Ze względu na różnice podejść polskich

naukowców do teorii wychowania,

wynikających z odmiennych punktów

myślenia o jej istocie, zadaniach czy

podstawowych pojęciach, wyróżniamy

cztery rodzaje orientacji badawczych.



orientację socjologiczną;



orientacje normatywne (normatywno –
ideologiczną oraz normatywno –
filozoficzną);



orientację psychologiczną;



orientację eklektyczną.



skupia uwagę badaczy na teorii
społeczeństwa wychowującego, w którym
proces wychowania jest zdeterminowany
przede wszystkim oddziaływaniem na
jednostkę podstawowych struktur
społecznych, środowisk wychowawczych
czy sił społecznych.



Florian Znaniecki (1882-1958),



Zygmunt Mysłakowski (1890-1971)



Romana Miller (1906-1983).

Wychowanie jest zjawiskiem

społecznym przenikającym przez

wszystkie struktury

i procesy społeczne.



wychowanie,



środowisko wychowawcze - osoby i grupy

społeczne, które wywołują i regulują

działalność wychowawczą



stosunek wychowawczy - stosunek

społeczny, zachodzący między

indywidualnym wychowankiem a

którąkolwiek z osób lub grup, wywołujących

i regulujących działalność wychowawczą

lokuje teorię wychowania w pedagogice,

wskazując, iż jako jej część jest nauką

w najwyższym stopniu społeczną. Pojęcia

"ogólna teoria wychowania" używa

zamiennie z "pedagogiką ogólną".

wychowanie, samowychowanie i środowisko

wychowanka.
Wychowanie w znaczeniu szerokim, to "te

wszystkie procesy i czynności, którym podlega

osobnik, przychodzący na świat, ze strony

otoczenia, tj. osobników dorosłych biologicznie

należących do tego samego gatunku; procesy
i czynności, dzięki którym osobnik, początkowo

niezabezpieczony i niedojrzały, staje się

stopniowo zdolnym do samodzielnego istnienia

we właściwej mu «sferze życiowej»"

Z.Mysłakowski

Samowychowanie to proces, w
trakcie którego dochodzi do
przekształcania własnej osobowości
w kierunku idealnego "Ja" , zachodzący
w środowisku wychowawczym, na
które składa się wszystko to, co
w pewien określony sposób wyznacza
istocie ludzkiej formę jej egzystencji
w stosunkach ze światem.

Orientacje normatywne

Na podstawie filozofii człowieka
(antropologii filozoficznej), aksjologii, lub
teorii kultury określane są wartości i
cele, jakimi powinno kierować się
wychowanie człowieka.  
W zależności od preferowanych źródeł są
nimi określone ideologie albo wybrany
kierunek antropologii filozoficznej.

Orientacje normatywne

Tak rozumiane teorie wychowania są
zbliżone do nauk praktycznych,
w których pojęcia i normy jako prawa
teoretyczne są przekształcane
w normy działań pedagogicznych.

Dwie kategorie orientacji

normatywnych

Ze względu na źródła uzasadnień
normatywnych można wyróżniamy:



orientację normatywno – ideologiczna



orientację normatywno - filozoficzną

Orientacja

normatywno-ideologiczna

Reprezentanci:



 

 

Kazimierz Sośnicki (1883-1976)

Kazimierz Sośnicki (1883-1976)



Heliodor Muszyński

Heliodor Muszyński

(ur. 1931)

(ur. 1931)



     

     

Orientacja

normatywno-ideologiczna

ścisłe powiązanie

z narzuconą

społeczeństwu

polskiemu

po

II wojnie

światowej

ideologią

socjalistyczną oraz wynikające z nich przesłanie
normatywne do uczynienia tej ideologii przez
pedagogów obowiązującym i jedynie słusznym
podejściem do wychowania, w tym szczególnie
intencjonalnego i instytucjonalnego. Powstała w ten
sposób

prakseologiczna

teoria

wychowania

ideologicznego określająca, za pomocą jakich
działań

można

w

określonych

warunkach

ustrojowych osiągać postulowane cele wychowania.

Orientacja

normatywno-ideologiczna

Zgodnie z humanizmem
marksistowskim człowiek
występuje jako wartość
pochodna, instrumentalna,
doniosła ze względu na ideał
życia społecznego

Orientacja

normatywno-ideologiczna

Cele wychowania

Cele wychowania

to

to

odbicie

odbicie

i konsekwencj

i konsekwencj

a

a

przyjętej

przyjętej

ideologii społecznej

ideologii społecznej

–

–

socjali

socjali

stycznej

stycznej

i są budowane na jej podłożu.

i są budowane na jej podłożu.

Heliodor Muszyński

teoria wychowania jest jedną
z podstawowych dyscyplin
pedagogiki jako nauki
zajmującej się
wychowaniem
w wąskim znaczeniu.

Heliodor Muszyński

Teoretyczna wiedza o wychowaniu
miała być nauką praktyczną
i ideologiczną z racji zajmowania się
ustalaniem i formułowaniem celów
wychowania oraz wykrywaniem
sposobów umożliwiających ich
efektywne osiąganie.

Orientacja

normatywno-ideologiczna

metody wychowania

metody wychowania



wpływu osobistego (wychowawca manipuluje

wpływu osobistego (wychowawca manipuluje

własnym zachowaniem),

własnym zachowaniem),



wpływu sytuacyjnego (wychowawca

wpływu sytuacyjnego (wychowawca

manipuluje

manipuluje

warunkami życia wychowanka),

warunkami życia wychowanka),



wpływu społecznego (wychowawca manipuluje

wpływu społecznego (wychowawca manipuluje

otoczeniem społecznym wychowanka)

otoczeniem społecznym wychowanka)



kierowania samowychowaniem (wychowawca

kierowania samowychowaniem (wychowawca

odwołuje się do pewnych już

odwołuje się do pewnych już

ukształtowanych

ukształtowanych

postaw wychowanka).

postaw wychowanka).

Orientacja normatywno-

filozoficzna

źródło - wybrany kierunek filozoficzny

Przedstawiciele:



Stefan Kunowski (1909 – 1977)



Władysław Cichoń (1924-1987)



Karol Kotłowski (1910 – 1988).

Wg S. Kunowskiego

(1909 – 1977)

Teoria wychowania jest nauką łączącą
w sobie charakter empiryczno –
normatywny

z teoretyczno-

empirycznym.
Wychowanie, będące siłą napędową
rozwoju człowieka, jest dziełem nie tylko
jego natury, ale i kultury społeczeństwa,
wartości w środowisku życia.

Karol Kotłowski

(1910-1988)

Teoria wychowania Karola Kotłowskiego
dojrzewała w klimacie dyskusji z tak
wybitnymi pedagogami, jak Sergiusz
Hessen, Bogdan Nawroczyński, Wincenty
Okoń, Mieczysław Kreutz czy Kazimierz
Sośnicki.

Karol Kotłowski

Podstawowe kategorie pojęciowe

w teorii wychowania:

wychowanie, akt pedagogiczny,

oddziaływanie

pedagogiczne,

proces wychowawczy i fakt
pedagogiczny.

Karol Kotłowski

Wychowanie (jedno z
najbardziej złożonych działań
człowieka) –
jest nim oddziaływanie na drugą
ludzką świadomość w celach
wychowawczych.

Karol Kotłowski



akt pedagogiczny - każda świadoma czynność
człowieka, która jest zorientowana na jakiś cel
wychowawczy;



oddziaływanie pedagogiczne - ciąg powiązanych
ze sobą i ukierunkowanych na jakiś cel
wychowawczy aktów pedagogicznych;



proces wychowawczy lub pedagogiczny -
współdziałanie świadomości przedmiotu
i podmiotu dla osiągnięcia wyznaczonego celu
pedagogicznego.

Karol Kotłowski

Efektem pojedyńczych aktów lub

procesów wychowawczych są fakty
pedagogiczne, na które składają się:

   pożądane stany świadomości

wychowanka,

   oparte na nich działania

wychowanków,

   nowe sytuacje wychowawcze.

Orientacja psychologiczna

Źródło-psychologiczne koncepcje człowieka,
jego osobowości, zachowań lub charakteru.
Przedstawiciele:
Zbigniew Zaborowski (ur. 1926)

Mieczysław Łobocki (ur. 1929)

Krzysztof Konarzewski (ur. 1948)

Zbigniew Zaborowski

Wychowanie należy przeciwstawić
takim kategoriom, jak kontrola,
organizacja czy manipulacja, gdyż
istotą tego procesu nie jest podejście
mechaniczne do drugiej osoby, ale
twórcze, odwołujące się do jej
własnych możliwości rozwojowych.

Zbigniew Zaborowski

Centralnym czynnikiem w procesie

wychowawczym,

determinującym

zarazem

jego

efektywność,

są

stosunki

interpersonalne

między

wychowawcą

a wychowankiem.

Mieczysław Łobocki

Wychowanie w wąskim znaczeniu jest
procesem odnoszącym się przede
wszystkim do sfery emocjonalno-
motywacyjnej dzieci i młodzieży. Wiąże się
ono z dokonywaniem zmian  w tej właśnie
sferze osobowości człowieka, w jego
rozwoju.

Mieczysław Łobocki

Cechą wychowania jest jego
złożoność, intencjonalność,
interakcyjność, relatywność
i długotrwałość.

Mieczysław Łobocki

Źródłem teorii wychowania powinny być

badania diagnostyczne cech oraz dynamiki
funkcjonowania

faktów

i

zjawisk

wychowawczych (szczególnie obserwacja
i eksperyment pedagogiczny), a także
własne doświadczenia pedagogiczne w
zakresie wychowania dzieci i młodzieży.

Krzysztof Konarzewski

Źródłem każdej teorii oddziaływań

wychowawczych powinna

zweryfikowana empirycznie wiedza

naukowa, zwłaszcza trafna teoria

psychologiczna
o mechanizmach ludzkiego

zachowania.

Krzysztof Konarzewski

Psychologia ma stanowić dla
teorii wychowania swoisty układ
odniesienia, strukturę
porządkującą jej twierdzenia
o wychowaniu i jego
skuteczności.

Krzysztof Konarzewski

model pedagogiki behawioralnej



wychowanie jest procesem

warunkowania

i modelowania zachowań (dominuje

metoda wzmocnień pozytywnych i

negatywnych );



w relacjach wychowawczych nie
uwzględnia

się wewnętrznych

doświadczeń dziecka i

pedagoga;

model pedagogiki

behawioralnej



 zadania edukacyjne i wychowawcze
formułują dorośli (nie ma miejsca tu na
kreatywność i twórczość wychowanka );



 zarówno wychowanek, jak i pedagog
muszą się orientować w swojej aktywności
na wymierny efekt, z którego są następnie
rozliczani.

Orientacja eklektyczna

Przedstawiciele tej orientacji nie
formułują

własnych

zwartych

koncepcji czy teorii wychowania, nie
rozwiązują najbardziej typowych dla
niej problemów, ale skupiają swoją
uwagę

na

rekonstrukcji

najistotniejszych

dla

tej

subdyscypliny zagadnień.

Do autorów tak skonstruowanych

rozpraw zalicza się naukowców różnych

pokoleń i orientacji aksjologicznych,

którzy są:



albo zorientowani na dydaktyczną funkcję
syntetycznego przekazu najistotniejszych ich
zdaniem, dokonań i słabości dotychczasowych
teorii wychowania,



albo nastawieni na pobudzenie refleksji
metateoretycznej i wprowadzenie czytelników
na drogę dyskursywnego myślenia o teorii
wychowania skoncentrowani na wiedzy



o rzeczywistości wychowawczej,

Do autorów tak skonstruowanych

rozpraw zalicza się naukowców

różnych pokoleń i orientacji

aksjologicznych, którzy są:

albo też skupieni na ukazaniu w
materiałach pokonferencyjnych stanu
akademickiej debaty nad teorią
wychowania w Polsce.