METODA

WARUNKOWANIA

INSTRUMENTALNEGO

• Warunkowanie instrumentalne zwane pierwotnie

przez jego odkrywców J. Konorskiego i S. Millera

warunkowaniem II typu (w odróżnieniu od

warunkowania I typu zwanego klasycznym lub

pawłowowskim) a ostatnio (jako kalka z j.

angielskiego) także warunkowaniem sprawczym.

Wymaga od badanego organizmu wykonania

określonej reakcji ruchowej lub powstrzymania

się od niej (reakcje te zwane są reakcjami

instrumentalnymi lub sprawczymi) w odpowiedzi

na znak ustalony przez eksperymentatora (zwany

bodźcem warunkowym). W efekcie zwierzę ma

możliwość zaspokojenia swojej potrzeby

(uzyskuje pokarm, wodę, itp.) lub unika bodźca

nieprzyjemnego (np. dmuchnięcia w ucho).

• Chcąc uzyskać większą liczbę reakcji stosuje

się wzmocnienie nieregularne, co kilka

naciśnięć dźwigni. Zwierzę ma określoną

pojemność żołądka, aby zaspokoić głód musi

wtedy więcej razy nacisnąć dźwignię.

• Po utrwaleniu warunkowania wprowadza się

dodatkowe elementy eksperymentu np.

różnicując bodziec warunkowy można

sprawdzić czułość zmysłu go odbierającego,

przecinając operacyjnie nerwy można ustalić

drogę odruchu warunkowego, wpływ różnych

ośrodków mózgu na ten odruch i wiele

innych zagadnień.

Warunkowanie instrumentalne:

uwagi wstępne

• Istotą w.i. jest to, że organizm otrzymuje

wzmocnienie, jeżeli wykona reakcję (R) w

sytuacji bodźcowej (S)

• W.I. jest wiązane z badaniami Thorndike’a
• Wzmocnienie zależy od współwystąpienia

bodźca i reakcji, czyli organizm może

kontrolować to, czy pojawi się wzmocnienie

• Warunkowanie klasyczne i instrumentalne

mają wiele wspólnych właściwości

behawioralnych

Bodziec warunkowy

• Generalizacja: organizmy mają biologiczne

predyspozycje do traktowania niektórych
wymiarów bodźców i różnic w tych
wymiarach jako ważnych dla definiowania
bodźców jako bodźce warunkowe

• Różnicowanie: organizmy mogą zostać

wyćwiczone w różnicowaniu pomiędzy
wartościami bodźca i w reagowaniu tylko
na niektóre z nich

Zastosowania praktyczne

• Stosowana analiza zachowania
• Nauczanie programowane
• Nauczanie wspomagane

komputerowo

• Uczenie się sprawnościowe (mastery

learning)

• Psychoterapia

Roznice pomiedzy

warunkowaniem klasycznym a

instrumentalnym :

• Warunkowanie klasyczne zostało wykryte i

opisane przez radzieckiego uczonego –

Pawłowa. Opisał on zachowanie psa, który

śliniąc się na widok jedzenia (reakcja

bezwarunkowa), zaczął po jakimś czasie

ślinić się na dźwięk kamertonu. Stało się tak,

gdyż przed każdym podaniem jedzenia

uderzano w kamerton. Pies skojarzył

współwystępowanie dwóch elementów

(jedzenie + kamerton), oraz ich następstwo

czasowe. Czyli warunkowanie klasyczne to

taki proces uczenia się, kiedy bodziec

neutralny (kamerton) wywołuje zachowanie

odruchowe (wydzielanie śliny) i nie mają tu

znaczenia wcześniejsze doświadczenia psa

czy osoby badanej (pies wcześniej nie słyszał

tego dźwięku i nie kojarzył go z jedzeniem).

• Warunkowanie instrumentalne, którego

twórcą był Thorndike, polega na tym,

że określone zachowania są

wzmacniane, czyli nagradzane lub

karane. Nagrodą może być w

przypadku ludzi np. uznanie społeczne,

premia a karą np. nagana; w

przypadku zwierząt nagrodą może być

pokarm, głaskanie zwierzęcia a karą

np. ból wywołany skarceniem

zwierzęcia. Zachowania nagradzane

utrwalają się i występują częściej,

natomiast zachowania karane

występują coraz rzadziej, aż w końcu

zanikają – czyli nagrody są

skuteczniejsze niż kary.

• warunkowanie instrumentalne jest

bardziej złożone i reakcje w tym
warunkowaniu nie są przeważnie
odruchowe (bodziec – reakcja –
wzmocnienie pozytywne lub
negatywne, czyli nagroda lub kara).