Psychologia kliniczna
w.2
dr Ivanna Shubina
Plan wykładu
1.
Współczesna psychoanaliza, psychologia poznawcza i
behawioralna, psychologia humanistyczno-
egzystencjalna, koncepcje interakcyjne i systemowe
oraz ich znaczenie dla psychologii klinicznej.
2.
Psychologiczna diagnoza zdrowia i zaburzeń z
perspektywy metodologii badań psychologicznych.
Modele diagnozy. Etapy postępowania diagnostycznego
a wynik diagnozy. Metody diagnozy.
3.
Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży.
4.
Psychologia zaburzeń osobowości i zaburzeń lękowych.
Psychologia schizofrenii. Psychologia zaburzeń
afektywnych. PTSD. Psychologia uzależnień.
Podsumowanie
1.1. Współczesna psychoanaliza i jej
znaczenie dla psychologii
klinicznej
3 podstawowe nurty: teorie popędów, psychologia
ego, psychologia self.
Respektują założenia Freuda:
1.
zjawiska psychiczne są zdeterminowane
działaniem nieświadomych, przeciwstawnych sił
motywujących (libido i agresja);
2.
2. konflikty występują na różnych etapach
rozwoju i są rozwiązywane nieświadomie przy
pomocy mechanizmów obronnych;
3.
3. rozwój psychiczny fazowy i progresywny;
4.
4. przeniesienie – warunek leczenia.
Wiedza o rozwoju i zaburzeniach.
1.1. Współczesna psychoanaliza.
Modele
1.
Model dynamiczny: są biologiczne czynniki
skierowane na zaspokojenie popędów seksualnego i
agresji, pozostających w konflikcie, rozstrzyganym
przez mechanizmy obronne; motyw działania.
2.
Model ekonomiczny: poziom energii psychicznej jest
regulowany zasadami (zasada nirwany, stałości,
przyjemności).
3.
Model strukturalno-topograficzny: powtarzające się
zjawiska psychiczne są zorganizowane w trzy
instancje – Id, Ego, Superego.
4.
Model rozwojowy: zjawiska psychiczne mają swój
wymiar czasowy i organizację na każdym etapie
rozwoju.
5.
Model adaptacyjny: wskazuje, jak środowisko
wpływa na psychikę człowieka, jakie zjawiska i
procesy wywołuje o charakterze adaptacyjnym.
1.1. Współczesna psychoanaliza.
Model dynamiczny i rozwojowy.
1.
Cel - przyjemność, obiekt – przedmiot, część
ciała, źródło – somatyka, psychika.
2.
Libido narcystyczne przekształca się w
przedmiotowe. Libido jest rozładowywane w
trakcie zaspokajanie potrzeb lub kateksji.
Brak możliwości rozładowania powoduje
fiksację libido, co uruchamia regresję.
3.
Kierowanie libido do innych ludzi (rodzice).
Jeśli wystąpi odmowa zewnętrzna/
wewnętrzna dojdzie od konfliktu i wyparcia,
w wyniku czego część libido ulegnie fiksacji.
4.
Fazy rozwoju: oralna, analna, falliczna,
latencji, genitalna.
1.1.Współczesna psychoanaliza.
Model topograficzny i
strukturalny
Opisuje i wyjaśnia dynamikę
współwystępowania
systemów;
Część treści psychicznych
nie jest nigdy uświadomiona
(wyparcie pierwotne -
dzieciństwo);
Dostęp do świadomości
uniemożliwia cenzura;
W nieświadomości mogą
być treści, które już były w
świadomości (wyparcie
właściwe).
Np., Kompleks Edypa,
Elektry
Osobowość składa się z 3
odrębnych elementów;
Id – popędy seksualne i agresja
oraz pochodne, kompleks Edypa,
urazy; tworzy własny świat bez
lęku; procesy pierwotne; sny,
pomyłki;
Ego – myślenie, planowanie;
bezpieczeństwo i zasada
rzeczywistości; pośrednik
między popędami i działaniem;
podporządkowuje obszary Id
(przedświadome);
Superego – część nakazująco-
zakazująca, ideał ego, surowość,
której nie okazywali rodzice
(obrona ego).
1.1.Współczesna psychoanaliza.
Koncepcja nerwic i perwersji
seksualnych.
Rozróżnienie uwarunkowań nerwicy i perwersji;
Klasyfikacja nerwic: aktualne (somatyka),
psychonerwice (nerwice), nerwice narcystyczne
(schizofrenia, melancholia).
Silny uwewnętrzniony konflikt między popędami w
okresie edypalnym + obrony – rdzeń nerwicy natręctw,
histerycznej. Konflikty powstają na bazie przerażających
fantazji i śladów pamięciowych zw. z odmową
zaspokojenia libido.
Dorosły człowiek w sytuacji konfliktu (odmowa) – ego
reaguje lękiem sygnałowym o osłabionej równowadze,
co skutkuje powrotem wypartego w postaci objawów
nerwicowych (kompromis).
Perwersje – osoba preferuje obiekty i cele, które
odbiegają od powszechnie akceptowanych norm
(voyeryzm).
1.1. Teoria relacji z
obiektem
Baza: teoria popędów S.Freuda, psychologia ego A. Freud i
H.Hartmanna, teoria rzywiązania Bowlby’ego.
3 szkoły: M. Klein i W.D.R.Fairbain, H.Guntrip; E.Jacobson, O.
Kernberg; J.Lacan.
Założenia:
1.
Ego – pierwotna struktura dynamiczna, źródło energii
psychicznej, skierowanej na tworzenie relacji z obiektem. Rozwój
ego wyznaczony rzeczywistą relacją z matką;
2.
Cel libido – utworzenie relacji z obiektem (nawiązanie =
przyjemność; nie = frustracja i agresja)
3.
Rzeczywiste relacje internalizowane i są podstawą reprezentacji
self-obiekt.
4.
Na wcześniejszych etapach mechanizmy obronne:
rozszczepienie, projekcja i identyfikacja projekcyjna, które
później zastąpione wyparciem.
5.
Zaburzenia osobowości – wynik niepowodzenia w procesie
rozwoju reprezentacji self w relacji z obiektem i struktur
intrapsych. oraz dominacji pierwotnych obron nad dojrzałymi
(racjonalizacja)
1.1. Psychologia self jako koncepcja
zaburzeń narcystycznych (H.Kohut)
Self – centralna pozycja. Człowiek winny – człowiek
tragiczny.
Założenia:
1.
Potencjalne self – rozwija się jako rdzeń osobowości.
2.
Tworzenie struktur psychicznych odbywa się poprzez
introekcję self-obiektów i internalizację
przekształcającą.
3.
Self – nadrzędna struktura, kierująca procesami w
umyśle, funkcja – ciągłość i spójność doświadczenia.
4.
Libido i agresja jako komponenty self mogą rozwijać
się na drodze optymalnej frustracji potrzeby
empatycznego potwierdzenia ze strony self-obiektów
bądź na drodze nadmiernej frustracji.
1.2.Psychologia poznawcza i
behawioralna i jej znaczenie dla
psychologii klinicznej
Psychologia zachowań, procesów i struktur poznawczych.
Prawa uwarunkowania, uczenia się, schematy poznawcze,
przekonania.
Człowiek – jednostka ucząca się nawyków, zachowań i
kompetencji; reaguje na bodźce
Stymuluje zachowania – środowisko i otoczenie społeczne.
Badania empiryczne.
Człowiek zdrowy – posiada przystosowawcze nawyki i
umiejętności, wolny od nieprzystosowawczych, posiada
racjonalne przekonania, zdolny do samorealizacji.
Zaburzenia powstają zgodnie z prawami uwarunkowania i
uczenia się: 1. brak pożądanych nawyków, przekonań i
kompetencji; 2. wadliwe reakcje, nawyki, systemy
zachowań (natrętne, fobie), irracjonalne przekonania.
Analiza behawioralna (diagnoza wyuczonych reakcji S.P.S.)
1.2.Psychologia poznawcza i
behawioralna
Neobehawioralne koncepcje
modelowania i społecznego uczenia
się
Efekt wyniku – nauczenie się, że zachowanie daje
wynik (skutek modelowania).
Efekt zahamowania – gdy obserwuje się zachowanie
szkodliwe, ukarane (film).
Efekt rozhamowania – gdy aspołeczne, dewiacyjne
zachowania zostają nagradzane.
Efekt facylitacji – ułatwienie przejmowania
zachowania, gdy model jest podobny, lubiany, bliski;
w grupach, tłumach.
Modelowanie – uwarunkowanie zastępcze
(eksperymenty).
Elementy uczenia się zdrowych zachowań:
1.zaobserwowanie wzorca podobnego, atrakcyjnego;
2.przechowywanie wzorca; 3.zdolność motoryczna do
powtórzenia wzorca; 4.chęć powtórzenia zachowań
modela.
1.2.Psychologia poznawcza i
behawioralna
Przekonanie o własnej skuteczności i
kontroli Rottera
Wynik uczenia się
społecznego i
doświadczenia.
Różnicuje ludzi pod
względem
poznawczym,
motywacyjnym,
emocjonalnym.
Silne poczucie
skuteczności – zdrowie
i zaradność; słabe –
patologia.
Bandura (1999,2001)
Zachowanie jest zdeterminowane
przez oczekiwania, wzmocnienia i
sytuacje psychologiczna.
Wzmocnienie jest konsekwencja
działań – wewnętrzne umiejscowienie
kontroli, nie (otoczenie) –
zewnętrzne.
Optymalna przewaga poczucia wewn.
kontroli sprzyja zdrowiu i rozwojowi.
Terapia - wzmocnienie przekonania o
posiadaniu kontroli nad otoczeniem i
samokontroli.
Uczenie się zaradności (wyuczona
bezradność – M.Seligman): deficyty
poznawcze, motywacyjne,
emocjonalne.
1.2.Poznawcze koncepcje
zaburzeń
1. Ellis:
emocje powstają, gdy bodźce i zdarzenia są
spostrzegane i ocenione jako korzystne/ niekorzystne.
Człowiek zdrowy posiada racjonalno-realistyczne
przekonania, umie przystosowywać się do społecznych
wymagań, autonomiczny i toleruje wieloznaczność i
odmienność; czerpie radość z życia; jest odpowiedzialny.
Zaburzenia są wynikiem uwewnętrznionych
nielogicznych, nierealistycznych przekonań.
2. A.Beck:
Zaburzenie depresyjne – interakcja czynników
genetycznych, środowiskowych i psychologicznych.
Hiperaktywne struktury poznawcze. Zniekształcenia
poznawcze.
3. Teoria konstruktów osobistych G.Kelly’ego, metoda.
1.3. Psychologia egzystencjalna,
logoterapia
Sens i potrzeba sensu – człowiek dąży do poszukiwania
sensu życia.
Analiza egzystencjalna – odkrywanie sposobu nadawania
znaczenia wydarzeniom życia.
Samorealizacja – efekt realizacji sensu życia, nie celem
ostatecznym.
Zdrowy człowiek – zdolny do realizacji potrzeby sensu,
ostatecznym jest transcendencja; odpowiedzialny,
kochający.
Zaburzenia pojawiają się, kiedy jest brak świadomości
potrzeby sensu i frustracji. Frustracja egzystencjalna –
gdy człowiek traci poczucie sensu, nie może go odkryć i
realizować (przesyt, zobowiązania, stres; nuda, pustka) i
szuka zastępczych sposobów (zabawa, praca, alkohol).
Logoterapia: wartości twórcze, doznaniowe, postawy.
Technika paradoksalnej intencji, technika derefleksji.
1.3. Psychologia humanistyczna
Koncepcja zdrowia i samorealizacji
A.Maslova
Zdrowie – proces rozwoju w kierunku
człowieczeństwa, poznaniu własnych potencjałów i ich
realizowaniu, czemu towarzyszy pełne i świadome
przeżywanie siebie i otoczenia. Funkcjonowanie
intrapsychiczne i relacje ze światem.
Pojęcie potencjałów zdrowia: 1.jasna percepcja
rzeczywistości, otwartość na doświadczenie i
tolerancja wieloznaczności; 2.akceptacja siebie i
otoczenia; 3.twórczość; 4.koncentracja na zadaniu;
5.autonomia; 6. demokratyczna struktura charakteru.
Zaburzenia – defekt rozwoju wskutek trwałego
niezaspokojenia podstawowych potrzeb:
bezpieczeństwa i przynależności; uznania i szacunku.
Terapia – oddziaływanie na otoczenie blokujące
rozwój.
1.3. Psychologia humanistyczna
C.Rogers: pojęcie zdrowia,
zaburzeń i terapia
skoncentrowana na kliencie
Człowiek z natury dobry, posiada wrodzoną zdolność do
zdrowego rozwoju.
Doświadczenie tworzy pole fenomenologiczne, które nie
pokrywając się z polem świadomości, jest potencjalnie
dostępne świadomości.
Podstawowa tendencja organizmu do urzeczywistniania,
doskonalenia Ja. Ja realne i Ja idealne – spójność Ja jest
podstawą samoakceptacji i przystosowania.
Zdrowy człowiek – zaspokaja potrzebę uznania i
samoakceptacji, otwarty na doświadczenie i ma spójne
pojęcie Ja.
Przyczyna patologii – konflikt między naturalnymi
tendencjami a ich negatywną oceną przez otoczenie. Pojawia
się lęk. Człowiek zachowuje się obronnie: 1.niedopuszcza do
świadomości; 2.zniekształcenia w świadomości. Odszczepione
Ja. Głębokie zaburzenia – zaprzeczanie pojęciu Ja.
Terapia: niedyrektywna; terapeuta autentyczny i wewnętrznie
zgodny; zdolny do empatii; bezwarunkowe pozytywne
odniesienie. Doznawanie nie symbolizowane i eksploracja.
1.3. Terapia geschtalt. Perls
„Tu i teraz”
Motor działania – tendencja do samoaktualizacji, swobodnego
rozwoju oraz zamknięcia postaci, dokończenie spraw.
Pole wzajemnych oddziaływań. Świadome doznawanie (np.
wgląd).
Zdrowa osoba: uwaga na bodźce ważne, uczestniczy w
interakcji ze światem, ma pojęcie siebie i dostęp do swojego
potencjału.
Zaburzenia – zakłócenia wymian Ja-świat przy pomocy
mechanizmu introjekcji lub projekcji.
W procesie neurotycznym – odrzucanie, unikanie własnego Ja.
Ja powinnościowe.
Cel terapii – usunięcie „bloków” napięć, ubytków w postaci i
dotarcie do autentycznego Ja. Metody: badanie kontinuum
świadomości, poszerzania świadomości, dialog; techniki
psychodramy, pracy z jednym klientem na tle grupy; „puste
krzesło”.
1.4. Koncepcje rodziny.
Tradycyjny model
Zaburzenia psychiczne są efektem oddziaływania
środowiska rodzinnego lub urazów w okresie
wczesnodziecięcym lub bieżących oddziaływań rodziny.
Diagnoza – koncentrowanie się na odkryciu minionych
lub aktualnych doświadczeń jednostki w relacjach z
rodzicami (dlaczego jednostka ujawnia obserwowane
zachowania?)
Terapii podlega osoba z zaburzeniami. Rodzina edukuje
się.
Problem jest przypisany jednostce. Jednostka tworzy
rodzinę dysfunkcjonalną, choć rodzina ma znaczenie w
pojawieniu się problemu (zaburzenie osobowości).
Praca z procesami intrapsychicznymi i/ lub zachowaniem
Cel – zmiana osobowości bądź zachowań poszczególnych
członków rodziny
1.4. Koncepcje rodziny.
Model systemowy
Rodzina – złożona wielopoziomowa siatka transakcji i
komunikacji między członkami, które przebiegają zgodnie z
określonymi, charakterystycznymi dla rodziny, regułami.
Zachowania jednostki są regulowane zasadami;
Diagnoza – ustalenie znaczenia objawów występujących u
jednostki dla utrzymywania się sposobów funkcjonowania
rodziny (korzyści od symptomów);
Terapii podlega cała rodzina (anoreksja córki, agresja).
Źródło problemu tkwi w strukturze systemu rodzinnego i w
relacjach jej członków – objawy służą podtrzymaniu
homeostazy lub sygnał do wprowadzenia zmian
Problem pojawia się, jeśli rodzina mimo rozwoju jej członków,
nie zmienia swojej struktury
Praca z oporem przed zmianą (techniki paradoksalne, elementy
transu Eriksona)
2.1. Psychologiczna diagnoza zdrowia i
zaburzeń z perspektywy
metodologii badań
psychologicznych.
Triada:
1.
Teoria (psychologiczna,
psychometryczna, statystyczna)
2.
Metoda (test psychologiczny, wywiad
ustrukturowany, obserwacja, metody
projekcyjne etc.)
3.
Praktyka (diagnostyczna,
terapeutyczna, poradniana.)
Porządek oddziaływań:
Teoria Metoda Praktyka Teoria
2.1. Psychologiczna diagnoza zdrowia i
zaburzeń z perspektywy
metodologii badań
psychologicznych.
2 aspekty praktyki diagnostycznej:
dynamiczny – konsekwencja czynności psychologa,
rozpoczyna się od sformułowania problemu
diagnostycznego i kończy się sformułowaniem wniosków;
statyczny – jest wynik postępowania diagnostycznego:
ilościowy lub jakościowy.
Czynniki specyfiki i trafności diagnozy:
Zgodność dwóch klas teorii psychologicznych;
Zgodność teorii psychometrycznych;
Wartość psychometryczna zastosowanych testów i
odpowiedniość procedur analizy statystycznej (rzetelność
i błąd standardowy pomiary, trafność, normalizacja);
Mentalna dostępność testów dla osoby badanej (K.M.).
Stronniczość postępowania psychologa oraz
zniekształcenia odpowiedzi osób badanych.
2.2. Modele diagnozy.
Psychologiczna diagnoza
różnicowana
Początkowo była wykorzystywana do wspomagania
psychiatrycznej diagnozy w rozpoznawaniu zaburzeń
psychicznych. Diagnoza psychologiczna podporządkowana
psychiatrycznej klasyfikacji zaburzeń psychicznych.
Zadanie psychologa – pomoc w wiarygodnym zaklasyfikowaniu
pacjenta do określonej kategorii jednostek chorobowych na
podstawie ujawnianych przez niego reakcji na zadania
psychologicznych technik diagnostycznych.
Składniki diagnozy psychologicznej zróżnicowanej: osoba
badana, wskaźniki diagnostyczne (reakcje), objawy chorobowe,
wynik diagnozy psychiatrycznej oraz system klasyfikacji
zaburzeń.
Postępowanie diagnostyczne: konstruowanie sytuacji tak, aby
uzyskać wskaźniki diagnostyczne, umożliwiające przypisanie
zaburzenia pacjenta do określonej kategorii psychiatrycznego
systemu klasyfikacyjnego.
Rezultat – wspólna decyzja diagnostyczna psychologów i
psychiatrów.
2.2. Modele diagnozy.
Psychologiczna diagnoza
funkcjonalna
Baza tego modelu: konkretne teorie osobowości, coraz
większa precyzja pomiaru cech osobowości, wiedza o
trudnościach adaptacyjnych.
Elementy modelu: 1.opis trudności w przystosowaniu
(niemożność samodzielnego zadowolenia potrzeb,
dyskomfort); 2.teorie osobowości/ procesów psychicznych;
3.metody diagnostyczne (pomiar i rozpoznanie);
4.psycholog-diagnosta (opisuje, wyjaśnia, planuje leczenie).
Centralna rola – profesjonalna wiedza psychologiczna (opis i
pomiar zachowań; formułowanie i weryfikacja hipotez;
oddziaływania terapeutyczne).
Zastosowanie: psychologia kliniczna, dobór pracowników,
wybór kierunku kształcenia.
Diagnoza jest: mniej schematyczna, bardziej dynamiczna,
wnikliwa i pogłębiona (nie interesuje obraz zaburzenia –
tylko dysfunkcje i dezorganizacja osobowości).
2.2. Modele diagnozy.
Diagnoza psychospołeczna.
Rozwój pomocy psychologicznej zwiększył
zapotrzebowanie na nową formę diagnozy
psychologicznej: 1.zwiększył się zakres problemów, w
rozwiązanie których mogli być włączeniu psycholodzy;
2.problemy psychologiczne nie koniecznie są rezultatem
dysfunkcji psychicznych; 3.pacjent=partner.
Elementy diagnozy: 1.problem (obiektywny i
subiektywny); 2.protodiagnoza sformułowana przez
otoczenie (skierowanie); 3.rezultat profesjonalnej
diagnozy opartej o naukową wiedzę psychologiczną;
4.negocjowanie tej diagnozy z definicją własnych
problemów pacjenta.
Charakterystyka: 1.pacjent występuje w innej roli;
2.poszerzenie obszaru zagadnień, zainteresowanie
psychologa (relacje z otoczeniem); 3.zwracanie
szczególnej uwagi na badanie środowiska, co wymaga
odpowiednich kompetencji.
2.3. Etapy postępowania
diagnostycznego a wynik diagnozy.
Diagnoza rozumiana jako postępowanie lub jako wynik.
Etapy postępowania diagnostycznego:
1.
Stawianie problemu (wstępne dane);
2.
Formułowanie hipotez;
3.
Weryfikacja hipotez (metody projekcyjne, eksperymenty) –
właściwe badanie diagnostyczne;
4.
Interpretacja wyników i podejmowanie decyzji co do
zakończenia badań;
5.
Opracowanie wyniku diagnozy.
Prediagnostyczny etap: historia życia pacjenta,
doświadczenia leczenia, przekonania, wartości, potrzeby
(kontakt, leczenie, renta); motywacja. Psycholog decyduje
o: postawie, oczekiwaniach interpersonalnych, zaufaniu.
Diagnozowanie ma charakter cykliczny: problem
hipoteza badanie weryfikacyjne wynik rozpoznanie
wskazania.
2.3. Etapy postępowania
diagnostycznego.
Elementy składowe wyniku diagnozy.
Elementy diagnozy
Dane wstępne
Opis aktualnego zachowania i opis sytuacji
Dane biograficzne
Dane o środowisku życia i działania w różnych sferach
Dane z badań testowych i wniosków
Opis zaburzenia, hipotetycznego wyjaśnienia jego
mechanizmu i etiologii, patogenezy, charakterystyki
podmiotowych i środowiskowych zasobów
Wnioski ogólne i wskazania do interwencji.
Opracowanie wyniku zawiera:
Opis zaburzeń lub/i zdrowia;
Wyjaśnienie mechanizmów zaburzeń lub/ i zdrowia;
Określenie przyczyn zaburzeń i zdrowia (bio-środowisko-
sytuacyjne i podmiotowe, rozwojowe);
Wnioski i wskazania do interwencji.
Komunikowanie diagnozy
2.3. Etapy postępowania
diagnostycznego a rodzaje celów.
Cele interwencyjne (diagnoza pełni funkcję
przygotowawczą): stwierdzenie i opis deficytu/
dysfunkcji; określenie mechanizmu
patogenetycznego; określenie mechanizmów
zmiany i zasobów, czynników kompensacyjnych;
sformułowanie planu interwencji.
Cele selekcyjne (ocena przydatności zawodowej,
kwalifikacji osób): określa rodzaj i zakres
zbieranych informacji; metody zbierania informacji.
Cele strategiczne zawierają 3 grupy: opis
aktualnego stanu pacjenta, przeszłych
doświadczeń; czynników patogennych i
salutogennych; przyszłe doświadczenia osoby
badanej.
2.4. Metody diagnozy.
Pośrednie metody zbierania
danych
Informacje uzyskiwane przed pierwszym
kontaktem z osobą badaną:
Forma zgłoszenia (skierowana lub sama,
telefoniczne lub osobiście);
Sformalizowane karty w poradniach;
Akta sprawy, ich analiza;
Analiza wytworu dziecka/ osób
dorosłych.
2.4. Metody diagnozy.
Obserwacja i rozmowa
Jako metoda odrębna lub
pomocnicza.
Charakterystyka metody:
ma cel, dotyczy
określonego problemu,
opiera się na teorii
psychologicznej.
4 grupy wskaźników:
konstytucjonalne,
fizjologiczne,
behawioralne,
przedmiotowe.
Efekt pierwszego
wrażenia.
Potrzeba świadomej
refleksji psychologa
(błędy interpretacyjne)
Podstawowa metoda w procesie
diagnozy.
Najważniejsza – pierwsza rozmowa:
ujawnia się nastawienia osób,
stworzenie atmosfery, zasada
neutralności minimalizuje lęk przed
oceną, zasada przygotowania planu.
Cel rozmowy i zakres tematów.
Dziedziny ważne: życie i relacje
rodzinne; historia chorób i
wypadków; relacje z rówieśnikami;
rozwój seksualny; kariera
zawodowa; światopogląd i poglądy
etyczne; konflikty emocjonalne i
symptomy; posiadany obraz Ja.
Techniki prowadzenia: aktywne
(pytania, interpretacja), pasywne
(relacje, atmosfera); dyrektywny i
niedyrekytywny.
2.4. Metody diagnozy.
Metody kwestionariuszowe
Zalety:
1.
łatwość posługiwania się, wystandaryzowane (arkusz testu,
arkusz odpowiedzi, krótka instrukcja);
2.
Ułatwione opracowywanie uzyskanych wyników, jasne kryteria
zaliczenia reakcji do kategorii, dostępność wskaźników;
3.
Lokują się w ramach konkretnej , wybranej teorii
psychologicznej;
4.
Gwarancja, że: narzędzia jest przydatne do badania danej osoby;
rzeczywiście bada te właściwości; bada dobrze; właściwie
różnicuje grupy.
Klasyfikacja: jednowymiarowe (bada pojedynczy aspekt/ cechę
osobowości – STAI Spielberga do badania lęku; BDI Becka;
pozwala wnioskować i o innych cechach) wielowymiarowe
(więcej, niż jedna skala – MBI Maslach do badania wypalenia
zawodowego, 16PF Cattela; daje profil osobowości)
W psychologii klinicznej metody kwestionariuszowe używane do
studium przypadku. W dużych grupach. Zobiektywizowane dane.
Sytuacje: przesiew, podmioty prawne, zasoby podmiotów,
selekcja, projektowanie działań interwencyjnych.
2.4. Metody diagnozy.
Metody projekcyjne
Pojęcie projekcji – Freud.
Hipoteza projekcyjna D.Rapaporta: każde obserwowalne
zachowanie człowieka jest formą ekspresji jego
osobowości.
Termin „metody projekcyjne” zaproponował L.Frank.
Klasyfikacja metod projekcyjnych Lindzey’a w oparciu o
6 kryteriów:
1.cechy materiału – modalność zmysłowa, sktruktura;
2.włąściwości metodologiczne – konstrukcja teoret./empir.;
3.sposób interpretacji – formalny, treściowy, całościowy;
4.cel badania – całościowy opis, badanie cech;
5.sposób badania – grupowy, indywidualny, wypowiedzi
swobodne lub ograniczone;
6.typ reakcji – skojarzeniowa, konstrukcyjna, uzupełnianie,
wybór
2.4.
Metody diagnozy.
Metody projekcyjne.
Techniki rysunkowe
Najmniejszy stopień ustrukturowania.
Bada najgłębsze warstwy psychiki.
Postać ludzka, drzewo, rodzina, dom. Technika
wyobrażeniowa.
Prosta, nie sugerująca instrukcja.
Analiza rysunku dotyczy: formalnych aspektów
i treściowych.
Uzyskane dane należy potwierdzić innymi.
Interpretacja ma uwzględniać obrazy Ja
(realny, idealny, nielubiany)
2.4. Metody diagnozy.
Metody projekcyjne.
Test plam atramentowych
H.Rorschacha
Opiera się na skłonności do widzenia różnych kształtów, form,
do rozpoznawania znanych rzeczy w materiale nieokreślonym
(chmury).
10 tablic, symetryczne plamy atramentowe o skomplikowanych,
nieregularnych kształtach i odcieniach. 5 tablic
monochromatyczne, 2 z kolorem czerwonym, pozostałe –
wielobarwne.
Fazy badania: wykonawcza (co widzisz?), sprawdzająca,
analogii, badanie ograniczeń.
Oceniane 4 grupy danych testowych: lokalizacja (całość, detal);
determinanty (barwy, ruch, światłocień, forma), treść (ludzie,
zwierzęta), popularność wypowiedzi (tablice frekwencyjne).
Proces interpretacji obejmuje kolejno: analizę strukturalną
(dojrzałość i kontrola emocjonalna, wrażliwość); analizę
sekwencyjną (style zachowania, mechanizmy zaradcze); analizę
całościową (generalizacja hipotez sformułowanych na
poszczególnych etapach interpretacji).
2.4. Metody diagnozy.
Metody projekcyjne.
Test Aprecepcji Tematycznej
Murraya
Stworzona w oparciu o teorię osobowości
Murraya. Instrukcja -Test wyobraźni. Zadanie –
udramatyzowanie historyjki, opis uczuć i myśli
osób na obrazku.
29 tablic. Czarno-białe rysunki sytuacji
społecznych, 1 tablica – biała. Stopień
strukturalizacji i wyrazistości różny. Część tablic
dla osób różnej płci, dzieci.
Wykorzystuje się 20 tablic. Po 10 w dwóch
sesjach.
Analiza treściowa. Cechy formalne – uboczne.
Interpretacja: bohater, jego moc sprawcza,
właściwości, potrzeby i emocje towarzyszące;
naciski środowiska na bohatera
2.4. Metody diagnozy.
Metody projekcyjne.
Test niedokończonych zdań
Zadanie: dokończyć podany szereg zdań.
Dopasowanie zestawów zdań do problemu.
Duży stopień ustrukturyzowania materiału, często
osoba podaje informacje świadomie.
Podejścia w interpretacji:
1.
ilościowe – skale Rottera do każdej wypowiedzi
(od „+” do „–” tonu uczuciowego); możliwa jest
ocena stopnia zaburzeń emocjonalnych w
odniesieniu do obszarów życia jednostki;
2.
jakościowe – grupowanie podobnych wypowiedzi
lub odnoszących się do tej samej sfery życia i
tworzenia na tej podstawie hipotez.
2.4. Metody diagnozy.
Metody psychometryczne.
Rodzaje: testy właściwości poznawczych i właściwości afektywnych
(metody kwestionariuszowe, metody projekcyjne).
Testy właściwości poznawczych:
Cecha – wbudowanie w materiał testowy jedynej poprawnej odpowiedzi.
Rodzaje:
1.
testy mocy – nie ma ograniczenia czasowego, każde zadanie jest
rozwiązywalne, ocena 0-1; testy szybkości – czas potrzebny na
ukończenie zadania;
2.
testy zorientowane na normy i na kryterium (interpretacja na podstawie
cech, właściwości);
3.
testy słowne i testy wykonawcze (zaangażowanie modalności
pozawerbalnych, czynności motorycznych).
Zastosowanie metod psychometrycznych:
1.
analiza poziomu rozwoju poznawczego dziecka (dysfunkcji rozwojowe –
wykrycie, korekcja i zapobieganie);
2.
określanie kompetencji poznawczych młodzieży i osób dorosłych (PZ)
3.
Diagnoza nozologiczna i funkcjonalna osób z podejrzeniem uszkodzeń
OUN
Np. – Bateria testów Wechslera dla dorosłych (6 skal słowne, 5
bezsłowne)
3.1. Psychologia kliniczna dzieci i
młodzieży.
1.
Ujęcia teoretyczne
2.
Rozumienie dziecka jako osoby
3.
Uwarunkowania problemów
klinicznych
4.
Wybrane problemy kliniczne z
uwzględnieniem okresów rozwoju
5.
Kierunki i rodzaje pomocy.
Psychospołeczna teoria
E.Eriksona:
Okres
Wiek
Zadania
Zaufania/
niezaufania
do 1
roku
zadowolenie podstawowych fizycznych
i emocjonalnych potrzeb
Autonomii/ wstydu
2 - 3
Poznawanie i rozwój samodzielności
Inicjatywy/ winy
4 - 5
Osiągnięcie poczucie kompetencji i
inicjatywy
Zaradności/
bezradności
6 – 12 Stawianie i osiągnięcie osobistych
celów
Tożsamości/ zmiany
ról
12 –
18
Poznanie granic dozwolonego, dążenie
do tożsamości
Intymności/ izolacji
18 –
35
Bliskie interpersonalne relacje
Twórczości/ stagnacji 35 –
65
Założenie rodziny i wsparcie dzieci
Integracji/
rozczarowania
65 i
więce
j
Integracja aktywności życiowej,
poczucie własnej wartości
Teoria Adlera.
Pierwsze dziecko – pieszczoch, uzgadnia swoje działania, dąży
do ogólnie przyjętych celów, może brać odpowiedzialność
(pełnić role rodzica), bardzo przeżywa utratę wyjątkowego
„stanowiska” w rodzinie (obraża się lub poznaje znaczenie siły
i władzy)
Drugie dziecko – nie ma zagrożenie, że straci „stanowisko”,
mniej domowe, beztroski, twórcze, mniej dotrzymują się reguł,
„Średnie dzieci” – często czują się niepotrzebnymi i niesłusznie
karanymi, nie potrafią nawiązać bliskie relacje; uczą się sztuce
negocjacji i specyfice rodzinnej polityki,
Młodsze dzieci – mają najwięcej uwagi od rodziców i starszych
dzieci, którzy starają się im dogodzić, zostają ulubieńcem lub
osiągają wielkie sukcesy
Jedynak (oraz dziecko po 7-8 latach przerwy) – nigdy nie tracą
„stanowisko”, mają dużo uwagi, rozwinięta wyobraźnia,
egoizm, niski stopień uspołecznienia.
Podstawowe problemy
kliniczne dzieci i młodzieży
Zaburzenia zachowania – ujawnia się, gdy
dziecko sygnalizuje, że nie zaspokaja swoich
potrzeb i/ lub oczekiwań dorosłych. Należy
uwzględnić wiek i kulturowe środowisko dziecka.
Mogą dotyczyć każdej sfery życia psychicznego.
Zaburzenia rozwoju – niespełnienie zadań
rozwojowych, przypisanych poszczególnym
okresom rozwoju dziecka. Ma bardziej trwały
charakter. Zależnie od rodzaju i rozległości są
bardziej lub mniej podatne na zmianę.
Czynniki problemów/ zaburzeń:
Czynniki biologiczne, somatyczne (aktualny
stan zdrowotny, uszkodzenia tkanki nerwowej,
dziedziczne obciążenia oraz wzmożona
sensytywność)
Czynniki społeczne, kulturowe
Wzajemna interakcja tych czynników utrudnia
ustalenie, co jest pierwotne, a co wtórne
Czynniki osobowościowe (w starszym wieku)
Rozumienie dziecka jako
osoby
1.
Dziecko jest jednostką aktywna i poszukującą (rozważać
problem z p.w. dziecka, pytać go o propozycje i starać się
je uwzględniać)
2.
Dziecko ma sobie właściwe tempo i rytm rozwoju
(indywidualne podejście, indywidualne właściwości)
3.
Dziecko jest włączone w system więzi rodzinnych (z czego
mogą wynikać zasoby odporności oraz potencjalne
zagrożenia wystąpienia zaburzeń)
4.
Dziecko jest związane ze środowiskiem rówieśniczym
(potrzeba przebywania wśród dzieci, trudności we
wzajemnych relacjach)
5.
Dziecko jest uwikłane w problemy współczesnego świata
(małe dzieci – trudne problemy docierają przez pryzmat
uczuć rodziców, starsze – same obserwują, uczestniczą,
co „buduje” PP o „zagrażającym świecie”, DZ)
6.
Dziecko ma od początku swojego rozwoju poczucie
własnej godności (często jest lekceważone, ma swój
indywidualny wymiar pod względem reaktywności, jakości
przeżywania i skutków; naruszenie w szkole, szpitalu)
Uwarunkowania problemów
klinicznych:
1.
Stresory –
zewnętrzne czynniki szkodliwe i sposób ich
oddziaływania: korozyjne (stres przewlekły) i traumatyczne (ostry
stres)
;
2.
Podatność na ich oddziaływanie,
na która składają się czynniki
biologiczne, przeżyte doświadczenia, rozumienie przez dziecko
szkodliwych wpływów, jakim podlega (dwulatki). Te czynniki są
wzajemnie powiązane i modelowane przez oddziaływania społeczne,
aktywność dziecka, jego indywidualne oraz znajdujące się w
najbliższym środowisku zasoby.
3.
Rodzicielskie style wychowania (
autokratyczny, permisywny,
demokratyczny) oraz sposoby ich realizacji:
Obojętność (auto-, destrukcyjne zachowania), wrażliwość
(niespełnienie oczekiwań kształtuje tożsamość dziecka + poczucie
winy), ambicje (zaburzenia emocjonalne, psychosomatyczne, np.
przewlekłego zmęczenia).
Negatywne doświadczenia:
Specyficzne dla określonej fazy rozwoju – wchodzą w skład zespołów
zaburzeń
Niespecyficzne – sytuacje w każdym ze środowisk dziecka.
Podatność na stres a ochrona
przed nim. Trzy modele:
1.
Model kompensacyjny – zasoby osobowe
mogą kompensować wpływ silnego stresu –
związek prostolinijny
2.
Model wyzwania – stres wyzwala
kompetencje, jednak tylko wtedy, gdy nie
jest zbyt wysoki – zależność krzywolinijna
3.
Model ochrona vs. podatność – obecność
czynników chroniących może prowadzić do
osłabienia wpływu stresu, jednak istnienie
podatności może wzmocnić wpływ stresu,
związek interakcyjny.
Wybrane problemy
kliniczne:
Klasyfikacja DCM-IV:
Zaburzenia emocjonalne (lęk)
Zaburzenia rozwojowe (autyzm,
niepełnosprawność umysłowa)
Zaburzenia odżywania i nawyków (anoreksja i
bulimia; jąkanie i tiki)
Zaburzenia zachowania (brak samokontroli,
nadaktywność, zachowania destrukcyjne)
Problemy w okresie wczesnego
dzieciństwa (okres niemowlęcy i
poniemowlęcy):
Deprywacja matczyna – pozbawienie dziecka zaspokojenia
potrzeb psychicznych, wskutek czego jest zaburzony jego
psychiczny i fizyczny rozwój (nieorganiczny zespół opóźnienia
rozwoju). Niedojrzałość matki, emocjonalne odrzucenie dziecka
(ciężki poród, poporodowa psychoza lub depresja, niechciane
dziecko). (np. 6 m-czny chłopak nie woła rodziców)
Zerwanie (zakłócenie) więzi matka-dziecko – trauma o
długotrwałych skutkach (3-4 latek). 3 fazy reagowania na
oddzielenie od matki: protest, rozpacz, wyparcie. Reakcje
lękowe, płacz, smutek, zaburzenie snu, zastępcze zachowania
przystosowawcze; u starszych dzieci – trudne zachowanie:
złość, agresja, przemieszczanie agresji na obiekty nie karzące.
Zaburzenia rozwoju – odmienności somatyczne (zespół Downa)
lub nietypowe reakcje (autyzm). Program wspomagania
rozwoju. Adaptacja rodziców, rodzeństwa do narodzin dziecka z
zaburzeniami: faza szoku, kryzysu emocjonalnego, pozornego
oraz konstruktywnego przystosowania.
Problemy w okresie średniego
dzieciństwa (przedszkolny):
Zaburzenie odżywiania – nadmierny apetyt, brak łaknienia,
szkodliwe upodobania. Zakłócają relacje matka-dziecko
Zaburzenie wydalnicze – mimowolne, kiedy dziecko już miało
trening czystości. Moczenie nocne. Przeżywany wstyd oraz kary
mogą wyzwolić zaburzenia wtórne („chłopak – sen: statki z
wodą”)
Zaburzenie snu – trudności z zasypianiu, budzenie się,
przerywany i niespokojny sen. Uwarunkowane emocjonalnymi
problemami podczas dnia. Lęki nocne i koszmarne marzenia
senne („zapominanie modlitwy”)
Zaburzenie komunikowania się (jąkanie się) – trudności z
wyrażaniem myśli w sposób zamierzony i zrozumiały. Wpływ
silnych emocji. Jąkanie rozwojowe, łagodne, trwałe.
Lęk – jako silna reakcja na sytuacje nowe, których nie rozumie i
interpretuje jako zagrażające (lęk separacyjne, lęki
przyrodnicze, lęk przed oczekiwaną karą).
Lękliwość, jako cecha osobowości – takie dzieci są szczególnie
narażone na uleganie stresom natury społecznej.
Problemy w okresie późnego
dzieciństwa (szkolny):
Nadpobudliwość ruchowa (ADHD) – Rozmaite objawy. Nieuwaga,
impulsywność, nadmierna aktywność. Skutkiem może być
agresywność, zachowanie antyspołeczne. (3-10% dzieci). Pogłębienie
wiedzy o ADHD oraz metod terapii w domu i w szkole.
Specyficzne trudności w uczeniu się (dot. czytania - dysleksja,
pisania - dysgrafia, liczenia - dyskalkulia). Daje przywileje w szkole
Fobie szkolne – silne nie do opanowania lęki, występujące w
określonej sytuacji, przy czym przez dotkniętą nimi osobę oceniane
jako nieuzasadnione. 3 postacie: związane z rozpoczęciem nauki
szkolnej (poczucie bezpieczeństwa), związane z uporczywym
niepowodzeniem szkolnym, fobie u prymusów (lęk przed
niepowodzeniem przy wysokim poziomie aspiracji). Symptomatyka
jest odmienna.
Tiki – mimowolne ruchy dotyczące różnych części ciała (6-7 latki).
Rozwojowe.
Destrukcyjne zachowanie – mniej lub bardziej złożone zachowania
agresywne, skierowane ku rówieśnikom. Zjawisko dręczenia dzieci –
jest źródłem długotrwałych zachowań lękowych (zachowania
przestępcze).
Problemy w okresie
adolescencji (młodzieńczy):
Lęki – dotyczące osiągnięć szkolnych, pozycji wśród
rówieśników, odnoszące się do relacji seksualnych.
Zaburzenia odżywiania – anoreksja, bulimia
Zachowania destrukcyjne i autodestrukcyjne –
agresywne, przestępcze, samobójcze.
Depresja – zaburzenie uwarunkowane
wieloczynnikowo (biologicznie, społecznie,
psychologicznie). Objawy często maskowane
drażliwością, agresją, lenistwem.
U dzieci i młodzieży lęk i depresja występują we
wzajemnym powiązaniu. Częste próby samobójcze.
Lista najważniejszych
sygnałów depresji u dzieci i
młodzieży:
1.
W zachowaniu uzewnętrznenie nieszczęścia i niedoli
(nie „chandra”)
2.
Zauważalne zmiany dotyczące jedzenia i/ lub spania
3.
Poczucie bezradności, beznadziejności i nielubienie
siebie.
4.
Niemożność koncentrowania się oraz zajęcia się
czymkolwiek
5.
Wszystko uważane za wysiłek
6.
Zachowanie drażliwe i agresywne
7.
Nagła zmiana w szkolnym uczeniu się
8.
Ciągłe poszukiwanie rozrywek i nowych aktywności
9.
Podejmowanie niebezpiecznych i ryzykownych
czynności (narkotyki, alkohol, ryzykowne prowadzenie
pojazdu)
10.
Odrzucanie lub ignorowanie przyjaciół
Czynniki, decydujące o
wyborze formy pomocy:
1.
Dziecko (zasoby) i jego sytuacja – jego problem
pod kątem wieku, fizycznych i psychicznych
właściwości oraz układ społecznych interakcji,
którego uczestnikiem jest (diagnoza).
Dopasowanie pomocy do osób bliskich.
2.
Zawodowa wiedza i kompetencje psychologa – w
oparciu o wybraną koncepcję teoretyczną bądź
eklektyczna. Ważne – cel oraz jego uzasadnienie.
3.
Obiektywne możliwości realizacyjne –
prowadzenie indywidualnie lub zbiorowo, w
zamkniętym lub otwartym miejscu
3.2. Psychologia zaburzeń
osobowości
Zaburzenie osobowości – trwały wzorzec wewnętrznych
doświadczeń i zachowań, które w znaczącym stopniu
odbiegają od oczekiwań występujących w kulturze, w
której żyje dana osoba (DSM-IV).
Wzorzec ten ujawnia się w 4 obszarach: poznawczy,
afektywny, interpersonalny, kontrola impulsów.
Wzorzec:
1.
sztywny i przejawia się w sytuacjach osobistych i
społecznych;
2.
prowadzi do cierpienia lub ograniczenia w
funkcjonowaniu społecznym, zawodowym etc.;
3.
stabilny i trwa długo, powstał w okresie adolescencji;
4.
nie jest spowodowany fizjologicznymi skutkami
używania substancji lub ogólnym stanem somatycznym;
5.
przyczyny nie mogą być wyjaśnione jako manifestacja/
konsekwencje innego zaburzenia.
3.2. Psychologia zaburzeń
osobowości
W klasyfikacji zaburze DSM-IV – oś II.
Wyodrębniono 3 podstawowe wiązki zaburzeń:
1.
wiązka A – charakteryzują się dziwacznością i
ekscentrycznością: osobowość paranoiczna,
schizotypowa, schizoidalna.
2.
wiązka B - charakteryzują się dramatycznością,
emocjonalnością i lekceważeniem konsekwencji:
osobowość narcystyczna, borderline,
histrioniczna i socjopatyczna;
3.
wiązka C - charakteryzują się napięciem, lękiem i
przerażeniem: osobowość unikająca, bierno-
zależna, obsesyjno-kompulsyjna.
Zaburzenia osobowości NOS – nie spełniają
kryteriów.
3.2. Psychologia zaburzeń
lękowych.
4 aspekty strachu:
1.
poznawczy – percepcja i rozpoznanie
bodźców zagrażających,
2.
somatyczny – przyśpieszenie rytmu serca,
3.
emocjonalny – przerażenie, groza, panika,
4.
behawioralny – reakcje mimowolne i
sprawcze.
3 aspekty lęku – oprócz poznawczego.
Do grupy zaburzeń zostały zakwalifikowane
zespoły, w których osiowym objawem jest
lęk: fobie i stres pouraqzowy – obiekty,
zjawiska, sytuacje społeczne
Zjawisko paniki
Nagły epizod silnego lęku, obawy lub dyskomfortu. Któremu
towarzyszą 4 fizyczne lub poznawcze objawy, przebierające na
sile w ciągu pierwszych minut. Trwa 5-20 minut. Subiektywnie
– wieczność. Pozostaje osad lęku.
Podejście biologiczne i poznawcze.
Objawy: palpitacje/kołatanie serca, pocenie się, drżenie ciała
lub trzęsienie się, mdłości lub bóle brzucha, zawroty głowy, lęk
przed śmiercią
Ważne – interpretacja pierwszego napadu paniki.
Myśli: mam atak serca, tracę kontrolę, zaraz zemdleję, zacznę
krzyczeć, uduszę się…
Rodzaje ataków paniki: nieoczekiwane, zdeterminowane
sytuacyjnie (nastolatek wywoływany na środek klasy).
Strategia radzenia – unikanie.
Diagnoza może być postawiona po badaniach medycznych
(kardiologa)
Leczenie farmakologiczne, psychologiczne lub
psychofarmakologicznie. Zidentyfikowanie dysfunkcjonalnych
przekonań oraz ich modyfikacja.
Lęk paniczny i agorafobia
Lęk paniczny współwystępuje z agorafobią.
Agorafobia – lęk przed znalezieniem się w sytuacji, z
której ucieczka może być trudna lub kłopotliwa
(miejsca publiczne/ tłoczne lub podróżowanie) lub lęk
przed brakiem odpowiedniej pomocy w chwili
wystąpienia ataku. Wysoki poziom lęku ogólnego.
Obawa przed wystąpieniem kolejnych napadów.
Myśli: zaraz zemdleję, stracę kontrolę, zostanę
uwięziony…
Strategia unikania miejsc wywołujących silne napięcie
lub doświadczanie ich z osobą zaufaną w celu
osiągnięcia równowagi między poczuciem zagrożenia a
możliwością zabezpieczenia sobie bezpieczeństwa.
Leczenie – terapia behawioralna (eksperymenty)
Leczenie
Aspekt poznawczy – tendencja do błędnych
interpretacji doznań fizycznych
Skłonność do hiperwentylacji
Wyuczone reakcje lekowe w odpowiedzi na
doznanie fizyczne
Zasadnicze elementy terapii:
Korygowanie błędnych informacji na temat paniki
Nauka prawidłowego oddychania
Budowanie struktur poznawczych
Ekspozycja interoceptywna (odwrażliwianie)
Zaburzenie obsesyjno-
kompulsyjne
Obsesje – powtarzające się, natrętne, niechciane myśli, które
są dla jednostki odrażające i którym ona chce się
przeciwstawić.
Kompulsje – powtarzające się, stereotypowe czynności, do
których wykonywania jednostka czuje się zmuszona, nawet
jeśli uważa je za irracjonalne lub przesadne. Czynności te
wykonywane są w celu zmniejszenia lęku, dyskomfortu lub
prawdopodobieństwa wystąpienia nieszczęścia.
Rodzaje zachowań kompulsyjnych: przymusowe czyszczenie
(bierne unikanie) i przymusowe sprawdzanie (ukierunkowane
na przyszłość).
Myśli: bliskim wydarzy się krzywda, bluźniercze myśli
podczas modlitwy, stracę kontrolę.
Uporczywość.
Współwystępuje z lękiem, depresją.
Leczenie farmakologiczne, terapia poznawczo-behawioralna.
Cechy charakterystyczne obsesji
i kompulsji:
Obsesje:
Niechciane
Mają tematykę
agresywną, seksualną,
bluźnierczą
Wywołują wewnętrzny
opór
Powodują cierpienie
Osoba uważa ich źródło
w niej samej
Są uważane za
bezsensowne
Wiążą się z depresją
Kompulsje:
Poprzedza lub towarzyszy
im poczucie przymusu
Uważane za bezsensowne
lub przesadne
Mogą powodować
zakłopotanie lub przykrość
trudno jest kontrolować
przez dłuższy czas
Są celowe i skierowane
Lęk społeczny
Silny uporczywy strach przed sytuacjami społecznymi lub
wystąpieniem publicznym, który wiąże się z oceną, obserwacją.
Interpretacja sytuacji społecznych jako zagrażających.
3 kategorie dysfunkcjonalnych przekonań: bezwarunkowe przekonanie
o sobie, warunkowe przekonanie dotyczące oceny społecznej,
nadmiernie wysokie standardy dotyczące wystąpień publicznych.
Myśli: 1.jestem głupi, nudny; 2.gdyby wiedzieli jaki jestem naprawdę,
odrzuciliby mnie; 3. zawsze musze prowadzić inteligentną i dowcipną
konwersację.
Zniekształcenia poznawcze: filtr poznawczy, czytanie w myślach,
przewidywanie przyszłości.
Strategia – unikanie sytuacji, budzących silny lęk.
Koncentracja na sobie, zapoczątkowane zachowania zabezpieczające,
deficyty behawioralne.
Leczenie psychologiczne (eksperymenty – ekspozycja wzbudzających
niepokój sytuacji społecznych + trening umiejętności
interpersonalnych)
Zespół lęku uogólnionego
Cechuje się nasilonym lękiem, któremu towarzyszy
przecenianie prawdopodobieństwa wystąpienia i
powagi awersyjnych zdarzeń. Jest wszechobecny i
uporczywy
Objawy: symptomy somatyczne (napięcie mięśniowe,
mdłości, niemożność odprężenia się) psychologiczne
(poczucie napięcia, zagrożenia).
Trudności z panowaniem nad lękiem i obawami, z
koncentracją uwagi, irytują się i łatwo męczą.
Strategia aktywnego unikania (zachowywanie
ostrożności) i poszukiwania bezpieczeństwa
Leczenie farmakologiczne, psychologiczne lub
psychofarmakologicznie.
Wpływ lęku na funkcjonowanie
Ataki paniki z lub bez agorafobii – silny lęk, wzrastający w ciągu
kilku minut powoduje, obawy przed doznaniami fizjologicznymi
niskie poczucie własnej wartości, odbiór siebie jako wariata,
dziwaka.
OCD – powoduje osamotnienie i zamknięcie się we własnym
świecie, gdzie czuje się więźniem natrętnych myśli i czynności,
których powody są trudne do zrozumienia, a opisywanie ich
wśród rówieśników jest wstydliwe.
Lęk/ fobia społeczna – osłabia zdolność do uczestniczenia w życiu
towarzyskim, szkolnych zabawach, wystąpieniach, poznawaniu
nowych ludzi.
Zespół lęku uogólnionego – doświadcza niekontrolowanych
stanów niepokoju, problemem rozluźnienia mięśni, nadmiernej
wrażliwości, powodując cierpienie fizyczne i psychiczne oraz
zakłócenia relacji z innymi
3.3. Psychologia zaburzeń
afektywnych (nastroju).
Zaburzenia, w których kluczowe objawy dotyczą patologii
życia emocjonalnego, reakcji emocjonalnych i nastroju.
Znaczące czynniki humoralne i temperamentalne.
Stan maniakalny:
1.
podwyższony nastrój, poczucie euforii i wielkości, niespożytej
energii, nieuzasadnione poczucie wszechmocy,
2.
ryzykowność,
3.
przyspieszony tok myślenia, problemy z koncentracją,
4.
irytacja, gniew;
5.
hipomania – niewielkie nasilenie, stan przyjemny i twórczy;
6.
skrajne nasilenie – rozerwanie toku myśli i urojenia;
7.
w stanach mieszanych – poczucie winy i myśli samobójcze.
Występuje w psychozie maniakalno-depresyjnej: groźne i
niszczące dla pacjentów, ryzykowne i aspołeczne zachowania,
trudność w kontrolowaniu nasilenia stanów hipomaniakalnych.
3.3. Psychologia zaburzeń
afektywnych (nastroju).
Stan depresyjny:
1.
obniżenie nastroju, głęboki smutek, rozpacz,
poczucie pustki i beznadziejności;
2.
zanika odczuwanie przyjemności i radości.
3.
współwystępują lęk i pobudzenie ruchowe,
zaburzenia motywacji, niechęć, niemożność
podejmowania decyzji, zaburzenia czynności
poznawczych, oceny siebie i otoczenia.
4.
w głębokiej depresji - występują również
zaburzenia regulacji rytmów biologicznych,
przemiany materii; brak apetytu, zmęczenie,
bóle, zaburzenia funkcji seksualnych
3.3. Psychologia zaburzeń
afektywnych (nastroju). Koncepcje
wyjaśniające
Psychoanalityczne: reakcja na utratę i zaburzenie w rozwoju
ego (Freud), utrata zinternalizowanego obiektu (Abraham),
pozycja depresyjna (Klein), utrata obiektu jako utrata własnej
godności i wartości.
Poznawczo-behawioralne: (A.Beck) triada depresyjna, błędy
myślenia, negatywne schematy Ja; koncepcja wyuczonej
bezradności i pesymistyczny styl atrybucji, beznadziejność i
ruminacje (Seligman).
Koncepcje stresu – podatność: predyspozycje, czynniki ryzyka
(brak oparcia w bliskim związku, stałego zatrudnienia,
samotne wychowywanie dzieci, utrata matki przed 11 rokiem
życia) czynniki pośredniczące (SO, pesymizm, negatywne
oceny).
Interpersonalne: zła jakość więzi społecznych, zaburzone
pełnienie ról, niezadowalające relacje interpersonalne, brak
bliskich osób jako przyczyna i konsekwencja reakcji
depresyjnych (Klerman); ważna podstawowa grupa społeczna
(utrata, aktualnie działające stresory).
3.4. Post traumatyczny stres
(PTSD).
Zaburzenie po stresie traumatycznym pojawia się w następstwie
przeżycia zagrażających życiu zdarzeń.
Ponowne przeżywanie traumy (koszmary senne, na jawie), kłopoty
ze snem.
PTSD występuje z innymi zaburzeniami psychicznymi (depresja,
nadużywanie, problemy z pamięcią i funkcjonowaniem
poznawczym, inne problemy zdrowotne) oraz pogorszeniem
zdolności do funkcjonowania w życiu społecznym i rodzinnym.
Kryteria:
1.
osoba przeżyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze
zdarzeniem związanymi z rzeczywistą śmiercią, zagrożeniem
życia, zranieniem;
2.
reakcja tej osoby obejmowała intensywny strach, poczucie
bezradności lub makabry.
Pomiar ekspozycji (liczba pozycji, sposób opisywania)
Czynniki ryzyka ekspozycji na traumę (płeć, wiek, wykształcenie,
cechy zaburzonej osobowości, traumy) i ryzyka PTSD (historia
rodzinna, osobowość, styla zaradczy, zdarzenia życiowe).
3.5. Psychologia uzależnień.
Subdyscyplina psychologii klinicznej:
wykorzystuje wiedzę psychologiczną w
definiowaniu i opisie przejawów uzależnienia
psychicznego,
tworzy koncepcje genezy i mechanizmów
kształtowania się uzależnień,
wyjaśnia źródła powstania,
prowadzi badania empiryczne,
konstruuje projekty, programy terapii, programy
profilaktyczne i procedury ich ewalucacji.
Uzależnienie od substancji
psychoaktywnych (DSM-IV)
Nieprzystosowawczy wzorzec używania substancji,
prowadzący do istotnego upośledzenia lub cierpienia,
przejawiający się przynajmniej trzema z poniższych objawów
pojawiających się w okresie ostatnich 12 m-cy:
1.
wzrost tolerancji (potrzeba wyższych dawek/ zmniejszony
efekt działania środka),
2.
zespół abstynencyjny (po przestaniu używania środka i rozwija
się szybko/ zażywanie tej samej substancji w celu
zmniejszenia objawów abstynencyjnych),
3.
częste używanie w większych dawkach, dłużej, niż zakładano,
4.
nieudane próby przerwania brania substancji/ kontrolowania,
5.
poświęcanie znacznej ilości czasu na zdobywanie substancji,
6.
zaprzestanie/zredukowanie aktywności społecznej,
zawodowej, rekreacyjnej,
7.
kontynuowanie zażywania substancji pomimo wiedzy o
zaostrzeniu/ spowodowaniu problemów zdrowotnych
Modele psychologiczne – przyczyny
używania i nadużywania substancji
psychoakytywnych
Psychoanaliza:
1.
źródła w nieświadomych tendencjach
autodestrukcyjnych związanych z fiksacją
rozwoju (psychoseksualnego w fazie oralnej i
analnej; w okresie narcyzmu);
2.
są wynikiem rozwoju neurotycznej struktury
osobowości, spowodowane czynnikami
społecznymi (ucieczka).
Behawioryzm:
1.
redukuje napięcie i przynosi ulgę;
2.
pozwala osiągnąć ważne cele;
3.
nasilenie picia/brania - funkcja ilości wzmocnień
pozytywnych po użyciu środka.
Modele psychologiczne – przyczyny
używania i nadużywania substancji
psychoaktywnych
Teoria społecznego uczenia się:
1.
obserwowanie osób znaczących, używających
substancje, przynosi więcej pozytywnych efektów;
2.
naśladowanie tych zachowań podwyższa ocenę
własnej wartości i atrakcyjności, co zachęca do
picia/brania;
3.
niskie poczucie skuteczności młodzieży w zakresie
radzenia sobie z presją społeczną powoduje użycie
substancji.
Egzystencjalizm:
1.
trudności osiągnięcia alternatywnych stanów
świadomości, łagodzących przeżywane lęki i
problemy;
2.
jako forma samoleczenia problemów psychicznych
(cierpienie fizyczne i psychiczne)
Dziękuje za uwagę