Teorie rozwoju regionalnego

pod kątem polityki UE

Pojęcie rozwoju

lokalnego

Wg literatury amerykańskiej rozwój

lokalny (regionalny) kojarzony jest z

rozwojem gospodarczym, który, gdy

zaistnieje jest praprzyczyną ogólnego

wzrostu. Europejscy badacze rozwoju

kładą jednak nacisk na aspekt

całościowy tzn. rozwój wtedy będzie

skuteczny i nieodwracalny, gdy

oprócz zmian gospodarczych

zaistnieje również zmiana jakościowa

na polu społecznym i kulturowym.

Rozwój lokalny

• Rozwój lokalny i regionalny to

rozwój pewnej wspólnoty (wtedy
rozwój lokalny), bądź zbiorowości
(wtedy regionalny) zidentyfikowany
terytorialnie.

• Ukierunkowanie rozwoju musi być

zbieżne z wartościami wyznawanymi
przez daną społeczność

Teorie rozwoju lokalnego

• Teorie lokalizacji (Weber, von Thünen,

Christaller, Lösch)

• Teorie (neo)klasyczne:

Teoria korzyści komparatywnych (Ricardo, Heckscher,
Ohlin)
Teoria Keynes’a
Teoria rozwoju zrównoważonego (Nurkse, Rosenstein-
Rodan)
Teoria rozwoju niezrównoważonego (Hirschman)

Teorie rozwoju lokalnego

• Teorie polityk strukturalnych
Teoria nieadekwatności rynków
Teoria cyklu wzrostu

Teorie rozwoju lokalnego

• Teorie polaryzacji:
Teoria polaryzacji sektorowej

(Schumpeter)

Teoria polaryzacji regionalnej

(Myrdal)

Teoria centrum i peryferii (Prebisch,

Friedmann)

Teorie rozwoju lokalnego

• Teorie rozwoju „od dołu”:
Teoria potrzeb podstawowych
Teoria rozwoju autocentrycznego

(Senghaas)

Teoria niezależnego rozwoju

regionalnego

Teoria wykorzystania potencjału

endogenicznego

Teoria bazy ekonomicznej

• podstawowym

czynnikiem

lokalnego

i

regionalnego rozwoju jest zewnętrzny,
elementarny popyt na dobra i usługi
wytwarzane wewnątrz danego układu.
Wspomaganie rozwoju przez władze lokalne
powinno polegać na pomaganiu firmom
eksportowym,

które

dostarczają

dodatkowych pieniędzy na rozwój (W.
Sombart),

Teorie rozwoju

regionalnego:

• Teorie lokalizacji (Weber, von Thünen,

Christaller, Lösch)

Teoria „lokalizacji” – rozwój rozważa się z punktu

widzenia czynników lokalizacji działalności

gospodarczej. Nie każde miejsce jest dobre dla

każdego rodzaju działalności. Każda działalność ma

niekiedy specyficzne wymagania dotyczące swojego

funkcjonowania. Te specyficzne wymagania to między

innymi dostępność zasobów ludzkich i ich jakość,

dostępność komunikacyjna, rynek zbytu. Rankingi

atrakcyjności lokalizacyjnej są opracowywane dla

inwestorów. Im lepsze warunki oferuje dana gmina

inwestorom, tym wyższa pozycja w rankingu

Teoria kumulatywnej

przyczynowości Myrdala

• miejsca raz wypromowane, w które raz

zainwestowano mają większą szansę na
rozwój. Kapitał i siła robocza w sposób
naturalny

przypływa

do

miejsc

o

najkorzystniejszych

warunkach

prowadzenia działalności gospodarczej.
Według tej teorii zachodzą równocześnie
dwa procesy o przeciwnych kierunkach,
dotyczące

koncentracji

ludności

w

określonych miejscach.

Teoria kumulatywnej

przyczynowości Myrdala

• proces rozlewania się aktywności z

centrum na zewnątrz (słaba dynamika),
rozprzestrzenianie

się

aktywności

gospodarczej, ludzi i dobrobytu.

•  proces wymywania zasobów z miejsc słabo

rozwiniętych do rozwiniętych dobrze (ten
proces najłatwiej zatrzymać, gdy na słabym
obszarze zlokalizuje się dużą inwestycję)

• koncepcja „błędnego koła”

Koncepcja „błędnego

koła”

Gunnar Myrdal również opisywał nierównomierny

przestrzennie rozwój gospodarczy. Jest to według
uczonego długi proces historyczny, uwarunkowany nie
tylko

czynnikami

ekonomicznymi,

ale

również

społecznymi i kulturowymi. Wg Myrdala zróżnicowanie
regionalne rozwoju pogłębia się wraz z upływem czasu.
Jest to spowodowane kumulowaniem się i wzajemnym
oddziaływaniem przyczyn ekonomicznych, politycznych
i kulturowych (cumulative causation). W ten sposób
obszary bogate rozwijają się coraz szybciej, natomiast
biedne pogrążają się w stagnacji. Jest to więc
mechanizm błędnego koła.

Teoria „polaryzacji”

•

istnieją jednostki wiodące ze względu na

charakter działalności, funkcji lub potencjału tam
zgromadzonego – charakter biegunów wzrostu
(polaryzacja - od biegunów wzrostu), jeżeli w
jakimś miejscu zgromadzona jest dostateczna ilość
mas kapitału inwestycji, infrastruktury, to taka
jednostka jest w stanie przekształcić strukturę
całego regionu i wpłynąć na jego rozwój. Działanie,
generowanie powiązań w jednym miejscu –
biegunie. Np. dwa duże województwa:
mazowieckie i wielkopolskie mają wyraźnie
wyodrębnione centra – bieguny. Ludzie z całego
województwa dojeżdżają do pracy do tych centrów

Teoria centrów wzrostu

Według

Hirschmana

rozwój

gospodarczy

dokonuje

się

nierównomiernie

i

jest

skoncentrowany

w

tzw.

geograficznych

centrach wzrostu (geographical growth
centers). Później jednak następuje naturalne
rozprzestrzenianie się rozwoju z centrów na
obszary sąsiadujące. Dlatego podobnie jak w
teorii biegunów wzrostu, Hirschman zaleca
wzmacnianie rozwoju regionów centralnych i
wspieranie późniejszej dyfuzji rozwojowej przez
budowanie np. infrastruktury komunikacyjnej.

Teoria biegunów wzrostu

W rozumieniu tej teorii rozwój gospodarczy jest

skoncentrowany

w

najbardziej

rozwiniętych

przedsiębiorstwach, gałęziach przemysłu i sektorach,
które stanowią˛ tzw. bieguny wzrostu dla całej
gospodarki. Wymienione bieguny charakteryzuję się
najsilniejszą pozycją na rynku, szybkim tempem wzrostu
działalności gospodarczej i wieloma powiązaniami
kooperacyjnymi. Stanowią siłę napędzającą rozwój
gospodarki regionu. Zgodnie z tą teorią takie bieguny
wpływają później na lokalizację nowych przedsiębiorstw
oraz dzięki szybkiemu rozwojowi wpływają na sąsiednie
podmioty i przy wysokim poziomie komunikacji proces
rozwoju w sposób naturalny szybko się rozprzestrzenia.

Teoria centrum i peryferii

(Prebisch, Friedmann)

Model rdzenia i peryferii (core and peripheries).

Zdaniem Friedmanna działalność wytwórcza i

usługowa

najbardziej

konkurencyjnych

przedsiębiorstw jest lokowana w najsilniej

rozwiniętych

regionach,

głównie

dużych

ośrodkach metropolitalnych. Jednocześnie centra

gospodarcze dominują nad swoimi peryferiami.

Wprawdzie przyczyniają się do zainicjowania

trajektorii rozwoju tych terenów, ale jest on

podporządkowany i usługowy wobec obszarów

centralnych. Ponadto centra dążą do dominacji nie

tylko w sferze gospodarczej, ale również

politycznej i kulturowej.

Teoria „modeli

przyciągania”

• koncepcja zakłada, że aktywna postawa władz

lokalnych i regionalnych jest bardzo ważna.
Może ona polegać na przyciąganiu kapitału a
co za tym idzie rozwoju regionu. Atrakcyjność,
zachęta dla inwestorów może odbywać się
między innymi na drodze np. obniżenia
podatków, tworzeniu stref ekonomicznych
(ustawa, działanie administracji rządowej),
tworzeniu „obszarów strategicznych”,
porozumień gminnych, budowy infrastruktury

Teoria dystryktów

przemysłowych

Według A. Marshalla dystrykt przemysłowy stanowi przestrzennie

wydzielony obszar, na którym koncentrują swoją lokalizację
zakłady przemysłowe. Struktura gospodarki regionalnej jest
oparta

na

małych

i

średnich

przedsiębiorstwach,

produkujących

głównie

na

rynek

regionalny.

Cechą

charakterystyczną dystryktu przemysłowego jest niezwykła
ruchliwość siły roboczej. Zdaniem Marshalla pracownicy są
bardziej związani z regionem, aniżeli z konkretnym zakładem
produkcyjnym, i często zmieniają pracodawcę. Zapleczem są
wysoko wykwalifikowane instytucje usługowe, przystosowane
do specjalistycznej produkcji regionalnej. W ramach tego
zaplecza funkcjonują także instytucje finansowe, które
podejmują się długofalowego kredytowania produkcji, nawet
stanowiącej poważne ryzyko handlowe.

Koncepcja klastrów

• Klaster – to geograficzne skupisko wzajemnie

powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców,

jednostek świadczących usługi, firm działających w

pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji

(na przykład uniwersytetów, jednostek

normalizacyjnych i stowarzyszeń współpracujących).

Klastry osiągają masę krytyczną (niezbędna liczba

firm i innych instytucji tworzące efekt aglomeracji) i

odnoszące niezwykłe sukcesy konkurencyjne w

określonych dziedzinach działalności. Klastry są

cechą niemal każdej gospodarki narodowej,

regionalnej, stanowej, a nawet wielkomiejskiej,

głównie w krajach gospodarczo rozwiniętych.

Teorie rozwoju „od dołu”

• Praktyka gospodarcza wykazała, że wdrażane

koncepcje

“od

góry”

nie

przyniosły

spodziewanych efektów w postaci zmniejszenia
międzyregionalnych dysproporcji rozwojowych
poszczególnych regionów.

• Występowały

nadal

tendencje

znacznego

zróżnicowania

dochodów,

pogorszenia

się

warunków materialnych ludności regionów
peryferyjnych itp. Teorie rozwoju “od dołu”
powstały po to aby ograniczyć, łagodzić
negatywne efekty konsekwencje i zagrożenia
koncepcji rozwoju “od góry”.

Teorie rozwoju „od dołu”

• Rozwój “od dołu” jest więc uzupełnieniem

rozwoju “od góry” i polega na pełnym
wykorzystaniu

zasobów

naturalnych

danego regionu i kwalifikacji ludzkich
(czynników twardych i miękkich rozwoju)
w

wyniku

inicjatyw

społeczności

lokalnych

dla

zaspokojenia

potrzeb

miejscowej

ludności.

Twarde czynniki rozwoju

- położenie geograficzne i cechy topograficzne oraz

zasoby naturalne,

• - dostęp do sprawnej infrastruktury społecznej

(badania naukowe, edukacja, kultura, ochrona

zdrowia, prawo, administracja),

• - dostęp do sprawnej infrastruktury technicznej

(transport,

łączność,

elektroenergetyka,

gospodarka wodna, obieg pieniądza),

• - wielkość, jakość i różnorodność zasobów

ludzkich (rynek pracy), strukturę branżową,

rozmiary

i

typ

własności

podmiotów

gospodarczych.

Miękkie czynniki rozwoju

- intensywność, różnorodność i jakość działań

środowiskowych, jakość środowiska kulturowego

i naturalnego człowieka, klimat twórczy,

powstawanie

i

przyswajalność

innowacji,

uczestnictwo

obywateli

w

działalności

publicznej, poczucie obywatelskiej identyfikacji

społeczeństw lokalnych z regionem,

• - pobudzanie patriotyzmu lokalnego itp.

szczególne znaczenie w tym względzie posiadają

kreatywność ekonomiczna i kapitał intelektualny

mieszkańców, w tym przedsiębiorców danego

regionu.

Teorie innowacji

• Teoria cyklu produkcyjnego – łączy

rozwój gospodarczy z procesem
powstawania nowych towarów,

• Teoria uczącego się regionu –

najważniejszym dla gospodarki
regionalnej jest wiedza i rozwój
technologiczny, motorem rozwoju
jest nieustanna innowacja.

Teorie innowacji

• Proces twórczego niszczenia (J.Schumpter) –

wynalazki zapewniające rozwój niszczą

wcześniejsze struktury gospodarcze i

społeczne

• Środowisko innowacyjne, środowisko dla

przedsiębiorczości:

• obejmuje zasoby naukowe i badawcze

regionu,

• wykwalifikowaną siłę roboczą,
• doświadczonych menadżerów,
• profesjonalną administrację,
• wysoki poziom infrastruktury technicznej w

tym telekomunikacyjnej,

Środowisko innowacyjne

c.d.

• Obecność wiarygodnych instytucji

finansowych,

• Lotnisko międzynarodowe,
• Postawa władz publicznych,
• Wartości społeczne,
• Tradycja przedsiębiorczości regionalnej,
• Zasobny rynek konsumencki,
• Dostępność powierzchni biurowych i

przemysłowych, (oraz tania siła robocza...)

• Sieć kooperujących instytucji > kolektywny

przedsiębiorca