Dążenie naszego kraju do stania się
pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej nie
pozostaje bez wpływu na charakter i podmiot
podejmowanych prac badawczych
.
Znajomość tamtejszych systemów
szkolnych, rozumienie tendencji rozwojowych
edukacji oraz kierunków myśli pedagogicznej i
polityki oświatowej może ułatwić znalezienie
właściwych kryteriów oceny polskich zjawisk i
faktów związanych z edukacją. Niewątpliwie
będzie miało to wpływ na przyspieszenie
dochodzenia do racjonalnych sposobów
doskonalenia naszego systemu edukacyjnego.
Dlatego też, przeanalizowanie niektórych
aspektów polityki edukacji wczesnoszkolnej
państw tworzących Wspólnotę Europejską
wydaje się w tej sytuacji celowe i pożyteczne.
Współczesna szkoła europejska, jak
pisze K.Kamińska „ to z jednej strony
nowe tendencje powielające
założenia reform oświatowych z lat
sześćdziesiątych, wówczas dotyczące
nauczania na poziomie szkoły
średniej, teraz uwzględniając
powszechność, bezpłatność i
obowiązkowość kształcenia w
odniesieniu do powiązania oświaty z
rynkiem pracy, typowe dla nurtu
przemian lat osiemdziesiątych, w
których naukę zaczęto traktować,
jako towar”.
Powyższe trendy przeobrażeń
oświatowych znalazły swoje odbicie
także w edukacji wczesnoszkolnej. Jej
obraz w ostatnich latach w krajach
Unii Europejskiej uległ zmianom.
Spowodowane one były następstwem
powolnego procesu integracji i
przenikania się wzajemnych wpływów
oraz koniecznością ujednolicenia
niektórych rozwiązań oświatowych i
przyjęcia wspólnych standardów
europejskich.
Edukacja wczesnoszkolna we wszystkich
krajach Unii Europejskiej (oprócz
Luksemburga) stanowi pierwszy,
obowiązkowy etap kształcenia. Mimo tego
występują w poszczególnych krajach różnice
zarówno strukturalno-organizacyjne jak i
programowo-metodyczne. Są one
spowodowane uwarunkowaniami
ekonomicznymi, kulturalnymi oraz etniczno
historycznymi. W niektórych z nich edukacja
wczesnoszkolna jest utożsamiana z
nauczaniem na poziomie szkoły
początkowej, w innych ze szkolnictwem
elementarnym lub podstawowym czy
powszechnym.
Aspekty edukacji
wczesnoszkolnej w wybranych
krajach Unii Europejskiej.
Termin rozpoczęcia nauki szkolnej
i czas jej trwania
Termin rozpoczęcia
nauki szkolnej
określany jako moment
równowagi między
możliwościami dziecka
a wymaganiami szkoły,
którym winno sprostać
wyznaczono na szósty
rok życia lub poniżej
tego wieku. Dotyczy to
takich państw jak m.in.
Niemcy, Francja,
Włochy, Irlandia,
Grecja, Holandia,
Hiszpania czy Wielka
Brytania.
Dzieci starsze,
siedmioletnie
rozpoczynają naukę
szkolną w Danii i w
Polsce.
By ułatwić dzieciom
adaptację do z
instytucjonalnego
kształcenia, niektóre
kraje odrzuciły wiek
dziecka jako podstawę
do rozpoczęcia nauki
szkolnej wprowadziły
tzw. „płynną” dolną
granicę obowiązku
szkolnego.
Rozwiązania w poszczególnych krajach są
zróżnicowane, jednak tkwi w nich jedna
wspólna tendencja- powiązania edukacji
wczesnoszkolnej z edukacją przedszkolną.
W Luksemburgu przyjęto roczny obowiązek
oddziaływania przedszkolnego, zaś w Belgii
postuluje się o obniżenie o rok dolnej granicy
obowiązku szkolnego. Liczba lat edukacji
wczesnoszkolnej w Niemczech waha się od
czterech, zaś w Belgii i Francji przez piecio-
lub sześcioletni okres nauki, który jest
podzielony na dwa lub trzy dodatkowe cykle
kształcenia
.
Nietypowe
rozwiązanie jest w
Holandii, gdzie
wczesna edukacja
trwa osiem lat,
przedszkole zostało
włączone w
dotychczasową
strukturę
sześcioletniej szkoły
podstawowej i
przekształciło ją w
ośmioletnią szkołę
podstawową
przeznaczoną dla
dzieci od 4 do 12 lat.
W Austrii naukę w
czteroletniej szkole
podstawowej
rozpocząć można w
szóstym roku życia.
Dzieci, które
wkroczyły w wiek
szkolny, ale nie
osiągnęły niezbędnej
dojrzałości do
rozpoczęcia
kształcenia
podstawowego mogą
uczęszczać przez
jeden rok do klasy
przygotowawczej.
W Finlandii dzieci w wieku 6-7 lat mogą
uczęszczać do domu opieki dziennej lub klasy
zerowej szkoły podstawowej, która obejmuje
dwa cykle: pierwszy sześcioletni i cykl
wyższy, który obejmuje trzy ostatnie lata
nauki.
W Szwecji kształcenie obowiązkowe
rozpoczyna się od 6-7 roku życia. Do
1995 roku podzielony był na trzy
poziomy:
- niższy – od pierwszego do trzeciego
roku nauki,
- pośredni – od czwartego do szóstego
roku nauki,
- wyższy – od siódmego do dziewiątego
roku nauki.
W Norwegii uczniowie wstępują do szkoły w
wieku siedmiu lat. Nauka podzielona jest na
poziomy – pierwszy pięcioletni przeznaczony
jest dla dzieci w wieku od 7 do 13 lat. Poziom
ten dzieli się na dwa cykle: cykl I obejmujący
trzy pierwsze lata (1-3) i cykl II lata następne
(4-6). Drugi czteroletni poziom nauki
obowiązkowej przeznaczony jest dla uczniów
w wieku 14-16 lat.
Charakterystycznym dla Irlandii są dwa
poziomy nauki szkolnej ( między 1 a 12
rokiem życia): edukacja przedszkolna i
siedem pierwszych lat kształcenia
obowiązkowego. Te dwa poziomy nie są
podzielone na cykle.
Norweska szkoła podstawowa
W większości krajów Unii Europejskiej panuje
tendencja do skracania a nie wydłużania okresu
nauki w szkole podstawowej. Poniższy wykres
obrazuje czas trwania obowiązku szkolnego.
Prywatne szkolnictwo wczesnoszkolne
We wszystkich krajach Wspólnoty Europejskiej
dziecko lub jego rodzice mają prawo do wyboru
takiej drogi kształcenia, którą uznają za
najwłaściwszą. Uczeń może naukę pobierać w
szkole państwowej – publicznej, jak i prywatnej –
niepublicznej. Szkoły prywatne mogą mieć
charakter wyznaniowy.
Szkolnictwo niepaństwowe, mimo iż jest
subsydiowane musi przestrzegać ściśle regulacji
prawnych, ustanowionych przez państwowe
władze oświatowe.
W poszczególnych krajach istnieją różnice w
sieci szkół państwowych i niepaństwowych
Holandia jest krajem, gdzie najwięcej uczniów (70%)
uczęszcza do prywatnych i wyznaniowych szkół.
Dotyczy to również Francji.
Największy procent uczniów uczęszczających do szkół
państwowych dotyczy takich państw jak m.in. Niemcy,
Irlandia, Polska.
Nie wszystkie szkoły prywatne pobierają czesne od
swych wychowanków. Do tych krajów zaliczyć można
Belgię, Wielką Brytanię, które to otrzymują dotacje
finansowe od władz publicznych. Dość wysokie opłaty
wnoszą rodzice zapisujący swe dzieci do
niepaństwowych szkół we Włoszech. Duża liczba szkół
państw Unii dotowana jest przez państwo, co
gwarantuje naukę bezpłatną na poziomie
wczesnoszkolnym bądź wpłatę tzw. wpisowego. Ta
znaczna dotacja szkół niepublicznych umożliwia różnego
typu kontrole przez publiczne władze państwowe.
Programy kształcenia i ich
realizacja
W dynamicznie zmieniających się
warunkach kulturalnych i ekonomicznych
krajów członkowskich edukacja
wczesnoszkolna to nie tylko przygotowanie
do dalszej nauki na średnim i wyższym
poziomie kształcenia, ale silniejsze niż
kiedykolwiek powiązanie treści
kształcenia, metod i form organizacyjnych
nauczania z faktycznymi możliwościami
ucznia. Przemianom w zakresie treści
wczesnoszkolnych, zwłaszcza ich
nasyceniem informacjami związanymi z
osiągnięciami współczesnej nauki,
towarzyszą przeobrażenia w zakresie
metod i organizacji w szkole
W programach nauczania i przewodnikach
metodycznych zawarta jest przede
wszystkim integracja przedmiotowa,
nauczanie zróżnicowane, praca zespołowa
i w małych grupach oraz uczenie się przez
zabawę, która wspiera aktywność ucznia.
We wszystkich krajach Unii z
wyjątkiem Niemiec, Irlandii i Portugalii
rozpowszechnione jest nauczanie
zróżnicowane
.
W zależności od kraju programy
nauczania przybierają inny kształt.
W Danii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii
modernizacje programu zatwierdza
parlament ustawy. Zarządzenia ministra
dotyczą zmian programowych we Francji,
Belgii i Luksemburgu.
W Niemczech i Holandii co dwa lata
dokonuje się okresowej aktualizacji
programów. Takie kraje jak Francja, Szkocja i
Włochy posiadają specjalne struktury
doradcze d.s. programów.
W swoich wytycznych niektóre kraje
akceptują sposoby nauczania. Ustalają
wymiar godzin, określają metody i proponują
materiał dydaktyczny (Grecja, Belgia, Dania,
Niemcy i Luksemburg). Kraje te pozostawiają
swobodę w zakresie zastosowań
praktycznych dyrektyw i wyborze
podręczników
.
W Holandii i Wielkiej Brytanii
szczególny nacisk kładzie się na cele, które
mają być osiągnięte w pracy z uczniem.
Dobór środków, które mają służyć osiąganiu
tych celów leży w gestii nauczycieli. Cele
edukacyjne wyznaczone są celami
ogólnymi, minimalnymi i operacyjnymi.
W niektórych krajach wytyczne co do
przydziału godzin na poszczególne
przedmioty pozostawione zostają
nauczycielowi (np. Holandia, Portugalia,
Anglia). We Włoszech czas jaki
przeznaczony jest dany przedmiot ustala się
na szczeblu krajowym zaś szczegółowy
przydział godzin na przedmioty podejmuje
zespół nauczycieli.
W edukacji wczesnoszkolnej
stwierdzić można jedynie różnice w
liczbie godzin przeznaczonych na
naukę języka ojczystego. Oscylują one
od wymiaru 132 godzin (Włochy) do
272 godzin (Belgia). Jeszcze większe
zróżnicowanie zauważa się w realizacji
edukacji matematycznej. Roczna liczba
godzin z tego przedmiotu waha się od
87,5 do 189. W takich przedmiotach
jak plastyka, wychowanie fizyczne
również odnotowuje się różnice (od 30
do 240 godzin).
Cechy uczniów rozwijane w edukacji
zintegrowanej.
W krajach Unii Europejskiej poprzez
zintegrowaną edukację rozumie się rozwinięcie
następujących cech uczniów:
dociekliwość – naturalna ciekawość dziecka jest
podsycana, aktywna nauka sprawia dzieciom
przyjemność i ich zainteresowanie nauką będzie
podtrzymywane przez cale życie.
myślenie- dzieci wykazują inicjatywę stosując
zręczność krytycznego myślenia i kreatywności,
aby podejmować słuszne decyzje i rozwiązywać
złożone problemy
podejmowanie ryzyka – dzieci podchodzą do
nowych, nieznanych sytuacji bez niepokoju i
czują się pewnie i niezależnie, badając nowe role,
pomysły i strategie.
komunikacja – dziecko otrzymuje i wyraża myśli
i informacje w sposób pewny , w więcej niż
jednym języku, również w języku
matematycznych symboli.
opanowanie wiedzy – dzieci spędzają czas
w szkole badając tematy, które mają
globalne odniesienie i znaczenie. W ten
sposób zdobywają przydatny zakres
wiedzy.
zasady – dziecko ma duże pojęcie
podstaw moralnego i etycznego
rozumowania. Nabywa cech poczucia
integralności, uczciwości i sprawiedliwości.
wrażliwość – dzieci okazują wrażliwość w
stosunku do potrzeb i uczuć innych.
otwarty umysł – szanowanie poglądów,
wartości i tradycji innych osób i kultur,
przyzwyczajony do szukania i rozważania
różnych punktów widzenia.
zrównoważenie – dzieci zaczynają
rozumieć znaczenia fizycznej i umysłowej
równowagi i powodzenia w życiu.
refleksja – głębokie zastanawianie się
nad własną nauką i analizowanie własnych
atutów i słabości w sposób konstruktywny.
Podręczniki przygotowywane są do
wszystkich lub tylko najważniejszych
przedmiotów w zależności od kraju. Rodzaj
podręcznika i swoboda z jego korzystania
pozostaje w kompetencjach nauczycieli.
Autorami podręczników, których treści
mają zmierzać do osiągania określonych
cech są bardzo często dyrektorzy,
inspektorzy szkolni, specjaliści w
dziedzinie edukacji.
Kwalifikacje nauczycieli
Znaczenie edukacji wczesnoszkolnej w
krajach Unii jest ogromne. Jest ona
bowiem przygotowaniem uczniów do
późniejszego, odpowiedzialnego wejścia
w dorosłe życie. O tym, iż jest ona bardzo
ważna w życiu człowieka świadczyć może
waga, jaką władze oświatowe przywiązują
do odpowiednich kwalifikacji nauczycieli
uczących w szkołach początkowych. W
większości krajów winni oni legitymować
się wyższym wykształceniem
uniwersyteckim. Wymagania w
poszczególnych krajach określają
precyzyjnie okres trwania studiów – od
trzech do pięciu lat. Na ogół przeważają
jednolite studia czteroletnie. W
Niemczech wymagania kwalifikacyjne
poszerzono o kilkunastomiesięczną
praktykę pedagogiczną (od 18 do 24).
Unia Europejska od początku
swego powstania przyjęła demokrację
za podstawę swej działalności.
Dlatego też, problem demokratyzacji
oświaty jest traktowany przez nią jako
sprawa priorytetowa.
Zapewnia ona wszystkim równy
dostęp do edukacji, zniesienie barier
edukacyjnych, na jakie napotykają
dzieci niepełnosprawne. Ta troska o
demokratyzację edukacji wyraża się
również w zwalczaniu niepowodzeń
szkolnych
W centrum zainteresowania
wszystkich państw członkowskich
znajduje się potrzeba podnoszenia
jakości kształcenia, mimo iż samo
pojęcie jakości kształcenia jest
różnie interpretowane. Dzieje się tak
dlatego, że chociaż systemy szkolne
tych krajów różnią się między sobą
(przede wszystkim pod względem
organizacyjnym), to jednak stykają
się z podobnymi trudnościami i
problemami, których pokonywanie i
rozwiązywanie przebiega często w
podobny sposób.
Dlatego obserwacja i stopień
zainteresowania systemami
edukacyjnymi powinny stać się
priorytetowym w działaniu każdego
nauczyciela.