Metodologia i

Metodologia i

metanauka

metanauka

Na podstawie odczytu K.

Na podstawie odczytu K.

Ajdukiewicza

Ajdukiewicza

opracowała

opracowała

Karolina Gańko

Karolina Gańko

Metodologia i metanauka

Metodologia i metanauka



Czym jest metodologia?

Czym jest metodologia?



Rozumienie terminów „nauka” oraz

Rozumienie terminów „nauka” oraz

„twierdzenie naukowe

„twierdzenie naukowe



Problematyka metodologii tradycyjnej

Problematyka metodologii tradycyjnej



Metodologiczny podział nauk: nauki

Metodologiczny podział nauk: nauki

aprioryczne

aprioryczne

i empiryczne

i empiryczne



Metanauka

Metanauka



Stosunek między metodologią tradycyjną a

Stosunek między metodologią tradycyjną a

współczesną metanauką

współczesną metanauką



Granica między metodologią a metodyką

Granica między metodologią a metodyką

Metodologia nauk

Metodologia nauk

jest nauką, która

jest nauką, która

za przedmiot swych badań ma naukę,

za przedmiot swych badań ma naukę,

a raczej poszczególne nauki.

a raczej poszczególne nauki.

Jest ona nauką o nauce.

Jest ona nauką o nauce.

W metodologii nauk analizuje się

W metodologii nauk analizuje się

zarówno procedury badawcze, jak i

zarówno procedury badawcze, jak i

ich rezultaty: pojęcia, twierdzenia,

ich rezultaty: pojęcia, twierdzenia,

teorie itp..

teorie itp..

Dwuznaczność wyrazu

Dwuznaczność wyrazu

„nauka”:

„nauka”:



czynności

czynności

składające się na

składające się na

uprawianie nauki – czynności

uprawianie nauki – czynności

przedsiębrane przez naukowca

przedsiębrane przez naukowca



wytwory

wytwory

tychże czynności – powstałe

tychże czynności – powstałe

dzięki nim twierdzenia naukowe

dzięki nim twierdzenia naukowe

Twierdzenie naukowe

Twierdzenie naukowe

jest pewnym zdaniem,

jest pewnym zdaniem,

pewnym tworem słownym; jest szeregiem

pewnym tworem słownym; jest szeregiem

wyrazów lub też znaczeniem pewnego zdania.

wyrazów lub też znaczeniem pewnego zdania.

W okresie panującego na terenie logiki i

W okresie panującego na terenie logiki i

metodologii

metodologii

psychologizmu

psychologizmu

twierdzenia

twierdzenia

naukowe utożsamiano

naukowe utożsamiano

z jakimiś myślami.

z jakimiś myślami.

Dziś jednak nie utrzymuje się już, że

Dziś jednak nie utrzymuje się już, że

twierdzenia naukowe są czyimiś zjawiskami

twierdzenia naukowe są czyimiś zjawiskami

psychicznymi. Stąd też:

psychicznymi. Stąd też:

W zakresie

W zakresie

niepsychologicznych

niepsychologicznych

koncepcji twierdzenia naukowego

koncepcji twierdzenia naukowego

można mówić o:

można mówić o:



twierdzeniu naukowym jako o całej

twierdzeniu naukowym jako o całej

klasie zdań równoznacznych z pewnym

klasie zdań równoznacznych z pewnym

konkretnym zdaniem

konkretnym zdaniem



twierdzeniach naukowych w danym

twierdzeniach naukowych w danym

języku – to klasa zdań równobrzmiących

języku – to klasa zdań równobrzmiących

z danym zdaniem (operuje nim

z danym zdaniem (operuje nim

większość metodologów współczesnych)

większość metodologów współczesnych)

Idealne pojęcie nauki

Idealne pojęcie nauki

Nie jest to ani nauka pojmowana

Nie jest to ani nauka pojmowana

jako czynność, ani jako wytwór tej

jako czynność, ani jako wytwór tej

czynności; składają się na nią zdania,

czynności; składają się na nią zdania,

których mógł nikt nigdy nie

których mógł nikt nigdy nie

wypowiedzieć; nie jest niczym, co by

wypowiedzieć; nie jest niczym, co by

miało swoją historię i rozwijało się w

miało swoją historię i rozwijało się w

czasie.

czasie.

Przegląd problematyki

Przegląd problematyki

metodologii tradycyjnej

metodologii tradycyjnej

:

:

Zdaje sprawę z czynności, jakie

Zdaje sprawę z czynności, jakie

składają się na uprawianie nauk;

składają się na uprawianie nauk;

czynności te podzielić można na:

czynności te podzielić można na:



Czynności, które prowadzą do budowy

Czynności, które prowadzą do budowy

języka danej nauki i związanego z nim

języka danej nauki i związanego z nim

aparatu pojęciowego;

aparatu pojęciowego;



Czynności, których owocem jest

Czynności, których owocem jest

uznanie jakiegoś twierdzenia

uznanie jakiegoś twierdzenia

naukowego.

naukowego.

Metodologia tradycyjna

Metodologia tradycyjna

zajmuje

zajmuje

się zagadnieniami deskryptywnymi i

się zagadnieniami deskryptywnymi i

normatywnymi:

normatywnymi:



Zagadnienia deskryptywne

Zagadnienia deskryptywne

– określają drogi, które

– określają drogi, które

prowadzą do przekonań (np.: doświadczenie, pamięć,

prowadzą do przekonań (np.: doświadczenie, pamięć,

wnioskowanie, rzeczywistość, inne źródła przekonań)

wnioskowanie, rzeczywistość, inne źródła przekonań)

oraz sposób uczenia się rozumienia wyrazów

oraz sposób uczenia się rozumienia wyrazów

i zdobywania przez to pojęć, które im odpowiadają

i zdobywania przez to pojęć, które im odpowiadają

(wkraczając na teren psychologii mowy i przekonań);

(wkraczając na teren psychologii mowy i przekonań);



Zagadnienia normatywne

Zagadnienia normatywne

– określają sposób, w jaki

– określają sposób, w jaki

dochodzi się do uznawania pewnych twierdzeń;

dochodzi się do uznawania pewnych twierdzeń;

dotyczą warunków, jakim wnioskowanie powinno być

dotyczą warunków, jakim wnioskowanie powinno być

podporządkowane oraz jakie powinno ono być, aby

podporządkowane oraz jakie powinno ono być, aby

uzyskany w nim wniosek mógł się stać twierdzeniem

uzyskany w nim wniosek mógł się stać twierdzeniem

naukowym.

naukowym.

Metodologiczny podział

Metodologiczny podział

nauk:

nauk:

Ze względu na normy dla

Ze względu na normy dla

wprowadzania twierdzeń naukowych

wprowadzania twierdzeń naukowych

oraz normy dla budowania języka i

oraz normy dla budowania języka i

aparatu pojęciowego wyróżnić

aparatu pojęciowego wyróżnić

można:

można:



Nauki aprioryczne

Nauki aprioryczne



Nauki empiryczne

Nauki empiryczne



Nauki aprioryczne

Nauki aprioryczne

– posiadają kodyfikację,

– posiadają kodyfikację,

tzn. istnieją normy określające sposób

tzn. istnieją normy określające sposób

budowania języka danej nauki oraz

budowania języka danej nauki oraz

związanego

związanego

z nim aparatu pojęciowego (reguły

z nim aparatu pojęciowego (reguły

formowania), jak również normy

formowania), jak również normy

określające sposób wyprowadzania jej

określające sposób wyprowadzania jej

twierdzeń (reguły dowodzenia). Dzięki

twierdzeń (reguły dowodzenia). Dzięki

temu nauki aprioryczne otrzymują postać

temu nauki aprioryczne otrzymują postać

systemów dedukcyjnych.

systemów dedukcyjnych.



Nauki empiryczne

Nauki empiryczne

– znajdują się wciąż

– znajdują się wciąż

jeszcze na poziomie opisu; ich

jeszcze na poziomie opisu; ich

metodologia nie wykroczyła daleko poza

metodologia nie wykroczyła daleko poza

stadium czysto deskryptywne – nie jest

stadium czysto deskryptywne – nie jest

możliwe w sposób wyczerpujący podanie

możliwe w sposób wyczerpujący podanie

norm określających sposób budowania

norm określających sposób budowania

języka tych nauk oraz precyzujących

języka tych nauk oraz precyzujących

warunki wystarczające na to, aby jakieś

warunki wystarczające na to, aby jakieś

zdanie zostało uznane za twierdzenie

zdanie zostało uznane za twierdzenie

naukowe; stąd też mowa o niedojrzałości

naukowe; stąd też mowa o niedojrzałości

metodologii nauk empirycznych.

metodologii nauk empirycznych.

Metanauka

Metanauka



Dyscyplina, która przedmiotem swych badań

Dyscyplina, która przedmiotem swych badań

czyni naukę pojmowaną idealnie.

czyni naukę pojmowaną idealnie.



Metanauka jest najwyższym wykwitem badań

Metanauka jest najwyższym wykwitem badań

nad nauką, które można zaliczyć do

nad nauką, które można zaliczyć do

metodologii.

metodologii.



Rozwinięte jej gałęzie noszą nazwy:

Rozwinięte jej gałęzie noszą nazwy:

„metamatematyka” oraz „metalogika” – są

„metamatematyka” oraz „metalogika” – są

teoriami systemów dedukcyjnych,

teoriami systemów dedukcyjnych,

pojmowanych jako zbiór wyrażeń; obojętne

pojmowanych jako zbiór wyrażeń; obojętne

przy tym, czy wyrażenia te zostały przez kogoś

przy tym, czy wyrażenia te zostały przez kogoś

wypowiedziane lub napisane, czy też nie.

wypowiedziane lub napisane, czy też nie.

Dla wyznaczenia

Dla wyznaczenia

systemu

systemu

dedukcyjnego

dedukcyjnego

wystarczy

wystarczy

ustalić:

ustalić:



jakie układy znaków są w tym systemie wyrażeniami

jakie układy znaków są w tym systemie wyrażeniami

posiadającymi sens, w szczególności jakie układy

posiadającymi sens, w szczególności jakie układy

znaków są w tym systemie zdaniami (reguły

znaków są w tym systemie zdaniami (reguły

ustalające, które wyrażenia są zdaniami – nazywa się

ustalające, które wyrażenia są zdaniami – nazywa się

regułami formowania wyrażeń

regułami formowania wyrażeń

);

);



które spośród zdań systemu są jego twierdzeniami,

które spośród zdań systemu są jego twierdzeniami,

czyli tezami (ustalenie, które zdania systemu są jego

czyli tezami (ustalenie, które zdania systemu są jego

tezami dokonuje się przez: 1. wyraźne wskazanie

tezami dokonuje się przez: 1. wyraźne wskazanie

pewnych zdań jako tez oraz 2. wskazanie takich

pewnych zdań jako tez oraz 2. wskazanie takich

przekształceń prowadzących od jednych zdań do

przekształceń prowadzących od jednych zdań do

innego, które od tez prowadzą zawsze tylko do tez –

innego, które od tez prowadzą zawsze tylko do tez –

reguły przekształcania lub

reguły przekształcania lub

reguły dowodzenia

reguły dowodzenia

).

).



Metanauka

Metanauka

przystępując do danego systemu, dla

przystępując do danego systemu, dla

którego ustalone są reguły formowania i

którego ustalone są reguły formowania i

dowodzenia, bada ten system, wyprowadzając z

dowodzenia, bada ten system, wyprowadzając z

jego reguł, na drodze czysto dedukcyjnej, rozmaite

jego reguł, na drodze czysto dedukcyjnej, rozmaite

własności tego systemu.

własności tego systemu.



Metanauka

Metanauka

rozwinęła się dotychczas tylko jako

rozwinęła się dotychczas tylko jako

teoria systemów dedukcyjnych. Jednak każda

teoria systemów dedukcyjnych. Jednak każda

nauka zakłada przynajmniej pewien system

nauka zakłada przynajmniej pewien system

dedukcyjny, który przenika jej budowę. Tym

dedukcyjny, który przenika jej budowę. Tym

samym badania metanaukowe mogą mieć

samym badania metanaukowe mogą mieć

znaczenie dla innych nauk, które systemami

znaczenie dla innych nauk, które systemami

dedukcyjnymi nie są.

dedukcyjnymi nie są.

Stosunek między

Stosunek między

metodologią tradycyjną a

metodologią tradycyjną a

współczesną metanauką

współczesną metanauką



Metodologia tradycyjna

Metodologia tradycyjna

– historycznie istniejące

– historycznie istniejące

nauki poddaje analizie,

nauki poddaje analizie,

która ma doprowadzić do

która ma doprowadzić do

ich wyraźnej kodyfikacji.

ich wyraźnej kodyfikacji.

Jest nauką empiryczną,

Jest nauką empiryczną,

która usiłuje

która usiłuje

„dorozumieć” się celu, do

„dorozumieć” się celu, do

którego zdążają badacze.

którego zdążają badacze.

Metodologia tradycyjna

Metodologia tradycyjna

chroni metanaukę od

chroni metanaukę od

zapuszczenia się w

zapuszczenia się w

spekulację nad

spekulację nad

konstrukcjami

konstrukcjami

oderwanymi od

oderwanymi od

rzeczywistości.

rzeczywistości.



Metanauka

Metanauka

staje wobec

staje wobec

nauk, dla których normy

nauk, dla których normy

te są już wyraźnie

te są już wyraźnie

skodyfikowane, czyniąc je

skodyfikowane, czyniąc je

punktem wyjścia dla

punktem wyjścia dla

swoich dedukcji,

swoich dedukcji,

doprowadzających do

doprowadzających do

wykrycia własności

wykrycia własności

badanej przez nią nauki.

badanej przez nią nauki.

Jest nauką dedukcyjną,

Jest nauką dedukcyjną,

która wyniki osiągnięte

która wyniki osiągnięte

przez metodologię

przez metodologię

tradycyjną czyni punktem

tradycyjną czyni punktem

wyjścia dla swoich

wyjścia dla swoich

dedukcji.

dedukcji.

Obie uzupełniają się.

Obie uzupełniają się.

Metodyka

Metodyka

– dyscyplina

– dyscyplina

obejmująca przepisy postępowania

obejmująca przepisy postępowania

przy uprawianiu nauki, które

przy uprawianiu nauki, które

wykraczają poza kompetencje

wykraczają poza kompetencje

metodologa

metodologa

i należą do kompetencji specjalisty.

i należą do kompetencji specjalisty.

Granica między

Granica między

metodologią a metodyką

metodologią a metodyką

nie

nie

jest ostra:

jest ostra:

Do

Do

metodyki

metodyki

danej nauki zalicza się

danej nauki zalicza się

te normy badania, dla których

te normy badania, dla których

uzasadnienia opierać się trzeba m.in.

uzasadnienia opierać się trzeba m.in.

na twierdzeniach tej właśnie nauki,

na twierdzeniach tej właśnie nauki,

zaś do

zaś do

metodologii

metodologii

– te normy

– te normy

badania, które do twierdzeń żadnej

badania, które do twierdzeń żadnej

nauki nie apelują.

nauki nie apelują.

Koniec prezentacji

Koniec prezentacji

„

„

Metodologia i metanauka”

Metodologia i metanauka”

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę

Karolina Gańko

Karolina Gańko