Działanie czynników

środowiskowych

Dr Wacław PAWLISZYN

MWSZ w Krakowie

Wiadomości podstawowe



Człowiek jest ciągle narażony na

działanie różnych czynników z

otoczenia



W wielu przypadkach czynniki te są

niezauważalne i nie powodują

patologicznych reakcji organizmu



Rozwój cywilizacyjny i techniczny

doprowadził jednak do pojawiania się

nowych bodźców, dotychczas

nieznanych lub znanych, ale

występujących dotychczas w znacznie

mniejszym natężeniu

Hałas



Zdefiniowanie hałasu bywa czasem

bardzo trudne – czasami to, co jest

mało przeszkadzającym

dźwiękiem, w innych sytuacjach

potrafi być dźwiękiem trudnym do

zniesienia

Hałas



Hałas to dźwięk

przeszkadzający i

szkodliwy dla zdrowia



W zależności od

poziomu natężenia

wywołuje reakcje

fizjologiczne lub

patologiczne



Istnieją bardzo duże

różnice w osobniczej

wrażliwości na hałas



Hałas mierzy się w dB

(skala logarytmiczna)

Przykładowe dźwięki



20 dB



Szum

ledwo słyszalny

Przykładowe dźwięki



50 dB



Spokojnie

Przykładowe dźwięki



80 dB



Umiarkowany hałas

(budzik, pralka)

Przykładowe dźwięki



100 dB



Bardzo głośno

(piła tarczowa, kosiarka)

Przykładowe dźwięki



110 dB



Hałas

(samolot nad ziemią)

Przykładowe dźwięki



120 dB



Nieznośny hałas

(rozbijanie bruku,

dyskoteka)

Przykładowe dźwięki



130 dB



Próg bólowy

(młot pneumatyczny)

Przykładowe dźwięki



140 dB



Lądujący odrzutowiec wojskowy

Poziom dźwięku



Miarą dźwięków niepożądanych (hałasu)

jest poziom dźwięku wyrażony

w decybelach (dB):



poziomy dźwięku niższe od 45 dB

w dzień są dla człowieka mało uciążliwe



hałas o poziomach dźwięku 65-70 dB jest

uciążliwy i – niestety – typowy dla

naszego życia codziennego



w polskim i międzynarodowym

ustawodawstwie przyjęto, że poziom

dźwięku

 powyżej 85 dB

przy

8 godzinnym działaniu na stanowisku

pracy stwarza zagrożenie uszkodzenia

słuchu

Zmęczenie słuchu



Pojawia się przy natężeniu dźwięku

ponad 75 dB



Zmęczenie słuchu charakteryzuje

zmniejszenie wrażliwości komórek

słuchowych na odbierane dźwięki

przez kilka minut po zadziałaniu

hałasu



Im większy i dłuższy hałas, tym mniej

wrażliwy słuch i dłuższy okres powrotu

do stanu prawidłowego



Zwiększenie dźwięku o 50 dB wymaga

regeneracji w ciszy przez 16 godzin!

Efekt maskowania



Z dwóch tonów o różnej

częstotliwości i różnym natężeniu

słyszymy tylko ton silniejszy



Ton słabszy jest zagłuszany



Tony niskie tłumią tony wysokie



Efekt maskowania wiąże się z

podnoszeniem progu słuchowego

wskutek zmęczenia słuchu

Hałas a reakcje

pozasłuchowe



Dźwięki ponad 70 dB

powodują:



Przyspieszenie pracy serca



Podwyższenie ciśnienia tętniczego



Pogorszenie ukrwienia skóry i błon

śluzowych



Zmniejszenie przepływu mózgowego



Pogorszenie ukrwienia nerek



Podniesienie poziomu hormonów T3 i

T4

Hałas a reakcje

pozasłuchowe



Hałas ponad 100 dB utrudnia

postrzeganie obrazów:



Pole widzenia jest ograniczone



Gorsze jest widzenie w złych

warunkach oświetlenia (widzenie

nocne)



Zmniejszona jest percepcja barw,

zwłaszcza czerwonej

Hałas a reakcje

pozasłuchowe



Długotrwały hałas wpływa na pracę

przewodu pokarmowego:



Perystaltyka jest spowolniona i

osłabiona



Sekrecja soku żołądkowego jest

podwyższona



Pojawia się tendencja do

powstawania choroby wrzodowej

żołądka i dwunastnicy

Działanie ultradźwięków



Fale o częstotliwości ponad 16 kHz nie

są słyszalne przez człowieka



Ultradźwięki występujące naturalnie w

przyrodzie nie są groźne dla człowieka

,

ryzyko stanowią ultradźwięki

emitowane przez różne urządzenia



Mogą powodować ograniczoną

martwicę naskórka i skóry właściwej



Powodują obrzęki komórek mięśniowych



Działają niekorzystnie na włókna

elastyczne i aktywują fibroblasty

Choroba ultradźwiękowa



Głównie u osób obsługujących różne

urządzenia emitujące ultradźwięki



Bóle głowy, początkowo w czasie

działania ultradźwięków, później i

samoistne



Uczucie szumu i „ciężkości” głowy



Stałe uczucie zmęczenia



Kłopoty ze snem



Zaburzenia łaknienia



Nadciśnienie tętnicze



Często zaburzenia sfery emocjonalnej

Infradźwięki



Zakres drgań

akustycznych o

częstotliwości

mniejszej niż 16

Hz, niesłyszalne

przez człowieka



Powstają w

warunkach

naturalnego ruchu

powietrza

(wodospady, burze,

silne wiatry, jazda

samochodem)

Infradźwięki



Często wywołują dolegliwości

subiektywne:



Szybkie uczucie zmęczenia



Bóle i zawroty głowy



Zaburzenia równowagi



Zaburzenia snu i drażliwość

skłonność do omdleń



Tępe bóle uszu



Obniżenie napięcia mięśni

szkieletowych



Przyspieszenie oddychania

Wibracje



Drgania przenoszone bezpośrednio

lub pośrednio z materiału drgającego

na skórę i tkanki człowieka



Może mieć charakter ogólny (działa

na cały organizm człowieka wzdłuż osi

długiej ciała lub miejscowy, zwykle

przez kontakt ręczny



Częstotliwość drgań od 1 do kilku

tysięcy Hz

Wibracja ogólna



Najbardziej angażuje kręgosłup



Elementy chrzęstne kręgosłupa silnie

tłumią drgania, zmniejszając ich

amplitudę i częstotliwość



Najczęstszymi konsekwencjami są bóle

okolicy krzyżowo – lędźwiowej i

zaburzenia widzenia



Najczęściej są to drgania przenoszone

z pojazdów mechanicznych

Wibracja miejscowa



W czasie wykonywania pracy

narzędziami ręcznymi o napędzie

elektrycznym lub pneumatycznym



Najbardziej szkodliwe są wibracje o

niskich częstotliwościach około 20 Hz



Powodują uszkodzenie kości

nadgarstka i pojawianie się ognisk

osteoporozy



Zmiany dotyczące palców rąk:

uczucie bólu, mrowienia i drętwienia,

zaburzenia ukrwienia



Zmiany często pojawiają się w nocy

Ciśnienie atmosferyczne



Zmiany ciśnienia atmosferycznego

w zakresie od poziomu morza do

wysokości 2000 m npm nie

wpływają na czynności organizmu

Choroba

kesonowa



U ludzi pracujących w podwyższonym

ciśnieniu atmosferycznym gęstość

powietrza utrudnia wymianę gazową

w płucach



Tkanki silnie wysycają się azotem,

mającym działanie narkotyczne



W czasie szybkiego wynurzania się

następuje nagłe uwalnianie się

pęcherzyków gazowych (objaw

otwieranej ciepłej Coca-Coli)

Wiatry

fenowe



Bardzo silne i porywiste wiatry w

górach, spływające w doliny



Dają nagłe przyrosty temperatury,

szczególnie zimą i duże spadki

ciśnienia atmosferycznego

Wiatry fenowe

(wiatr halny)



Wiatr halny wywołuje silne

bodźcowe działanie na człowieka:



Pojawiają się zaburzenia snu



Rozdrażnienie i niepokój (a

nawet tendencje samobójcze)



Migreny



Trudności z koncentracją



Zaburzenia pracy serca

Obniżone

ciśnienie



W miarę wzrostu wysokości zmienia się

ciśnienie atmosferyczne (ale

procentowo ilość tlenu w powietrzu jest

ciągle taka sama)



Około 20% ludzi zmieniających w ciągu

1 dnia miejsce pobytu na 2700 m npm

odczuwa chorobę wysokościową

Choroba wysokościowa



Niedobór tlenu pobudza oddychanie,

ale powoduje zasadowicę oddechową

(pH>7)



Dzieci poniżej 6 r.ż. i kobiety w

okresie przedmiesiączkowym są

bardziej podatne na chorobę

wysokościową



Najczęstsze dolegliwości:

bóle głowy,

znużenie, duszność, zaburzenia snu,

tachycardia, pogorszenie widzenia,

skłonność do krwawień

Choroba wysokościowa



Niedobór tlenu (hypoksja) zmienia

rozmieszczenie jonów:



Na

+

i woda pozostają wewnątrz komórki



K

+

przenika poza komórkę



W konsekwencji pojawiają się

obrzęki



Obrzęki (mózgu, płuc, twarzy, kończyn)

są podstawowym zjawiskiem

patofizjologicznym w chorobie

wysokościowej

Profilaktyka choroby

wysokościowej



Najlepszym sposobem jest powolne

przemieszczanie się coraz wyżej – od

morza do wysokości 2500 m npm w

dwa dni, potem dziennie najwyżej 600

m wysokości

Profilaktyka

choroby

wysokościowej



Suche powietrze doprowadza do

objawów odwodnienia pogarszających

przebieg choroby



Należy dużo pić płynów, ale ograniczyć

sól



Alkohol pogarsza przebieg choroby



Odpoczynek w łóżku jest mniej korzystny,

niż umiarkowany wysiłek

Działanie prądu

elektrycznego



Istotnym elementem jest rodzaj

prądu – prąd zmienny jest groźniejszy



Prądy o niższej częstotliwości są

groźniejsze, niż prądy o wysokiej

częstotliwości



Ważne dla skutków działania jest też

napięcie i natężenie rażącego prądu



Istotnym elementem jest oporność

danej tkanki (szczególnie dotyczy to

skóry)



Ważna jest wilgotność i ilość jonów w

pocie, bo wpływa na przewodnictwo

Działanie

prądu

elektrycznego



Prąd stały wywołuje skurcz

drgawkowy u porażonego



Skurcz taki zwykle przerywa

połączenie ze źródłem prądu



Prąd zmienny wywołuje skurcz

tężcowy



Powoduje to zwykle zaciśnięcie dłoni

na przewodzie („przymarznięcie”)



Im większe napięcie i natężenie (bez

względu na rodzaj prądu), tym

większe uszkodzenia

Próg percepcji



Próg percepcji (odczuwalnego

działania) na dłoń człowieka wynosi:



Dla prądu stałego

5-10 mA



Dla prądu zmiennego 50 Hz

1-10 mA



Oporność zależy od stanu skóry:



Sucha, mocno zrogowaciała i nie

uszkodzona skóra ma oporność

20000-30000 /cm

2



Skóra cienka i wilgotna ma oporność

500 /cm

2



Uszkodzona skóra i błony śluzowe

mają oporność

200-300 /cm

2

Prąd uwolnienia



Najwyższe natężenie prądu, które

wywołując skurcz mięśni zginaczy

ręki pozwala jeszcze porażonemu

na samodzielne odłączenie się od

źródła prądu



Dla prądu stałego jest to

75 mA



Dla prądu zmiennego jest to

15 mA



Wartość prądu uwolnienia w dużej

mierze zależy od masy mięśniowej

porażonego

Droga przepływu

prądu



Droga prądu przez ciało człowieka ma

istotny wpływ na skutki porażenia



Bardzo niebezpieczny jest przepływ

międzykończynowy (ręka – ręka)



Niebezpieczny jest przepływ ręka –

stopa, gdy przechodzi przez okolice

serca



Niebezpieczne są porażenia

obejmujące głowę

Czas przepływu

prądu



Serce jest podatne na działanie

małych prądów o niskich

napięciach, ale działających dłużej



Dłuższe przepływy prądu mogą

powodować zmiany

zmiany wynikłe

z działania ciepła:

oparzenia,

koagulację białek, martwicę tkanek,

uszkodzenie naczyń



Oparzenia obejmują także tkanki

wewnętrzne, zwłaszcza nerwy,

naczynia krwionośne i mięśnie

Promieniowanie

mikrofalowe



Zalicza się do grupy promieniowań

niejonizujących



Przetwarzanie energii mikrofalowej w

ciepło odbywa się na różnych

głębokościach tkanek



Im mniejsza grubość tkanek

pośrednich, tym większe

podwyższenie temperatury w miejscu

zadziałania promieniowania



Szczególnie podatne na działanie

termiczne są tkanki i narządy słabo

ukrwione (słabe odprowadzanie ciepła)

Promieniowanie

mikrofalowe



Tempo przyrostu temperatury

wewnętrznej zależy od:



Natężenia promieniowania



Możliwości odprowadzania

powstającego ciepła



Od ilości tkanki tłuszczowej



Pojęcie „choroby mikrofalowej”:

ogólne osłabienie, nadmierna

senność, bóle głowy, upośledzenie

pamięci, spowolnienie pracy serca i

obniżenie ciśnienia krwi

Promieniowanie

jonizujące



Działają szkodliwie wszystkie rodzaje

promieniowania jonizującego: promienie

X, neutrony, protony, promienie ,  i 



Promieniowanie jonizujące może działać

bezpośrednio, jak i w wyniku wtórnych

reakcji



Wywołuje skutki

somatyczne

lub/i

genetyczne



Skutki działania promieniowania

jonizującego

zależą od wielkości dawki

całkowitej i wielkości dawki w jednostce

czasu

Przenikliwość

promieniowania



Różne rodzaje promieniowania

charakteryzuje różna przenikliwość



Najbardziej groźne są promieniowania

„twarde”

Moc dawki



Moc dawki określa stosunek otrzymanej

dawki do czasu, w jakim to nastąpiło



Dawki naturalne, których nie możemy

uniknąć, to 1-2 mGy/rok



Wysokie dawki powodują

natychmiastowe skutki somatyczne



Niskie dawki wywołują późne efekty

somatyczne oraz następstwa genetyczne



Skutki ekspozycji ustroju na

promieniowanie jonizujące kumulują się!

Powierzchnia

ciała i rozkład

dawki



Ciało może pochłonąć około 2 Gy bez

skutków śmiertelnych



Dawka 4,5 Gy daje 50% śmiertelności,

dawka powyżej 6 Gy jest zawsze

śmiertelna



Jeżeli w długim czasie

napromieniowywane są niewielkie

obszary, nawet wysoka dawka jest

tolerowana przez organizm

Wrażliwość tkanek



Różne tkanki są różnie wrażliwe na

promieniowanie jonizujące (kolejność od

najwrażliwszych do mniej wrażliwych):



Komórki limfoidalne



Gruczoły płciowe



Szpik kostny



Nabłonek jelitowy



Naskórek



Wątroba



Pęcherzyki płucne i drogi żółciowe



Nerki, opłucna i otrzewna



Inne narządy

Promieniowanie a komórki



Obowiązuje zasada: im szybsza odnowa

komórkowa, tym większa wrażliwość

komórek na promieniowanie



Wystarczająco wysoka dawka

promieniowania doprowadzi do martwicy

i śmierci każdej żywej komórki



Niższe dawki promieniowania wywołują

zaburzenia proliferacji: zmniejsza się

liczba nowych komórek, spowalnia się

synteza DNA, zmienia się kod

genetyczny komórek, wzrasta ilość

mutacji

Czynniki środowiskowe



Omówione zagadnienia są tylko

małym fragmentem czynników

środowiskowych, wpływających na

nasze życie i na nasz organizm



Warunki życia ciągle się zmieniają



Zmienia się nasze otoczenie



Nie pozostanie to bez wpływu na

nasze życie



Niech poświadczy o tym kilka zdjęć na

zakończenie

Czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe



Mapa zanieczyszczenia powietrza w Europie

Czynniki środowiskowe



Ale szczęśliwie są jeszcze i takie

miejsca na Ziemi ...

Czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe