Edukacja dzieci
o specjalnych
potrzebach

Agnieszka Olechowska

Rodzaje specjalnych potrzeb

specjalne
potrzeby
techniczne

specjalne
potrzeby
edukacyjne

specjalne
potrzeby

psychospołeczne

Specjalne potrzeby edukacyjne

to „...potrzeby, które w toku rozwoju
dzieci i młodzieży wynikają z ich
niepełnosprawności lub powstałe
z innych przyczyn trudności
w uczeniu się”

(Reforma Systemu Kształcenia Uczniów
ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi.1998.
Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej, s.11)

Grupy osób o specjalnych potrzebach

edukacyjnych:

• osoby z uszkodzeniami sensorycznymi (wzrok, słuch),

• osoby z uszkodzeniami motorycznymi

(ortopedycznymi, postępującymi schorzeniami

mięśni, itp.),

• osoby z upośledzeniem umysłowym,

• osoby z zaburzeniami komunikacji językowej,

• osoby ze sprzężoną niepełnosprawnością,

• osoby z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania,

• osoby z autyzmem dziecięcym i pokrewnymi

zaburzeniami,

• osoby ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,

• osoby z przewlekłymi chorobami somatycznymi.

(Reforma Systemu Kształcenia... 1998:11)

Dynamiczny sposób

definiowania trudności w

uczeniu się

krótkotrwałe

fragmentarycz
ne

długotrwał
e

poważne

globalne

czas trwania

stopień nasilenia

zakres

łagodne

Przyczyny trudności oszacowania liczby małych dzieci

o specjalnych potrzebach w Polsce:

• brak jednolitej definicji niepełnosprawności,

• brak jednolitej definicji specjalnych potrzeb,

• brak uniwersalnych narzędzi pomiaru,

• stosowanie w opracowaniach dotyczących

sytuacji dzieci niepełnosprawnych różnych

kategorii wieku życia, często w ogóle nie

pokrywających się

z obowiązującymi etapami edukacyjnymi.

• nie podawanie w ogóle kategorii wieku życia

dzieci niepełnosprawnych (zastępowanie ogólną

liczbą wychowanków)

•

Dziecko niepełnosprawne – posiadające

orzeczenie

o niepełnosprawności wydane na podstawie

Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia

15 lipca 2002 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności
i stopniu niepełnosprawności;

•

Uczeń niepełnosprawny – posiadający orzeczenie

o potrzebie kształcenia specjalnego wydane

przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną na

podstawie

Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia

12 lutego 2001 w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia

specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży

oraz wydawania opinii o potrzebie wczesnego wspomagania

rozwoju dziecka,

a także szczegółowych zasad kierowania do kształcenia

specjalnego lub indywidualnego nauczania.

Odsetek dzieci, u których trudności
w rozwoju mają poważny wpływ
na możliwości uczenia się oraz
adaptacji społecznej sięga do 20%
populacji
w wieku szkolnym.

(Grodzka i Serafin 1999:163)

Rys.1. Niepełnosprawne dzieci w
wieku 3-6 lat w stosunku do
wszystkich dzieci w tym wieku w
roku 2004/2005

Rys. 2. Niepełnosprawne dzieci w
wieku 3-6 lat w przedszkolach
integracyjnych w stosunku do
wszystkich dzieci
niepełnosprawnych w tym wieku

Rys. 3. Dzieci w wieku 7-10 lat
o specjalnych potrzebach
edukacyjnych
we wszystkich typach szkół
podstawowych
(w tym specjalnych) w stosunku do
liczby wszystkich dzieci w tym wieku
w roku 2004/2005

Rys. 4. Dzieci w wieku 7-10 lat
o specjalnych potrzebach
edukacyjnych
w szkołach integracyjnych w stosunku

do wszystkich dzieci o specjalnych
potrzebach w tym wieku w roku
2004/2005

W roku 2004/2005 spośród dzieci
posiadających orzeczenia
o niepełnosprawności do
przedszkoli integracyjnych
uczęszczało co czwarte, a do szkół
integracyjnych co siódme.

Grupy warunków powodzenia
edukacji małych dzieci
o specjalnych potrzebach:

I. Osoba
II. Rodzina (rodzice)
III. Instytucje (edukacyjne, naukowe)
IV. Społeczeństwo (naród, społeczność

lokalna)
V. Państwo i prawo.

Wypowiedzi wielu dzieci
niepełnosprawnych świadczą, m.in. o:

• osamotnieniu wobec problemu,

• niewystarczającej, niepełnej wiedzy,

• wypieraniu problemu,

• wewnętrznych barierach psychologicznych,

• „psychologicznym ubezwłasnowolnieniu”,

• dużej wrażliwości, niezgodzie na swój stan,

• niepowodzeniu integracji w kontaktach

z pełnosprawnymi rówieśnikami;

(Jaszczuk 2004: 80-143)

Rodzice dzieci niepełnosprawnych

zwracają uwagę m.in. na:

• pragnienie „w miarę normalnego życia” dla

swoich dzieci,

• „pozorną integrację”,
• brak ściśle określonych kryteriów kwalifikowania

dzieci do kształcenia integracyjnego,

• brak doświadczonej i merytorycznie dobrze

przygotowanej kadry pedagogicznej,

• trudne warunki w ogólnodostępnych szkołach,
• nieumiejętną współpracę szkoły

z rodzicami;

(

Konarska 1994: 35-41, Maurer 1994: 95-107,

Bobeł 2003: 330-331, Żyta 2003: 28-31)

Wśród uwarunkowań instytucjonalnych

należy zwrócić uwagę, m.in. na:

• nieproporcjonalnie dużo opracowań

dotyczących zależności efektów edukacji od

stopnia i rodzaju niepełnosprawności a zbyt

mało od funkcjonowania placówki,

• niedostatki dydaktyki specjalnej,

• brak wsparcia dla nauczycieli szkół

ogólnodostępnych kształcących uczniów

o specjalnych potrzebach edukacyjnych,

• stosunek wielu nauczycieli do integracji,

który bywa określany nawet jako

„wewnętrzny opór”, „... jakkolwiek opór ten

zazwyczaj bywa maskowany”

(Przybylski

2003: 22-23)

.

Do przyczyn o charakterze społecznym

zalicza się m.in.:

• silnie zakorzenione w świadomości

stereotypy, mity, niesprawdzone informacje,

na podstawie których przeciętny Polak

postrzega osoby niepełnosprawne przez

pryzmat ograniczeń

i koniecznej pomocy,

• niedostatecznie intensywne zabieganie

rządu, samorządów i mediów o

podwyższenie poziomu świadomości i próby

zmian niekorzystnego klimatu społecznego;

(Dykcik 1994: 43-48, Konarska 1994: 40, Fairbarin

i Fairbarin 2000: 23, Przybylski 2003: 20, Żyta

2003:29-32)

Trudności wynikające z uregulowań prawnych:

• brak spójnej polityki różnych resortów wobec dzieci

i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych,

• brak jednolitych kryteriów orzekania

o niepełnosprawności i o potrzebie kształcenia specjalnego,

• wzajemne nie uwzględnianie orzeczeń „medycznych”

i „oświatowych”,

• niedostateczny przepływ informacji pomiędzy różnymi

ministerstwami i instytucjami samorządowymi,

• możliwość niejednoznacznego rozumienia niektórych zapisów

w aktach prawnych,

• całkowity brak aktów prawnych dotyczących kształcenia

dzieci

o specjalnych potrzebach (nie tylko dzieci lub uczniów

niepełnosprawnych);

(Budzińska, Agnieszka (oprac.). 2004. Materiały VI Krajowej

Konferencji Dyrektorów Szkół, Grupa 4, Olsztyn, 23-25 września

2004r., s. 16)

Przykłady działań podejmowanych
przez instytucje rządowe:

• Ustawa z dnia 7 września 1991r.

o systemie oświaty,

• Uchwała Sejmu RP z dnia 1 sierpnia

1997r. „Karta Praw Osób
Niepełnosprawnych”,

• Rozporządzenie MENiS z dnia 12 lutego 2001r. w sprawie

orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego...,

• Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003r. w sprawie

zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-

pedagogicznej...,

• Rozporządzenie MENiS z dnia 29 stycznia 2003r. w sprawie

sposobu i trybu udzielania i organizowania indywidualnego

nauczania...,

• Rozporządzenie MENiS z dnia 7 września 2004r. w sprawie

warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i

promowania...,

• Rozporządzenie MENiS z dnia 18 stycznia 2005r. w sprawie

warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla

dzieci i młodzieży niepełnosprawnych i niedostosowanych

społecznie...

• Narodowy Plan Działań na Rzecz Dzieci „Polska

dla Dzieci” (27 lipca 2004r.),

• Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013

(sierpień 2005r.),

• Wspieranie Lokalnych Programów (Uchwała Nr

40 RM z dnia 28 marca 2006r.),

• Program Wyrównywania Startu Szkolnego

„Wyprawka Szkolna” (Załącznik do Uchwały Nr

74 RM z dnia 23 maja 2006r.)

• „Edukacja” – program pomocy w dostępie do

nauki dzieci i młodzieży niepełnosprawnych

(realizowany od 2005r. przez PFRON),

• „Program wyrównywania szans między

regionami” (realizowany od 2005r. przez

PFRON);

Przykłady działań podejmowanych przez instytucje i

organizacje pozarządowe:

• Moduł „Wychowanie i kształcenie integracyjne” programu

szkoleń dla nauczycieli i dyrektorów szkół – (Komponent

B2 Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich),

zrealizowany w 2004 roku przez Społeczne Towarzystwo

Oświatowe,

• Pilotażowy projekt „Szkoła dla wszystkich”, realizowany

od 2006 roku w Pracowni Wspomagania Rozwoju i

Integracji CMPPP,

• Projekt „Uczeń ze specjalnymi potrzebami w szkole

ogólnodostępnej w lokalnym środowisku – budowanie

systemu pomocy i wsparcia”, realizowany od kwietnia

2004r. w Pracowni Wspomagania Rozwoju i Integracji

CMPPP;

Od społeczeństwa podlegającego całkowitej segregacji, poprzez

integrację, do społeczeństwa włączającego, wszędzie na świecie

prowadzi jednokierunkowa droga. W Polsce droga ta została

wytyczona w nieprzygotowanym i niezbyt sprzyjającym terenie.

Brak jednomyślności zarządu i porozumienia pomiędzy

budowniczymi poszczególnych odcinków spowodował, że

niektóre jej fragmenty znacznie różnią się od siebie stanem

zaawansowania prac,

a także jakością wykonania. Nagle z odcinka, który spełnia

wysokie standardy można wjechać na wielokilometrowy

fragment trasy nieoznakowanej, nieoświetlonej i wyboistej.

Przebycie tej drogi jest dla niektórych żmudną podróżą, dla

innych fascynującym doświadczeniem. Są też tacy, dla których

ta droga jest szansą na dotarcie do celu, którym jest „w miarę

normalne życie”.
K

im jestem? Projektantem tej drogi, budowniczym,

zarządzającym, uczestnikiem?
Ode mnie także zależy jaka będzie moja i innych

po niej podróż.