Ustawowy ustrój

majątkowy

dr Krzysztof Gołębiowski

Ustawowy ustrój

majątkowy -powstanie

• Przesłanki powstania:

– zawarcie małżeństwa

• a więc ustrój może istnieć tylko między osobami, które zawarły

skutecznie małżeństwo, a nie np. osobami, które zawarły

małżeństwo wyłącznie wyznaniowe

– niesporządzenie umowy majątkowej małżeńskiej (w tym

wypadku musiałaby być zawarta przed zawarciem

małżeństwa)

– brak występowania przesłanek ustroju przymusowego

• w takich warunkach powstanie wspólność ustawowa, bez

względu na wolę i wiedzę o tym fakcie po stronie

małżonków (dlatego jest to ustrój „ustawowy”)

• powstanie wspólności oznacza, że małżonkowie podlegają

w zakresie swoich stosunków majątkowych regulacji art.

31 – 46 i nie mogą umownie tego zmienić, chyba że w

formie aktu notarialnego zmienią w ogóle ustrój

Ustawowy ustrój

majątkowy - ustanie

• Wspólność ustawowa powstała z chwilą zawarcia

małżeństwa co do zasady trwa przez cały czas trwania

małżeństwa

• Wcześniejsze (a więc w trakcie trwania małżeństwa)

ustanie wspólności ustawowej może nastąpić jedynie w

razie:

– zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej,

• nawet jeśli utrzymają wspólność, to już jest to ustrój umowny, a nie

ustawowy

– powstania ustroju przymusowego

• Poza tym wspólność ustawowa ustaje w razie ustania

małżeństwa, a więc:

– śmierci jednego lub jednocześnie obojga małżonków

– prawomocnego uznania małżonka za zmarłego

– uprawomocnienia się wyroku rozwodowego

– unieważnienia małżeństwa (art. 21)

Ustawowy ustrój

majątkowy - ustanie

• samo zerwanie przez małżonków wspólnego pożycia nie

powoduje ustania wspólności ustawowej.

– Pomimo pozostawania przez małżonków w faktycznej separacji,

a nawet w konkubinacie z inną osobą

• faktyczna separacja to zupełnie co innego niż separacja

orzekana przez sąd

• bez względu na czas trwania separacji - nadal podlegają oni

ustrojowi wspólności ustawowej

• może to być jednak ważny powód w rozumieniu art. 52 kro

do ustanowienia rozdzielności –

–

ale dla wystąpienia takiego skutku musi zapaść konstytutywne orzeczenie sądu

– wtedy wszystko, co nabywa małżonek pozostający w

konkubinacie z inną osobą i tak wchodzi do majątku wspólnego

• jeśli jednak nabywa wspólnie z konkubentem, to może

powstać współwłasność ułamkowa: jeden z udziałów będzie

przysługiwał małżonkom w ramach majątku wspólnego,

drugi konkubentowi

Ustawowy ustrój

majątkowy - znaczenie

• znaczenie tej regulacji:

– większość małżeństw pozostaje lub pozostawała

w ustroju ustawowym

– praktyka zawierania przedmałżeńskich intercyz

nie

jest

powszechna,

więc

nawet

ci

małżonkowie, którzy zawarli intercyzę w czasie

trwania małżeństwa, przez pewien czas

pozostawali w ustroju ustawowym

– ponadto (art. 48 k.r.o.) „do ustanowionej umową

wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio

przepisy

o

wspólności

ustawowej,

z

zachowaniem przepisów niniejszego oddziału.”

Ustawowy ustrój

majątkowy a majątek

wspólny

• art. 31

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy

ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca

przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje

małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty

majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku

osobistego każdego z małżonków.

• w tym przepisie są dwie definicje: wspólność

ustawowa i majątek wspólny

• są to różne pojęcia

–

wspólność ustawowa to ustrój, a w nim istnieje

majątek wspólny – definicja niepełna

–

majątek wspólny – to zbiór praw podmiotowych,

zdaniem niektórych: także pasywów i stanów

faktycznych

• obecnie „majątek wspólny”, dawniej był „dorobek”

Ustawowy ustrój

majątkowy a majątek

wspólny

• trzeba odróżnić pojęcie majątku wspólnego i

(ustroju) wspólności

– ustrój – zespół norm, zasad
– majątek – zespół przedmiotów majątkowych

przysługujących małżonkom

– w praktyce często pojęć tych używa się

wymiennie

• „nieruchomość

ta

objęta

jest

wspólnością

małżeńską”, „do wspólności należy nieruchomość”

itp.

• jednak nie można zapominać o podstawowym znaczeniu

terminu „wspólność majątkowa” („ustawowa”) – jest nim

określenie ustroju, a więc zespołu reguł, norm prawnych

Trzy masy majątkowe w ustroju

ustawowym

• W małżeństwie, w którym obowiązuje

ustrój

wspólności

ustawowej,

występują trzy masy majątkowe:

– majątek wspólny (dawniej dorobek)

małżonków

– majątek osobisty żony
– majątek osobisty męża

Pojęcie współuprawnienia

• majątek wspólny to postać współuprawnienia

• jeśli prawo wchodzi do majątku wspólnego, to

oboje małżonkowie są równocześnie podmiotami

tego prawa, przysługuje ono im wspólnie

– są współwłaścicielami, ale też współwierzycielami itp.

• a więc nie ma dwóch praw podmiotowych, tylko

jedno, które wspólnie, łącznie przysługuje obojgu

małżonkom

• inne przykłady współuprawnienia:

– wspólność spadku, art. 1035 i nast. k.c.

– współwłasność rzeczy w art. 195 i nast. k.c.

– czasem współuprawnienie jest możliwe nawet bez

wyraźnego przepisu dopuszczającego je w odniesieniu do

konkretnego prawa podmiotowego

Wspólność małżeńska a

współwłasność

• często spotkać można zwrot „współwłasność

małżeńska”

– nie jest to określenie ścisłe

– współwłasność (art. 195 i nast.) oznacza wspólne

przysługiwanie prawa własności, a więc prawa

bezwzględnego

mającego

za

przedmiot

rzecz

uregulowanego w art. 140 i nast. k.c.

– ale własność to tylko jedno z wielu praw majątkowych

• poza tym są np. wierzytelności, użytkowanie wieczyste,

udziały w spółkach kapitałowych itp.

• nie można być „współwłaścicielem” wierzytelności

, własność

to prawo mające za przedmiot rzecz

– a w skład majątku wspólnego małżonków mogą

wchodzić wszelkie w zasadzie prawa majątkowe, nie

tylko własność rzeczy

Wspólność małżeńska a

współwłasność

• dlatego w wypadku małżonków mówi się o

wspólności jakichś praw lub całych

zespołów

– tu wspólność (wspólne przysługiwanie)

różnych praw;

– oczywiście w wypadku wejścia do majątku

wspólnego prawa własności małżonkowie są

jej współwłaścicielami (art. 196 k.c.)

– uwagi te odnoszą się też do innych

przypadków

wspólnego

przysługiwania

pewnych zespołów praw, np. majątek

wspólny

wspólników

spółki

cywilnej,

wspólność spadku

Ogólna charakterystyka

majątku wspólnego małżonków

• majątek wspólny to jest majątek małżonków, oni

tylko są podmiotami wchodzących do majątku

praw

• majątek wspólny nie ma osobowości prawnej

– nie ma też w ustroju wspólności odrębnego

podmiotu, któremu miałby przysługiwać majątek

wspólny „małżeństwa”, „rodziny” itp.

• małżonkowie

nie

działają

„w

imieniu

wspólności”, tylko swoim

• a więc jeśli coś wchodzi do majątku wspólnego,

to jest to własne prawo małżonka, tyle że

przysługuje ono też drugiemu małżonkowi

Zagadnienie składników

majątku wspólnego

• zgodnie z k.r.o., majątek wspólny (oraz osobiste

majątki małżonków) składają się z „przedmiotów

majątkowych”

– brak jednak definicji „przedmiotu majątkowego”

• przynajmniej 3 problemy:

– problem szerokiego bądź wąskiego rozumienia

majątku wspólnego – a więc co może być składnikiem

majątku: tylko aktywa czy też pasywa

– czy

wierzytelność

może

składnikiem

majątku

wspólnego, a jeśli tak - to z jakimi skutkami?

– czy w skład majątku wspólnego wchodzi posiadanie

rzeczy?

• rozstrzygnięcia wątpliwości można poszukiwać w

ogólnych przepisach prawa cywilnego i samym k.r.o.

Pojęcie majątku w prawie

cywilnym

• prawo cywilne nie definiuje uniwersalnie

i wiążąco, czym jest „majątek”

– k.c. definiuje tylko „mienie” (art. 44 k.c.)
– „majątek” – zawsze trzeba ustalić znaczenie

tego pojęcia w ramach danej instytucji

– dlatego majątek wspólny małżonków ma

znaczenie wynikające w zasadzie z kro, w
innych przepisach „majątek” może mieć
inne znaczenie

Pojęcie „przedmiotu

majątkowego”

• składniki majątku wspólnego (oraz osobistych

majątków małżonków) k.r.o. określa jako

„przedmioty majątkowe” – co to oznacza?

– Pojęcie „przedmioty majątkowe”, użyte w art.

31 i 33, jest archaiczne, ale siłą tradycji się

utrzymuje

• w prawie cywilnym „przedmiotem” (stosunku prawnego)

jest pewien obiekt, do którego odnosi się zachowanie

stron stosunku, np. rzecz, utwór literacki, energia

elektryczna

– przedmioty nie mogą komuś przysługiwać, mogą

jedynie przysługiwać prawa do nich

– trzeba więc przyjąć, że chodzi w k.r.o. na pewno o

prawa majątkowe, sporne jest natomiast, czy

również o długi oraz posiadanie rzeczy

Wąskie lub szerokie

rozumienie majątku w

wypadku wspólności

ustawowej

• Sporny problem: czy do majątku wspólnego

wchodzą:

– tylko aktywa (prawa) – wąskie rozumienie majątku
– czy zarówno aktywa, jak i pasywa (długi) – szerokie

rozumienie majątku

• a więc np.:

– czy zobowiązania zaciągnięte przez jedno z małżonków

zgodnie z regułą z art. 31 k.r.o. są wspólne obojgu

małżonkom

– czy po ustaniu wspólności zobowiązania wynikające np.

z kredytów zaciągniętych na zakup nieruchomości czy

samochodu podlegają podziałowi razem z aktywami (np.

z prawem własności tej nieruchomości czy samochodu)

Wąskie lub szerokie

rozumienie majątku w

wypadku wspólności

ustawowej

• dominujący pogląd: w wypadku ustroju

wspólności chodzi o wąskie znaczenie

majątku

• wspólnością ustawową objęte są tylko aktywa

(prawa)

– wspólność nie rozciąga się na zobowiązania

zaciągane przez małżonków czy obciążające ich z

innych niż czynność prawna tytułów

– a więc nie jest tak, że zobowiązania są małżonkom

wspólne, jeśli powstały w trakcie trwania wspólności,

• co więcej, po ustaniu wspólności w postępowaniu działowym

nie dokonuje się podziału długów

• ten, kto był dłużnikiem, nadal nim pozostaje

• ale można uwzględnić wartość długu przy ustalaniu wartości

składników

Wąskie lub szerokie

rozumienie majątku w

wypadku wspólności

ustawowej

• możliwe do podniesienia argumenty za

tezą o wąskim rozumieniu majątku

wspólnego:

– pojęcie mienia w art. 44 k.c.

– odrębna regulacja odpowiedzialności za

zobowiązania (art. 41)

– brzmienie przepisów wskazujących składniki

majątku wspólnego oraz majątków osobistych

(art. 31, 33 wymieniają tylko aktywa)

– brzmienie pozostałych przepisów dotyczących

majątku wspólnego (np. zwrot „nabyte”, który

wskazuje na uzyskiwanie praw podmiotowym,

a nie zaciąganie zobowiązań)

Wąskie lub szerokie

rozumienie majątku w

wypadku wspólności

ustawowej

• Podsumowując:

– zobowiązanie zaciągnięte przez męża:

• jest jego własnym zobowiązaniem

• z przepisów o wspólności nie wynika, że wchodzi ono w

skład majątku wspólnego

• dłużnikiem jest tylko mąż, żona nie jest dłużnikiem

• wierzyciel nie może domagać się spełnienia świadczenia od

żony (np. kierować przeciwko niej skutecznie powództwa)

• zaciągniecie takiego zobowiązania ma jednak pośredni

wpływ na sytuację żony (problem odpowiedzialności z

majątku wspólnego):

–

art. 41 k.r.o. reguluje, czy i w jakim zakresie wierzyciel – w razie

braku dobrowolnego spełnienia świadczenia przez męża, będzie

mógł prowadzić egzekucję z majątku wspólnego

–

natomiast (poza sytuacją uregulowaną w art. 30 k.r.o.) żona nigdy

za takie zobowiązanie nie będzie ponosić odpowiedzialności

swoim majątkiem osobistym

Problem wierzytelności jako

składnika majątku wspólnego

• art. 31 – prawo (przedmiot majątkowy)

nabyte w czasie trwania wspólności
nawet przez jedno z małżonków
wchodzi do majątku wspólnego

– łatwo zrozumieć i zaakceptować ten

skutek w wypadku prawa własności

• żona była stroną umowy sprzedaży jako

kupujący, własność rzeczy stała się wspólna
małżonkom

Problem wierzytelności jako

składnika majątku wspólnego

– problem: czy podobnie jest w wypadku praw

względnych, wierzytelności

• żona zawiera z osobą A umowę np. o montaż

nowych okien w lokalu; niewątpliwie powstała

dla

niej

wierzytelność

tzn.

uprawnienie

domagania się przeprowadzenia wymiany okien

• czy wymiany okien może domagać się też mąż,

który nie zawierał umowy, a osoba A w ogóle nie

wiedziała, że jej kontrahent pozostaje w związku

małżeńskim i kto jest drugim małżonkiem?

• tzn. czy uprawnienie do żądania przeprowadzenia

wymiany okien weszło do majątku wspólnego

Problem wierzytelności jako

składnika majątku

wspólnego - wątpliwości

– cechą wierzytelności jest to że – zwłaszcza jeśli

powstają umownie – mają ściśle oznaczone

strony

• czyli zawierając umowę wiem, z kim wchodzę w relacje

prawne

• a jeśli przyjmiemy, że wierzytelność wchodzi w skład

majątku wspólnego – to zawierając umowę z osobą

fizyczną nie wiemy, czy naszym wierzycielem nie

stanie się małżonek kontrahenta (czyli, czy nie

staniemy się dłużnikiem tej osoby)

• ponadto trzeba zauważyć, że w podanym przykładzie mąż

stałby się wierzycielem, tzn. nabyłby uprawnienia z umowy,

lecz nie byłby dłużnikiem, a więc nie obciążałyby go

obowiązki wynikające z umowy

–

ponieważ pasywa nie wchodzą do majątku wspólnego

Problem wierzytelności jako

składnika majątku

wspólnego

• jednak mimo tego uznaje się, że wierzytelności wchodzą do majątku

wspólnego – ale różnie się to zdanie rozumie

• w doktrynie i orzecznictwie są dwie główne koncepcje:

– wewnętrznego skutku

– pełnego wejścia do majątku wspólnego

• wewnętrzny skutek –

– wierzycielem nadal pozostaje ten małżonek, który zawarł umowę i tylko

on może domagać się spełnienia świadczenia od dłużnika

– a drugi małżonek ma tylko jakieś bliżej nieokreślone roszczenie do

swojego małżonka o dopuszczenie do korzystania z efektów wykonania

tego prawa

– zwolennicy tej koncepcji opowiadają się za tym, żeby przy podziale

majątku wspólnego ujmować wartość wierzytelności

•

a więc zalicza się wierzytelność do majątku wspólnego głównie

na potrzeby ewentualnego postępowania o podział majątku

wspólnego

• ale już nie na potrzeby okresu, kiedy wspólność istnieje i można

domagać się spełnienia świadczenia będącego przedmiotem

wspólnej wierzytelności

Problem wierzytelności jako

składnika majątku

wspólnego

• koncepcja „pełnego skutku”:

– wierzytelność wchodzi do majątku wspólnego

ze wszystkimi konsekwencjami

– oboje małżonkowie są wierzycielami
– moim zdaniem to jest jedyne trafne

rozwiązanie

• wewnętrzny skutek oznacza w zasadzie, że drugi

małżonek nie nabywa tej wierzytelności, skoro nie

może niczego domagać się od dłużnika

• ale że nabywa wierzytelność do swojego małżonka
• tylko nie wiadomo, jaka jest treść tej wierzytelności

Problem posiadania jako

składnika majątku

wspólnego

• za „przedmioty majątkowe” w doktrynie uznawane są także

tzw. korzystne sytuacje prawne, w szczególności posiadanie

rzeczy

– ponieważ mają one „wartość rynkową” i „podlegają ochronie” a

więc są korzystne dla podmiotu takiej sytuacji

• to jest o tyle wątpliwe, że posiadanie jest stanem faktycznym

– art. 336 k.c.:

Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak

właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada

jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne

prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą

(posiadacz zależny).

• a więc przepis definiuje, kto jest posiadaczem – jest nim ten,

kto włada rzeczą, a więc ustalenie, kto jest posiadaczem jest

kwestią faktu

–

albo ktoś włada rzeczą i wtedy jest posiadaczem

–

albo nią nie włada i nie jest wtedy posiadaczem

• moim zdaniem kro nie przełamuje tej definicji

Problem posiadania jako

składnika majątku

wspólnego

• jeśli mąż włada jakąś rzeczą, a żona nawet nie wie o jej istnieniu, to

nie można moim zdaniem mówić, że to posiadanie „wchodzi do

majątku” wspólnego

–

byłaby posiadaczem, który nie sprawuje żadnego władztwa nad rzeczą

–

i wtedy byłaby np. odpowiedzialna za szkodę wywołaną zawaleniem się

posiadanego przez męża budynku – 434 k.c.

–

czym innym jest oczywiście kwestia nabycia własności przez zasiedzenie – o

czym w dalszej części wykładu

• niektórzy autorzy twierdzą, że w takiej sytuacji żona nie jest

współposiadaczem wobec osób trzecich, a tylko w relacji z

małżonkiem, który włada rzeczą – można odnieść do tej

koncepcji te same uwagi co do koncepcji „wewnętrznego

skutku” wejścia wierzytelności do majątku wspólnego

• oczywiście jeśli małżonkowie rzeczywiście władają rzeczą

wspólnie to są jej współposiadaczami – ale to wynika z

art. 336 k.c., a nie przepisów k.r.o. o ustroju wspólności.

• Podsumowując:

pogląd

dominujący

:

posiadanie

jest

składnikiem majątku wspólnego, jednak różnie rozumiany

Problem udziałów w

spółce z o.o.

• na udział w sp. z o.o. składają się różne

grupy uprawnień, tradycyjnie dzieli się je

na majątkowe i korporacyjne

• majątkowe – np. prawo do dywidendy

• korporacyjne – np. prawo głosu na zgromadzeniu

wspólników,

prawo

kontroli

organów

spółki,

działalności spółki.

• Pogląd dominujący: wspólnikiem w spółce

jest tylko jeden z małżonków (najczęściej

ten, który zawierał umowę spółki), a do

majątku

wspólnego

wchodzą

tylko

uprawnienia

ściśle

majątkowe

np.

roszczenie o wypłatę dywidendy

Charakter prawny

wspólności - pojęcie

• Różne znaczenia słowa „wspólność”:

– ustrój majątkowy (zespół reguł)
– majątek wspólny (takie znaczenie ten zwrot ma

raczej wyjątkowo i w zasadzie tylko w języku

prawniczym)

– fakt wspólnego przysługiwania prawa kilku

podmiotom (to znaczenie nie odnosi się tylko do

małżonków)

• wspólność prawa w tym znaczeniu to najogólniej jego

cecha polegającą na tym, że przysługuje ono

więcej niż jednemu podmiotowi np.

• „między małżonkami/wspólnikami spółki „ABC” s.c.

istnieje wspólność prawa własności rzeczy x”

Charakter prawny wspólności -

pojęcie

• tak rozumiana wspólność (w trzecim

znaczeniu) może rządzić się różnymi

zasadami, np. przy współwłasności z art.

195 i nast. k.c. (wspólne przysługiwanie

własności rzeczy) – decyduje o wielu

kwestiach wielkość udziału.

– i np. czynności zarządu może dokonać tylko większość

współwłaścicieli ale oblicza się ją wg wielkości udziałów

• i w tym kontekście analizuje się charakter

wspólności małżeńskiej, a więc charakter

wspólnego przysługiwania praw w ramach

majątku wspólnego

Charakter prawny wspólności -

pojęcie

• nie chodzi więc o cechy ustroju czy

samego majątku wspólnego

• ale o to, na jakich zasadach, według

jakich reguł prawa są małżonkom
wspólne

– np. czy mają udziały w tych prawach i

czy mogą nimi rozporządzać

Charakter prawny

wspólności

• Cechy wspólności majątku w ramach ustroju

ustawowego :

• 1.

powiązanie wspólności ze stosunkiem podstawowym

(łączny charakter wspólności);

• 2.

niemożność żądania podziału majątku wspólnego w

trakcie trwania wspólności;

• 3.

niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym

oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia;

• 4.

niemożność żądania przez wierzyciela jednego z

małżonków zaspokojenia z udziału, który w razie ustania

wspólności przypadnie małżonkowi;

• 5.

brak określenia wysokości udziału małżonka w majątku

wspólnym

• 6. prawne, a nie gospodarcze kryterium wyróżnienia majątku

wspólnego ;

• 7. brak podmiotowości majątku wspólnego

Łączny charakter

wspólności

• łączny charakter wspólności praw polega

na tym, że stosunek wspólności majątku

nie jest samodzielny,

• wspólność łączna pewnych praw lub jak

tutaj mas majątkowych polega na tym, że

jej istnienie jest uzależnione od

istnienia innego stosunku prawnego,

stosunku podstawowego

– pełni wobec tego stosunku ta wspólność praw

rolę służebną

– ma zapewnić jego trwałość

Łączny charakter

wspólności

• dla

powstania

wspólności

majątkowej małżeńskiej i dalszego
istnienia wspólności muszą istnieć
dwa inne elementy:

• małżeństwo – i to jest główny stosunek

podstawowy, jego cele ta wspólność
realizuje

• niewyłączony przez przepisy lub strony

ustrój wspólności majątkowej

Łączny charakter

wspólności

– Wspólność nie może istnieć bez trwania

małżeństwa

• z chwilą ustania małżeństwa wspólność musi ustać

– nie oznacza to, że objęte nią prawa

automatycznie się dzielą,

• pozostaną one wspólne małżonkom

• ale nie będą już od tej chwili podlegać regulacji art.

34(1) k.r.o. do art. 42

– nie będzie to już wspólność łączna

– art. 46: w sprawach nieunormowanych w artykułach

poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej

do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału

tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o

wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.

– czyli prawa będą wspólne, ale np. nie będzie obowiązywać

zasada samodzielności zarządu z art. 36 § 2 k.r.o.

Łączny charakter

wspólności

– kolejnym przejawem łącznego charakteru

wspólności jest to, że podmiotami majątku
wspólnego w ramach wspólności ustawowej
(na zasadach określonych w art. 34-42 kro)
mogą być tylko małżonkowie

– nikt inny ani w wyniku zawarcia umowy, ani w

inny sposób nie może wstąpić w prawa
małżonka wynikające z tej wspólności

• ponownie jednak trzeba zwrócić uwagę, że już po

ustaniu wspólności inny podmiot może nabyć udział
w majątku wspólnym – jednak nie będzie to już
wspólność łączna

niemożność żądania podziału

majątku wspólnego w trakcie

trwania wspólności

Art. 35. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie

może żądać podziału majątku wspólnego.

• wspólność łączna zwłaszcza w wypadku wspólności istniejącej między

małżonkami ma ze względu na swoje funkcje charakter trwały,

• ma służyć realizacji celów stosunku podstawowego (małżeństwa)

• inaczej jest w wypadku współwłasności w częściach ułamkowych

k.c. (art. 195 i nast. k.c.):

– Ta ostatnia jest instytucją przejściową, powstającą nieraz

przypadkowo i dlatego ustawodawca wyraźnie podkreślił

przysługiwanie współwłaścicielowi uprawnienia do żądania

jej zniesienia (art. 210 zd. 1 k.c.),

• Przepis art. 35 uniemożliwia wystąpienie jednego z małżonków

przeciw drugiemu z roszczeniem analogicznym do tego, o jakim

stanowi art. 210 zd. 1 k.c.

• ponownie trzeba podkreślić, że chodzi o roszczenia w trakcie trwania

ustroju wspólności, a nie po ustaniu ustroju wspólności (zazwyczaj

ustaje wraz z ustaniem małżeństwa),

– po ustaniu ustroju stosuje się na podstawie art. 46 przepisy o

wspólności majątku spadkowego

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

• przepis dosłownie odnosi się do udziału, który

przypadnie w przyszłości, a więc po ustaniu małżeństwa

• a więc np. umowa „zobowiązuję się, że rozwiodę się z

żoną i przeniosę cały przypadający mi udział w majątku

wspólnym na ciebie” – na podstawie art. 35 k.r.o. byłaby

nieważna

• ale można też wywnioskować, że udziałem nie można

rozporządzać w trakcie trwania ustroju wspólności

– to tyle oczywiste, że podmiot inny niż małżonkowie nie

może być podmiotem majątku wspólnego

• chodzi o rozporządzenie udziałem w całym majątku

– czym innym oczywiście jest rozporządzanie konkretnym

prawem objętym wspólnością

– tego co do zasady może dokonać każdy z małżonków

samodzielnie – art. 36 § 2 k.r.o.

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

• Istotny problem, który w ostatnim okresie „odżył”:

• czy zakaz ten dotyczy czynności mortis causa, a więc

dokonywanych na wypadek śmierci

• na pewno nie ma w art. 35 k.r.o. zakazu sporządzania

przez małżonka testamentu w ogóle

– a także testamentu zawierającego wyłącznie powołanie

do spadku (całego spadku)

• problem dotyczy tych postanowień testamentu, które

odnoszą się do konkretnych praw i prawa te wchodzą

do majątku wspólnego:

– a więc np. testamentu zawierającego zapis zwykły,

dawniej określanego w k.c. jako „zapis” (art. 968 i nast.

k.c.)

– 981

1

i nast. k.c. - nowa instytucja: zapis windykacyjny –

od 2011 r.

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

• czy

małżonek

może

zapisać/zapisać

windykacyjnie udział w prawie, które jest w

majątku wspólnym lub samo to prawo

• w polskim prawie spadkowym obowiązuje

zakaz testamentów wspólnych

– a więc małżonkowie nie mogą sporządzić

testamentu razem

• art. 35 stanowi, że małżonek nie może

również rozporządzać udziałem, który w razie

ustania

wspólności

przypadnie

mu

w

poszczególnych przedmiotach należących do

majątku

wspólnego

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

• notariusze odmawiali sporządzania testamentów zawierających

zapis windykacyjny składnika majątku wspólnego (albo udziału,

który w takim przedmiocie przypadnie testatorowi w chwili

śmierci)

• wielu autorów wskazuje, że taki zapis zwykły/zapis windykacyjny

jest sprzeczny z art. 35 k.r.o.

– bo zawiera zakazane przez ten przepis „rozporządzenie udziałem”

• jednak art. 941 k.c. i inne przepisy tytułu III Księgi czwartej k.c. nie

posługują się pojęciem „rozporządzenia”

– w testamencie znajdują się „rozrządzenia”

– „rozporządzenie” to czynność inter vivios

– ustawodawca posługuje się terminologią w tym zakresie bardzo

konsekwentnie

• dopuszczalność zapisu windykacyjnego udziału w składniku

majątku wspólnego można uzasadnić też brzmieniem art. 981

2

k.c.

– oraz wieloma innymi argumentami np. natury celowościowej –

odmienna interpretacja prowadziłaby do tego, że dla znacznej części

obywateli zapis windykacyjny byłby niedostępny

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

– sprawą zajął się Sąd Najwyższy:

• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP

46/12
Zapisem windykacyjnym mogą być objęte przedmioty

majątkowe wymienione w art. 981

1

§ 2 k.c. należące do

majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju

wspólności ustawowej.

z uzasadnienia:

W piśmiennictwie trafnie podkreślono, że art. 35 k.r.o.

dotyczy wyłącznie czynności prawnych inter vivos, nie może

zatem

być

przeszkodą

do

ustanowienia

zapisu

windykacyjnego, którego przedmiotem miałby zostać udział

w majątku wspólnym małżonków. Funkcją tego przepisu jest

niedopuszczenie osób trzecich do sfery prawnej majątku

wspólnego w trakcie trwania wspólności, lecz nie wówczas,

gdy wspólność ustaje, co dzieje się najpóźniej z chwilą

śmierci jednego z małżonków.

Niemożność żądania przez wierzyciela

jednego z małżonków zaspokojenia z

udziału, który w razie ustania

wspólności przypadnie małżonkowi

• art. 42 k.r.o.
Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności

ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie

ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w

majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach

należących do tego majątku

• inna wspólność łączna – spółka cywilna – wierzyciel może

zająć udział - 870 kc:

Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została

przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości

wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie

praw

przysługujących

wspólnikowi

na

wypadek

wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może

wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące

naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas

oznaczony

Niemożność żądania przez wierzyciela

jednego z małżonków zaspokojenia z

udziału, który w razie ustania

wspólności przypadnie małżonkowi

Przepis art. 42, podobnie jak zakazy

ustanowione w art. 35 k.r.o., nie
wyłączają

oczywiście

możliwości

zajęcia

poszczególnych

praw

wchodzących

w

skład

majątku

wspólnego

Udziałowy bądź

bezudziałowy charakter

wspólności

• bezsporne jest, że w czasie trwania wspólności

udziały małżonków nie są określone ułamkowo

– określenie wielkości udziałów następuje dopiero z

chwilą jej ustania (art. 43 k.r.o.)

– inaczej

np.

współwłasność

w

częściach

ułamkowych (195 i nast. k.c.).

• tu każdy współwłaściciel ma ułamkowo określony udział

– mówi się w związku z tym, że jest to „wspólność

bezudziałowa”

• kwestionuje tę wykładnię od dawna E. Gniewek, który

twierdzi,

że

małżonkowie

mają

udziały,

tylko

nieokreślone co do wielkości

• większość autorów jednak twierdzi, że wspólność jest

bezudziałowa, tak też J.Strzebinczyk

Udziałowy bądź

bezudziałowy charakter

wspólności

• ale co ma małżonek w majątku wspólnym? Co

jest nietrafnego w stwierdzeniu, że ma „udział o

nieokreślonej wielkości”, dokładnie tak jak w

spółce cywilnej?

• moim zdaniem można w ogóle w prawie

cywilnym mówić o udziale w dwóch znaczeniach:

• „uczestniczenie w prawie” – mam udział, jestem jednym

z podmiotów współuprawnionych

• wielkość siły tego współuprawnienia – jeśli jestem

współuprawniony, to rodzajowo moje uprawnienia są

takie same jak innych uprawnionych. Udział w tym

znaczeniu może określać „siłę” tych uprawnień

– moim zdaniem tu jest udział w znaczeniu 1, nie ma

w drugim.

– taką tezę przyjmuje ostatnio też prof. Nazar

Prawny charakter wyróżnienia

majątku wspólnego

• zagadnienie

powiązane

z

kwestią

mechanizmu

prawnego

powstawiania

majątku wspólnego

• chodzi o to, na podstawie jakich kryteriów

wyróżnia się poszczególne masy majątkowe

tzn.

majątek

wspólny

od

majątków

osobistych

– np. przedsiębiorstwo (art. 55

1

k.c.) wyróżnia się

na

podstawie

kryteriów

funkcjonalnych,

gospodarczych

• w skład przedsiębiorstwa wchodzi to, co służy

prowadzeniu działalności

Prawny charakter wyróżnienia

majątku wspólnego

• wyróżnienie majątku wspólnego ma charakter

wyłącznie prawny, nie gospodarczy

• nie jest istotne, czy składniki tego majątku są

powiązane ze sobą gospodarczo, a nawet to, czy

małżonkowie o poszczególnych składnikach wiedzą.

– przeciwnie, o istnieniu pewnych składników majątku

wspólnego nieraz dowiadują się dopiero po wielu latach

od ich nabycia, już w czasie konfliktu i rozpadu związku

• nie jest istotne, jakie jest faktyczne przeznaczenie

składników majątku małżonków

– i czy oboje małżonkowie korzystają z danego składnika,

np. objęli rzecz w posiadanie

• o wejściu do majątku wspólnego lub majątku

osobistego danego prawa podmiotowego decydują

tylko przepisy i okoliczności prawne (art. 31-33)

Prawny charakter wyróżnienia

majątku wspólnego

• a więc przy spełnieniu przesłanek z art. 31 k.r.o. nabywane

przez małżonka prawa będą wchodzić do majątku

wspólnego, nawet jeśli małżonkowie od lat żyją w

separacji faktycznej.

• z drugiej strony, pomimo odrębności prawnej majątku

wspólnego i majątków osobistych, z reguły majątki te w

czasie trwania wspólności ustawowej praktycznie nie są

wyodrębnione i często stanowią jedną całość gospodarczą.

– np. mąż korzysta z samochodu, będącego składnikiem

majątku osobistego żony, a żona ze wspólnego pojazdu,

mieszkają w lokalu będącym przedmiotem własności

wyłącznie męża, jednak w lokalu tym znajdują się

ruchomości (sprzęt AGD, meble) będące składnikami majątku

wspólnego

– nie zmienia to faktu, że niektóre składniki tej jednej całości

gospodarczej to składniki majątku osobistego męża czy żony

a inne – ich majątku wspólnego

Brak podmiotowości majątku

wspólnego

• cecha wspomniana wcześniej

– nie ma odrębnego od małżonków podmiotu prawa –

„majątku wspólnego”, „wspólności”

– to małżonkowie są podmiotami praw wchodzących

w skład majątku wspólnego

– majątek wspólny nie może mieć długów ani praw –

majątek nie jest podmiotem stosunków prawnych

– wszelkie prawa i obowiązki zwiane z majątkiem

wspólnym mogą przysługiwać tylko małżonkom

– dlatego też małżonkowie przez sam fakt

pozostawania w ustroju wspólności nie są swoimi

przedstawicielami ustawowymi

– w obrocie działają tylko we własnym imieniu, nawet

jeśli zarządzają majątkiem wspólnym

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• chodzi o to, jak powstaje majątek wspólny, a

nie ustrój wspólności

• a więc jakie przesłanki decydują o tym, że

nabywane przez małżonka prawo wejdzie do

majątku wspólnego (a nie osobistego)

– albo, ujmując problem inaczej: jakie okoliczności

decydują o tym, że uznajemy, że dane prawo, co

do którego jesteśmy pewni, że zostało nabyte

przez przynajmniej jedno z małżonków, wchodzi

w skład majątku wspólnego małżonków, a nie

majątku osobistego żony czy męża

• generalnie regulacja tych kwestii jest

zamknięta w art. 31-34 k.r.o.

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• uwaga ogólna:

– art. 31 przesądza, że wspólność obejmuje

przedmioty nabyte przez małżonków w trakcie

trwania ustroju wspólności

– nawiązując do wcześniej podanej typologii

ustrojów można więc stwierdzić:

• nie jest to wspólność ogólna, a wspólność dorobku –

według podanej wcześniej typologii

– to, co było w majątku małżonków przed

powstaniem ustroju wspólności (a więc

zasadniczo przed zawarciem małżeństwa),

należy do ich majątków osobistych

– dalej reguła, że to, co nie należy do majątku

wspólnego, należy do osobistego – oczywiste

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

– !!układ regulacji – ogólne opisanie

mechanizmu!!:

• art. 31 § 1 przesądza, co wchodzi w skład

majątku wspólnego (najważniejszy przepis całej
tej regulacji)

• § 2 wymienia przykładowo składniki majątku

wspólnego

• art.

33

wymienia

wyczerpująco

(taksatywnie) składniki majątków osobistych

– ten przepis zawiera wyliczenie wyczerpujące

• i jeszcze art. 34 – pewna modyfikacja reguł z 33

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

– w uproszczeniu można więc przyjąć,

że:

• to, co nie wymienione w art. 33, należy do

majątku wspólnego

• oczywiście zagadnienie art. 33 dotyczy tylko

praw nabytych po powstaniu wspólności

– bo rozważać przynależność do wspólności można tylko

w odniesieniu do przedmiotów nabytych

po

powstaniu wspólności – 31

– należy zwrócić uwagę na dwie kwestie:

• moment nabycia
• podmiot zdarzenia prowadzącego do nabycia

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• Moment nabycia:

– zgodnie z art. 31 k.r.o. do majątku

wspólnego mogą wejść tylko prawa nabyte
w trakcie trwania ustroju wspólności

– a więc najpierw należy ustalić, czy

nabycie nastąpiło w trakcie trwania
małżeństwa (ściślej: trwania ustroju
wspólności) a potem rozważać, czy w
świetle art. 31-34 nabyte prawo należy do
majątku wspólnego czy osobistego

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• Moment nabycia:

– istotne

jest,

aby

zdarzenie

prawne

powodujące powstanie prawa nastąpiło w

trakcie trwania wspólności

– Problem

zdarzeń

„złożonych”,

„rozciągniętych” w czasie:

– Jeżeli

spełnienie

poszczególnych

przesłanek

(elementów stanu faktycznego), potrzebnych do

nabycia prawa, jest rozłożone w czasie, decydującą

o wejściu w skład majątku wspólnego jest chwila

spełnienia ostatniej z tych przesłanek.

– istotne zwłaszcza przy zasiedzeniu

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• Podmiot zdarzenia prawnego

– fundamentalne znaczenie ma ten fragment art.

31:

wspólność

majątkowa

(wspólność

ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe

nabyte w czasie jej trwania przez oboje

małżonków lub przez jednego z nich

(majątek wspólny).

– z mocy prawa do wspólności w czasie jej

trwania wchodzą przedmioty majątkowe:

• nabyte przez oboje małżonków – np. oboje są

stroną umowy

• nabyte przez jedno z małżonków – np. tylko

jeden zawiera umowę

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• Podmiot zdarzenia prawnego

• Dla przynależności przedmiotu majątkowego do

majątku wspólnego nie ma zatem znaczenia, czy

stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie

przedmiotu majątkowego, są oboje małżonkowie,

czy jeden z nich

• wejście nabytego prawa do majątku wspólnego w

razie działania jednego tylko małżonka następuje:

–

nawet bez wiedzy drugiego małżonka

–

bez potrzeby dodatkowych oświadczeń ze strony

drugiego małżonka

– bez względu na wolę i świadomość małżonka, który dokonuje

czynności

–

skutek występuje tu ex lege, bez udziału woli drugiego

małżonka

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• przykład zastosowania tych reguł – zasiedzenie (art. 172 i

nast.. k.c.) – zdarzenie „rozłożone w czasie”

Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa

własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat

dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał

posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).

• jeśli posiadaczem samoistnym był mąż, a żona stała się

współposiadaczem pod koniec biegu terminu

– albo w ogóle nie stała się współposiadaczem

• to jeśli koniec biegu zasiedzenia przypadł na okres istnienia

wspólności – mąż nabywa własność do majątku

wspólnego

– tak samo w wypadku, gdy przez 19 lat osoba A posiadała

nieruchomość uzyskując posiadanie w dobrej wierze, i po 19

latach tego posiadania zawarła związek małżeński – po roku

od tego momentu nabędzie własność przez zasiedzenie do

majątku wspólnego

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• znaczenie woli stron umowy

– Dla spowodowania nabycia do majątku wspólnego lub

jego wyłączenia w zasadzie nie ma znaczenia

oświadczenie małżonka będącego stroną czynności

prawnej np. o tym, że „nabywa nieruchomość za środki

ze swojego majątku osobistego” albo „do majątku

osobistego”

• często w akcie notarialnym obejmujący umowę sprzedaży

nieruchomości znajduje się takie oświadczenie, potem na tej

podstawie następuje wpis do księgi wieczystej tylko np. męża

jako wyłącznego właściciela,

• to nie zamyka żonie drogi do kwestionowania przynależności

nieruchomości do majątku osobistego, tzn. może ona dowodzić,

że własność nieruchomości weszła do majątku wspólnego

– Bez znaczenia jest też wola wyrażona przez osobę

trzecią, będącą drugą stroną takiej czynności.

– z wyjątkiem darowizny - art. 33 pkt 2