Psychologia kliniczna

Zaburzenia

osobowości

i zaburzenia lękowe

wykład 3

Osobowość - definicja

Właściwości osoby, które:

o

warunkują sposób patrzenia na świat

o

odniesienia do świata

o

są stabilne psychicznie i behawioralnie

„Trwały, powtarzalny wzorzec percepcji
rzeczywistości i

organizowania zachowań jednostki”

Zaburzenia osobowości



Definicja:
Trwały wzorzec wewnętrznych doświadczeń i zachowań z mało
elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne i
społeczne, który w znaczącym stopniu odbiega od oczekiwań
występujących w kulturze, w której żyje dana osoba.

(DSM-IV, 1994)

Wyodrębnienie: DSM-III (wcześniej w powiązaniu z zaburzeniami

lękowymi)

Umieszczone na osi II - różnią się od pozostałych zaburzeń:

-

Maja swój początek w okresie dzieciństwa i dorastania

-

Utrzymują się w stałej postaci bez okresów remisji lub pogorszenia

Zaburzenia osobowości

Kryteria rozpoznawania (DSM – IV)

(

A)

Wzorzec ujawnia się w co najmniej 2 z następujących obszarów:

(1) poznawczym (2) afektywnym (3) interpersonalnym
(4) kontroli impulsów.

(B) Jest sztywny i przejawia się w wielu sytuacjach.

(C) Prowadzi do klinicznie znaczącego cierpienia lub ograniczenia w

funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub innych sferach.

(D) Jest stabilny i trwa długo, a jego powstanie zaznacza się

przynajmniej w okresie adolescencji lub wczesnej dorosłości.

(E) Przyczyny nie mogą być wyjaśnione jako manifestacja lub
konsekwencja innego zaburzenia.

(F) Nie jest spowodowany fizjologicznymi skutkami używania

substancji lub ogólnym stanem somatycznym.

Zaburzenia osobowości

DSM-IV: wiązki zaburzeń



Wiązka A: dziwaczność i ekscentryczność:

osobowość paranoiczna, schizoidalna, schizotypowa,



Wiązka B: dramatyczność, emocjonalność, lekceważenie

konsekwencji:

osobowość narcystyczna, histrioniczna, socjopatyczna,

borderline



Wiązka C: napięcie, lęk, przerażenie:

osobowość unikająca, bierno-zależna, obsesyjno-kompulsywna.



NOS (not otherwise specified) zaburzenia o cechach mieszanych

bierno – agresywna

Zaburzenia osobowości (A)

Osobowość schizotypowa

(1) Dziwaczne przekonania lub magiczne myślenie, które

wyznacza zachowania niezgodne z normami społecznymi

(2) Niezwykłe doświadczenia percepcyjne
(3) Idee odniesienia (myśli ksobne)
(4) Dziwaczny sposób mówienia (manieryzmy)
(5) Podejrzliwość lub idee paranoiczne
(6) Nieadekwatny, zawężony afekt
(7) Zachowania lub wygląd ekscentryczny, dziwaczny
(8) Brak osób zaufanych i przyjaciół
(9) Silny niepokój w sytuacjach społecznych, który nie zmniejsza

się wraz z trwaniem znajomości

Zaburzenia osobowości (A)

Osobowość paranoiczna

(1) Osoba uporczywie, bez podstaw, podejrzewa, że inni ją

wykorzystują i oszukują;

(2) Poddaje w wątpliwość lojalność i wiarygodność bliskich;

(3) Niechętnie zwierza się innym z obawy przed wykorzystaniem;

(4) W życzliwych uwagach doszukuje się gróźb i prób poniżenia;

(5) Uporczywie chowa urazy, nie wybacza krytyki, zniewagi;

(6) Nieadekwatnie rozpoznaje ataki na siebie i reaguje gniewem i

kontratakiem

(7) Pomimo braku podstaw, podważa wierność małżonka lub

partnera seksualnego.

Zaburzenia osobowości (B)

Osobowość histrioniczna

(1) Poczucie dyskomfortu w sytuacji znajdowania się poza

centrum uwagi;

(2) Prowokacyjne, uwodzące i zabarwione seksualnie

zachowania;

(3) Nagłe zmiany przeżywanych emocji;

(4) Wygląd zewnętrzny służy zwracaniu uwagi na siebie;

(5) Dramatyzowanie i teatralność;

(6) Uleganie wpływowi innych ludzi;

(7) Traktowanie związków jako bardziej intymnych niż

rzeczywiście są.

Zaburzenia osobowości (B)

Osobowość borderline

(1) Niestabilne relacje z innymi (od idealizacji do dewaluacji)

(2) Niestabilny obraz siebie

(3) Niestabilność afektywna (zmieniający się nastrój)

(4) Nieadekwatny, intensywny gniew (trudności kontroli)

(5) Niestabilne, naznaczone silnymi emocjami związki interpersonalne

(6) Wyniszczające, impulsywne zachowania seksualne

(7) Poczucie pustki

(8) Gorączkowe wysiłki aby uniknąć odrzucenia (silny lęk)

(9) Powtarzające się samookaleczenia lub próby samobójcze

Zaburzenia osobowości (C)

Osobowość zależna

(1) Trudności w samodzielnym podejmowaniu decyzji;

(2) Potrzeba posiadania osób, które poczują się odpowiedzialne;

(3) Trudności w wyrażaniu sprzeciwu wobec innych osób;

(4) Trudności w inicjowaniu i wykonywaniu czegoś samodzielnie;

(5) Robienie z własnej woli rzeczy nieprzyjemnych dla aprobaty

innych;

(6) Złe znoszenie samotności;

(7) Po zakończeniu jednej relacji, szybkie nawiązywanie innej;

(8) Koncentrowanie się na lękach związanych z opuszczeniem

Zaburzenia osobowości (C)

Osobowość obsesyjno-kompulsywna

(1) Osoba pochłonięta porządkowaniem, planowaniem,

ustalaniem szczegółów;

(2) Wykazuje perfekcjonizm upośledzający efektywność działania;
(3) Nadmiernie poświęca się pracy i wydajności, kosztem

rozrywek i kontaktów z innymi;

(4) Nadmiernie sumienna, skrupulatna i zupełnie sztywna w

kwestii moralności i zasad;

(5) Nie jest w stanie pozbyć się starych, zużytych przedmiotów,

nawet wtedy gdy nie mają wartości sentymentalnej;

(6) Niechętnie zleca zadania innym;
(7) Wykazuje skąpstwo, a pieniądze traktuje jak zabezpieczenie

przed ewentualną katastrofą;

(8) Przejawia sztywność i upór.

(ICD-10)

Zaburzenia osobowości i zaburzenia

zachowania

Kategorie diagnostyczne:

I. Specyficzne zaburzenia osobowości.

II. Zaburzenia nawyków i popędów - powtarzanie działań

pozbawione wyraźnej, racjonalnej motywacji,
np. patologiczny hazard, piromania, kleptomania.

III. Zaburzenie identyfikacji płciowej i preferencji

seksualnych

np. transseksualizm, transwestytyzm, fetyszyzm,

pedofilia, ekshibicjonizm, pedofilia, sadomasochizm

Zaburzenia lękowe



Osiowy objaw: lęk



Wyodrębnienie w DSM-III
Konieczność odróżnienia zespołu zaburzeń z lękiem

odczuwanym od zespołu zaburzeń z lękiem

domniemanym.



Lęk odczuwany:
w zaburzeniach lękowych



Lęk domniemany:
zaburzenia somatoformiczne (np. hipochondria, konwersja)
zaburzenia dysocjacyjne (np. zaburzenia tożsamości)

Strach vs lęk



Strach
(1) aspekt poznawczy: percepcja i rozpoznanie bodźców
zagrażających zdrowiu lub życiu;
(2) aspekt somatyczny: uaktywnienie współczulnego układu
autonomicznego( objawy zewnętrzne i wewnętrzne);
(3) aspekt emocjonalny: uczucie przerażenia, grozy, paniki;
(4) aspekt behawioralny: reakcje mimowolne, sprawcze



Lęk: doświadczany we wszystkich aspektach oprócz (1)
- osoba nie potrafi wskazać bodźców zagrażających
- wskazuje na takie, które generalnie nie są spostrzegane przez
innych

jako zagrażające

Oblicza lęku



Lęk niespecyficzny (rozlany): osoba czuje, że stanie

się coś strasznego np. agorafobia, lęk paniczny, zespół

lęku uogólnionego.



Lęk specyficzny : strach nieproporcjonalny do

realnego niebezpieczeństwa (Kępiński, 1999);
Lęki powodują określone obiekty, zjawiska, sytuacje

społeczne
(fobie i zaburzenia stresu pourazowego).

Zaburzenia lękowe

Agorafobia

Objawy:



Lęk przed przebywaniem w miejscach lub sytuacjach: z
których ucieczka jest trudna lub mogą wystąpić
trudności w uzyskaniu pomocy, gdy pojawią się objawy
paniki.



Lęk przed jazdą samochodem



Obawa spędzania wakacji w bardziej odludnym miejscu



Lęk w sytuacji znalezienia się w korku samochodowym.

Zaburzenia lękowe

Zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne



Obsesje lub kompulsje wywołują złe samopoczucie i angażują osobę

przynajmniej godzinę dziennie.



Obsesje
(1) uporczywe myśli, impulsy rozpoznawane jako natrętne;
(2) nie wynikają tylko z przesadnej troski o zdrowie;
(3) próby zaprzeczania pojawiającym się myślom, impulsom;
(4) świadomość, że są wytworem własnego umysłu.



Kompulsje
(1) Powtarzające się zachowania lub czynności psychiczne

(np. mycie rąk, porządkowanie rzeczy, sprawdzanie przedmiotów;
liczenie, modlenie się, powtarzanie pewnych gestów)

(2) zachowania lub czynności zapobiegające złemu samopoczuciu,

groźnym wydarzeniom lub sytuacjom - nie są z nimi realistycznie
związane (np. otrucie innych przez nieumycie rąk).

zaburzenia lękowe

/

zaburzenia osobowości



Objawy doświadczane jako „obce”, niezgodne z charakterem osoby/

Przejawy zaburzeń doświadczane w dużym stopniu jako zgodne z„ja”



Źródło intensywnego cierpienia i ograniczenia w codziennym życiu/

Przejawy tylko w niektórych przypadkach są źródłem cierpienia.



Poszukiwanie pomocy, psychoterapii/

Osoby rzadko szukają pomocy



Charakter incydentalny: mogą powstać na każdym etapie życia/

Charakter rozwojowy: początek w dzieciństwie, przekształcenie w

adolescencji, utrwalenie przed 18 r.ż .

(Seligman, Walker, Rosenhan, 2003)

Epidemiologia

Zaburzenia osobowości:



10 -13% całej populacji (Weissman,1993, DSM-IV, 1994)



Najczęściej diagnozowane: zaburzenia wiązki B.



Najczęściej z 10 typów: schizotypowa, histrioniczna, antyspołeczna



Największe różnice w populacji: osobowość borderline
1,8 – 20 % populacji

(Per Vaglum Research, 2000)



Ograniczona ilość danych (osoby rzadko szukają pomocy)

Za

burzenia lękowe:

W ciągu życia co trzecia kobieta i co piąty mężczyzna zachorują
na: fobie, napady paniki, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne lub

zespół

uogólnionego lęku

(Carson, Butcher, Mineka, 2003)