Epidemiologia-

Epidemiologia-

podstawowe pojęcia

podstawowe pojęcia

Wykład

Wykład

Epidemiologia

Epidemiologia



Epidemiologia

Epidemiologia

z greckiego epi - na,

z greckiego epi - na,

demos- ludność, logos- słowo, nauka tj.

demos- ludność, logos- słowo, nauka tj.

nauka, która bada czynniki wpływające na

nauka, która bada czynniki wpływające na

ludność.

ludność.



Epidemiologia to nauka o

Epidemiologia to nauka o

rozpowszechnianiu się, czyli częstości

rozpowszechnianiu się, czyli częstości

występowania chorób, zgonów,

występowania chorób, zgonów,

inwalidztwa oraz o czynnikach

inwalidztwa oraz o czynnikach

wpływających na ich rozmieszczenie lub

wpływających na ich rozmieszczenie lub

warunkujących ich występowanie.

warunkujących ich występowanie.

Podstawowym celem

Podstawowym celem

epidemiologii

epidemiologii



jest poznanie mechanizmu przyczyn

jest poznanie mechanizmu przyczyn

występowania chorób, co może być

występowania chorób, co może być

podstawą do szerokiego

podstawą do szerokiego

postępowania profilaktycznego

postępowania profilaktycznego

Podstawowy cel

Podstawowy cel

epidemiologii

epidemiologii

Osiąga się przez badanie:

Osiąga się przez badanie:



pozytywnych mierników stanu zdrowia:

pozytywnych mierników stanu zdrowia:

•

dotyczących rozwoju fizycznego

dotyczących rozwoju fizycznego

•

oceny sprawności fizycznej

oceny sprawności fizycznej

•

ustalenia wskaźnika wydolności

ustalenia wskaźnika wydolności



negatywnych mierników stanu zdrowia:

negatywnych mierników stanu zdrowia:

•

dotyczących chorób

dotyczących chorób



Ustalenie zapadalności

Ustalenie zapadalności



ustalenie chorobowości

ustalenie chorobowości

•

dotyczących zgonów

dotyczących zgonów



ustalenie umieralności

ustalenie umieralności



ustalenie

ustalenie

śmiertelności

śmiertelności

Źródła informacji o stanie

zdrowia ludności.

Bezpośrednie źródła informacji:dane
uzyskiwane z celowo planowanych
badań:
1. masowe badania przeglądowe,
2. bilanse zdrowia dzieci i młodzieży,
3. badania poborowych,

Źródła informacji o stanie zdrowia

ludności c.d.

Pośrednie źródła informacji:



dane demograficzne ze spisu ludności,



z ewidencji bieżącej stanu ludności (GUS, USC,

WUS)



dane z rutynowej sprawozdawczości służby

zdrowia: karta chorego w poradni, historia choroby
w szpitalu, L-4, karta zgonu, karta statystyczna
szpitalna, zawiadomienie o chorobie zakaźnej, karta
zgłoszenia nowotworu złośliwego, zgłaszalność
chorób zawodowych, gruźlicy, chorób
wenerycznych, AIDS, czynników biologicznych i inne

Standaryzacja

współczynników



Współczynnik umieralności jest miarą zdrowia
populacji i wykorzystywany jest do analiz
porównawczych różnych populacji. Surowe
współczynniki umieralności nie uwzględniają
odmiennych struktur porównywanych populacji.
Metoda standaryzacji współczynników eliminuje
wpływ odmiennej struktury porównywanych
zbiorowości. Dla przeprowadzenia standaryzacji
bezpośredniej konieczna jest wiedza o liczbie
ludności i liczbie zgonów w obu porównywanych
populacjach we wszystkich grupach wieku.

Rodzaje

Rodzaje

epidemiologicznych badań

epidemiologicznych badań

środowiskowych

środowiskowych



1.Badania przekrojowe- określa się

1.Badania przekrojowe- określa się

stan zdrowia reprezentatywnej

stan zdrowia reprezentatywnej

ludności w ściśle ustalonym czasie

ludności w ściśle ustalonym czasie

np. ocena rozwoju fizycznego dzieci i

np. ocena rozwoju fizycznego dzieci i

młodzieży, pogłębione badania

młodzieży, pogłębione badania

bilansowe.

bilansowe.

Rodzaje

Rodzaje

epidemiologicznych badań

epidemiologicznych badań

środowiskowych

środowiskowych



2.Badania długofalowe pozwalają

2.Badania długofalowe pozwalają

śledzić zmiany stanu zdrowia

śledzić zmiany stanu zdrowia

ludności w zależności od zmian w

ludności w zależności od zmian w

środowisku człowieka. Odmianą

środowisku człowieka. Odmianą

badań długofalowych są badania

badań długofalowych są badania

monitorowane.

monitorowane.

Rodzaje

Rodzaje

epidemiologicznych badań

epidemiologicznych badań

środowiskowych

środowiskowych



3.Badania obserwacyjne- nie

3.Badania obserwacyjne- nie

zmieniamy naturalnego biegu

zmieniamy naturalnego biegu

zdarzeń, nie wprowadzamy żadnych

zdarzeń, nie wprowadzamy żadnych

dodatkowych czynników ani

dodatkowych czynników ani

modyfikatora zdarzeń.

modyfikatora zdarzeń.

Rodzaje

Rodzaje

epidemiologicznych badań

epidemiologicznych badań

środowiskowych

środowiskowych



A/opisowe: opis zjawiska

A/opisowe: opis zjawiska

chorobowego w zależności od

chorobowego w zależności od

zmiennych jak: płeć, wiek, charakter

zmiennych jak: płeć, wiek, charakter

pracy, miejsce zamieszkania itp.

pracy, miejsce zamieszkania itp.

Rodzaje

Rodzaje

epidemiologicznych badań

epidemiologicznych badań

środowiskowych

środowiskowych



B/analityczne: próba znalezienia

B/analityczne: próba znalezienia

zależności między wybranymi

zależności między wybranymi

czynnikami środowiska a częstością

czynnikami środowiska a częstością

występowania choroby. Weryfikacja

występowania choroby. Weryfikacja

hipotezy dotyczącej udziału

hipotezy dotyczącej udziału

domniemanego czynnika

domniemanego czynnika

etiologicznego w powstawaniu

etiologicznego w powstawaniu

choroby może odbywać się na

choroby może odbywać się na

podstawie badań:

podstawie badań:

a. Prospektywne (kohortowe)

a. Prospektywne (kohortowe)



Selekcjonujące obiekty badań w zależności od

Selekcjonujące obiekty badań w zależności od

stanu ich ekspozycji i zazwyczaj osoby są zdrowe

stanu ich ekspozycji i zazwyczaj osoby są zdrowe

na początku badań.

na początku badań.



Punktem wyjścia tego badania są określone

Punktem wyjścia tego badania są określone

uwarunkowania środowiska, dla których w

uwarunkowania środowiska, dla których w

obserwacji długofalowej poszukuje się

obserwacji długofalowej poszukuje się

odpowiednich skutków zdrowotnych

odpowiednich skutków zdrowotnych



Prowadzi się obserwację ciągłą, w dwóch

Prowadzi się obserwację ciągłą, w dwóch

grupach: narażonej i nie narażonej na

grupach: narażonej i nie narażonej na

domniemany czynnik, oraz sprawdzamy, jaka jest

domniemany czynnik, oraz sprawdzamy, jaka jest

częstość występowania w nich danej choroby.

częstość występowania w nich danej choroby.

b. Retrospektywne

b. Retrospektywne



badamy jaka była częstość

badamy jaka była częstość

występowania domniemanego

występowania domniemanego

czynnika etiologicznego w grupie z

czynnika etiologicznego w grupie z

daną jednostką chorobową i w grupie

daną jednostką chorobową i w grupie

kontrolnej

kontrolnej

Rodzaje

Rodzaje

epidemiologicznych badań

epidemiologicznych badań

środowiskowych

środowiskowych



C/ eksperymentalne: aktywne

C/ eksperymentalne: aktywne

włączenie się osoby badającej.

włączenie się osoby badającej.

sprawdzenie czy eliminacja lub

sprawdzenie czy eliminacja lub

włączenie domniemanego czynnika

włączenie domniemanego czynnika

etiologicznego zwiększy lub

etiologicznego zwiększy lub

zmniejszy zapadalność na daną

zmniejszy zapadalność na daną

chorobę.

chorobę.

Badania eksperymentalne

Badania eksperymentalne



Interwencjami klinicznymi ocenianymi podczas badań

Interwencjami klinicznymi ocenianymi podczas badań

eksperymentalnych mogą być np.

eksperymentalnych mogą być np.



technologie medyczne (leki, urządzenia medyczne,

technologie medyczne (leki, urządzenia medyczne,

testy diagnostyczne, sprzęt szpitalny itp. Takie badania

testy diagnostyczne, sprzęt szpitalny itp. Takie badania

najczęściej określa się mianem eksperymentu, są one

najczęściej określa się mianem eksperymentu, są one

przedmiotem szczegółowych regulacji prawnych), np.

przedmiotem szczegółowych regulacji prawnych), np.

narzędzia stosowane przez psychologów klinicznych i

narzędzia stosowane przez psychologów klinicznych i

psychiatrów (kwestionariusze i skale ocen, sposoby

psychiatrów (kwestionariusze i skale ocen, sposoby

psychoterapii itp.),

psychoterapii itp.),



określone warunki środowiska np. temperatura,

określone warunki środowiska np. temperatura,

wilgotność, cechy klimatu itp.,

wilgotność, cechy klimatu itp.,



określone zachowania np. dieta, aktywność fizyczna,

określone zachowania np. dieta, aktywność fizyczna,

edukacja,

edukacja,



określone decyzje finansowe np. dotyczące

określone decyzje finansowe np. dotyczące

finansowania leku przez ubezpieczyciela i inne

finansowania leku przez ubezpieczyciela i inne

Rodzaje

Rodzaje

epidemiologicznych badań

epidemiologicznych badań

środowiskowych

środowiskowych



D/ badania przesiewowe: uzyskujemy

D/ badania przesiewowe: uzyskujemy

informację o stanie zdrowia ludności,

informację o stanie zdrowia ludności,

pozwalają wcześnie wykryć chorobę.

pozwalają wcześnie wykryć chorobę.



Łatwe, operatywne testy, których

Łatwe, operatywne testy, których

celem jest wyselekcjonowanie z

celem jest wyselekcjonowanie z

populacji osób zdrowych

populacji osób zdrowych

prawdopodobnie chorych lub

prawdopodobnie chorych lub

dotkniętych określoną wadą.

dotkniętych określoną wadą.

Przesiew

Przesiew



Przesiew masowy, powszechny: cała

Przesiew masowy, powszechny: cała

populacja na danym terenie lub w

populacja na danym terenie lub w

określonym przedziale wieku.

określonym przedziale wieku.



Przesiew wybiórczy: wybrane grupy

Przesiew wybiórczy: wybrane grupy

ludności o szczególnym stopniu narażenia

ludności o szczególnym stopniu narażenia

np. rodzinna cukrzyca

np. rodzinna cukrzyca



Przesiew wielokierunkowy i

Przesiew wielokierunkowy i

wielofazowy: kombinacja kilku testów i

wielofazowy: kombinacja kilku testów i

kilka etapów selekcji, z których ostatni

kilka etapów selekcji, z których ostatni

doprowadza do diagnozy.

doprowadza do diagnozy.

Badania przesiewowe

Badania przesiewowe



Testy używane w programach

Testy używane w programach

skriningowych muszą wykazywać się

skriningowych muszą wykazywać się

dobrą swoistością, przy

dobrą swoistością, przy

akceptowalnej czułości, zwłaszcza w

akceptowalnej czułości, zwłaszcza w

przypadku chorób o niskiej

przypadku chorób o niskiej

zapadalnośc

zapadalnośc

i

i

.

.

Badania przesiewowe

Badania przesiewowe



Swoistość

Swoistość

w badaniach naukowych, na

w badaniach naukowych, na

przykład testach diagnostycznych

przykład testach diagnostycznych

stosowanych w medycynie, jest

stosowanych w medycynie, jest

stosunkiem wyników prawdziwie ujemnych

stosunkiem wyników prawdziwie ujemnych

do sumy prawdziwie ujemnych i fałszywie

do sumy prawdziwie ujemnych i fałszywie

dodatnich. Swoistość 100% oznaczałaby,

dodatnich. Swoistość 100% oznaczałaby,

że wszyscy ludzie zdrowi w wykonanym

że wszyscy ludzie zdrowi w wykonanym

teście diagnostycznym zostają oznaczeni

teście diagnostycznym zostają oznaczeni

jako zdrowi.

jako zdrowi.

Badania przesiewowe

Badania przesiewowe



Czułość

Czułość

– w

– w

badaniach naukowych

badaniach naukowych

, na

, na

przykład testach diagnostycznych stosowanych w

przykład testach diagnostycznych stosowanych w

medycynie, jest stosunkiem wyników prawdziwie

medycynie, jest stosunkiem wyników prawdziwie

dodatnich do sumy prawdziwie dodatnich i

dodatnich do sumy prawdziwie dodatnich i

fałszywie ujemnych.

fałszywie ujemnych.



Czułość 100% oznaczałaby, że wszystkie osoby

Czułość 100% oznaczałaby, że wszystkie osoby

chore lub ogólnie z konkretnymi poszukiwanymi

chore lub ogólnie z konkretnymi poszukiwanymi

zaburzeniami zostają rozpoznane. Pojęcie

zaburzeniami zostają rozpoznane. Pojęcie

interpretuje się jako zdolność testu do

interpretuje się jako zdolność testu do

prawidłowego rozpoznania choroby tam, gdzie

prawidłowego rozpoznania choroby tam, gdzie

ona występuje.

ona występuje.

Pandemia

Pandemia



Cechy choroby sprzyjające wybuchowi

Cechy choroby sprzyjające wybuchowi

pandemii

pandemii



niska śmiertelność, zaraźliwość

niska śmiertelność, zaraźliwość



długi okres zaraźliwości, w tym zaraźliwość w

długi okres zaraźliwości, w tym zaraźliwość w

okresie

okresie

bezobjawowego

bezobjawowego

przebiegu choroby

przebiegu choroby



brak naturalnej odporności populacji (biologiczny

brak naturalnej odporności populacji (biologiczny

czynnik chorobotwórczy lub jego szczep nie

czynnik chorobotwórczy lub jego szczep nie

występujący od dawna lub nigdy przedtem)

występujący od dawna lub nigdy przedtem)



choroba zabija rzadko, nie zamyka sobie drogi

choroba zabija rzadko, nie zamyka sobie drogi

rozprzestrzeniania się - nie niszczy bowiem

rozprzestrzeniania się - nie niszczy bowiem

swoich nosicieli. Niegroźne objawy lub ich brak

swoich nosicieli. Niegroźne objawy lub ich brak

sprzyjają zlekceważeniu choroby

sprzyjają zlekceważeniu choroby

Endemia

Endemia



W epidemiologii

W epidemiologii

endemią

endemią

nazywa

nazywa

się stałe występowanie zachorowań

się stałe występowanie zachorowań

na określoną chorobę (np.

na określoną chorobę (np.

chorobę

chorobę

zakaźną

zakaźną

) na danym obszarze w

) na danym obszarze w

liczbie utrzymującej się przez wiele

liczbie utrzymującej się przez wiele

lat na podobnym poziomie

lat na podobnym poziomie

Epidemia

Epidemia



Epidemia

Epidemia

– występowanie w określonym

– występowanie w określonym

czasie i na określonym terenie przypadków

czasie i na określonym terenie przypadków

zachorowań lub innych zjawisk związanych

zachorowań lub innych zjawisk związanych

ze zdrowiem w liczbie istotnie większej niż

ze zdrowiem w liczbie istotnie większej niż

oczekiwana. Epidemie o niewielkiej liczbie

oczekiwana. Epidemie o niewielkiej liczbie

przypadków zachorowań ograniczone do

przypadków zachorowań ograniczone do

określonego obszaru i czasu określa się

określonego obszaru i czasu określa się

terminem ognisko epidemiczne.

terminem ognisko epidemiczne.

Epidemia

Epidemia



W języku potocznym termin epidemia

W języku potocznym termin epidemia

używany jest często jako synonim

używany jest często jako synonim

masowych zachorowań wywołanych

masowych zachorowań wywołanych

chorobami zakaźnymi.

chorobami zakaźnymi.

Łańcuch

Łańcuch

epidemiologiczny

epidemiologiczny

To ogniwa niezbędne do wystąpienia

To ogniwa niezbędne do wystąpienia

zakażenia:

zakażenia:



źródło zakażenia lub rezerwuar

źródło zakażenia lub rezerwuar

drobnoustrojów

drobnoustrojów



drogi i czynniki przenoszenia się

drogi i czynniki przenoszenia się

drobnoustrojów

drobnoustrojów



podatny na zakażenie zdrowy człowiek

podatny na zakażenie zdrowy człowiek

Brak jednego z wyżej wymienionych trzech

Brak jednego z wyżej wymienionych trzech

ogniw decyduje o nie wystąpieniu

ogniw decyduje o nie wystąpieniu

choroby zakaźnej

choroby zakaźnej

.

.

Droga szerzenia się

Droga szerzenia się

zakażenia

zakażenia



Droga szerzenia

Droga szerzenia

, inaczej

, inaczej

droga

droga

zakażenia

zakażenia

– to sposób i mechanizm

– to sposób i mechanizm

przenoszenia zakażenia

przenoszenia zakażenia

Droga szerzenia się

Droga szerzenia się

zakażenia

zakażenia



przeniesienie bezpośrednie

przeniesienie bezpośrednie

•

bezpośrednia styczność (droga kontaktowa) z chorym

bezpośrednia styczność (droga kontaktowa) z chorym

lub nosicielem przy pocałunkach, kontakcie seksualnym

lub nosicielem przy pocałunkach, kontakcie seksualnym

(także analnym i oralnym), podczas pielęgnacji lub

(także analnym i oralnym), podczas pielęgnacji lub

leczenia chorych (przeniesienie jatrogenne).

leczenia chorych (przeniesienie jatrogenne).

•

bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem

bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem

•

zakażenia własnymi pasożytami np. owsika

zakażenia własnymi pasożytami np. owsika

•

zakażenie wertykalne, od matki na dziecko, mogące

zakażenie wertykalne, od matki na dziecko, mogące

nastąpić poprzez:

nastąpić poprzez:



drogę łożyskową (wrodzone postacie chorób: różyczka,

drogę łożyskową (wrodzone postacie chorób: różyczka,

toksoplazmoza)

toksoplazmoza)



w czasie porodu (droga pochwowa, na przykład zakażenie

w czasie porodu (droga pochwowa, na przykład zakażenie

opryszczkowe

opryszczkowe



karmienie piersią

karmienie piersią

Droga szerzenia się

Droga szerzenia się

zakażenia

zakażenia

przeniesienie pośrednie

przeniesienie pośrednie



zakażona krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego)

zakażona krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego)



kontakt skóry z materiałem zanieczyszczonym

kontakt skóry z materiałem zanieczyszczonym



przeniesienie rękoma (droga fekalno-oralna)

przeniesienie rękoma (droga fekalno-oralna)



droga pokarmowa (nośnikiem pokarm, woda, mleko)

droga pokarmowa (nośnikiem pokarm, woda, mleko)



kropelkowa - w wyniku kichania lub kaszlenia na inną

kropelkowa - w wyniku kichania lub kaszlenia na inną

osobę. W ten sposób przenosi się wiele chorób, m.in.: ospa

osobę. W ten sposób przenosi się wiele chorób, m.in.: ospa

wietrzna, nagminne zapalenie przyusznic, przeziębienie,

wietrzna, nagminne zapalenie przyusznic, przeziębienie,

grypa, angina, gruźlica, odra,

grypa, angina, gruźlica, odra,

różyczka

różyczka



inhalacyjna - gdy mikroorganizm pozostaje w powietrzu

inhalacyjna - gdy mikroorganizm pozostaje w powietrzu

przez dłuższy czas

przez dłuższy czas



żywi przedstawiciele : stawonogi(muchy, komary, wszy,

żywi przedstawiciele : stawonogi(muchy, komary, wszy,

pchły), gryzonie.

pchły), gryzonie.



zakażenie poprzez glebę w której znajdują się zarazki

zakażenie poprzez glebę w której znajdują się zarazki

Dziękuję za uwagę.

Dziękuję za uwagę.