
doznają od nich pomocy i możliwości
przedłużenia własnej egzystencji.

Idą Święta!